KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
SPRAWDZANIE SUWMIAREK
Pełna procedura sprawdzenia suwmiarki uniwersalnej obejmuje następujące testy:
1. Sprawdzenie stanu ogólnego suwmiarki.
2. Sprawdzenie chropowatości powierzchni i krawędzi pomiarowych.
3. Sprawdzenie płaskości i prostoliniowości powierzchni krawędzi pomiarowych.
4. Sprawdzenie przylegania płaskich powierzchni pomiarowych szczęk.
5. Sprawdzenie równoległości powierzchni i krawędzi pomiarowych.
6. Sprawdzenie dokładności wskazań szczęk do pomiarów zewnętrznych.
7. Sprawdzenie dokładności wskazań szczęk do pomiarów wewnętrznych.
8. Sprawdzenie dokładność wskazań głębokościomierza.
SPRAWDZANIE NARZ
DZI
W trakcie laboratorium sprawdzanym narzędziem mo\
e być dowolna suwmiarka (np. u\
ywana)
o zakresie pomiarowym do 1000 mm i dokładności 0,02 mm, 0,05 mm lub 0,1 mm.
POMIAROWYCH
Przed przystąpieniem do sprawdzania narzędzia pomiarowego nale\
y spełnić następujące
warunki:
" sprawdzana suwmiarka powinna być dokładnie oczyszczona. Powierzchnie zabrudzone
nale\
y starannie przemyć benzyną ekstrakcyjną, toluenem lub innym rozpuszczalnikiem,
a następnie wytrzeć do sucha,
" sprawdzana suwmiarka oraz u\
ywane do jej sprawdzania narzędzia pomiarowe powinny się
znajdować w laboratorium pomiarowym przez minimum 3 godziny przed rozpoczęciem
sprawdzenia,
" podczas sprawdzenia narzędzia pomiarowego temperatura w laboratorium powinna wynosić
20 Ä…3ºC
Sprawdzanie narzędzia pomiarowego nale\
y rozpocząć od jego identyfikacji. Identyfikacji tej
nale\
y dokonać zgodnie z klasyfikacją ustaloną przez Polskie Normy. Pełne oznaczenie suwmiarki
wymaga podania następujących danych:
" symbolu suwmiarki zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cÄ… normÄ…,
" górnej granicy zakresu pomiarowego,
" dokładności odczytu noniusza w minimetrach,
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
" modułu podziałki suwaka (noniusza), " symbolu odmiany konstrukcyjnej według Polskiej Normy.
Noniusze narzędzi pomiarowych wykonywane są z modułami M
Po zakończeniu identyfikacji narzędzia pomiarowego mo\
na przystąpić do sprawdzenie stanu
o ró\
nej wartości (0, 1, 2 ...). Dla przyrządów suwmiarkowych zalecane są
ogólnego suwmiarki. Obejmuje ono następujące czynności:
noniusz 0,1mm o module 2.
" sprawdzenie czy suwmiarka posiada trwałe oznaczenie (znak wytwórcy, numer fabryczny,
numer inwentarzowy),
" sprawdzenie czy suwmiarka nie posiada trwałych uszkodzeń mechanicznych,
LnƒÄ…Lep
" sprawdzenie czy suwmiarka nie posiada uszkodzeń korozyjnych wpływających na jej
M =
właściwości metrologiczne,
LepÅ"n
" sprawdzenie czy krawędzie oraz powierzchnie radełkowane nie posiadają ostrych występów,
" sprawdzenie czy śruby zaciskowe nie mają zatartych gwintów i umo\
liwiają prawidłowy
zacisk bez stosowania nadmiernej siły,
gdzie:
n  liczba działek noniusza.
" sprawdzenie czy kreski podziałek są kontrastowe, a oznaczenia (opisy liczbowe) dobrze
widoczne,
Najczęściej spotykane moduły noniuszy to:
" sprawdzenie czy po zwolnieniu śruby zaciskowej lub zacisku samoczynnego suwak
- M = 0 gdy całkowita długość noniusza równa jest jednej działce skali
przesuwa się płynnie po prowadnicy w całym zakresie pomiarowym,
głównej,
" sprawdzenie czy śruba dociskowa lub zacisk samoczynny umo\
liwia pewne
- M = 1 gdy długość działki elementarnej noniusza i skali głównej są
unieruchomienie suwaka w ka\
dym jego poło\
eniu na prowadnicy.
w przybli\
eniu równe sobie,
- M = 2 gdy długość działki elementarnej noniusza jest w przybli\
eniu " w przypadku gdy suwmiarka posiada suwak pomocniczy z nakrętką nastawczą, nale\
y
dwukrotnie większa od długości działki elementarnej skali głównej. sprawdzić, czy po unieruchomieniu pomocniczego suwaka i obracaniu nakrętki nastawczej
suwak z noniuszem przesuwa się płynnie, bez oporów,
" sprawdzić czy suwak nie przemieszcza się po prowadnicy pod własnym cię\
arem,
" sprawdzić czy części suwmiarki nie wskazują właściwości magnetycznych (występowanie
Lep
własności magnetyczne ustalamy przy u\
yciu odpowiedniego oprzyrządowania lub opiłków
­Ä…=
n stalowych. W przypadku gdy narzędzie pomiarowe wykazuje właściwości magnetyczne
nale\
y je rozmagnesować).
