3 dni_pl 9/15/06 2:08 PM Page 1
Rynek Główny
Trzy dni w Krakowie
Często zdarza się turyście, że musi zwiedzić w kilka godzin miejsce,
na które tak naprawdę warto przeznaczyć tydzień. Albo w trzy dni 
miasto, którego bliższe poznanie wymaga miesiąca. Zdaje się wtedy
na wskazówki przypadkowych doradców lub pośpiesznie wertuje
przewodnik, bo nawet te opatrzone tytułem Weekend w& rzadko liczą
mniej, niż sto stron drobnym drukiem. Próbuje  zatrzymać czas ,
fotografując lub filmując, i biega jak najszybciej, żeby to, co
najważniejsze, choćby z daleka  ale wszystko!  zobaczyć. Takie
zwiedzanie pozostawia mgliste wspomnienia (z dominujÄ…cym
wspomnieniem zmęczenia) i uczucie niedosytu.
Dlaczego zatem przygotowaliśmy dla odwiedzających nasze miasto
tę broszurkę? Nikomu nie obiecujemy, że zaopatrzony w nią, zdoła
w ciągu trzech dni dogłębnie zwiedzić Kraków. Turysta ma tutaj
przecież bardzo wiele do poznania: zabytki będące świadectwem
historii, bogate życie artystyczne, kulturalne, magiczną atmosferę,
która sprawia, że zabiegani mieszkańcy i przyjezdni mają niezliczone
okazje, żeby zwolnić, przystanąć, popatrzeć& Jednocześnie Kraków
jest być może jedynym spośród znanych miast historycznych, w którym
nawet krótka wizyta może przysporzyć wielu wrażeń i niekłamanej
satysfakcji.
I to właśnie chcemy Państwu zaproponować. Takie spojrzenie
na Kraków, które pozwoli Wam poczuć atmosferę miasta, chwilami
leniwą, chwilami pełną wydarzeń, zawsze wyjątkową. Spróbujmy zatem
wspólnie przyjrzeć się Krakowowi, sprawdzić jak najciekawiej spędzić
tu tytułowe trzy dni i przekonać się& dlaczego będziemy tu wracać.
3 dni_pl 9/15/06 2:08 PM Page 2
Wieża Ratuszowa
Dojazd i klimat
Do Krakowa dojechać nietrudno  zawsze leżał na przecięciu ważnych
szlaków handlowych, na styku kultur i wpływów politycznych, a dziś
uznawany jest za najważniejszy w Polsce cel wyjazdów turystycznych.
Sieć połączeń kolejowych, drogowych, drugie co do wielkości i liczby
pasażerów lotnisko w kraju  to wszystko sprawia, że jest jednym
z najłatwiej dostępnych miast w tej części Europy.
Pobyt w Krakowie może wyglądać bardzo różnie, nie tylko w zależności
od wyboru zwiedzanych zabytków, oferowanych atrakcji czy miejsca
zakwaterowania, ale także zależnie od pogody, dnia tygodnia i pory
roku (zimÄ… temperatura w Polsce spada niekiedy poniżej  20°C, latem
upaÅ‚y czÄ™sto przekraczajÄ… 30°C). Kraków jest stolicÄ… MaÅ‚opolski 
wyżynnego, w części górzystego regionu z licznymi miejscowościami
uzdrowiskowymi, rekreacyjnymi i agroturystycznymi. Zarówno w lecie,
jak w zimie odwiedziny w mieście łatwo więc połączyć z aktywnym
wypoczynkiem w górach.
2
3 dni_pl 9/15/06 2:08 PM Page 3
SPACER 1
Rynek Główny
Rynek Główny w Krakowie to największy średniowieczny plac Europy
mierzący 200 m na 200 m. Największy Rynek Europy jest również
najlepszym placem miejskim świata.  Rynek Główny przyciąga
z każdego miejsca w mieście, prowadzą do niego wszystkie drogi
w Krakowie, a im bliżej Rynku, tym mocniej tętni uliczne życie.
Jednocześnie na turystów czeka tam 20 najróżniejszych atrakcji w taki
sposób uzasadniają swój wybór jurorzy Projekt for Public Spaces (PPS)
 amerykańskiej organizacji non-profit, która od 30 lat prowadzi
działania na rzecz rewitalizacji miejskich przestrzeni publicznych.
Organizacja ta raz do roku przeprowadza ranking najlepszych miejskich
placów. Od roku 2005 tworzy listę ogólnoświatową, na której pierwsze
miejsce zajął właśnie Kraków.
Rynek Główny i sieć ulic wytyczone zostały w roku 1257 podczas lokacji
miasta na prawie magdeburskim. Do dziś przetrwały usytuowane
na nim centralnie Sukiennice (pierwotnie miejsce handlu, a od ponad
stu lat także główna siedziba, a potem jeden z oddziałów Muzeum
Narodowego), malutki kościółek Świętego Wojciecha (miejsce ważnych
odkryć archeologicznych), samotna wieża wyburzonego w XIX wieku
ratusza i oczywiście kościół Mariacki, zwany także bazyliką  jeden
z symboli Krakowa  z wyrastającymi ponad całe centrum strzelistymi
wieżami. Tutaj dzieło swego życia  monumentalny ołtarz przyciągający
codziennie tysiące turystów  stworzył norymberski mistrz Wit Stwosz.
Rynek Główny
3
3 dni_pl 9/15/06 2:08 PM Page 4
Z Rynkiem wiąże się ściśle część krakowskich legend i wiele wydarzeń
historycznych, do których z kolei nawiązuje np. hejnał grany co godzinę
z jednej z wież mariackich, czerwcowy pochód Lajkonika, intronizacja
Króla Kurkowego czy grudniowy konkurs szopek. Niemal wszystkie
kamienice i pałace wokół Rynku to kilkusetletnie obiekty zabytkowe.
MieszczÄ… siÄ™ w nich m.in.: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
i Międzynarodowe Centrum Kultury, liczne sklepy, restauracje, puby.
Warto zwrócić uwagę na frontony, portale, okna i dachy kamienic.
We wnętrzach nietrudno trafić na świetnie zachowane bądz

pieczołowicie odtworzone detale architektoniczne.
