Magazyn dla subskrybentów newslettera
nr 6, luty 2011
nr 6, luty 2011
Witajcie w kolejnym numerze newslettera!
Witajcie
w
k
olejnym
numer
ze
newslettera!
Po 2 miesiącach przerwy wracam znów z kolejnym
newsletterem. Te 2 miesiące to był okres wytężonej pracy,
w którym między innymi wyszła moja książka "Terapia
jogą", zacząłem pisać kolejną, ale też udało mi się
sfinalizować wiele spraw na gruncie osobistym i
jogicznym. Bardzo, bardzo dobry okres, ale niezmiernie
pracowity.
Tym razem, w bieżącym newsletterze, przesyłam Wam
porcję wiedzy o pranajamie. MyS
lę, że będą to użyteczne
dla Was informacje, aczkolwiek na pewno jest to tylko
punkt startowy do dalszej pracy. Główna teza, którą
Wam przekazać (a zarazem moim zdaniem główny kierunek pracy w pranajamie) to fakt, że
pranajama nie jest ćwiczeniem oddechowym, tylko swoistą praktyką medytacyjną.
Miłej lektury,
ciepło pozdrawiam
Maciej Wielobób
P.S. Tradycyjnie w razie pytań  S
miało piszcie na mail [e-mail]. JeS
li
chcecie przekazać jakiS
feedback na temat bieżącego lub poprzednich newsletterów 
również miło mi będzie go usłyszeć (i pozytywne i negatywne uwagi), dlatego S
miało
piszcie, nawet (a może przede wszystkim) jeS
li nie znamy się osobiS
cie.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
INFORMACJE:
JeS
li jeszcze nie masz książki Macieja Wieloboba pt.: "Terapia jogą" to
informacja jak ją zakupić jest tutaj: http://maciejwielobob.pl/?page_id=8
Blog Maćka został przeniesiony na własny hosting i znajdziecie go teraz
pod adresem: http://www.joga-blog.pl/
MACIEJ WIELOBÓB - NAJBLIŻSZE WARSZTATY:
MACIEJ
WIELOBÓB - NAJBLIŻSZE
W
ARSZT
A
TY
:
Kraków, 19-20 luty 2011
Wrocław, 27 luty 2011
W marcu, kwietniu, maju także inne miasta: Warszawa, Gdańsk itd.
Szczegółowe informacje na temat warsztatów:
http://maciejwielobob.pl/?page_id=16
3.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
Maciej Wielobób
PRANAJAMA
Wybitny indyjski mistyk Hazrat Inayat Khan mówi:  Mój nauczyciel powiedział mi kiedyS
: 'Ludzie mówią,
że jest wiele różnych grzechów i cnót, ale ja myS
lę, że jest tylko jeden grzech'. Gdy zapytałem co jest owym
grzechem, odpowiedział: 'Pozwolić, by choć jeden oddech pozostał nieS
wiadomy' .
Odnosząc się właS
nie do tych samych realiów Patańdżali wprowadza nas w sutrze II.49 do praktyki
pranajamy:  Będąc w doskonałej (stabilnej i wygodnej) pozycji, zatrzymanie niekotrolowanego ruchu
wdechów i wydechów jest pranajamą (tasmin sati S
vasapraS
vasayor gativicchedah pranayamah).
Termin pranajama składa się z dwóch częS
ci: prana i jama. Jama oznacza kontrolę; prana  siłę
witalną. Pranajama jest zatem praktyką  kontroli przepływu prany (siły witalnej) . W ostatniej padzie
Jogasutr (JS IV.3) Patańdżali opisuje przepływ prany (siły witalnej) używając następującej metafory. JeS
li
rolnik uprawia ryż na polach tarasowych, nie musi nosić wody w wiadrach do każdego zakątka pola 
wystarczy, że usunie tamę u szczytu tarasów i wówczas woda nawodni całkowicie pola bez jakiegokolwiek
wysiłku rolnika. W pranajamie podejmujemy pracę nad usunięciem przeszkód umysłowych (blokad), by
prana nie była rozproszona i mogła biec odpowiednimi torami.