Po sprawdzeniu stanu ogólnego suwmiarki przystępujemy do sprawdzenia chropowatości
gdzie:
powierzchni pomiarowych. Oceny dokonujemy poprzez wzrokowe porównanie ich z wzorcami
n  liczba działek noniusza.
chropowatości. Wymagania dotyczące chropowatości powierzchni suwmiarek w normie (tabela 1).
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
Tabela 1
RODZAJ POWIERZCHNI R [µm]
µ
µ
a max µ
Powierzchnie pomiarowe płaskie 0,16
Powierzchnie pomiarowe walcowe 0,32
Powierzchnie pomiarowe płaskie szczęk
0,63
pomiarowych
Kolejną czynnością którą nale\
y wykonać podczas kontroli suwmiarki jest sprawdzenie
płaskości i prostoliniowości powierzchni krawędzi pomiarowych. Sprawdzenia płaskości
powierzchni szczęk pomiarowych (A-B i C-D; rys.1) oraz powierzchni czołowych prowadnicy
Rys. 2. Budowa szczeliny wzorcowej (1 - liniał krawędziowy, 2 - płytka interferencyjna,
i głębokościomierza (J-K; rys.1) dokonujemy przy pomocy liniału krawędziowego, obserwując
3 - płytki wzorcowe)
szerokość szczeliny pomiędzy liniałem a powierzchnią sprawdzaną. Do sprawdzania
Do budowy szczelin wzorcowych u\
ywa się mikronowego lub setkowego kompletu płytek
prostoliniowości krawędzi pomiarowych szczęk zewnętrznych nale\
y u\
yć płytkę wzorcową
wzorcowych. MinimalnÄ… wartość szczeliny wzorcowej przyjmuje siÄ™ na poziomie 1 µm, gdy\

o wymiarze nominalnym około 12 mm.
zdrowe ludzkie oko nie jest w stanie zaobserwować mniejszej szczeliny świetlnej. Obserwacji
szczelin nale\
y dokonywać przy dobrym oświetleniu, najlepiej naturalnym.
Błąd prostoliniowości mo\
na określić równie\
poprzez wzrokową ocenę szerokości szczeliny,
która powstaje po przyło\
eniu płytki wzorcowej do krawędzi pomiarowej i porównanie jej
z szerokością szczeliny wzorcowej.
Błąd płaskości i prostoliniowości krawędzi pomiarowych i tworzących walcowych szczęk do
pomiarów wewnętrznych przy sprawdzaniu okresowym suwmiarek u\
ywanych nie powinien
Rys.1. Widok suwmiarki uniwersalnej.
przekraczać 15 µm/100 mm.
Liniał krawędziowy przykładamy do powierzchni płaskich trzykrotnie (dwa razy po przekątnej
Po sprawdzeniu płaskości i prostoliniowości powierzchni krawędzi powierzchni krawędzi
i raz wzdłu\
krawędzi powierzchni badanej). Szerokość szczeliny badanej oceniamy wzrokowo
pomiarowych przystępujemy do sprawdzenia przylegania płaskich powierzchni pomiarowych
porównując ją ze szczelinami wzorcowymi. Szczeliny wzorcowe budujemy zgodnie ze schematem
szczęk. Sprawdzenie przylegania kontrolowanych szczęk suwmiarki polega na doprowadzeniu tych
przedstawionym na rysunku numer 2. Do płytki interferencyjnej nale\
y przyło\
yć dwie skrajne
powierzchni do zetknięcia, i obserwacji szczeliny świetlnej występującej pomiędzy nimi. Następnie
płytki wzorcowe A o jednakowej długości L. Między nimi umieszczamy kilka płytek wzorcowych
zaobserwowaną szczelinę porównujemy z szczeliną wzorcową (rys.2).
(stosów płytek wzorcowych) B1, ..., Bn o odpowiednich długościach ró\
niÄ…cych siÄ™ od L
W przypadku suwmiarek nowych nie powinniśmy zaobserwować szczeliny świetlnej, natomiast
o określoną wartość równą szerokości szczeliny wzorcowej S. Po przyło\
eniu liniału
w przypadku suwmiarek u\
ywanych dopuszczalne jest występowanie szczeliny świetlnej. Wartości
krawędziowego do skrajnych płytek otrzymuje się szczeliny wzorcowe S1, ..., Sn. o \
Ä…danych
graniczne szczelin świetlnych zestawiono w tabeli 2.
szerokościach.
