Magazyn dla subskrybentów newslettera
nr 5, grudzień 2010
nr 5, grudzień 2010
Witajcie w kolejnym numerze newslettera!
Witajcie
w
k
olejnym
numer
ze
newslettera!
Tym razem przesyłam Wam krótki materiał, który jak
sądzę pomoże Wam zgłębić co nieco temat praktyk
koncentracyjno-medytacyjnych (samyama: dharana,
dhyana, samadhi), które są w rzeczywistoS
ci kulminacją
i zasadniczą częS
cią praktyki jogi. Mam nadzieję, że ten
materiał okaże się Wam przydatny w Waszej praktyce.
JeS
li będziecie mieć jakieS
pytania lub potrzebę
otrzymania szczegółowych instrukcji to piszcie lub
zapytajcie na warsztatach lub zajęciach (instrukcji do
medytacji nie udzielam mailem).
Ponieważ to ostatni newsletter w tym roku
chciałbym też życzyć Wam wszystkiego dobrego z
okazji S
wiąt. Często rozmawiając z różnymi osobami
dowiadujemy się, że Boże Narodzenie, które ma
szczególne miejsce poS
ród S
wiąt w naszym kraju,
zamiast stać się okazją do kultywowania spokoju i
refleksji, staje się okazją do konfliktów rodzinnych.
Życzę Wam przede wszystkim tego, żeby R
więta były
R
więtami, okazją do polepszenia relacji, do odczucia
ciepła, które mogą dawać związki międzyludzkie. A w
Nowym Roku życzę Wam, żebyS
cie mieli marzenia i
realizowali je!
Pozdrawiam serdecznie,
Maciej Wielobób
P.S. Wszystko wskazuje na to, że moja książka będzie już pod koniec grudnia :D
Magazyn dla subskrybentów newslettera
MACIEJ WIELOBÓB - NAJBLIŻSZE WARSZTATY:
MACIEJ
WIELOBÓB - NAJBLIŻSZE
W
ARSZT
A
TY
:
4 grudnia 2010, Jaworzno: Oddech w praktyce pozycji jogi
11 grudnia 2010, Kraków: Seminarium  Joga Krishnamacharyi (IV)
12 grudnia 2010, Kraków: Tamas, radżas i sattwa w praktyce asan
22 stycznia 2010, Kraków: Seminarium  Joga Krishnamacharyi (V)
23 stycznia 2010, Kraków: warsztat (temat zostanie podany w grudniu)
29-30 stycznia 2010, PrzemyS
l: StabilnoS
ć i równowaga
Szczegółowe informacje na temat warsztatów: http://maciejwielobob.pl/?page_id=16
http://maciejwielobob.pl/?page_id=16
UWAGA! PodaliS
my już terminy wakacji z jogą 2011: http://maciejwielobob.pl/?page_id=18
http://maciejwielobob.pl/?page_id=18
3.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
Pratyahara  techniki wycofywania zmysłów, przygotowanie
umysłu do medytacji
Praktyki wycofania zmysłów (pratyahara) są rzadziej rozpatrywaną częS
cią jogi, ale dostarczają nam
interesującego narzędzia do pracy z pojawiającymi się wrażeniami i są bezpoS
rednim przygotowaniem
umysłu do koncentracji i medytacji. Często zapomina się o tym, że pratyahara jest tym elementem praktyki
jogi, który pozwala uogólnić efekty praktyki asan i pranajamy na praktykę  poza matą czyli wykorzystać
to, czego się nauczyliS
my, w życiu codziennym. Jak będzie można zorientować się po treS
ci tego artykułu,
pratyahara jest w dużej mierze kontynuacją technologii praktyki asany.
Patańdżali (J.S. II.54) definiuje pratyaharę jako oddzielenie zmysłów od potencjalnych obiektów,
by sprowadzić je (zmysły) do naturalnego sattwicznego stanu umysłu. Praktyka ta ma przynieS
ć panowanie
nad zmysłami i narządami działania (J.S. II.55). Najpopularniejsze praktyki pratyahary to: głęboka
S
avasana, joga nidra, S
anmukhi mudra, jak również opisywana w Yoga-Yajnavalkyi (YY, VII.8-37)
technika koncentracji prany w 18 punktach witalnych (marmasthana).