Rynek jest miejscem spotkań  letnich festiwali, koncertów, targów,
prezentacji i największej w Polsce zabawy sylwestrowej. Krakowianie
umawiają się często  pod Adasiem , czyli pod pomnikiem Adama
Mickiewicza. Do zatrzymania się zachęca otaczający plac wianuszek
kawiarnianych i restauracyjnych ogródków, które mogą swobodnie
pomieścić kilka tysięcy osób. Niektóre działają niemal cały rok, z krótką
przerwą w okresie najostrzejszych mrozów, od rana do póz
nego
wieczora. ZimÄ… bywalcy przenoszÄ… siÄ™ do charakterystycznych
dla centrum Krakowa piwnic, gdzie dodatkowo można wysłuchać
koncertu  z reguły jazzowego, bo też i zasłużył sobie Kraków na miano
stolicy polskiego jazzu. Ostatnio kwitnie tu również wieczorno-nocne
życie klubowe  jesteśmy przecież w mieście blisko 174.000 studentów.
Ci, którzy od Rynku zaczynają zwiedzanie miasta, mogą skorzystać
z jednej z krakowskich dorożek albo z meleksu z profesjonalnymi
nagraniami opisu wybranej trasy w różnych językach. Kilka firm
turystycznych proponuje zwiedzanie miasta i okolic z autobusów
wycieczkowych.
Rynek Główny  Sukiennice
4
3 dni_pl 9/15/06 2:08 PM Page 5
Rynek Główny
SPACER 2
Centrum
Wróćmy jednak do układu miasta, bo to on w dużym stopniu decyduje
o atmosferze Krakowa. Za ścisłe centrum przyjęło się uważać
przestrzeń zamkniętą Plantami  wąskim pasem zieleni, sięgającym
od Barbakanu w obie strony, aż po wawelskie wzgórze, i układającym
się w nieregularny owal, nieco wydłużony w stronę Wisły. Planty
powstały w XIX wieku w miejscu zburzonych murów miejskich
otaczających stary Kraków  całość samą w sobie. Na obszarze
o maksymalnych wymiarach 1500 na 800 m, gdzie niemal każdy
budynek jest zabytkiem, mieści się kilkadziesiąt muzeów i galerii,
kilkanaście kościołów, teatry, kina, księgarnie i antykwariaty, domy
handlowe i całe ulice sklepów, setki kawiarni, restauracji i pubów.
Wszystko to kojarzy się nieodparcie z małym miastem, nic zatem
dziwnego, że turystów często zaskakuje prawdziwa przecież
informacja, że Kraków jako aglomeracja liczy blisko 800.000
mieszkańców.
Tak ścisłe ograniczenie przestrzenne centrum miasta ułatwia
zwiedzanie. Najdłuższa linia prosta, jaką można wytyczyć w obrębie
Plant, biegnie niemal dokładnie wzdłuż Drogi Królewskiej 
najstarszego i bodaj najbardziej znanego szlaku turystycznego.
Prowadzi od Barbakanu i Bramy Floriańskiej umiejscowionej w jedynym
dobrze zachowanym fragmencie potężnych murów obronnych (mieści
się w nim Arsenał  dziś część Muzeum Czartoryskich),
5
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 6
ulicą Floriańską do Rynku, a dalej Grodzką i Kanoniczą aż do Zamku
Królewskiego na Wawelu. To szlak historyczny, legendarny, wiązany
z okresem największej świetności dawnej polskiej stolicy.
Po drodze mijamy kolejno kilka muzeów (m.in. Dom Jana Matejki,
Muzeum Archeologiczne) i szereg galerii. Szczególną uwagę warto
zwrócić na kościoły: Franciszkanów ze słynnymi witrażami Stanisława
Wyspiańskiego i Dominikanów przy placu Wszystkich Świętych, a dalej
 śś. Piotra i Pawła oraz św. Andrzeja  uchodzące za prawdziwe perły
architektury.
SPACER 3
Wawel
Do przesławnego wawelskiego wzgórza dochodzi się zwykle krótką
i wąską ulicą Kanoniczą. To jedna z najważniejszych, najstarszych
i najpiękniejszych ulic miasta, o wyglądzie nieomal nie zmienionym
od stuleci, autentyczna, a przy tym żywa. Kanonicza jest przykładem
korzystnych zmian zachodzÄ…cych w Krakowie w ostatnich latach:
kompleksowe renowacje i przedsięwzięcia konserwatorskie odsłaniają
niejako warstwami prawdziwe piękno.
Spojrzenie na plan śródmieścia przekonuje niezbicie, że teren objęty
murami zamku jest pod względem wielkości porównywalny
z powierzchnią Rynku Głównego. A w zamkowych wnętrzach czekają
nas jeszcze wystawy, które zwiedzić trzeba koniecznie: królewskie
komnaty, kolekcja wschodniej sztuki i trofeów wojennych, zbiory
niezwykłej piękności flamandzkich arrasów i eksponatów
Wzgórze Wawelskie
6
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 7
Wawel  Konfesja św. Stanisława
archeologicznych świadczących o ponadtysiącletniej chrześcijańskiej
obecności na polskich ziemiach.
Zobaczenia wymaga także katedra, groby królewskie, przy których
patrzy na nas cała historia Polski i ogromny dzwon Zygmunta, który bije
tylko przy okazji najdonioślejszych dla kraju i miasta wydarzeń. Pół dnia
z trudem wystarczy, żeby to wszystko pobieżnie obejrzeć.
Ale nie koniec na tym: nawet gdyby przyszło przełożyć zwiedzanie
Wawelu do następnej, dłuższej wizyty w Krakowie, warto choćby
wieczorem wejść w zamkowe mury  bramy są otwarte znacznie dłużej
niż wystawy  i obejrzeć rzadkiej piękności dziedziniec arkadowy,
katedrę, spojrzeć na Wisłę i na stojący na drugim brzegu niezwykły
budynek Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha.
Pomieszczono w nim japonika zebrane przez jednego
z najsÅ‚ynniejszych europejskich kolekcjonerów, Feliksa Manggh´
Jasieńskiego. Po zejściu nad brzeg rzeki, zobaczymy smoka i wejście do
jego jamy  ulubiony cel rodzinnych spacerów. W tym miejscu
w czerwcu, w okolicach nocy świętojańskiej, odbywają się co roku
tradycyjne wianki  wielka impreza plenerowa o prastarym pogańskim
rodowodzie.
