556 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 556-560
Ekologiczna żywność jako czynnik sprzyjający zdrowiu
Ecological food as a health-promoting factor
Joanna Gadomska, Tadeusz Sadowski, Marta Buczkowska
Zakład Higieny Komunalnej i Nadzoru Sanitarnego, Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu, Katedra Toksykologii
i Uzależnień, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji Wspólnoty Europejskiej żywność może According to the European Community Commission Regulation food can
być oznakowana jako  ekologiczna jedynie wówczas, gdy co najmniej 95% be labeled as organic only if at least 95% of the agricultural ingredients
składników pochodzenia rolniczego ma charakter ekologiczny. Ekożywność are ecological. Ecofood is an important determinant of health and quality
stanowi istotny czynnik warunkujący zdrowie jak i jakość życia człowieka, of life, so the health-promoting functions of products from organic farming
dlatego należy podkreślić jej funkcje prozdrowotne. Żywność organiczna should be known. Organic food is characterized by lower contents of nitrates
charakteryzuje się niższą zawartością azotanów i azotynów, metali ciężkich and nitrites, heavy metals (lead, cadmium, arsenic) and pesticides.
(ołowiu, kadmu, arsenu), a także śladową ilością pestycydów.
Low levels of these compounds and high amounts of vitamin C with its
Z uwagi na niższe zawartości tych związków i jednocześnie wyższe zawartości antioxidant activity may be important in cancer prevention. Because of
witaminy C i jej aktywności antyoksydacyjnej może mieć istotne znaczenie its positive attributes organic food should be preferred in the nutrition of
w profilaktyce antynowotworowej. Ze względu na swoje pozytywne cechy infants, the elderly, people with chronic diseases and those following vegan
żywność ekologiczna powinna być preferowana w żywieniu niemowląt, and vegetarian diets. The benefits of organic farming are not limited to
osób starszych, przewlekłe chorych oraz osób stosujących diety wegańskie health benefits for consumers of this type of food. This trend has a very
i wegeteriańskie. Korzyści płynące z rolnictwa ekologicznego nie ograniczają positive effect also on the quality of natural environment and socio-
się jedynie do korzyści zdrowotnych dla konsumentów tego typu żywności. economic situation of the local population.
Tendencja ta w bardzo pozytywny sposób wpływa także na jakość środowiska
Key words: ecological food, organic farm, food contamination
przyrodniczego oraz sytuację społeczno-ekonomiczną lokalnej ludności.
Słowa kluczowe: żywność ekologiczna, gospodarstwa organiczne,
zanieczyszczenia żywności
© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 556-560 Adres do korespondencji / Address for correspondence
mgr Joanna Gadomska
www.phie.pl
Zakład Higieny Komunalnej i Nadzoru Sanitarnego, Katedra Toksykologii
i Uzależnień, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Nadesłano: 20.06.2014
ul. Medyków 18, 40-752, Katowice
Zakwalifikowano do druku: 23.06.2014
tel. [phone], e-mail: [e-mail]
Wobec ekspansji zagrożeń cywilizacyjnych oraz pująca ekstensyfikacja rolnictwa ekologicznego przy-
coraz liczniejszych przypadków zapadania na choroby czyni się do zagospodarowania większej powierzchni
rozwijające się na tle nieprawidłowego żywienia, jak terenów i wpłynie pozytywnie na poziom bezrobocia,
również z powodu skażenia żywności toksycznymi a także na stan środowiska naturalnego i jego zaso-
substancjami występującymi w wodzie, glebie i po- bów [1].
wietrzu, istnieje konieczność upowszechnienia w spo-
Rolnictwo ekologiczne określa się jako system
łeczeństwie wiedzy na temat żywności ekologicznej,
zrównoważonego gospodarowania pod względem
wpływu na stan zdrowia człowieka oraz na wskazanie
ekologicznym, ekonomicznym i społecznym, którego
jej działania profilaktycznego.