Techniki koncentracji na marmasthana nie są powszechnie nauczanym elementem praktyki, a w
tych liniach przekazu, w których naucza się tej techniki, pojawiają się bardzo duże różnice w zakresie
rozpoznania iloS
ci punktów witalnych (od 18 po 1008). Tutaj stosunkowo interesującą i uporządkowaną
techniką jest tzw. ćwiczenie 61 punktów opisane przez Swamiego Ramę w II tomie książki Droga ognia i
S
wiatła. Joga nidra jest jeszcze bardziej doniosłą techniką i doczekała się w języku polskim ciekawego
opracowania w postaci książki Lesława Kulmatyckiego na jej temat.
R
anmukhi mudra (pieczęć siedmiu otworów twarzy), znana też jako joni mudra, jest prostą, lecz
niezwykle doniosłą praktyką. Unosimy dłonie i układamy je na twarzy w następujący sposób: kciuki
wkładamy do uszu (kciuki autentycznie, a nie symbolicznie zatykają uszy), palce wskazujące i S
rodkowe
kładziemy (nie dociskamy) na powiekach, palce serdeczne mniej więcej na wysokoS
ci nosa, a małe  w
pobliżu kącików ust. Łokcie układamy w taki sposób, by nie zamykać klatki piersiowej. Pozostając w takiej
pozycji, siedząc bez napięcia z prostym kręgosłupem, obserwujemy oddech (nie wprowadzamy żadnych
zmian, tylko obserwujemy). Zalecam obserwować między 30 a 50 oddechów w ten sposób. Wielu osobom
bardzo szybko męczą się ramiona lub barki, dlatego można sobie ten czas "podzielić na raty" czyli po prostu
opuS
cić ręce i  jak ramiona odpoczną  kontynuować S
anmukhi mudrę. Po zakończeniu praktyki należy
chwilę zostać jeszcze w relaksie na siedząco i obserwować stan umysłu, który powstaje przez tę mudrę albo
po prostu przejS
ć do koncentracji / medytacji.
4.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
R
anmukhi mudra
Również istotną techniką wycofywania zmysłów będzie dla nas praca z wrażeniami w relaksie na
leżąco lub w pozycji siedzącej. Gdy ktoS
wchodzi w stan relaksu, przeważnie prędzej lub póx
niej dochodzi
do momentu, w którym pojawiają się jakieS
bodx
ce, które wydają się przeszkadzać w tym procesie.
Pojawiają się rozmaite wrażenia czy to pochodzące z organizmu, czy doznania zmysłowe, jak również
wrażenia o charakterze umysłowym (myS
li, emocje). WiększoS
ć osób wybiera błędną strategię pracy z tego
typu wrażeniami: (a) albo stara się je zatrzymać, nie dopuszczać do siebie, ewentualnie zaprzeczać im, co
prowadzi do zwiększania się napięcia, a potem zwiększonego naporu wrażeń, (b) albo w momencie
pojawienia się doznania zaczyna je etykietować, analizować, rozpatrywać jego treS
ć i genezę, co nakręca
aktywnoS
ć umysłową i zwiększa pobudzenie. Jest tylko jedna właS
ciwa strategia pracy w takim wypadku:
musimy pozwolić  wejS
ć wszystkim wrażeniom, które się pojawiają (nie zatrzymywać ich, nie
kontrolować), pozwolić im przepływać przez nasz  system , ale jednoczeS
nie zachować uważnoS
ć i
obserwować przepływ tych wrażeń. Co ważne obserwacja ta musi być zupełnie bezstronna, beznamiętna,
bez cienia kontroli. Mnie zawsze taki sposób obserwacji kojarzy się z bezmyS
lnym patrzeniem w chmury,
gdy w gorący letni dzień leżymy na trawie. Widzimy, że chmury przepływają, rejestrujemy ten przepływ,
ale ani nie analizujemy ich kształtu, ani sposobu przepływu, ani tym bardziej nie próbujemy kontrolować
tego procesu. Podobnie z pojawiającymi się wrażeniami: pozwalamy im swobodnie przepływać,
obserwujemy, jak wpływają, jak przepływają przez ciało lub umysł, jak powoli znikają, wypływają.