7
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 8
SPACER 4
Kazimierz
Od kilku lat wszystkie mapy centrum Krakowa, oprócz obszaru
zamkniętego Plantami, obejmują również Kazimierz  dawniej osobne
miasto, dziś nieodległą dzielnicę, do której trafiamy schodząc
z wawelskiego wzgórza.
Z każdego zakątka Kazimierza przemawia do nas krakowska historia 
historia polskich Żydów. Widać to już w układzie wąskich ulic i placów
targowych, w małych kamienicach, synagogach i żydowskich
cmentarzach. Po tragedii II wojny światowej i eksterminacji Żydów przez
nazistowskiego najez
dz
cę Kazimierz opustoszał i przez dziesięciolecia
popadał w coraz większą ruinę. O obecnym burzliwym rozwoju
tej części miasta przesądziły zmiany ustrojowe z przełomu lat
osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Odzyskujący
nieruchomości potomkowie dawnych mieszkańców niezwłocznie
rozpoczynali konieczne remonty. Dziś przepięknie odrestaurowane
budynki często sąsiadują z całkowicie zdewastowanymi (tych jest na
szczęście coraz mniej).
Kazimierz znalazł się na ekranach kin dzięki Stevenowi Spielbergowi,
który wÅ‚aÅ›nie tutaj nakrÄ™ciÅ‚  nagrodzonÄ… licznymi Oscarami  List´
Schindlera. Sławny na cały świat Festiwal Kultury Żydowskiej,
organizowany od początku lat dziewięćdziesiątych, z założenia
koncentruje siÄ™ na historii i tradycjach mieszkajÄ…cych tu niegdyÅ› ludzi:
odbywają się warsztaty, wykłady i wystawy. Dzisiaj można już mówić
o odrodzeniu Kazimierza i o jego nowym obliczu.
Kazimierz  Festiwal Kultury Żydowskiej
8
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 9
Kazimierz  ul. Józefa
Kluczem do zrozumienia dzisiejszej popularności Kazimierza jest jego
niezwykła, odwieczna tolerancja: w tym miejscu od wieków
funkcjonowały zgodnie dwa narody i dwie wielkie religie  to tutaj
niedaleko od synagog wyrosły kościoły św. Katarzyny i Bożego Ciała.
W skali miasta Kazimierz jest ośrodkiem fermentu artystycznego
i intelektualnego. Wystarczy wspomnieć słynny teatr A
az
nia, który
tu właśnie realizował swoje nowatorskie projekty. W powstających
tu ciÄ…gle kawiarniach, klubach i galeriach zbierajÄ… siÄ™ wszyscy Ci dla
których Rynek i okolice stały się zbyt  turystyczne . Każdy odkrywa dla
siebie niezwykły charakter Kazimierza  z ekskluzywnymi hotelami
i restauracjami sąsiadują tu jeszcze pracownie rzemieślnicze, choćby
kaletnicze, cholewkarskie czy grawerskie, a obok miejsc kultu
znajdujemy  miejsca kultowe . Żeby tego doświadczyć warto wybrać się
na spacer w okolice Placu Nowego, ulicami MiodowÄ… i Podbrzezie,
zwiedzić Szeroką  gdzie co roku odbywa się wielki finałowy koncert
Festiwalu Kultury Żydowskiej.
Po przejściu przez Wisłę do dzielnicy Podgórze, odnajdziemy miejsca,
które podczas II wojny światowej były świadkiem tragicznego losu
zgotowanego żydowskiej społeczności Krakowa przez nazistów: Plac
Bohaterów Getta, Aptekę Pod Orłem, pozostałości obozu
koncentracyjnego w PÅ‚aszowie.
Info: Kazimierz jest teŻ miejscem szczególnie cenionym przez
wszystkich mi"oĘników antyków i staroci. W licznych, z regu"y
niewielkich antykwariatach, obok rzeczy znikomej wartoĘci trafiajÄ… si´
prawdziwe kolekcjonerskie rarytasy. Na Placu Nowym i pod HalÄ…
Targową w pobliskiej dzielnicy Grzegórzki w kaŻdy niedzielny poranek
odbywajÄ… si´ targi staroci. Jak we wszystkich takich miejscach na
Ęwiecie, wystrzegaç si´ trzeba fa"szerzy, oszustów i kieszonkowców.
9
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 10
Podgórze  Park Bednarskiego
SPACER 5
Podgórze
Kraków nie kończy się na Wiśle. Tak jest przynajmniej od 1915 roku,
kiedy połączyły się dwa miasta po przeciwnych stronach rzeki. Choć dla
zaanektowanego Podgórza oznaczało to niemal sto lat zapomnienia,
prawobrzeżna dzielnica Krakowa od kilku lat odzyskuje świetność.
Podgórze leży w geograficznym centrum Krakowa i choć przechodzą
przez nie główne arterie miasta, jest wyjątkowo kameralne, zielone,
przepełnione atmosferą tajemniczości. A do tego  to najbardziej
atrakcyjne widokowo miejsce w mieście, zarówno gdy spojrzymy na nie
z lewego brzegu Wisły jak i gdy oglądamy świat, który otacza jego
centrum  pasmo wapiennych wzgórz zwane Krzemionkami.
Wszystkie mosty prowadzące z Kazimierza na prawy brzeg Wisły
dostarczają fantastycznych widoków na Krzemionki. Najpiękniejszy
z nich, Most Piłsudskiego, to pierwsza ważna przystań w drodze do
Podgórza. Jeszcze na lewym brzegu Wisły, znajdziemy przy nim tablicę
Trasy Historii Podgórza z dokładnym opisem rozciągającej się przed
nami panoramy. Najbardziej charakterystyczny budynek  z dwoma
wykuszami, przypominający swym kształtem statek z dziobem i rufą to
zbudowana w 1906 r. kamienica zwana Aleksandrowicz lub paryskÄ… 
jeden z symboli Podgórza. Po jej lewej stronie znajdziemy budynek
z kominem  to dawna podgórska elektrownia, najstarsza miejska
elektrownia w Krakowie, otwarta w 1900 r., aktualnie przygotowywana
do pełnienia funkcji Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora
10
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 11
CRICOTEKA. Nieco głębiej, z centrum panoramy wyłania się duma
Podgórza  neogotycki kościół św. Józefa. Przejdz
my więc ulicą
Legionów Piłsudskiego, a potem Kalwaryjską na Rynek Podgórski, by
obejrzeć go z bliska. (Szczególnie warto zrobić to póz
nym wieczorem,
gdy jego sylwetkÄ™ wydobywa z mroku subtelna iluminacja, nadajÄ…ca
sylwetce tajemniczy i bajkowy wyglÄ…d.) Budynek wydaje siÄ™
monumentalny, jest to jednak zasługa złudzenia optycznego  sprytnie
wykorzystano tu perspektywę trójkątnego Rynku.