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
Tabela 2 Sprawdzanie dokładności wskazań suwmiarki polega na określeniu błędu wskazania zerowego
oraz błędów wskazań dla minimum trzech ró\
nych pozycji z u\
yciem szczęk zewnętrznych,
TYP SUWMIARKI Wielkość
wewnętrznych i wysuwki głębokościomierza. W skład zestawu do kontroli suwmiarek wchodzą
zaobserwowanej
szczeliny świetlnej
następujące elementy:
[µm]
µ
µ
µ
" kontrola szczęk zewnętrznych: 30 mm; 41,3 mm; 131,4 mm (płytki w klasie 1),
Suwmiarka z noniuszem 0,02 mm 6
" pierścienie wzorcowe: 4 mm; 25mm.
Suwmiarka z noniuszem 0,05 mm 10
W pierwszej kolejności określamy błąd wskazania zerowego. W tym celu nale\
y doprowadzić
Suwmiarka z noniuszem 0,10 mm 15
powierzchnie pomiarowe szczęk płaskich do zetknięcia ze sobą i sprawdzić czy, kreska zerowa
Kolejnym etapem kontroli dokładności suwmiarki jest sprawdzenie równoległości powierzchni i
noniusza znajduje się na przedłu\
eniu zerowego wskazu podziałki (głównej) prowadnicy.
krawędzi pomiarowych. Sprawdzeniu podlegają powierzchnie (A-B i C-D; rys.1) szczęk suwmiarki
Następnie przystępujemy do wyznaczenia błędów wskazań suwmiarki dla kolejnych
przeznaczone do pomiaru wymiarów zewnętrznych. Pomiar przeprowadza się w kilku ró\
nych
kontrolowanych wymiarów:
poło\
eniach suwaka, rozmieszczonych w całym zakresie pomiarowym suwmiarki. Wartość
" w pomiarach wymiarów zewnętrznych korzystamy z płytek wzorcowych. Błąd wskazania
wyznaczonego błędu równoległości stanowi największa ze zmierzonych odchyłek we wszystkich
stanowi ró\
nicę między odczytaniem wskazania za pomocą noniusza i wartością nominalną
poło\
eniach pomiarowych.
płytki wzorcowej,
Pomiar realizujemy przy u\
yciu płytek wzorcowych klasy pierwszej. Przebieg sprawdzania
" w pomiarach wymiarów wewnętrznych, korzystamy z pierścieni wzorcowych lub mo\
emy
równoległości obejmuje:
skorzystać z mikrometru. Błąd wskazania stanowi ró\
nicę między odczytaniem wskazania
" umieszczenie wybranej płytki wzorcowej pomiędzy szczękami pomiarowymi,
za pomocą noniusza i wartością nastawioną na mikrometrze,
" ustawienie płytki wzorcowej w taki sposób aby dłu\
szy bok powierzchni pomiarowej był
" w pomiarach wykonywanych z u\
yciem wysuwki głębokościomierza nale\
y sprawdzać za
w przybli\
eniu prostopadły do bocznych powierzchni szczęk,
pomocą odpowiednich par płytek wzorcowych o tych samych wymiarach nominalnych,
" przesuwanie płytki wzorcowej wzdłu\
powierzchni pomiarowych i obserwacjÄ™ szczeliny
ustawionych na stalowej płycie pomiarowej.
świetlnej.
Sprawdzenie równoległości krawędzi pomiarowych szczęk wewnętrznych (do pomiaru
Tablica 3
wymiarów wewnętrznych) przeprowadza się przy pomocy mikrometru zewnętrznego
Górna granica Dokładność noniusza w [mm]
o odpowiednim zakresie pomiarowym. Przed przystÄ…pieniem do pomiaru nale\
y umieścić płytkę
zakresu
0,02 0,05 0,1
pomiarowego
wzorcową pomiędzy powierzchniami szczęk zewnętrznych. Równoległość powierzchni lub
Granica dopuszczalnych błędów wskazania
w [mm]
krawędzi pomiarowych nale\
y sprawdzić zarówno po uruchomieniu, jak i po zwolnieniu suwaka
315 Ä…20 µm Ä…50 µm Ä…100 µm
z noniuszem.
500 Ä…30 µm Ä…50 µm Ä…100 µm
Ostatni etap sprawdzania suwmiarki obejmuje swym zakresem sprawdzenie dokładności
1000 Ä…40 µm Ä…50 µm Ä…100 µm
wskazań (dokładność wskazań szczęk do pomiarów zewnętrznych, dokładność wskazań szczęk do
pomiarów wewnętrznych, dokładność wskazań wysuwki głębokościomierza).