Warto zastanowić się czym jest prana. Trzeba zdać sobie sprawę, że oddech i prana nie są tym
samym. Specyficznie pojętej pracy z oddechem używamy w pranajamie jako swego rodzaju dx
wigni,
narzędzia, dzięki któremu możemy poS
rednio pracować z praną. CzęS
ć osób błędnie identyfikuje pranę z
puruszą, jednakże Ramaswami komentuje to w następujący sposób:  Siła życiowa (prana) jest częS
cią
prakriti (& ). Jako regułę można przyjąć, że cokolwiek, co może zostać przez nas doS
wiadczone nie jest
puruszą. Siła życiowa jest doS
wiadczana przez nas, więc jest częS
cią prakriti. 'Sankhja karika', tekst
blix
niaczej dla jogi filozofii sankhji, przedstawia pięć form prany (vayus) jako poruszenia (vrrti) citty. . I
rzeczywiS
cie, IS
varakriszna pisze w Sankhja karice (Sk. 29):  Ze względu na różne funkcje pełnione przez
trzy obszary funkcjonowania umysłu [buddhi, ahankara oraz manas wraz z organami zmysłowymi i
działania], każde z nich działa w odmienny sposób. Wspólną ich funkcją jest pięć strumieni prany .
Jak widać z powyższego fragmentu, w tradycyjnej systematyce wymienia się pięć rodzajów prany
(siły życiowej) i są one niczym innym jak funkcjami S
wiadomoS
ci empirycznej (funkcjami umysłowymi.
Klasycznie przyjmuje się poniższą klasyfikację pięciu rodzajów prany
udana-vayu  związany ze S
wiadomoS
cią obszaru gardła i funkcją mowy,
prana-vayu  związany ze S
wiadomoS
cią obszaru klatki piersiowej oraz funkcjami układu krążenia i
oddechowego.
4.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
samana-vayu  związany ze S
wiadomoS
cią centrum ciała i funkcją trawienia,
apana-vayu  związany ze S
wiadomoS
cią dolnego brzucha i funkcją wydalania,
vyana-vayu  związany z rozprzestrzenianiem się S
wiadomoS
ci w całym ciele i funkcjami układu
mięS
niowego.
Jeden z klasycznych tekstów jogi Yoga Yajnavalkya podaje, że gdy ktoS
jest niespokojny lub pełen
wątpliwoS
ci, oznacza to, że prana nie jest skupiona, lecz rozproszona. Rozproszenie prany będzie wyrażać
się w samoograniczaniu się, braku motywacji i obniżeniu nastroju, ale także w chorobach ciała.
Rozproszenie prany jest związane z występowaniem swego rodzaju bloków energetycznych, przeszkód
S
wiadomoS
ciowych. Desikachar okreS
la ta przeszkody wręcz jako  S
mieci , zachęcając do ich usunięcia
poprzez praktykę pranajamy właS
nie.
Wracając jednak do podanej przeze mnie powyżej definicji pranajamy u Patańdżalego
( ...zatrzymanie niekotrolowanego ruchu wdechów i wydechów jest pranajamą ), musimy podkreS
lić, że
samo kontrolowanie przepływu wdechów i wydechów nie jest okreS
lane przez jogę klasyczną jako
pranajama. Obserwacja oddechu, wyrównywanie go, synchronizowanie oddechu z ruchem jest częS
cią
praktyki asan. Rzeczywista pranajama sprowadza się do zatrzymania ruchu oddechu i poprzez to
zwolnienia lub zatrzymania ruchu umysłu.
W sutrze II.50 Patańdżali daje już bardziej szczegółowe instrukcje:  Ta (pranajama) ma trzy etapy:
zewnętrzny, wewnętrzny i powS
ciągnięty. Regulowane są one pod względem miejsca, czasu i liczby, by
[pranajama] była długotrwała i subtelna. (bahyabhyantarastambhavrttir deS
akalasamhhyabhih
paridrsto dirghasuksmah). Wjasa komentuje to w następujący sposób (Jbh. II.50):  Gdy nie ma ruchu
prany (S
wiadomoS
ci) po wydechu  to jest pranajama zewnętrzna. Gdy nie ma ruchu prany po wdechu  to
jest pranajama wewnętrzna. Trzecia pranajama polega na zjawisku powS
ciągnięcia  gdy nastąpi zanik
obu ruchów prany (po wdechu i po wydechu) od jednorazowego aktu powS
ciągnięcia. Jak woda wylana na
rozpalony kamień wyparowuje cała równoczeS
nie, tak samo znika równoczeS
nie ruch prany po wdechu i po
wydechu (...) .