5.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
Nie analizujemy ich, nie staramy się kontrolować, bezwarunkowo akceptujemy nawet te wrażenia, które
nam się nie podobają. Dzięki temu wchodzimy w S
wieży stan umysłu, w którym jest on w pełni
zrelaksowany, ale jednoczeS
nie uważny. Z drugiej strony uczymy się reagować w sposób neutralny nawet
na nieprzyjemne wrażenia, co znajduje póx
niej zastosowanie w sposobie reagowania w życiu codziennym.
Gdy nauczymy się takiej pracy, leżąc lub siedząc w relaksie, można ją zastosować do każdej sytuacji, w
której trudno uczniowi zdystansować się od naporu wrażeń.
Samyama (dharana, dhyana, samadhi)  praktyki koncentracyjno-
Samyama (dharana, dhyana, samadhi)  praktyki koncentracyjno-
medytacyjne
medytacyjne
Praktyki koncentracyjno-medytacyjne w jodze okreS
la się wspólnym mianem samyama (J.S. III.4).
Dharana (koncentracja), dhyana (medytacja) i samadhi są kolejnymi etapami tego procesu.
J.S.III.1. deS
abandhanaS
cittasya dharana
 Koncentracja (dharana) jest zogniskowaniem umysłu na jednym obiekcie.
J.S.III.2. tatra pratyayaikatanata dhyanam
 Medytacja (dhyana) zachodzi, gdy proces koncentracji jest jednostajnie i bez wysiłku utrzymywany
przez dłuższy czas.
J.S.III.3. tadevarthamatranirbhasam svarupaS
unyam iva samadhih
 W samadhi umysł (S
wiadomoS
ć empiryczna) przejmuje właS
ciwą naturę przedmiotu koncentracji
(przedmiot i podmiot zlewają się w jedno).
Jest oczywiS
cie wiele  szkół medytacji , które proponują różne techniki medytacyjne, jednakże
wszystkie sprowadzają się do wyboru okreslonego przedmiotu koncentracji i skoncentrowania umysłu na
tym wybranym obiekcie. Analiza jogicznej koncepcji umysłu pokazuje, że przedmiotem koncentracji może
być w zasadzie każdy przedmiot, który będzie wytwarzał samskarę (wrażenie) spokoju umysłu. Często
stosowane przedmioty koncentracji to: oddech, mantra, wizerunek nauczyciela, wizerunek bóstwa, dx
więk
etc. W dalszych sutrach Patańdżali podkreS
la, że doskonalenie się w samyamie prowadzi do pojawienia się
S
wiatła wiedzy (J.S.III.5), jak również, że proces doskonalenia się w ramach praktyk koncentracyjno-
medytacyjnych następuje w etapach (J.S.III.6). W dalszych sutrach Patańdżali podkreS
la,
6.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
że opisane tu procesy są wstępnym krokiem do samadhi bez zalążka (nirbija samadhi), w którym poprzez
samskarę powS
ciągnięcia (samskarę  spokoju umysłu ) zostają zniszczone pozostałe samskary. Jogasutry
zawierają również opis technik samyamy na konkretnych obiektach, które przynoszą okreS
lone specjalne
umiejętnoS
ci (siddhi), jednakże ostrzegają, iż umiejętnoS
ci te mogą być bardziej przeszkodą niż pomocą na
S
cieżce.