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
Sprawdzanie powinno się odbywać zarówno przy unieruchomionym, jak i przy zwolnionym SPRAWDZANIE MIKROMETRU
suwaku. Schematycznie sprawdzenie dokładności wskazań suwmiarki dla wszystkich trzech
Procedura sprawdzania mikrometru (zewnętrznego) obejmuje następujące testy:
przypadków przedstawiono na rysunku numer 3. Dopuszczalne błędy wskazań suwmiarek według
1. Sprawdzenie stanu ogólnego mikrometru.
Polskiej Normy przedstawiono w tabeli 3.
2. Sprawdzenie chropowatości powierzchni pomiarowych.
3. Sprawdzenie płaskości powierzchni pomiarowych.
4. Sprawdzenie równoległość powierzchni pomiarowych.
5. Sprawdzenie równoległości powierzchni i krawędzi pomiarowych.
6. Sprawdzenie dokładności wskazań w całym zakresie pomiarowym.
7. Określenie czy sprawdzany mikrometr spełnia wymagania normy.
Ponadto podczas kontroli mikrometrów sprawdza się tak\
e:
" sztywność kabłąka,
" naciski pomiarowe,
" zmianę poło\
enia powierzchni pomiarowej wrzeciona pod wpływem działania zacisku.
W trakcie laboratorium sprawdzanym narzędziem mo\
e być dowolny mikrometr o wybranym
zakresie pomiarowym.
Przed przystÄ…pieniem do sprawdzania mikrometru nale\
y spełnić podobne warunki, jak w
przypadku suwmiarki:
" sprawdzany mikrometr powinien być dokładnie oczyszczony. Powierzchnie zabrudzone
Rys. 3. Sprawdzenie dokładności wskazań suwmiarki.
nale\
y starannie przemyć benzyną ekstrakcyjną, toluenem lub innym rozpuszczalnikiem,
a następnie wytrzeć do sucha,
" sprawdzany mikrometr oraz u\
ywane do jego sprawdzania narzędzia pomiarowe powinny
się znajdować w laboratorium pomiarowym przez minimum 3 godziny przed rozpoczęciem
sprawdzenia,
" podczas sprawdzenia narzędzia pomiarowego temperatura w laboratorium powinna wynosić
20 Ä…3ºC
Sprawdzanie narzędzia pomiarowego nale\
y rozpocząć od jego identyfikacji. Identyfikacji tej
nale\
y dokonać zgodnie z klasyfikacją ustaloną przez normę. Pełne oznaczenie mikrometru
wymaga podania następujących danych:
" symbolu mikrometru zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cÄ… normÄ…,
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
" zakresu pomiarowego,
p=mÅ"ÁÄ…
" dokładności narzędzia,
2
" symbolu odmiany konstrukcyjnej według normy.
gdzie:
Po wykonaniu wy\
ej wymienionych czynności mo\
na przystąpić do sprawdzenie stanu
m - odchylenie prÄ…\
ka od prostoliniowości, jeśli za jedność przyjmie się odległość między
ogólnego mikrometru. Obejmuje ono następujące czynności:
sÄ…siednimi prÄ…\
kami, lub liczba prÄ…\
ków, jeśli tworzą one krzywe zamknięte,
" sprawdzenie czy mikrometr posiada trwałe oznaczenie (znak wytwórcy, numer fabryczny,
 - długość fali światła stosowanego do badań; jeśli obserwacje prowadzi się w świetle
numer inwentarzowy),
dziennym, to przyjmuje siÄ™  = 0,6 mm.
" sprawdzenie czy powierzchnie zewnętrzne mikrometru nie mają rdzawych plam, zadrapań
Tolerancja płaskości powierzchni pomiarowych płaskich wynosi 0,9 mm (wg normy).
i pęknięć a tak\
e sprawdzenie czy części radełkowane nie są ostre,
" sprawdzenie czy kreski podziałki wzdłu\
nej na tulei i kreski podziałki obwodowej na bębnie
sÄ… kontrastowe, a ich oznaczenia sÄ… poprawne i czytelne,
" sprawdzenie czy po zaciśnięciu zacisku wrzeciono nie obraca się przy pokręcaniu sprzęgła,
" sprawdzenie czy wrzeciono po zwolnieniu zacisku obraca siÄ™ swobodnie bez wyczuwalnych
luzów i zacięć oraz czy ruch bębna przy jego obrocie jest swobodny,
" sprawdzenie czy mikrometr nie wskazują właściwości magnetycznych (występowanie
własności magnetyczne ustalamy przy u\
yciu odpowiedniego oprzyrządowania lub opiłków
stalowych. W przypadku gdy narzędzie pomiarowe wykazuje właściwości magnetyczne
Rys. 5. Sprawdzanie płaskości powierzchni mierniczych
Rys. 4. Sprawdzanie
(a-powierzchnia płaska; b-powierzchnia wypukła; c-powierzchnia
nale\
y je rozmagnesować).
powierzchni pomiarowej
wklęsła; d-określenie błędu powierzchni płaskości);
wrzeciona.