istotÄ… jest aktywizowanie przyrodniczych mechani-
Obecny stan mechanizacji i zaawansowania zmów produkcji rolnej przez stosowanie naturalnych
przemysłu, techniki, transportu, a także rolnictwa, środków produkcji, co zapewnia trwałą żyzność gleby,
w znacznym stopniu utrudnia rozwój alternatyw- zdrowotność roślin i zwierząt oraz wysoką jakość bio-
nych sposobów gospodarowania, jednakże nie ulega logiczną produktów rolnych [2]. Zasadą systemu jest
wątpliwości, że społeczeństwo europejskie podchodzi odrzucenie w produkcji żywności środków chemii rol-
do ekotrendów z coraz większym zainteresowaniem. nej, weterynaryjnej i spożywczej. Jest to system trwały,
Żywność ekologiczna dzięki swym właściwościom samowystarczalny i ekonomicznie bezpieczny [3].
odżywczym, fizjologicznym oraz zdrowotnym może
Według Międzynarodowej Federacji Rolnictwa
sprzyjać poprawie stanu zdrowia populacji, a postę-
Ekologicznego (IFOAM) rolnictwo ekologiczne powin-
Gadomska J i wsp. Ekologiczna żywność jako czynnik sprzyjający zdrowiu 557
no opierać się na czterech głównych zasadach: zdro- calną [8]. Obecnie dotacje dla tego rodzaju rolnictwa
wotności, ekologii, sprawiedliwości i troskliwości. finansowane są z budżetu krajowego jak również
z budżetu Unii Europejskiej. Z budżetu krajowego
Zasada zdrowotności zakłada troskę o podtrzy-
finansowane sÄ… koszty kontroli gospodarstw rolnych,
mywanie istniejącego poziomu zdrowia środowiska
badania z zakresu rolnictwa ekologicznego, koordyna-
rolniczego. Przede wszystkim postuluje wysiłki na
cja doradztwa i wydawanie materiałów szkoleniowych,
rzecz polepszania stanu zdrowia gleby, roślin, zwierząt
analiza zawartości niedozwolonych substancji w pło-
oraz człowieka, a tym samym stanu naszej planety.
dach rolnych. Z budżetu UE udzielane są rolnikom
Ponieważ jednym z najważniejszych założeń rolnictwa
dotacje do hektara upraw ekologicznych [9].
ekologicznego jest podtrzymywanie i poprawa stanu
zdrowia, dlatego proponuje się eliminację z użycia W sferze społecznej rolnictwo ekologiczne przy-
nawozów sztucznych, syntetycznych pestycydów, czynia się do zmniejszenia odpływu ludności ze wsi do
syntetycznych dodatków oraz innych polepszaczy większych aglomeracji. Zjawisko to jest konsekwencją
i konserwantów [4]. oddziaływania ekonomicznego, jak wspomniane wyżej
tworzenie nowych miejsc pracy, rozwój agroturystyki,
Według zasady ekologii rolnictwo organicz-
ekoturystyki, a także handel produktami ekologiczny-
ne funkcjonuje na wzór systemów ekologicznych,
mi [10].
uwzględniając obieg materii i przepływ energii
w przyrodzie oraz wpisuje się w te procesy, stając się W aspekcie środowiskowym ekorolnictwo umożli-
ich integralną częścią [4]. wia zachowanie bioróżnorodności i trwałości zasobów
przyrodniczych. Nie prowadzi do zanieczyszczenia
Zgodnie z zasadą sprawiedliwości, rolnictwo eko-
wód, gleb oraz powietrza ze względu na wykluczenie
logiczne powinno opierać się na uczciwych relacjach
z użycia nawozów chemicznych [11].