By zrozumieć te wyjaS
nienia trzeba przypomnieć sobie nasze wczeS
niejsze rozważania, w których
podkreS
liliS
my fakt, że prana jest funkcją S
wiadomoS
ci empirycznej, umysłu. Czyli opisując bieg prany
mamy na myS
li ruch umysłu. Na zewnętrznym etapie zatrzymujemy ruch S
wiadomoS
ci poprzez
zatrzymanie oddechu po wydechu. W pranajamie wewnętrznej zatrzymujemy ruch S
wiadomoS
ci,
zatrzymując oddech po wdechu. W pranajamie z powS
ciągnięciem dokonujemy jednorazowego aktu woli,
który ucina ruch S
wiadomoS
ci zarówno po wdechu jak i po wydechu. Ta i następna sutra pokazują ewolucję
umysłu poprzez praktykę pranajamy, ewolucję koncentracji i spokoju umysłu w kierunku samadhi.
Wjasa kontynuuje dalej, omawiając dalszą częS
ć sutry II.50 (Jbh. II.50):  Wszystkie te trzy
[pranajamy] ćwiczy się przy pomocy miejsca; mają one bowiem miejsce (deS
a) będące przedmiotem
S
wiadomoS
ciowym. Są ćwiczone przy pomocy czasu (kala), co znaczy, że są okreS
lone przez ujmowanie ich
5.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
w danej liczbie momentów. Są ćwiczone przy pomocy liczby (samkhya). Przez okreS
loną liczbę oddechów
jest pierwszy akt pranajamy. Gdy do tego utrzymywanego aktu tej pranajamy dołączy się drugą pranajamę
przez taką samą liczbę oddechów, to jest drugi akt. Tak samo zachodzi trzeci akt pranajamy. W ten sposób
ćwiczenie przy pomocy liczby jest słabe, S
rednie lub silne. Gdy ktoS
praktykuje pranajamę w ten sposób
staje się ona długotrwała i subtelna .
Patańdżali stwierdza, że poszczególne etapy pranajamy mogą być  regulowane pod względem
miejsca, czasu i liczby . Miejsce (deS
a) odnosi się do punktu koncentracji w pranajamie i jest
najważniejszym elementem praktyki (stąd też Patańdżali wymienia miejsce jako pierwsze). Zależnie od
szkół praktyki, punktem koncentracji może być dx
więk oddechu (w nozdrzach lub krtani), mantra, miejsce
w ciele, okreS
lona myS
l lub wyobrażenie etc. Pranajama ma również być regulowana pod kątem czasu
(kala) tj. czasu trwania oddechu i proporcji między poszczególnymi częS
ciami oddechu (wdech,
zatrzymanie po wdechu, wydech, zatrzymanie po wydechu). Ostatnim istotnym czynnikiem jest liczba
(sankhja), która wyraża się w odpowiednio dobranej iloS
ci powtórzeń. Ze względu na fakt, że pranajama ma
zmieniać nasze uwarunkowania i wzorce aktywnoS
ci umysłowej, jakoS
ci miejsca, czasu i liczby muszą być
odpowiednio dobierane z uwzględnieniem tempa procesu wysubtelniania się S
wiadomoS
ci empirycznej.
W sutrze II.51 Patańdżali wspomina jeszcze jeden etap pranajamy, mówiąc:  Czwarta (pranajama)
przekracza przedmiot S
wiadomoS
ciowy, który występuje przy zewnętrznej i wewnętrznej pranajamie
(bahyabhyantaravisayaksepi caturhah). O ile na trzecim, z poprzednio omawianych etapów, równoczesne
powS
ciągnięcie prany po wdechu i wydechu, następowało jeszcze jako wyrax
ny, choć subtelny akt woli, na
czwartym etapie przekraczamy poziom wolicjonalny, poziom wysiłku. Zatrzymanie poruszenia prany, a co
za tym idzie poruszeń umysłu, następuje bezwysiłkowo, naturalnie, bez kontroli. O ile na trzech
poprzednich etapach pracujemy jeszcze z mniej lub bardziej subtelnymi przejawami S
wiadomoS
ci
empirycznej, na tym etapie dokonujemy transcendencji (przekroczenia) poziomu umysłu. Na tym etapie
już bardzo wyrax
nie widać, że pranajama nie jest w swojej istocie ćwiczeniem oddechowym, lecz
ćwiczeniem medytacyjnym. To miał na myS
li Adi R
ankara, podkreS
lając w AparokS
anubhuti, że
 manipulacja palcami przy nosie to pranajama dla głupich .