Po sprawdzeniu stanu ogólnego mikrometru przystępujemy do sprawdzenia chropowatości
1 - płytka interferencyjna, 2 - przedmiot mierzony
powierzchni wrzeciona i kowadełka. Oceny dokonujemy poprzez wzrokowe porównanie ich
W mikrometrach o zakresie pomiarowym do 75 mm równoległość powierzchni pomiarowych
z wzorcami chropowatości.
wrzeciona i kowadełka sprawdza się specjalnie do tego celu produkowanymi kompletami płasko-
Kolejnym etapem kontroli mikrometru jest sprawdzenie płaskości i równoległości powierzchni
równoległych MLAp płytek interferencyjnych. Płytki takie produkowane są po cztery sztuki w
pomiarowych wrzeciona i kowadełka. Płaskość powierzchni pomiarowych wrzeciona (rys.4)
komplecie i w zale\
ności od mikrometru sprawdzanego mają odpowiednie wymiary (tab. 4).
i kowadełka nale\
y sprawdzić przy pomocy płaskiej płytki interferencyjnej, która umieszcza się na
Wymiary płytek są tak dobrane, aby ró\
niły się miedzy sobą o 1/4 skoku śruby mikrometrycznej.
sprawdzanej, uprzednio oczyszczonej powierzchni z lekkim dociskiem, aby ukazał się obraz
Umo\
liwia to sprawdzenie równoległości powierzchni kowadełka i wrzeciona w czterech
interferencyjny (rys.5). Jeśli powierzchnia sprawdzana jest płaska, to prą\
ki są proste, równoległe
poło\
eniach kątowych wrzeciona rozło\
onych co 90°.
i równo oddalone od siebie. Błąd płaskości oblicza się ze wzoru:
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
Tabela 4
ZAKRES WYMIARY PA
YTEK
Jako błąd równoległości dla danego przyrządu przyjmuje się maksymalną wartość r uzyskaną ze
MIKROMETRU w [mm]
wszystkich czterech poło\
eń kątowych wrzeciona. Sprawdzanie równoległości powierzchni
w [mm]
0÷25 15,00; 15,12; 15,25; 15,37 pomiarowych wrzeciona i kowadeÅ‚ka w mikrometrach o wiÄ™kszym zakresie pomiarowym mo\
na
15÷50 40,00; 40,12; 40,25; 40,37
dokonać przywierając do odpowiednio dobranej płytki wzorcowej, np. 65 mm, po jednej płytce
50÷75 65,00; 65,12; 65,25; 65,37
interferencyjnej płasko-równoległej z obu stron jej końców, przy czym z jednej strony będzie
przywarta płytka o wymiarach 15,12 mm, a z drugiej kolejno płytki interferencyjne o wymiarach
W celu przeprowadzenia sprawdzania nale\
y umieścić kolejno ka\
dą z płytek interferencyjnych
15,12 mm, 15,25 mm, 15,37 mm. Błąd równoległości wyznacza się zgodnie z wcześniejszym
między kowadełkiem i wrzecionem (rys.6) zaciskając ją siłą wynikającą z obrotu sprzęgła,
opisem. Sprawdzanie równoległości powierzchnio pomiarowych wrzeciona i kowadełka
przesuwając ją jednocześnie i lekko pochylając tak, aby z jednej strony uzyskać jak najmniejszą
w mikrometrach o górnej granicy zakresu pomiarowego 100mm dokonuje się za pomocą
liczbÄ™ prÄ…\
ków interferencyjnych. Jeśli prą\
ki nie znikną całkowicie, to najmniejszą ich liczbę
odpowiednio dobranych stosów płytek wzorcowych. Stosy te nale\
y tak dobrać, aby ich długość
uzyskuje siÄ™ gdy skrajny prÄ…\
ek tworzy linię zamkniętą. Nale\
y wtedy przerwać ustawianie
nominalna odpowiadała mniej więcej połowie zakresu pomiarowego i aby ró\
niły się one między
i policzyć liczbę prą\
ków z obu stron płytki łącznie. Błąd równoległości wyznacza się
sobą o 0,12 mm. Następnie nale\
y dokonać pomiaru ka\
dego stosu płytek sprawdzanym
z następującego wzoru:
mikrometrem według schematu pokazanego na rysunku 7.
r=śąm1ƒÄ…m2źąÅ"ÁÄ…
2
gdzie:
m1 - liczba prÄ…\
ków na powierzchni krawędziowej,
m2 - liczba prÄ…\
ków na powierzchni wrzeciona,
 - długość fali u\
ytego światła.
Rys.7. Sprawdzane równoległości powierzchni pomiarowych wrzeciona i kowadełka za pomocą
stosu płytek wzorcowych
Ka\
dy stos mierzy się cztery razy ustawiając go względem osi mikrometru tą samą stroną.