Po lewej stronie Rynku widzimy reprezentacyjny gmach podgórskiego
Magistratu. Wzniesiony w latach 1844-54 w stylu historyzmu
z elementami baroku, kryje w sobie najpiękniejszą urzędową salę
Krakowa, niestety na co dzień niedostępną. Za kościołem św. Józefa
czeka na nas jeden z największych Parków Europy  Park
Bednarskiego. Zanim tam jednak wyruszymy ulicÄ… ParkowÄ…, warto
zajrzeć do urokliwej i jedynej w Podgórzu palarni kawy  Cafe r´Kawka,
przy ul. BrodziÅ„skiego. W r´Kawce, w bardzo przytulnych,
przypominających ogrodową werandę wnętrzach, skosztować można
kilkadziesiąt rodzajów kawy, palonej na miejscu.
Ulica Parkowa wiedzie stromo pod górę do najbardziej urokliwej części
Podgórza, zaprojektowanej jako miasto-ogród. Po prawej stronie tuż
u wylotu ulicy znajduje się Brama do Parku. Jego twórca, Wojciech
Bednarski, był dyrektorem tutejszej szkoły. Tu też podobno znajdowała
się szkoła Mistrza Twardowskiego i tutaj po zniknięciu Mistrza
uczniowie znalez
li pozostawioną przez niego otwartą księgę...
Po wizycie w Parku, ulicą Dembowskiego udajemy się na Wzgórze
Lasoty. To miejsce w Podgórzu najważniejsze. To zielone płuca i serce
Podgórza. Tu stoi najbardziej tajemniczy i najstarszy kościółek Krakowa
p. w. św. Benedykta, otwierany tylko raz w roku  w pierwszy wtorek po
Wielkanocy. Jego powstanie datuje się na rok 1000. Z tą niezwykłą
Podgórze
11
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 12
budowlą (pierwotnie wczesnośredniowieczną rotundą) również wiąże
się legenda. Pilnuje tego miejsca przeklęta księżniczka, która za swe
grzechy i okrutne rządy do dziś nie zaznała spoczynku i spokoju ducha.
Z koÅ›ciółkiem sÄ…siaduje Fort 31 Âw. Benedykt. Wzniesiony w ksztaÅ‚cie
Wieży Maksymiliańskiej jest jedynym tego typu zabytkiem fortecznym
w Polsce i jednym z niewielu w Europie. Niestety dziś jest zamknięty.
Opuszczając Wzgórze Lasoty przechodzimy obok Starego Cmentarza
Podgórskiego  najstarszej nekropolii Krakowa. Nie zachowały się
żadne dokumenty mówiące o dacie jego założenia. Zakłada się więc, że
powstał zaraz po powstaniu miasta. Spoczywają tu najznamienitsi
Obywatele Podgórza, pisarze, bohaterzy  jak Edward Dembowski,
pochowany tu wraz ze swoimi żołnierzami.
Aleja pod Kopcem zawiedzie nas pod najstarszÄ… z budowli Krakowa 
kopiec Krakusa. Ta mityczna mogiła Księcia Kraka powstała
najprawdopodobniej około VII w. Na pamiątkę pochówku w pierwszy
wtorek po Wielkanocy odbywa się na Krzemionkach tradycyjne Święto
Rękawki (nazwa wzięła się stąd, iż ziemię do usypania kopca lud nosił
w rękawach swoich ubrań)  najstarsze słowiańskie święto Małopolski.
Rozkładają się tu z obozem średniowieczni wojowie, mają tu miejsce
tajemnicze słowiańskie obrzędy.
Ze szczytu Kopca Krakusa rozciąga się piękna panorama na Kraków.
Gdy pogoda sprzyja można stąd zobaczyć Tatry. Jak na dłoni widać
dachy najważniejszych Krakowskich kościołów, a w centralnym punkcie
wieże wawelskiej katedry. U stóp Kopca widnieje nieczynny już
kamieniołom Libana. Na jego dnie kręcono obozowe sceny Listy
Schindlera Stevena Spielberga  do dziś można dostrzec tam resztki
filmowych dekoracji.
Podgórze  Kościół św. Józefa
12
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 13
SchodzÄ…c z Kopca i udajÄ…c siÄ™ ulicÄ… Za Torem dojdziemy drogÄ…
asfaltową na teren byłego niemieckiego Obozu Koncentracyjnego
P"aszów, założonego przez Niemców w roku 1942. Po prawej miniemy
Rezerwat Przyrody Nieożywionej Bonarka, na którego terenie można
zobaczyć powierzchnie abrazyjne, czyli dno morza jurajskiego. Przed
nami widnieje bryła pomnika Wyrwanych Serc, upamiętniającego
ofiary obozu.
Wróćmy do starej części Podgórza. Pieszo lub tramwajem udajemy się
na ulicę Limanowskiego. Tu znajduje się pierwsze powstałe w Krakowie
muzeum dzielnicy  otwarte w roku 2003. To Dom Historii Podgórza,
w którym gromadzone są pamiątki i archiwalia związane z historią
Podgórza, zaś obok w tej samej bramie znajduje się najstarsza
w Podgórzu galeria  Galeria R´kawka. Dwie przecznice dalej przy ulicy
Węgierskiej  nazywanej najbardziej fotograficzną ulicą Krakowa,
znajdują się trzy słynne galerie, a zaraz obok ulokowało się
clubOKOcafe  najbardziej znana, fotograficzna kawiarnia Polski. Po
odwiedzinach na Węgierskiej pora udać się do jednego
z najważniejszych miejsc w Podgórzu  na Plac Bohaterów Getta.