pomiędzy wszystkimi uczestnikami  od producenta do
konsumenta, gdyż tylko takie relacje gwarantują godne Na płaszczyz
nie zdrowotnej rolnictwo organiczne
warunki, jakość życia jak i bezpieczeństwo żywności. zapewnia wysoką wartość odżywczą i zdrowotną swo-
Zasada ta odnosi się także do zwierząt, którym należy ich produktów, gwarantując konsumentowi znaczne
zapewnić odpowiednie warunki bytowania [5]. bezpieczeństwo, ze względu na pozbawienie ich szkod-
liwych pozostałości nawozów i konserwantów oraz
Zasada troskliwości głosi, że uprawa ekologicz-
wykluczenie modyfikacji genetycznych. SÄ… to walory
nych produktów powinna być prowadzona w poczuciu
atrakcyjne dla nabywców poszukujących produktów
odpowiedzialności za zdrowie i dobrostan obecnego
innych niż medyczne, w celu utrzymania lub poprawy
oraz przyszłego pokolenia. Wymaga ona także utrzy-
własnego zdrowia [12].
mania równowagi w środowisku przyrodniczym.
Bardzo ważny jest aspekt edukacyjny ekorolni-
Należy odpowiedzialnie dokonywać wyboru me-
ctwa. Edukacja proekologiczna wychodzi na przeciw
tod produkcji i przetwórstwa żywności, rezygnując
potrzebie kształtowania świadomości ekologicznej
z użycia tych, których efekty stosowania są nieprze-
w społeczeństwie, zarówno wśród mieszkańców wsi
widywalne jak np. inżynieria genetyczna [5].
i miast. Rolnictwo ekologiczne może też przyczynić
Dzięki rozwojowi rolnictwa ekologicznego osiąga
siÄ™ do zmiany modelu konsumpcji poprzez propago-
się korzyści w różnych obszarach: ekonomicznym,
wanie ograniczonego spożycia wysoko przetworzonej
społecznym, środowiskowym, edukacyjnym oraz
żywności [13].
zdrowotnym [6].
Produkcja żywności ekologicznej jest objęta spe-
Rolnictwo organiczne wpływa na poprawę sytu-
cjalnym urzędowym systemem kontroli i certyfikacji
acji ekonomicznej poprzez tworzenie nowych miejsc
[14, 15]. Celem kontroli w rolnictwie ekologicznym
pracy. Wiąże się to ze specyficzną pracochłonnością
jest gwarancja jakości, będąca podwaliną zaufania
przy prowadzeniu ekogospodarstw, co przedkłada się
konsumentów. Kontrola prowadzona jest na wszyst-
zmniejszeniem bezrobocia oraz poprawÄ… statusu mate-
kich etapach wytwarzania produktów, obejmując
rialnego pracowników zamieszkałych w mniej zamoż-
swym zasięgiem gospodarstwa rolne, przetwórnie oraz
nych rejonach. Zauważalne jest także uaktywnienie
rynek zbytu. W skład systemu wchodzą Minister Rol-
gospodarcze i turystyczne regionów wiejskich m.in.
nictwa i Rozwoju Wsi, Inspekcja Jakości Handlowej
poprzez rozwój agroturystyki oraz ekoturystyki [7].
Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) oraz akre-
Walorem tego rodzaju rolnictwa jest energooszczęd-
dytowane w Polskim Centrum Akredytacji jednostki
ność, wynikająca ze stosowania tradycyjnych metod
certyfikujÄ…ce [14-16].
gospodarowania. CharakteryzujÄ… siÄ™ one stosowaniem
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi upoważnia jed-
naturalnych nawozów i środków ochrony roślin oraz
nostki certyfikujÄ…ce, akredytowane zgodnie z normÄ…
odpowiednim wykorzystaniem sprzętu mechanicz-
PN-EN 45011 w zakresie rolnictwa ekologicznego,
nego. Powstające w tradycyjny sposób produkty są
do przeprowadzania kontroli, wydawania lub cofania
wysokiej jakości, która to jakość generuje odpowiednią
certyfikatów zgodności [14, 16, 17].
cenę zbytu, czyniąc tym samym ich produkcję opła-
558 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 556-560
Natomiast IJHARS sprawuje m.in. państwowy nej od innych produktów żywnościowych, dlatego
nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfiku- podlega uregulowaniom prawnym. Od 1 lipca 2010 r.,
jącymi w rolnictwie ekologicznym, dokonuje kontroli znakiem bezpośrednio potwierdzającym ekologicz-
granicznej ekoproduktów oraz upoważnia do przywo- ność produktu, wspólnym dla wszystkich krajów UE,
zu tych produktów z państw trzecich [2, 15, 17]. tzw.  euroliść na zielonym tle [19].