Rys.6. Sprawdzanie równoległości powierzchni pomiarowych wrzeciona i kowadełka za pomocą
Błędem równoległości jest największa z ró\
nic między czterema wskazaniami otrzymanymi
płytek interferencyjnych
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
z pomiarów ka\
dego stosu. Tolerancja Tr równoległości powierzchni pomiarowych płaskich dla pomiarowe są tak dobrane, aby były oddalone od siebie o wartość uwzględniającą obrót wrzeciona
o 90°, plus dolna granica zakresu pomiarowego. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów i
ró\
nych zakresów pomiarowych mikrometrów podano w tabeli 5.
wyznaczonych błędów wskazań mikrometru nale\
y sporządzić krzywą błędów wskazań.
Tabela 5
Przykładową krzywą przedstawiono na rysunku 8.
ZAKRE MIKROMETRU TOLERANCJA
w [mm] RÓWNOLEGA
OÅšCI w [µ
µm]
µ
µ
0÷25 2
50÷75 3
100÷125 4
Ostatnim etapem sprawdzenia mikrometru jest określenie dokładności wskazań mikrometru.
Przy sprawdzaniu mikrometru rozró\
nia się dwa rodzaje błędów wskazań:
" błąd wskazania zerowego f (dolnej granicy zakresu pomiarowego),
A
" błąd w całym zakresie wskazań f .
i
BÅ‚Ä…d wskazania zerowego f wyznacza siÄ™ dla mikrometru o zakresie 0÷25 mm poprzez
A
doprowadzenie do zetknięcia kowadełka z wrzecionem z siłą nacisku sprzęgła. Przy sprawdzeniu
mikrometrów o innych zakresach błąd wskazania f dla dolnej granicy zakresu pomiarowego
A
wyznacza się przez pomiar odpowiedniej płytki wzorcowej lub wzorca nastawczego, który
powinien być na wyposa\
eniu przyrzÄ…du.
Rys.8. Przykładowa krzywa błędów wskazań mikrometru
Błąd wskazania f w całym zakresie pomiarowym wyznacza się dokonując pomiarów płytek
i
wzorcowych o ró\
nych wymiarach. Zalecane punkty sprawdzania to:
Mikrometr mo\
na dopuścić do dalszego u\
ytkowania, jeśli wszystkie błędy mieszczą się w
A
granicach dopuszczalnych (tabela 7).
A + 5,10
A + 10,30
DOLNA GRANICA ZAKRESU
f w [µm] f w [µm]
µ µ
µ µ
µ µ
A i
POMIAROWEGO w [mm]
A + 15,00
0 do 25 2 4
A + 20,20
50 do 75 3 5
A + 25,00
100 do 125 4 6
150 do 175 5 7
gdzie A jest dolna granicÄ… zakresu pomiarowego. Do tego celu mo\
na u\
ywać dedykowanych
zestawów, które dodatkowo uzupełnione są w płytki o wymiarach 50,00mm, 75,00mm i 100,00mm
pozwalające na sprawdzenie mikrometrów o większych zakresach pomiarowych. Punkty
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
SPRAWDZANIE CZUJNIKA ZEGAROWEGO
" sprawdzenie czy końcówka pomiarowa jest dostatecznie sztywno połączona z trzpieniem
czujnika i czy ruch trzpienia w całym zakresie jest płynny, bez wyczuwalnych luzów
Procedura sprawdzania czujnika zegarowego obejmuje następujące testy:
i zacięć,
1. Sprawdzenie stan ogólny czujnika.
" sprawdzenie czy wskazówki w dowolnym ich poło\
eniu nie dotykają tarczy i czy odległość
2. Sprawdzenie stanu końcówki pomiarowej.
wskazówek od tarczy nie jest większa ni\
0,5 mm. Dodatkowo nale\
y zwrócić uwagę czy
3. Sprawdzenie zmienność wskazań czujnika.
mała wskazówka odmierza pełne obroty wskazówki du\
ej,
4. Sprawdzenie dokładność wskazań czujnika.
" sprawdzenie czy koniec du\
ej wskazówki pokrywa krótkie kreski podziałki, (nie więcej ni\

W trakcie laboratorium sprawdzanym czujnikiem morze być dowolny czujnik o dowolnej
0,8 mm ich długości),
działce elementarnej.