W roku 1943 zarządzeniem okupanta, wszyscy Żydzi mieszkający
w Krakowie mieli przenieść się do nowo utworzonej dzielnicy
mieszkaniowej w Podgórzu. Tak rozpoczęła się tragiczna historia
podgórskiego getta. Prowadziły do niego 4 Bramy, a główna znajdowała
się u wylotu ul. Limanowskiego i Rynku Podgórskiego (przy
Magistracie). Plac Bohaterów Getta był miejscem, na którym
gromadzono ludność getta podczas wysiedleń i kolejnych etapów
likwidacji. Stojące tu dziś krzesła upamiętniają exodus tak ludności
żydowskiej jak i wszystkich ludzi, którzy na całym świecie padli
kiedykolwiek ofiarą nienawiści innych.
Najważniejszym budynkiem Placu jest Apteka pod Or"em, obecnie
oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. W Aptece tej żył
i pracował jeden z najsłynniejszych Polaków  Tadeusz Pankiewicz.
Człowiek ten dobrowolnie został w getcie, nie chcąc opuszczać apteki,
która z dnia na dzień, stała się ambasadą wolności w okupowanym
świecie.
Ostatnim akcentem wojennych losów Podgórza jest Fabryka Schindlera
na ZabÅ‚ociu. Aby zobaczyć sÅ‚ynnÄ… ark´ Schindlera należy ulicÄ… KÄ…cik
przejść pod wiaduktem kolejowym do ul. Lipowej. Charakterystyczne
zabudowania Fabryki widać już z daleka. Nad bramą wejściową
widnieje szyld: Emalia Oskara Schindlera. Przed nami zaÅ›  znana
dobrze ze zdjęć i filmu metalowa brama wejściowa. We wnętrzach
udostępniono do zwiedzania klatkę schodową oraz gabinet Schindlera,
prezentowany jest również film o historii fabryki i getta w Podgórzu.
Wkrótce powstanie tu Muzeum Miejsca.
(oprac. Stowarzyszenie  Podgórze.Pl )
13
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 14
SPACER 6
Nowa Huta
Nowa Huta jest miejscem szczególnym, w którym można połączyć na
niewielkiej przestrzeni kilka różniących się i wzajemnie
uzupełniających szlaków kulturowych. Nowa Huta (miasto i kombinat
metalurgiczny) była sztandarową budową wczesnych lat PRL-u. Decyzję
polityczną o budowie kombinatu metalurgicznego na żyznych terenach
podkrakowskich wsi Pleszowa i Mogiły podjęto w 1949 r. Jako miasto
idealne, które miało być wizytówką Polski w świecie, uzyskała czytelny
plan urbanistyczny i architekturÄ™ w stylu socrealistycznym. Z jednej
strony opartÄ… na wzorcach architektury renesansowej, a z drugiej na
amerykańskiej koncepcji urbanistycznej tzw. jednostki sąsiedzkiej. Aby
zrozumieć jakie były dzieje miejscowości podkrakowskich (było ich
ponad 30), na terenie których powstała najmłodsza dzielnica Krakowa,
należy zapoznać się z całym dziedzictwem kulturowym tych ziem.
Dzięki powstaniu objętej zakazem budowlanym strefy ochronnej wokół
kombinatu na terenie Nowej Huty zachowało się wiele przykładów
zabudowy wiejskiej, liczne dwory i pałace oraz obiekty sakralne.
Najciekawsza wydaje siÄ™ trasa obejmujÄ…ca m.in.; neobarokowÄ…
siedzibę Kirchmayerów oraz barokowy kościół p.w. św. Wincentego
w Pleszowie; dwór Badenich z XVII w., z renesansowym lamusem (proj.
S. Gucci) w Branicach; neorenesansowe dwory: rodziny Popielów wraz
z gotyckim kościółkiem rycerskim p.w. św. Grzegorza Wielkiego
w Ruszczy oraz dwór rodziny Badenich w Wadowie. Na szczególną
uwagę zasługuje jednak dawna kaplica ariańska i jedyny, zachowany
cmentarz ewangelicki na terenie Krakowa w A
uczanowicach z XVII w.
Nowa Huta  Aleja Róż, l. 60. XX w.
14
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 15
Nowa Huta  Plac Centralny
oraz założenie zamkowe Wodzickich w Kościelnikach wraz
z XVII-wiecznym drewnianym kościołem w Górce Kościelnickiej.
Wracając do centrum Nowej Huty warto zatrzymać się i obejrzeć
prehistoryczny Kopiec Wandy (VII lub VIII w.) skÄ…d rozciÄ…ga siÄ™
niesamowita panorama na kombinat metalurgiczny. Niedaleko na ul.
Klasztornej 11 znajduje siÄ™ najcenniejszy zabytek Nowej Huty, XIII
wieczne opactwo Cystersów (przeniesione do Mogiły w 1226 r. z Kacic
k. SÅ‚omnik) oraz sÄ…siadujÄ…cy z nim drewniany, pochodzÄ…cy z XV w.
kościół p.w. św. Bartłomieja, unikatowe dzieło cieśli i snycerzy.
Pomiędzy Centrum Administracyjnym Huty im. Tadeusza Sendzimira
(dawniej im. W. I. Lenina)  najciekawszą i najpełniejszą realizacją
architektury socrealistycznej w Nowej Hucie  a Placem Centralnym
warto zwiedzić zabytkowy, drewniany dworek w Krzesławicach należący
do wybitnego, polskiego malarza Jana Matejki i stojÄ…cy obok
XVII-wieczny, drewniany kościółek p.w. św. Jana Chrzciciela.