Określenie  żywność ekologiczna często bywa Bezpieczeństwo żywności ekologicznej jest często
utożsamiane z wyrażeniem  zdrowa żywność . utożsamiane z jej jakością, rozumianą głównie jako ja-
Pierwsze z pojęć określa żywność certyfikowaną, czyli kość zdrowotna. W związku z tym bardzo często żywność
taką, która pochodzi z gospodarstwa posiadającego ekologiczna jest porównywana z żywnością konwencjo-
dokument potwierdzający stosowanie metod produk- nalną, funkcjonalną czy otrzymywaną z organizmów
cji zgodnych z kryteriami rolnictwa ekologicznego. modyfikowanych genetycznie (GMO). Jakość produk-
Certyfikat jest wydawany na 12 miesięcy i podlega tów ekologicznych można postrzegać w kilku aspektach.
corocznemu odnawianiu.  Zdrowa żywność jest na- Można brać pod uwagę wartość zdrowotną, odżywczą,
zwą stworzoną wyłącznie dla celów marketingowych sensoryczną, zawartość zanieczyszczeń czy też nie-
i sama w sobie jest niespójna z literą prawa [18]. obecność chemicznych środków konserwujących [22].
Najważniejszym aktem prawnym regulującym Bezsprzecznie można stwierdzić, że żywność po-
kwestie dotyczÄ…ce ekologicznego rolnictwa i prze- chodzÄ…ca z gospodarstw organicznych charakteryzuje
twórstwa w Unii Europejskiej jest Rozporządzenie się niższą zawartością azotanów i azotynów, szczegól-
Rady Wspólnoty Europejskiej nr 834/2007/WE z dnia nie np. w marchwi i ziemniakach [18]. Ziemniaki są
28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej istotnym ogniwem w strukturze spożycia produktów
i znakowania produktów ekologicznych. Nowe prze- żywnościowych przez Polaków stanowiąc znaczącą
pisy zaostrzyły wymagania dotyczące żywności ekolo- cześć diety. Pomimo wielu czynników wpływających
gicznej, aby wyeliminować z rynku produkty, których na zawartość azotanów w produktach żywnościowych
część składników nie jest wytwarzana metodami (warunki klimatyczne, nawodnienie, rodzaj gleby,
ekologicznymi, a także produkty jedynie reklamowane nasłonecznienie), z całą pewnością można stwierdzić,
jako ekologiczne [19]. Zgodnie z Rozporządzeniem że dzięki ekologicznym metodom upraw roślin moż-
żywność może być oznakowana jako  ekologiczna na nawet o 50% zmniejszyć ich ilość dostarczaną do
jedynie wówczas, gdy co najmniej 95% składników naszego organizmu [23, 24].
pochodzenia rolniczego ma charakter ekologiczny.
Charakterystyczna dla ekożywności jest śladowa
Wydano kilka rozporządzeń Komisji Europejskiej obecność pestycydów. Jeżeli już występują, to pocho-
ustanawiających szczegółowe zasady wprowadzenia dzą na ogół z oprysków na sąsiednich polach. W Polsce
w życie Rozporządzenia Rady Wspólnoty Europej- nie stwierdza się przekroczeń dopuszczalnych norm,
skiej. Są to: Rozporządzenie Komisji Wspólnoty chociaż do dzisiaj nie ma pewności, jak działają na
Europejskiej nr 1235/2008 z dnia 8 grudnia 2008 r. organizm małe dawki różnych pestycydów, zwłaszcza
zawierające ustalenia w sprawie przywozu produktów w przypadku skojarzonego działania [25, 26].