" sprawdzenie czy poprawnie działa pierścień do nastawiania zerowego wskazania czujnika,
Przed przystÄ…pieniem do sprawdzania czujnika nale\
y spełnić takie same warunki jak w
i czy wskaz
niki tolerancji mo\
na ustawić w dowolnym poło\
eniu,
przypadku suwmiarki i mikrometru:
" ssprawdzenie czy czujnik nie jest namagnesowany w stopniu powodujÄ…cym przyciÄ…ganie
" sprawdzany czujnik zegarowy powinien być dokładnie oczyszczony. Powierzchnie
opiłków \
elaza.
zabrudzone nale\
y starannie przemyć benzyną ekstrakcyjną, toluenem lub innym
Po ocenie stanu ogólnego czujnika zegarowego sprawdzamy stan końcówki/ek
rozpuszczalnikiem, a następnie wytrzeć do sucha,
pomiarowej/wych. Sprawdzanie dokonuje się przy pomocy lupy o powiększeniu pięcio- lub
" sprawdzany czujnik oraz u\
ywane do jej sprawdzania narzędzia pomiarowe powinny się
ośmiokrotnym. Nale\
y zwrócić uwagę, czy końcówka pomiarowa nie ma uszkodzeń
znajdować w laboratorium pomiarowym przez minimum 3 godziny przed rozpoczęciem
mechanicznych ani plam korozyjnych, które mogą wpłynąć na wynik pomiaru.
sprawdzenia,
" podczas sprawdzenia narzędzia pomiarowego temperatura w laboratorium powinna wynosić
20 Ä…3ºC
Sprawdzanie narzędzia pomiarowego nale\
y rozpocząć od jego identyfikacji. Identyfikacji tej
nale\
y dokonać zgodnie z klasyfikacją ustaloną przez obowiązujące normy. Pełne oznaczenie
czujnika zegarowego wymaga podania następujących danych:
Rys.8. Sprawdzanie dokładności wskazań czujnika
" oznaczenia, symbolu czujnika, zakresu i klasy dokładności,
Sprawdzenie zmienności wskazań czujnika zegarowego przeprowadza się przy u\
yciu przyrzÄ…du
" oznaczenia wartości działki elementarnej np. 0,01 mm na tarczy z podziałką,
z głowicą mikrometryczną. Po zamocowaniu w przyrządzie sprawdzanego czujnika nale\
y
" znaku wytwórni i numeru inwentarzowego.
doprowadzić jego końcówkę do zetknięcia z wrzecionem głowicy. Następnie ustawiamy głowicę
Po wykonaniu wy\
ej wymienionych czynności mo\
na przystąpić do sprawdzenie stanu
mikrometrycznÄ… w zadanej pozycji (obranym punkcie zakresu pomiarowego czujnika)
ogólnego czujnika. Obejmuje ono:
i odczytujemy wskazanie czujnika. Odczytu dokonujemy co najmniej pięciokrotnie po odciągnięciu
" sprawdzenie czy powierzchnie metalowe nie mają pęknięć, plam korozyjnych i innych
trzpienia pomiarowego i następnie ponownym powolnym doprowadzeniem do zetknięcia jego
uszkodzeń, które mogą mieć wpływ na jego u\
ytkowanie. W szczególności, czy szybka
z wrzecionem głowicy mikrometrycznej. Powy\
sze czynności powtarzamy dla pięciu punktów
osłaniająca tarczę z podziałką nie jest pęknięta i jest dostatecznie czysta,
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
zakresu pomiarowego. W oparciu o otrzymane wyniki określamy największe ró\
nice pomiędzy
wskazaniami czujnika w ka\
dym ze sprawdzanych punktów zakresu pomiarowego. Największa
z otrzymanych ró\
nic stanowi szukaną zmienność wskazań.
Sprawdzenie dokładności wskazań czujnika zegarowego odbywa się przy pomocy głowicy
mikrometrycznej i zestawu elektronicznego SILVAC 80. GÅ‚owicÄ™ mikrometrycznÄ… nale\
y ustawić
w takim poło\
eniu, aby odczyt był całkowitą, np. 10,00 mm. Czujnik sprawdzany nale\
y ustawić
tak, aby jego końcówka pomiarowa stykała się z czołem wrzeciona głowicy mikrometrycznej,
a wskazówki przyjęły poło\
enie zerowe. Następnie nale\
y sprawdzić stałość tego poło\
enia przez
kilkakrotne zwolnienie trzpienia pomiarowego za pomocą obracania śruby mikrometrycznej
ka\
dorazowo doprowadzając układ do stanu początkowego. Obracając bęben głowicy
mikrometrycznej co 0,1 mm w kierunku wskazań rosnących odnotowuje się wskazania czujnika
z uwzględnieniem ich znaku i wpisuje się do karty sprawdzania w wierszu górnym począwszy od
punktu 0,00 a\
do punktu 10,00 mm, tj. do końca zakresu pomiarowego czujnika. Po przekroczeniu
górnej granicy zakresu pomiarowego o kilka działek elementarnych nale\
y zmienić kierunek obrotu
Rys.9. Wykres błędów wskazania czujnika zegarowego.