W kolejnych dwóch sutrach Patańdżali objaS
nia efekty praktyki pranajamy. W sutrze II.52
stwierdza:  W wyniku tego [praktyki pranajamy] zostają zniszczone przeszkody zakłócające jasnoS
ć
poznania (tatah ksiyate prakaS
avarana). Wjasa komentuje to w następujący sposób (Jbh. II.52):  U
jogina ćwiczącego pranajamy ginie karman, przysłaniający poznanie rozróżniające. (& ) Nie ma wyższej
ascezy od pranajamy, przy jej pomocy usuwa się całkowicie zanieczyszczenia i osiąga S
wiatło poznania. .
W kolejnej sutrze  II.53  przeczytamy:  [Dzięki pranajamie] umysł osiąga zdolnoS
ć do koncentracji
(dharanasu ca yogyata manasah). Wjasa podkreS
la bez wahania (Jbh. II.53):  Przez samą tylko praktykę
pranajamy można osiągnąć zdolnoS
ć koncentracji. , co potwierdza przedstawioną przeze mnie wczeS
niej
tezę o medytacyjnym umiejscowieniu praktyki pranajamy. W ten sposób pranajama prowadzi do
urzeczywistnienia jogi, rozumianej jako procesy samadhi.
6.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
WARIANTY PRANAJAMY
Są oczywiS
cie różne klasyfikacje pranajam, ja w swoim nauczaniu odnoszę się do poniższej, opartej
głównie na nauczaniu R
ri T. Krishnamacharyi, choć pewien wpływ na nią (szczególnie na postrzeganie
różnic między kapalabhati i bhastriką) miał również mój kontakt z Ranjitem Sen Guptą.
Kapalabhati  wzmocnione wydechy brzuszne, wdechy swobodne
Bhastrika  wzmocnione wdechy i wydechy brzuszne
Bhramari  wdech ujjayi i  buczący wydech, często stosuje się S
anmukhi mudrę
Ćandra bhedana  wdech lewym nozdrzem, wydech prawym
Murća pranajama  wdech ujjayi, bardzo długi delikatny wydech ujjayi
Nadi S
odhana  wdech lewym nozdrzem, wydech prawym, wdech prawym, wydech lewym
Sitali pranajama  wdech przez zrolowany język (wraz z ruchem unoszenia głowy do góry), zatrzymanie
oddechu po wdechu (język do jihva bandhy  dotyka podniebienia miękkiego)  powrót głowy do
jalandhara bandhy, wydech ujjayi lub raz jednym, raz drugim nozdrzem
Sitkari pranajama  tak samo jak sitali, ale wdech przez zęby obejmujące język
Surja bhedana pranajama  wdech prawym nozdrzem, wydech lewym
Ujjayi pranajama
a. bez kontroli nozdrzy
b. anuloma ujjayi  wdech ujjayi oba nozdrza, wydech raz lewym, raz prawym
c. viloma ujjayi  wdech raz lewym, raz prawym nozdrzem, wydech ujjayi oboma nozdrzami
d. pratiloma ujjayi  wdech ujjayi oba nozdrza, wydech lewe nozdrze, wdech lewe nozdrze, wydech ujjayi
oba nozdrza; wdech ujjayi oba nozdrza, wydech prawe nozdrze, wdech prawe nozdrze, wydech ujjayi oba
nozdrza.
PRACA Z WDECHEM, WYDECHEM I ZATRZYMANIAMMI
ODDECHU
Warto pamiętać, że wdech, wydech i zatrzymania po nich mają swój okreS
lony potencjał. Poniżej w
zwięzłej formie przedstawiam ten potencjał. W pranajamie możemy umiejętnie manipulować tym
potencjałem dla uzyskania pewnych właS
ciwoS
ci, które są nam potrzebne.
7.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
Wdech i zatrzymanie oddechu po wdechu Wydech i zatrzymanie oddechu po wydechu
+
Aktywizacja PasywnoS
ć, rozlux
nienie
Otwarcie klatki piersiowej, Zamknięcie i rozlux
nienie ciała,
wydłużenie kręgosłupa skrócenie kręgosłupa
Zwiększenie napięcia mięS
niowego Zmniejszenie napięcie mięS
niowego
Działanie przeciw grawitacji Poddanie się grawitacji
Ciepło i suchoS
ć Zimno i wilgoć
BANDHY
W pranajamie jako punkt koncentracji (deS
a  miejsce) stosujemy często bandhy. Bandha oznacza więzy,
okowy, łączyć razem. Z punktu widzenia praktyki pranajamy, najważniejsze są 3 bandhy, które omawiam
poniżej. Czasami stosuje się też w pranajamach jeszcze jedną bandhę: jihva bandhę, polegając na trzymaniu
czubka języka przy podniebieniu miękkim.