* * *
Temat koncentracji-medytacji jest trudny do opisywania. Z jednej strony procesy medytacyjne są
proste w swojej mechanice, a z drugiej strony, gdy przychodzi do ich opisu  czasem bardzo intymne. Z
jednej strony doS
wiadczenia psychologiczne (uwaga! S
wiadomie używam terminu psychologiczne, a nie
 duchowe ) związane z medytacją nie są przedmiotem zbiorowego omawiania na zasadzie  grupy
terapeutycznej , a z drugiej warto dzielić się pewnymi wglądami, ponieważ wokół terminu narosło wiele
nieporozumień. Dlatego też pozwalam sobie na poniższe 2 słowa, które proszę traktować raczej jako
przypis do powyższych fragmentów Jogasutr, a nie komentarz&
* * *
Gdy popatrzy się na konstrukcję głównej metody Patańdżalego  jogi oS
miostopniowej  widzimy
jak poprzez praktykę umysł musi przejS
ć drogę od złożonoS
ci w stronę prostoty. Wbrew powszechnemu
mniemaniu medytacja jest bardzo prosta (co nie oznacza łatwa!) i właS
nie dlatego stanowi taką trudnoS
ć dla
naszego umysłu, zaplątanego w swojej grze. Patańdżali prowadzi adeptów jogi drogą od stosunkowo
bardziej złożonych praktyk: jamy i nijamy (które pozwalają  zarządzać swoimi relacjami z innymi i z
samym sobą), póx
niej asanę, pranajamę, pratyaharę do praktyk samyamy. Wyrax
nie widać, że praktyką,
która stanowi pewien przełom jest opisana powyżej pratyahara.
W oparciu o koncepcję umysłu w jodze następująco można wytłumaczyć mechanizm procesu
koncentracji/medytacji: medytacja na danym przedmiocie koncentracji wyzwala samskarę (wrażenie)
spokoju umysłu, które stopniowo usuwa inne samskary. Stąd istotna rola pratyahary jako przygotowania do
medytacji. Pratyahara uczy obojętnoS
ci na bodx
ce z zachowaniem uważnoS
ci. W medytacji oprócz
koncentracji na wybranym przedmiocie oczywiS
cie pojawiają się inne bodx
ce, które muszą być traktowane
z obojętnoS
cią, a w wypadku gdy umysł  ucieka do tych wrażeń musi być bezemocjonalnie przywracany
do skupienia na przedmiocie koncentracji. Te, czasami dosyć dziwaczne, wrażenia, które pojawiają się w
trakcie medytacji to właS
nie różnorakie  schodzące samskary. Gdy pozwalamy naszej koncentracji
S
ledzić je, utrwalamy je i pozwalamy im zamieniać się na myS
li, emocje etc. (poruszenia umysłu / cittavrtti),
gdy pozostajemy z umysłem zogniskowanym na przedmiocie medytacji, uwalniamy się od nich.
7.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
Kilka praktycznych wskazówek dla ułatwienia koncentracji -
Kilka
praktycznych
wskazówek
dla
ułatwienia
koncentracji
-
medytacji
medytacji
1. Do medytacji siadaj ubrany ciepło w pozycji, w której możesz pozostawać wygodnie przez czas
trwania medytacji, zachowując wyprostowany kręgosłup. Uważam, że lepiej nie opierać się o S
cianę, gdyż
sprzyja to przysypianiu w trakcie praktyk koncentracyjno-medytacyjnych. JeS
li siedzenie na ziemi, kocu
czy poduszce medytacyjnej jest nie wygodnie  wybierz siad na krzeS
le. Nic nie stracisz, a być może
zyskasz większą łatwoS
ć koncentracji.
2. Rozplanuj sobie dzień i wybierz porę na praktykę medytacji, w której jest zminimalizowane ryzyko,
że ktoS
Ci przeszkodzi, jak również najlepiej moment, w którym nie musisz się spieszyć.
3. Na pewno ułatwia wchodzenie w stan koncentracji codzienna praktyka w tym samym miejscu, ale
też nie przywiązuj się do miejsca, ani do okreS
lonych rytuałów (np. zapalenia S
wieczki czy kadzidła).
4. JeS
li masz na to czas niewątpliwie, szczególnie na początku, będzie łatwiej Ci się skoncentrować,
gdy przed medytacją wykonasz krótką serię spokojnych, ale raczej dynamicznych asan, jakąS
pranajamę i
np. S
anmukhi mudrę. Aczkolwiek nie jest to konieczne  ja np. asany praktykuję osobno, a do pranajamy i
medytacji siadam przed snem.