śruby mikrometrycznej i dokonać pomiaru w tych samych punktach pomiarowych w kierunku
wskazań malejących, tj. od 10,0 do 0,0. Nale\
y przy tym pamiętać, \
e naje\
d\
anie głowicą
mikrometryczną na dany punkt pomiarowy powinno być zawsze z tego samego kierunku, aby
uniknąć wpływu histerezy śruby mikrometrycznej na wynik pomiaru. Wyniki uzyskane w karcie
sprawdzania nale\
y nanieść na wykres błędów wskazań czujnika zegarowego (rys.9.).
Jako błędy wskazań czujnika zegarowego ocenia się ró\
nicę algebraiczną pomiędzy największą
a najmniejszą wartością błędów wskazań znalezionych dla obydwu kierunków (wzrastających
i malejÄ…cych):
" całego zakresu pomiarowego czujnika,
" w zakresie 2,0 obrotu wskazówki du\
ej,
" w zakresie 0,5 obrotu wskazówki du\
ej,
" w zakresie 0,1 obrotu wskazówki du\
ej.
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
Zadanie 1  Sprawdzenie suwmiarki uniwersalnej. Zadanie 2  Sprawdzenie mikrometru.
Sprawdzić wybraną suwmiarkę uniwersalną zwracając szczególną uwagę na sprawdzenie Sprawdzić wybrany mikrometr zwracając szczególną uwagę na sprawdzenie dokładności
dokładności wskazań. wskazań.
Wykaz sprzętu niezbędnego do realizacji ćwiczenia: Wykaz sprzętu niezbędnego do realizacji ćwiczenia:
" komplet dedykowany do sprawdzania suwmiarek (w skład którego wchodzą płytki " komplet dedykowany do sprawdzania mikrometrów (w skład którego wchodzą płytki
wzorcowe: 30mm 41,3mm, 131,4mm, oraz pierścienie wzorcowe 4mm i 25mm), wzorcowe: 5,1mm, 10,3mm, 15mm, 20,2mm, 25mm, 50mm, 75mm, 100mm oraz płytka
interferencyjna).
" zestaw płytek wzorcowych (min. 47 sztuk),
" komplet dedykowany do sprawdzania prostoliniowości i płaskości (np. liniał
Przebieg realizacji zadania:
krawędziowy itp.),
1. Dokonać identyfikacji sprawdzanego mikrometru.
" zestaw wzorców chropowatości powierzchni, lub przyrząd do pomiaru chropowatości
2. Ocenić stan ogólny mikrometru (zgodnie z instrukcją: sprawdzić czy mikrometr
powierzchni.
posiada ... itd.).
Przebieg realizacji zadania:
3. Sprawdzić dokładność wskazań mikrometru:
a) dokonać niezbędnych pomiarów,
1. Dokonać identyfikacji sprawdzanej suwmiarki.
b) narysować krzywą błędów wskazania mikrometru,
2. Ocenić stan ogólny suwmiarki (zgodnie z instrukcją: sprawdzić czy suwmiarka posiada
trwałe oznaczenie, ... itd.).
3. Ocenić chropowatość powierzchni pomiarowych w oparciu o wzorce chropowatości lub
dokonujÄ…c pomiaru.
4. Ocenić przyleganie powierzchni pomiarowych, w oparciu o ocenę wielkości szczeliny
świetlnej).
5. Sprawdzić dokładność wskazań dla:
a) wymiarów zewnętrznych (dedykowany komplet płytek),
b) wymiarów wewnętrznych (dedykowany komplet pierścieni),
Rys.10. Przykładowa krzywa błędów wskazań mikrometru
c) wymiarów głębokościomierza (zestawić odpowiednie stosy płytek)
c) ocenić stan narzędzia.
6. Ka\
dy z testów podsumować oceniając stan narzędzia.
. .
KATEDRA BUDOWY MASZYN
PRACOWNIA MIERNICTWA WARSZTATOWEGO
Zadanie 3  Sprawdzenie czujnika zegarowego.
Sprawdzić wybrany czujnik zegarowy zwracając szczególną uwagę na sprawdzenie dokładności
wskazań.
Wykaz sprzętu niezbędnego do realizacji ćwiczenia:
" stanowisko Sylvac 80 do sprawdzania czujników,
" stanowisko do sprawdzania zmienności wskazań czujnika.
Przebieg realizacji zadania:
1. Dokonać identyfikacji sprawdzanego czujnika.
2. Ocenić stan ogólny czujnika, oraz samej końcówki pomiarowej (zgodnie z instrukcją:
sprawdzić czy suwmiarka posiada trwałe oznaczenie, ... itd.).
3. Sprawdzić zmienność wskazań czujnika dla pięciu ró\
nych wymiarów.
4. Sprawdzić dokładność wskazań czujnika:
a) dokonać niezbędnych pomiarów na stanowisku Sylvac 80,
b)narysować wykres błędów wskazania czujnika ,
Rys.11. Przykładowy wykres błędów wskazania czujnika.
c) ocenić stan narzędzia.
.