Potrzeba kompleksowej ochrony pierwotnego założenia
urbanistycznego Nowej Huty znalazła potwierdzenie w styczniu 2005 r.,
kiedy to obszar ten został wpisany do rejestru zabytków. Zapoznając się
z najciekawszymi zabytkami architektury Nowej Huty, jej zwiedzanie
rozpoczynamy od terenów rekreacyjnych nad rzeką Dłubnią
(wypożyczalnia sprzętu wodnego, basen) i osiedla Willowego, gdzie
wznosi się pierwszy budynek z 1949 r. aby następnie przejść na
osiedle Na Skarpie, gdzie wznosi siÄ™ nawiÄ…zujÄ…cy do barokowego
budownictwa pałacowego kompleks 17 pawilonów Miejskiego Szpitala
im. S. Żeromskiego. Wracając na Plac Centralny będący swoistą
 historią architektury ostatnich 50 lat mijamy jeden z dwóch
budynków nieczynnych już nowohuckich kin  kino Âwiatowid. IdÄ…c
dalej Aleją Róż dochodzimy do miejsca, gdzie w l. 1973-1989 stał
15
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 16
Nowa Huta  Kościół Arka Pana
pomnik W. I. Lenina a dalej do Parku Ratuszowego (który jest
niedoszłym Rynkiem Nowej Huty). Skręcając na osiedle Zgody, będące
typowym przykładem jednostki sąsiedzkiej dochodzimy do osiedla
Teatralnego i Krzyża Nowohuckiego, miejsca związanego
z dramatycznymi wydarzeniami z kwietnia 1960 r., podczas których
doszło do walki mieszkańców Nowej Huty z oddziałami milicji i ZOMO.
Za kościołem p. w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, który stanął na
miejscu tych wydarzeń znajduje się gmach działającego od ponad 50
lat Teatru Ludowego (premiera odbyła się w grudniu 1955 r). Spod
wejścia do teatru widoczna jest na osiedlu Bieńczyce bryła
nowohuckiej świątyni, zwanej Arką Pana. Kościół bieńczycki p.w. Matki
Bożej Królowej Polski (ul. Obrońców Krzyża 1) wraz z kościołem p.w. św.
Maksymiliana Marii Kolbego w Mistrzejowicach (os. TysiÄ…clecia 86)
i innymi świątyniami nowohuckimi są nie tylko wybitnymi dziełami
architektury i miejscami, w których można oglądać dzieła sztuki
najwybitniejszych współczesnych polskich artystów, lecz także
miejscami bliskimi każdemu Polakowi poprzez osobę papieża Jana
Pawła II, który od 1958 r. kiedy został sufraganem krakowskim często
odwiedzał Nową Hutę uczestnicząc w jej życiu religijnym. Nowohuckie
świątynie z sposób nierozłączny związane są również z wydarzeniami
lat 80. XX w. (m.in.: powstaniem NSZZ SolidarnoĘç, stanem wojennym,
demonstracjami przeciwko reżimowi komunistycznemu oraz pomocą
przeciwko represjonowanym).
Oprócz dziedzictwa historycznego i kulturowego w Nowej Hucie
znajdują się również rozległe tereny, dobrze zachowanej pierwotnej
przyrody. Do nich zaliczajÄ… siÄ™ A
Ä…ki Nowohuckie, czyli XVIII-wieczne
starorzecze Wisły (obok Placu Centralnego) oraz Lasek Mogilski będący
16
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 17
pozostałością dawnej, podmokłej puszczy. Spacerując tam możemy
oglądać wiele rzadkich okazów fauny i flory nie występujących w takich
ilościach na terenie zurbanizowanym.
Również miłośnicy inżynierii wojskowej na terenie Nowej Huty mogą
obejrzeć austriackie fortyfikacje obronne zbudowane pod koniec XIX w.
w ramach modernizacji Twierdzy Kraków. Mimo różnego stanu
zachowania na uwagę zasługują Forty: Krzes"awice (znajduje się w nim
Dom Kultury), Mistrzejowice, Batowice oraz najlepiej zachowany
Gr´ba"ów, w którym prowadzone sÄ… prace rewaloryzacyjne i planowane
jest urządzenie muzeum Twierdzy. Wracając do Krakowa warto wstąpić
do znajdującego się na terenie dawnego lotniska w Czyżynach Muzeum
Lotnictwa. W jego zbiorach znajduje siÄ™ jedna z najstarszych
i najcenniejszych na świecie kolekcji zabytkowych samolotów.
Trasa nowohucka to szlak kontrastów i paradoksów historii naszego
miasta. Zwiedzając Nową Hutę poznajemy dzieje wschodniej części
Krakowa od czasów najdawniejszych (Kopiec Wandy) z jego ogromnym
dziedzictwem kulturowym i historycznym aż po  niechciane
dziedzictwo (powstałe po 1949 r.) z interesującymi zabytkami polskiej
architektury, których twórcami byli najwybitniejsi polscy architekci
i urbaniści.
(oprac. Leszek J. Sibila  Kustosz MHK)
Nowa Huta  Klasztor Cystersów w Mogile
17
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 18
SPACER 7
& pieszo-rowerowo szlakiem
dawnej Twierdzy Kraków
Poszukiwaczy przygód zapraszamy do obejrzenia krakowskich
fortyfikacji wzniesionych przez Austriaków.
W latach zaborów  od 1795 do 1918 r.  Kraków oddalony był tylko
7 km od granicy z Rosją, toteż stał się twierdzą, rozbudowywaną przez
Austriaków od 1854 r. Pierwotnie budowana była wg koncepcji z poł.
XIX w. na linii obecnych Alei Trzech Wieszczów (pozostałością dawnego
rdzenia twierdzy jest fort Kleparz). Postęp techniki  głównie wzrost
zasięgu artylerii  spowodował, że fortyfikacje wzniesione w połowie
XIX w. stały się wkrótce bezużyteczne i trzeba było ich system
rozbudować, tworząc pierścieniową twierdzę fortową. Po 1878 r.
wzniesiono pierścień dzieł obronnych oddalonych od centrum miasta,
w tym fortów o odmiennej konstrukcji, z betonowymi stropami,
pancernymi wieżami i kopułami. W 1914 r. zewnętrzny pierścień
Twierdzy Kraków liczył 32 forty różnych typów (pancerne, piechoty itp.).
Część z nich została, niestety, zniszczona w 2. poł. XX w., ale pozostałe
świadczą o rozmiarach Twierdzy i kunszcie budowniczych.
Obejrzenie austriackich fortyfikacji Krakowa ułatwia  oznakowany
żółto-czarno-żółtymi znakami  szlak dawnej Twierdzy Kraków. Jeden
odcinek prowadzi od fortu Mogi"a (nieopodal Kopca Wandy) do
Salwatora, łącząc forty położone w pn. części miasta; drugi  na
prawym brzegu Wisły  prowadzi od fortu Lasówka do fortu Bodzów,
Fort w Parku Bednarskiego
18
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 19
łącząc fortyfikacje leżące w pd. części Krakowa, a następnie przez
szaÅ„ce na Ludwinowie doprowadza do fortu Âw. Benedykt. Przy
obiektach ustawiono tablice z krótką informacją o nich. Przebieg
szlaku pokrywa się w dużej mierze z przebiegiem historycznej,
fortecznej drogi rokadowej.