ekologicznych z krajów trzecich oraz Rozporządzenie
Dla ekożywności istotna jest niska zawartość me-
Komisji Wspólnoty Europejskiej nr 334/2011 z dnia
tali ciężkich (rtęć, arsen, ołów), a przede wszystkim
8 kwietnia 2011 r. zmieniajÄ…ce RozporzÄ…dzenie
kadmu w ziemniakach i zbożu. Skażenie żywności
nr 889/2008 odnoszÄ…ce siÄ™ do produkcji ekologicznej,
metalami ciężkimi jest głównie skutkiem rozwoju
znakowania i kontroli [20].
przemysłu i transportu, jednak może być to także
Oprócz prawodawstwa UE w zakresie rolnictwa eko- wynikiem stosowania niektórych nawozów mineral-
logicznego i produkcji ekologicznej, rolnicy i przetwórcy, nych [27]. W polskich warunkach metale ciężkie, za
stosujący metody ekologiczne, muszą także przestrze- wyjątkiem kadmu, nie stanowią istotnego zagrożenia
gać ogólnie obowiązujących zasad w zakresie produkcji na obszarach rolniczych [28].
rolniczej i przetwarzania produktów rolnych [21].
Produkty ekologiczne cechują się z reguły większą
Przyjęte w UE regulacje prawne nie wykluczają zawartością witamin (szczególnie wit. C i z grupy B).
tzw. standardów prywatnych. Najbardziej aktualne Dotyczy to w głównej mierze ziemniaków, warzyw,
uregulowania zawiera ustawa o rolnictwie ekologicz- mleka oraz produktów zbożowych. W przypadku
nym z dnia 25 czerwca 2009 r., która określa zadania chleba pszennego i żytniego pochodzącego z upraw
i właściwości organów oraz jednostek organizacyjnych ekologicznych i konwencjonalnych, stwierdzono
w zakresie rolnictwa ekologicznego. Regulacje ustawo- znacznie większą zawartość witamin z grupy B w żyw-
we uzupełniają akty wykonawcze wydane przez Mini- ności pochodzącej z upraw organicznych [29-31].
stra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Nowe przepisy dosto-
Zauważalna jest także większa zawartość węglo-
sowują polskie prawo do rozwiązań unijnych [21].
wodanów ogółem (w ziemniakach, wiśniach, marchwi,
Znakowanie jest jedynym elementem umożliwia- burakach, szpinaku) oraz większa zawartość białka,
jącym konsumentom odróżnienie żywności ekologicz- a także jego większa wartość biologiczna [32, 33].
Gadomska J i wsp. Ekologiczna żywność jako czynnik sprzyjający zdrowiu 559
Produkty z upraw ekologicznych charakteryzujÄ… rzÄ…t jest wyraz
nie lepszy od stanu zdrowia zwierzÄ…t
się również zwiększoną zawartością składników mine- z chowu konwencjonalnego. Notuje się mniej przypad-
ralnych. Więcej żelaza, magnezu, fosforu oraz potasu ków chorób metabolicznych. Zwierzęta żywione paszą
stwierdzono w wiśniach, marchwi, ziemniakach, ka- z produkcji ekologicznych wykazują lepsze wskaz
niki
puście włoskiej, szpinaku, porach, sałacie, a zwiększo- płodności (wyższy wskaz
nik ciężarności, niższa śmier-
ne ilości wapnia wykazano dodatkowo w mleku [31]. telność prenatalna, większa masa noworodków) [38].
W mleku z gospodarstw ekologicznych stwierdzono Wyniki te mogą stanowić podstawę do podobnych ba-
o 60% większą zawartość kwasów tłuszczowych ome- dań oceny wpływu ekologicznej żywności na zdrowie,
ga-3, jak również zwiększone ilości witaminy E [34-36]. przeprowadzanych na populacji ludzkiej.