1. Jalandhara bandha
 Jala oznacza nektar;  dhara oznacza podtrzymywani.  Jalandhara bandha jest zatem więzem, który
podtrzymuje nektar. W tradycji alchemii indyjskiej uważa się, że w punkcie między brwiami przechowywany
jest nektar Amrita, odpowiedzialny za długowiecznoS
ć. Zazwyczaj poprzez gardło spływa w stronę żołądka,
gdzie jest spalany przez ogień trawienny (agni). Hatha jogini zatem opracowali dwa sposoby na
zachowanie Amrity  pozycje odwrócone i jalandhara bandhę. Połączenie tych dwóch elementów
znajdujemy w sarvangasanie (S
wiecy), stąd waga tej pozycji w sekwencjach praktyki asan. Tradycja
podaje, że pozycję tę odkrył i nauczał Jalandharanatha. Jalandhara bandha pomaga wydłużyć kręgosłup
piersiowy, uspokaja układ nerwowy, jak również pomaga kontrolować proces oddychania.
Aby wykonać tę pozycję  zachowując uniesiony mostek i wydłużony kręgosłup, opuszczamy
brodę w kierunku zagłębienia nadmostkowego, niewielkiej wklęsłoS
ci powyżej rękojeS
ci (górnej częS
ci)
8.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
mostka, pod gardłem. Gdy opuszczamy brodę do mostka, mostek również unosi się w stronę brody, po to,
by tułów nie był przygarbiony w pozycji. Gardła ma pozostać rozlux
nione w pozycji.
JeS
li pojawiają się trudnoS
ci z wykonaniem jalandharabandhy z rozlux
nionym gardłem, wówczas warto
przeS
ledzić szczegóły mechaniki wykonania tej pozycji. W tym celu warto uS
wiadomić sobie istnienie
następujących struktur anatomicznych:
- koS
ć gnykowa,
- kręg szczytowy (pierwszy kręg szyjny),
- guzowatoS
ć potyliczna zewnętrzna.
KoS
ć gnykowa jest koS
cią o kształcie podkowy, którą można wyczuć na granicy szyi (gardła) i
podbródka. Jest o tyle nietypową koS
cią, że nie ma połączeń z innymi koS
ćmi. Aby ją odnalex
ć, wybadaj za
pomocą palców wskazujących obu dłoni jej granice w górnej częS
ci szyi, ponad krtnią. Kręg szczytowy jest
ostatnim kręgiem szyjnym, na którym opiera się głowa (nie można go niestety wyczuć poprzez dotyk).
GuzowatoS
ć potyliczna zewnętrzna jest wyrostkiem kostnym z tyłu czaszki, tuż ponad szyją. Można ją
łatwo wyczuć pod palcami dłoni.
Mechanizm anatomiczny wykonania jalandhara bandhy wygląda następująco:
- wydłużamy kręgosłup i unosimy rękojeS
ć mostka (górną częS
ć mostka) i obojczyki do góry,
- cofamy koS
ć gnykową w stronę kręgu szczytowego tak, aby gardło miękko wycofało się do tyłu i broda
mogła zacząć opadać w dół,
- kręg szczytowy przesuwamy w stronę guzowatoS
ci potylicznej zewnętrznej, a guzowatoS
ć potyliczną
zewnętrzną w stronę czubka głowy.
W trakcie i po wykonaniu całej tej procedury skóra na twarzy ma pozostać miękka i rozlux
niona, a gardło
miękkie. Nie musisz docisnąć brody całkiem do mostka, jeS
li czujesz, że powstaje napięcie.
2.Uddiyana bandha
Przedrostek  ut oznacza  do góry , a termin  diiyaana pochodzi od rdzenia  dii , co oznacza  latać lub
 wznosić się . OkreS
lenie to (wznoszenie do góry  uddiyana) odnosi się do podnoszenia się przepony lub do
podnoszenia siły witalnej (prany) do góry. Uddiyana bandha pomaga kontrolować pracę tułowia, daje
zdrowie narządom wewnętrznym poprzez ich miękkie uniesienie, jak również pomaga wydłużyć miękko
przód kręgosłupa.
Pozycję tę klasycznie ćwiczy się stojąc ze stopami na szerokoS
ć bioder, z tułowiem lekko
pochylonym do przodu, ale równie dobrze powinno ją być wykonać siedząc na piętach w vajrasanie.