Szlak, choć pomyślany jako pieszo-rowerowy, może być też w dużych
częściach zwiedzany przez zmotoryzowanych, tym bardziej, że do
większości obiektów kierują informacyjne znaki drogowe. Z kolei piesi
z konieczności pokonują szlak fragmentami, licząc się z tym, że odcinki
dawnej drogi rokadowej stanowiÄ… dziÅ› fragmenty krakowskich ulic lub
podmiejskich dróg.
Uprzedzić też trzeba, że niektóre forty są dostępne, inne są dopiero
zagospodarowywane, toteż dostęp do nich jest możliwy za zgodą
użytkownika; niektóre nie są w ogóle udostępnione do zwiedzania.
Zagospodarowane forty pełnią różne funkcje. Na przykład w forcie
Ska"a znajduje siÄ™ obserwatorium astronomiczne, a w fortach
Olszanica (na zach. od Lasu Wolskiego) i Gr´ba"ów (przy ul.
Kocmyrzowskiej) znajdziemy ośrodki jez
dzieckie. We wspomnianym
forcie Olszanica działa też schronisko harcerskie, zaś w forcie
Zielonki  hotel Twierdza. Przy tym hotelu, a także przy forcie W´grzce
(przy szosie Kraków  Kielce) urządzono strzelnice.
Kilka fortów, niezbyt odległych od siebie, znajduje się w Nowej Hucie,
np. forty Batowice na os. ZÅ‚otego Wieku, Mistrzejowice nieopodal os.
Piastów, a także forty Krzes"awice (miejsce martyrologii z lat
II wojny Å›wiatowej) i wspomniany Gr´ba"ów. MaÅ‚o kto zdaje sobie też
sprawę z faktu, iż zabudowania otaczające Kopiec Kościuszki, to także
dawny fort oznaczony numerem II. Z kolei w pd. części miasta
zainteresowanie budzą inne dzieła obronne, m.in. forty Prokocim,
Rajsko (z widokiem na Kraków), Skotniki, a także jeden z najstarszych
 fort artyleryjski Âw. Benedykt na wzgórzu Lasoty (Krzemionki), dziÅ›
unikalny przykład fortyfikacji z poł. XIX w.
W przeciwieństwie do wzniesionej w tym samym czasie przez
Austriaków twierdzy w Przemyślu  krakowska twierdza nie została
zniszczona w latach I wojny światowej. Tym bardziej więc warto
zachęcić odwiedzających Kraków do obejrzenia jej zabytków.
(oprac. Jerzy Gajewski)
19
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 20
Kopiec Kościuszki
SPACER 8
Od nieco innej strony&
Śródmieście Krakowa jest miejscem bardzo malowniczym i bogatym
w atrakcyjne wizualnie detale architektoniczne. W mieście jest wiele
punktów widokowych, skąd można podziwiać jego panoramę.
Najważniejszym i najlepiej znanym jest od dawna kopiec Kościuszki 
cel wielu wycieczek. Ponieważ widać stąd cały historyczny
i współczesny Kraków, warto spróbować odnalez
ć poznane wcześniej
miejsca, oglÄ…dane tym razem z daleka i pod nietypowym kÄ…tem.
Kopce są jedną z największych atrakcji turystycznych Krakowa. Część
z nich  kopce Krakusa w Podgórzu i Wandy w dzisiejszej Nowej Hucie
 to tajemnicze pagóry z czasów przedchrześcijańskich, usypane przez
okoliczne plemiona. Co skłoniło dawnych mieszkańców tych ziem do
tak ogromnego wysiłku? Być może są to po prostu grobowce władców.
NiewÄ…tpliwie wykorzystywano je strategicznie, jako miejsca obserwacji.
W czasach nowożytnych powstały następne tego typu budowle,
usypane w hołdzie dla bohaterów narodowych  wspomniany kopiec
Kościuszki i kopiec Józefa Piłsudskiego. Kopiec Kościuszki, zbudowany
w czasach podziału terytorium Polski między trzech zaborców, był dla
Polaków symbolem dążeń niepodległościowych. Wznoszące się u jego
stóp budowle to dawny fort  mało kto wie, że Kraków pod władaniem
austriackim pełnił funkcję twierdzy, a pozostałości fortyfikacji do dziś
przyciągają rzesze miłośników tego rodzaju architektury.
20
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 21
Jeśli opuścimy ścisłe centrum miasta i udamy się ulicą Piłsudskiego
w kierunku głównej siedziby Muzeum Narodowego i pobliskiej Biblioteki
Jagiellońskiej  dojdziemy do Błoń, kolejnej krakowskiej atrakcji
turystycznej. Oto bowiem w odległości kilkuset metrów od Rynku
rozpościera się ogromna, płaska łąka, pełniąca funkcję terenu
rekreacyjnego i miejsca okazjonalnych zgromadzeń. Na
organizowanych tu mszach papieskich z udziałem Jana Pawła II
zbierało się każdorazowo ponad milion wiernych. Tu także odbywają się
wszelkiego rodzaju festyny, a nawet zawody balonowe. BÅ‚onia
sąsiadują z parkiem Jordana i obiektami sportowymi Wisły i Cracovii.
Dobrze z nich widać kopiec Kościuszki, skąd z kolei niedaleko już do
Lasu Wolskiego  jeszcze jednego terenu rekreacyjnego o wielkich
walorach krajobrazowych. Znajduje się tam także krakowskie ZOO,
wspomniany kopiec Piłsudskiego, a w pobliżu  znana renesansowa
willa Decjusza z pięknym kameralnym parkiem.
Drogą po drugiej stronie Wisły dojedziemy do Tyńca, osady z potężnym
opactwem benedyktynów, gdzie latem odbywają się cyklicznie
wspaniałe koncerty organowe. Podmiejskie trasy spacerowe to
propozycja na cieplejsze dni. Od maja do września wszystko to można
oglądać z jeszcze innej strony  z pokładu kursujących po Wiśle
statków turystycznych.