Należy podkreślić funkcje prozdrowotne produk- Rynek ekoproduktów należy do najbardziej dyna-
tów ekologicznych, które z uwagi na niższe zawartości micznie rozwijających się sektorów rynku produktów
związków azotowych i jednocześnie wyższe zawartości żywnościowych w krajach UE. Pomimo obserwowanego
witaminy C mogą mieć istotne znaczenie w profilak- rozwoju tego rynku, udział ekożywności w ogólnej
tyce antynowotworowej [37]. Produkty te ważne są sprzedaży żywności w krajach UE wynosi ok. 5%.
również ze względu na swą aktywność antyoksydacyj- Przyczyn tego stanu rzeczy można się dopatrywać
ną. Azotany wprawdzie nie są szkodliwe dla zdrowia, w niewystarczającej podaży żywności ekologicznej oraz
jednakże łatwo ulegają redukcji do azotynów, które niedostosowaniu oferty do wymagań konsumenckich.
mają negatywny wpływ na zdrowie. Mogą powodować Innymi czynnikami wpływającymi na taką sytuację jest
methemoglobinemię, która upośledza transport tlenu. utrzymujący się, wciąż zbyt wysoki, poziom cen, a także
Poza tym azotyny reagują z drugo- i trzeciorzędowymi ograniczona dostępność ekoproduktów w preferowa-
aminami tworząc nitrozoaminy, które mają udowod- nych przez nabywców kanałach sprzedaży [39, 40].
nione działanie mutagenne i kancerogenne [32]. A za-
Ostatnie lata w rozwoju rolnictwa ekologicznego
tem, aby istotnie zmniejszyć prawdopodobieństwo
w Polsce charakteryzują się stałą dynamiką wzrostu,
wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych,
zarówno liczby gospodarstw ekologicznych, licz-
należy preferować spożycie żywności ekologicznej,
by przetwórni, jak i powierzchni upraw będących
która w dużej mierze jest pozbawiona tych substancji.
w systemie rolnictwa ekologicznego. W 2013 r. liczba
Najczęściej poziom pozostałości pestycydów gospodarstw ekologicznych wynosiła 26 598, z czego
w ekologicznych surowcach jest nieznaczny, co wpływa najwięcej ekologicznych gospodarstw rolnych było
korzystnie na zdrowie konsumentów, ich niewielkie ilo- w województwach: zachodniopomorskim, warmiń-
ści w spożywanej żywności mogą wywierać negatywne sko-mazurskim i podlaskim. Ze względu na liczbę
zmiany w organizmie człowieka. Pestycydy gromadzą się przetwórni dominuje województwo mazowieckie,
przede wszystkim w tłuszczu, mleku, mózgu, wątrobie, wielkopolskie oraz lubelskie. W latach 2003-2013 po-
nerkach i innych narządach, powodując trwałe uszko- wierzchnia użytków ekologicznych wzrosła 11-krotnie
dzenia u zwierząt i ludzi. W szczególności dotyczy to i stanowi obecnie ok. 4% całej powierzchni użytkowa-
kobiet w ciąży i matek karmiących, dzieci rozwijających nej rolniczo w Polsce [20].
się w łonie matki, a także dzieci do 15 roku życia [27].
Aktualnie popyt na żywność ekologiczną w Polsce
Niewątpliwie żywność ekologiczna jest obecnie ma charakter niszowy, natomiast zachowania nabyw-
podstawowym sposobem na to, aby dostarczać orga- ców zmieniają się w sposób globalny i konsumenci
nizmowi produkty pozbawione sztucznych dodatków. zaczynają zwracać większą uwagę na produkty bez-
Osoby odżywiające się w sposób zharmonizowany pieczne i korzystnie wpływające na zdrowie. Polska
i spożywające żywność produkowaną w sposób eko- importuje i eksportuje żywność ekologiczną. Kwe-
logiczny są bardziej odporne na przemęczenie, a ich stia eksportu jest bardzo utrudniona ze względu na
układ nerwowy jest mniej obciążony [1]. możliwości i logistykę, co sprawia trudność polskim
eksporterom [41].