Wykonuje się ją o pustym żołądku, z głową opuszczoną do jalandharabandhy.
Siedząc lub stojąc, z głową opuszczoną, zaobserwuj 2-3 następne wdechy i wydechy. Zorientujesz się, że w
trakcie wdechów klatka piersiowa i brzuch otwierają się, a w trakcie wydechów  zamykają się, wycofują.
Po kolejnym wydechu zatrzymaj oddech na kilka sekund i zrób udawany wdech (tzn. pracuj tak, jakbyS

9.
Magazyn dla subskrybentów newslettera
robił wdech, ale nie wpuszczając powietrza). Dzięki temu wytworzy się próżnia w klatce piersiowej, która
wciągnie brzuch do góry. Gdy bezdech zaczyna się już robić niekomfortowy, wówczas rozlux
nij brzuch i
klatkę piersiową, po czym zrób kolejny miękki wdech.
Pamiętaj, że uddiyana bandha nie jest  wciągnięciem brzucha . W istocie w uddiyana bandzie
mięS
nie brzucha są rozlux
nione. Wciąganie brzucha na siłę sprawi jedynie, że pozycja będzie bardziej
napięta, podczas gdy prawdziwa uddiyana bandha (opisana powyżej) da większe rozlux
nienie w pozycji i
miękkie wydużenie przodu kręgosłupa. Brzuch wciąga się sam, bez naszej ingerencji, a właS
ciwie to
wciąga go próżnia wytworzona przez  udawany wdech . JeS
li ta praca jest dla ciebie trudna lub
niezrozumiała to, aby ją zrozumieć zatkaj nos i usta, a następnie podejmij próby zrobienia wdechu.
Obserwuj delikatną próżnię, która powstaje okolicy górnego brzucha. Następnie, gdy zrozumiesz ideę
ćwiczenia, wróć do praktyki właS
ciwej uddiyana bandhy.
3.Mula bandha
Termin  mula oznacza korzeń, x
ródło, podstawę, dno miednicy (okolicę anatomicznego krocza). W tym
ćwiczeniu zamykamy obszar anatomicznego krocza, co zapobiega utracie energii, jak również przenosi
pracę na mięS
nie głębokie ciała, zwiększając stabilnoS
ć kręgosłupa.
Mula bandhę podobnie jak poprzednie ćwiczenie wykonujemy na zatrzymaniu oddechu po
wydechu. Aby wykonać tę bandhę, po wydechu ustabilizuj ciało w asanie i unieS
kroczę, napinając mięS
nie
dna miednicy. Zaobserwujesz prawdopodobnie, że dół brzucha (okolica między pępkiem a koS
cią łonową)
mimowolnie cofnie się także w stronę kręgosłupa.
Pamiętaj, że mula bandha nie jest ani zaciS
nięciem zwieracza odbytu, ani zaciS
nięciem kanału
pochwy u kobiet. Jedno i drugie wykonywane przez dłuższy czas będzie szkodliwe. JeS
li masz trudnoS
ci ze
zlokalizowaniem dna miednicy to usiądx
prosto na S
rednio-twardym krzeS
le i nie napinając poS
ladków
staraj się zbliżyć guzy kulszowe do siebie. Prawdopodobnie odczujesz lekkie napięcie w okolicy krocza
(między odbytem a genitaliami) i to jest napięcie, które chcemy skopiować w omawianym ćwiczeniu. JeS
li i
to nie zda się na wiele, to w psie z głową w górę lub innym wygięciu w tył napnij okolicę dołu poS
ladków i
obserwuj wrażenia z okolicy krocza. Po pewnym czasie będziesz w stanie wykonywać coraz bardziej
subtelną pracę z tym obszarem.
Bandh najlepiej uczyć się od dobrego nauczyciela jogi, który sam dogłębnie poznał temat. Sugeruję
dużą ostrożnoS
ć w uczeniu się bandh z książki, płyt DVD itp. Srivatsa Ramaswami odradza wykonywanie
bandh u osób z wrzodami, zatwardzeniem, kolką, przerostem prostaty, infekcjami układu moczowego,
problemami z menstruacją, chorobami wenerycznymi. Zaleca także ostrożnoS
ć u osób otyłych. W wielu z
tych przypadków można wykonywać częS
ć bandh, ale po dokładnym poinstruowaniu przez
wykwalifikowanego nauczyciela, aby praktyka była niezwykle  miękka .
W trakcie menstruacji i ciąży nie wykonuj mula bandhy ani uddiyana bandhy.
10.