5. Zaakceptuj to, że na początku umysł jest rozbiegany i nie utrzymuje koncentracji przez długi czas.
Gdy nie będziesz się spinać, stopniowo zaobserwujesz, że umysł utrzymuje koncentrację przez dłuższy
czas.
6. PoproS
nauczyciela, by przydzielił ci przedmiot koncentracji. Nie zmieniaj tego przedmiotu (chyba,
że instrukcja od nauczyciela stanowi inaczej), to ułatwi ci uspokojenie umysłu. Przedmiot koncentracji
powinien być akceptowalny kulturowo dla medytującego (osoba wyznająca religię rzymsko-katolicką nie
powinna koncentrować się np. na wizerunku Narayany, a np. na symbolu religijnym swojej religii, na
okreS
lonym punkcie w ciele czy na uniwersalnym symbolu etc.).
7. Pamiętaj, że wszelkie wrażenia przyjemne i nieprzyjemne w medytacji to skutki uboczne i nie
stanowią o wartoS
ci medytacji. Nie koncentruj się na nich, S
wiadomoS
ć ma być zogniskowana na
przedmiocie koncentracji.
8. Nie marnuj energii na gadanie o medytacji. Po prostu poS
więć tę samą energię na praktykę.
9. Nie tłumacz sobie, że nie masz warunków do praktykowania w domu. Jeżeli twoją praktyką nie jest
medytacja z głoS
ną mantrą to praktykę możesz wykonywać wszędzie. Pójdx
do spokojnego koS
cioła i tam
usiądx
. Nikt nie będzie przeszkadzał w twoim skupieniu.
10. Zacznij od 5 minut, ale regularnie (5-7 razy w tygodniu). Wkrótce zobaczysz efekty.
8.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
Trataka jako przygotowanie do koncentracji
T
rataka jako przygotowanie do koncentracji
Aby przygotować się do praktyk medytacyjnych z jednej strony stosujemy ćwiczenia pratyahary (np.
S
anmukhi mudrę), by osiągnąć stan głębokiego relaksu i obojętnoS
ci na przychodzące wrażenia, a z drugiej
strony musimy nauczyć umysł koncentracji. Służy oczywiS
cie temu synchronizacja oddechu z ruchem w
asanach, a już w szczególnoS
ci pranajama, ale czasami stosuje się też ćwiczenia przygotowawcze do
medytacji, okreS
lane jako trataka. Technika ta, nie jest opisywana przez Patańdżalego w jodze klasycznej,
jednakże była istotną praktyką w postklasycznej hatha jodze.
Trataka tłumaczy się jako wpatrywanie się, koncentrację wzrokową (w przeciwieństwie do
koncentracji umysłu w dharanie) na okreS
lonym punkcie. Najbardziej znaną wersją trataki jest
wpatrywanie się w płomień S
wiecy. Aby wykonać tę wersje trataki należy usiąS
ć w pozycji medytacyjnej
(stabilnie, wygodnie i z prostym kręgosłupem), a S
wiecę umieS
cić na wysokoS
ci wzroku. Pokój
przeznaczony na tego typu praktykę powinien być zaciemniony i bez przeciągów. W płomień S
wiecy
wpatrujemy się starając się nie mrugać do czasu aż oczy zaczną łzawić. Wówczas zamykamy powieki,
zachowując jednak powidok płomienia i nadal koncentrując się na nim. Ćwiczenie możemy kilkakrotnie
powtarzać.
Innym popularnym rodzajem trataki jest wpatrywanie się w nieruchomy punkt. Jednym ze
sposobów realizacji tej praktyki jest narysowanie czarnej plamy o S
rednicy 5-10 cm i przyklejenie jej do
S
ciany na wysokoS
ci wzroku. Reguły praktyki są takie same jak w poprzednim ćwiczeniu. Z rzadka stosuje
się bardziej złożone obiekty. OczywiS
cie są również inne techniki trataki, jednakże te opisane tu przeze
mnie są najbardziej użyteczne w konkteS
cie przygotowania umysłu do praktyk koncentracyjno-
medytacyjnych.
9.