Ze względu na swoje dodatnie funkcje, żywność
ekologiczna powinna być preferowana w żywieniu Rozwój rynku żywności ekologicznej może przy-
zwłaszcza niemowląt i małych dzieci, osób przewlekle nieść spore korzyści nie tylko rolnikom ekologicznym,
chorych i w podeszłym wieku, a także przez wegan ale także przetwórcom, pośrednikom, klientom
i wegetarian. W racjach pokarmowych osób stosują- i ostatecznie całemu społeczeństwu. Ożywienie roz-
cych diety eliminacyjne dominują surowce roślinne, woju rolnictwa ekologicznego jak i rynku ekożywności
które mogą wprowadzać nadmierne ilości azotanów powinno być wynikiem działań rządów poszczegól-
i azotynów do organizmu, jeśli pochodzą z opartych nych państw oraz UE jako całości. Rynek żywności
na chemizacji gospoda rstw konwencjonalnych. ekologicznej w Polsce nie jest jeszcze tak rozwinięty
jak w innych krajach UE, ale biorąc przykład z ich
Z międzynarodowych badań doświadczalnych
praktyki i wykorzystując specyfikę i możliwości pol-
na zwierzętach wynika, że wśród populacji zwierząt
skiego rolnictwa ekologicznego, można w najbliższej
w gospodarstwach ekologicznych obserwuje się niższą
przyszłości zminimalizować te różnice.
wydajność mleczną, natomiast stan zdrowia tych zwie-
560 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 556-560
Piśmiennictwo / References
1. Kłapec T, Borecka A. Contamination of vegetables, fruits and 22. Śmiechowska M. Jakość żywności ekologicznej w aspekcie
soil with geohelmints eggs on organic farms in Poland. Ann jakości życia. Żyw Człow 2007, 34: 313-320.
Agric Environ Med 2012, 19(3): 421-5.
23. Dangour AD, Dodhia SK, Hayter A, et al. Nutritional quality
2. Nestorowicz R, Pilarczyk B. Marketing ekologicznych of organic foods: a systematic review. Am J Clin Nutr 2009,
produktów żywnościowych. [w:] Rolnictwo ekologiczne jako 90: 680-685.
obszar działań marketingowych. Nestorowicz R, Pilarczyk B
24. Lairon D. Nutritional quality and safety of organic food:
(red). Oficyna, Warszawa 2010: 38-70.
a review. Agron Sustain Dev 2010, 30: 33-41.
3. Plan działań dla żywności i rolnictwa ekologicznego w Polsce
. Pesticides and health. Journal of American College
25. Howard V
na lata 2011-2014. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
2005, 58: 195-202.
Warszawa 2011: 1-24.
26. Winter C. Pesticide residues in imported, organic, and
4. Kreisberg J. Learning from organic agriculture. Health and
 suspect fruits and vegetables. J Agric Food Chem. 2012,
the Environment 2006, 5: 450-452.
60(18): 4425-9.
5. Principles of Organic Agriculture. http://www.ifoam.org/
27. Singh A, Pandey J. Metal contamination and health risk from
about_ifoam/principles/index.html (dostęp 23.06.2014).
consumption of organically grown vegetables influenced
6. Żelezik M. Dlaczego rolnictwo ekologiczne? Rocz by atmospheric deposition in a seasonally dry tropical
Świętokrzyski 2009, 30: 155-166. region of India. Bull Environ Contam Toxicol 2012, 89(2):
384-389.
7. Kahl J, Van den Burgt G.J, Kusche D, et al. Organic food claims
in Europe. Food Technol 2010, 3: 38-46.
28. Arvaniti F, Magkos F, Zampelas A. Organic Food: Buying
more safety or just peace of mind? A critical review of the
8. Letourneau D, Bothwell S. Comparison of organic and
literature. Crit Rev Food Sci Nutr 2006, 46: 23-56.
conventional farms: challenging ecologists to make biodiversity
functional. Frontiers Ecol Environ 2008, 6: 430-438. 29. Kurek A. Rolnictwo ekologiczne czy inżynieria genetyczna.