Krakowskie BÅ‚onia
21
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 22
Jedna z krakowskich restauracji
Turystyka kulinarna
Nie ukrywamy, że lansowane pojęcie turystyki kulinarnej odnosimy
przede wszystkim do Krakowa. Powody sÄ… proste: ogromna,
niespotykana w innych polskich miastach liczba restauracji, jadłodajni,
kawiarni, pubów i klubów, w połączeniu z naturalną w tych warunkach
konkurencją i pragnieniem zwabienia klientów, sprawiają, że nigdzie
w kraju nie można lepiej i taniej zjeść, napić się i bawić w równie
atrakcyjnie urządzonych lokalach. Dawno odkryli ten fakt mieszkańcy
Warszawy i ludzie biznesu, tłumnie zjeżdżający tu na weekendy.
Krakowscy mistrzowie kuchni rzeczywiście znakomicie przygotowują
potrawy niemal wszystkich narodów i kultur.
Wspomnieliśmy już o wielkiej koncentracji takich lokali w centrum
miasta. Szczególnie polecamy odkrywanie ich  ku własnej kulinarnej
satysfakcji  niejako na uboczu głównych szlaków turystycznych: przy
ulicy Sławkowskiej, św. Tomasza, św. Jana, Poselskiej czy Karmelickiej.
Są też w Krakowie lokale legendarne, jak chociażby prosta jadłodajnia
U Pani Stasi przy ulicy Mikołajskiej, gdzie w licznym gronie stołowników
 profesorów, dziennikarzy, artystów  spotkać można osobistości  z
pierwszych stron gazet . Jest słynne nocne stoisko z gorącymi
kiełbaskami pod Halą Targową, polecane we wszystkich
przewodnikach, o równie niecodziennym przekroju społecznym
konsumentów.
Puby i kluby utrzymują wysoki poziom i gromadzą stałą klientelę 
zwykle już pierwszy rzut oka na salę pozwala nam ocenić czy dane
miejsce odpowiada naszym upodobaniom. Jeszcze ciekawiej jest na
22
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 23
Kazimierzu, gdzie właściciele starają się nadać swoim lokalom
indywidualny rys, często tematyczny, z reguły niecodzienny
i zaskakujÄ…cy. Polecamy ulicÄ™ Podbrzezie i Plac Nowy. Przy Szerokiej
natomiast dominujÄ… lokale nawiÄ…zujÄ…ce do historii dzielnicy. Niemal
wszędzie zdarzają się koncerty, wystawy, akcje artystyczne. Dla
przyjeżdżających do Krakowa na trzy dni, wybór tej formy turystyki 
bardzo zresztą popularnej  może oznaczać przedłużenie zwiedzania
o bardzo długie noce&
Za miastem
Nie należy również zapominać o popularnych celach wycieczek poza
Kraków  w malownicze dolinki jurajskie, do Ojcowa lub Pieskowej
Skały, albo w miejsca znane  z zupełnie różnych względów  na całym
świecie: do Muzeum w Oświęcimiu i do Kopalni Soli w Wieliczce. Te
ostatnie, mimo że wymagają niemal całodniowych wyjazdów,
traktowane są często  zwłaszcza przez zorganizowane grupy  jako
obowiązkowe punkty programu podróży.
Kraków jest także świetną bazą wypadową w najbardziej malownicze
miejsca w kraju. Zaledwie 100 kilometrów dzieli miasto od Tatr
i Zakopanego, nazywanego zimowÄ… stolicÄ… Polski, od znacznie bardziej
kameralnych, urokliwych Pienin, znanych kurortów  Szczawnicy
i Krynicy, czy od nie zatłoczonych górskich szlaków Beskidów.
Kultywowane wszędzie lokalne tradycje i rozbudowana baza
agroturystyczna sprawiają, że Małopolska, jak rzadko który region
Europy, sprzyja wypoczynkowi w kontakcie z naturÄ….
Wieliczka  Kopalnia Soli
23
3 dni_pl 9/15/06 2:09 PM Page 24
Sieć Informacji Miejskiej
Info: W miejskich punktach informacji turystycznej moÅ»na dostaç
skrócone wersje przewodników po mieĘcie, z praktycznymi
wskazówkami i informacjami teleadresowymi oraz mapy centrum
z oznakowanymi trasami turystycznymi. W ostatnim czasie do
tradycyjnych, dawno wytyczonych tras dosz"y nowe propozycje
spacerów po mieĘcie, interesujÄ…cych ze wzgl´dów krajobrazowych lub
historycznych, zwiÄ…zane m.in. z wydarzeniami ostatnich kilkudziesi´ciu
lat. Obecnie mamy jedenaĘcie tras turystycznych: Uniwersytecka,
Królewska, Ęw. Stanis"awa, Krakowski Szlak Âwi´tych, Trasa Zabytków
Úydowskich, Trasa Historii Podgórza, ÂcieÅ»kami Jana Paw"a II, Trasa
Nowohucka, Krakowski Szlak Genera"a Bema, Trasa Zabytków
Techniki oraz szlak Dawnej Twierdzy Kraków.
Wszystkie przedstawiamy na stronie www.krakow.pl oraz
w Informatorze Turystycznym dost´pnym w siedmiu wersjach
j´zykowych.
Sieć Informacji Miejskiej:
Wieża Ratuszowa
Rynek Główny 1
tel. (+48) (0) 12 433 73 10
Międzynarodowy Port Lotniczy w Balicach
tel. (+48) (0) 12 285 53 41
ul. Szpitalna 25
tel. (+48) (0) 12 432 01 10, 432 00 60
fax (+48) (0) 12 432 00 62
ul. św. Jana 2
tel. (+48) (0) 12 421 77 87
fax (+48) (0) 12 430 65 03
ul. Józefa 7
tel. (+48) (0) 12 422 04 71
fax (+48) (0) 12 421 77 31
os. SÅ‚oneczne 16 (Nowa Huta)
tel. (+48) (0) 12 643 03 03
Wspólny adres email dla punktów informacji miejskiej:
[e-mail]
numer kierunkowy do Polski: +48
numer kierunkowy do Krakowa i w Krakowie: (0) 12
Zdjęcia:
A. Brożonowicz, W. Gorgolewski, M. Grychowski, H. Hermanowicz,
K. Kodura, J. Leśniak, St. Markowski, R. Stachurski, A. Żyrkowski.
24