Mat. z V Lubelskiego Festiwalu Nauki, Lublin 23 września
9. RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia
2008, 1-11.
18 maja 2010 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych
dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz 30. Kahl J, Baars T, Bugel S, et al. Organic food quality:
rolnictwa. Dz. U. z 2010 r., nr 91, poz. 595. a framework for concept, definition and evaluation from
the European perspective. J Sci Food Agric 2012, 92:
. Rynek żywności ekologicznej. Wyznaczniki
10. A
uczka-Bakuła W
2760-2765.
i uwarunkowania rozwoju. PWE, Warszawa 2007.
. Organic Foods Contain Higher Levels of Certain
31. Crinnion W
11. Agricultural and rural development. http://ec.europa.
Nutrients, Lower Levels of Pesticides and May Provide Health
eu/agriculture/organic/files/download-information/
Benefits for the Consumer. Environ Med 2010, 15: 4-12.
information-material/stakeholder_brochure_pl.pdf (dostęp
32. Rembiałkowska E. Żywienie i żywność ekologiczna. Wiad
23.06.2014).
Zielar 2000, 42: 6-8.
12. Huber M, Bakker M, Dijk W, et al. The challenge of
evaluating health effects of organic food: operationalisation 33. Brandt K, Leifert C, Sanderson R, et al. Agroecosystem
of a dynamic concept of health. J Sci Food Agric 2012, 92: management and nutritional quality of plant foods: the case
2766-2773. of organic fruits and vegetables. Crit Rev Plant Sci 2011, 30:
177-197.
13. Tyburski J, Żakowska-Biemans S. Wprowadzenie do
rolnictwa ekologicznego. [w:] Rolnictwo ekologiczne 34. Williamson CS. Is organic food better for our health? Nutr
w Polsce. Tyburski J, Żakowska-Biemans S (red). SGGW Bull 2007, 32: 104-108.
,
Warszawa 2007: 15-28.
35. Kuczyńska B, Puppel K, Gołębiewski M, et al. Differences in
14. Tyburski J, Żakowska-Biemans S. Wprowadzenie do rolnictwa whey protein content between cow s milk collected in late
ekologicznego. [w:] Kontrola w rolnictwie ekologicznym. pasture and early indoor feeding season from conventional
Tyburski J, Żakowska-Biemans S (red). SGGW
, Warszawa and organic farms in Poland. J Sci Food Agric 2012, 92:
2007: 191-195. 2899-2904.
15. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Kontrola i certyfikacja. 36. Palupi E, Jayanegara A, Ploeger A, et al. Comparison of
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Rolnictwo- nutritional quality between conventional and organic
ekologiczne/Kontrola-i-certyfikacja (dostęp 23.06.2014). dairy products: a metaanalysis. J Sci Food Agric 2012, 92:
2774-2781.
16. Stankiewicz D. Rolnictwo ekologiczne. Wyd Sejmowe dla
Biura Analiz Sejmowych 2009, 7(54): 1-4.
37. Adamczyk M, Rembiałkowska E, Wasiak-Zys G. Porównanie
jakości sensorycznej jabłek z produkcji ekologicznej
17. Szymona J. System certyfikacji w rolnictwie ekologicznym.
i konwencjonalnej oraz po przechowywaniu. Żywn Nauk
Akademia Rolnicza w Lublinie 2007, 18-25.
Technol Jakość 2006, 2: 11-19.
18. Mizak L. Żywność ekologiczna, żywność certyfikowana. Żyw
38. Williams CM. Nutritional quality of organic food: Hades of
Człow 2009, 36: 630-639.
grey or Hades of green? Proc Nutr Soc 2002, 61: 19-24.
19. RozporzÄ…dzenie Rady EWG nr 834/2007/WE z dnia
39. Cichocka I, Grabiński T. Psychograficzno-motywacyjna
28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej
charakterystyka polskiego konsumenta żywności ekologicznej.
i znakowania produktów ekologicznych. Dz. Urz. UE
Żywn Nauk Technol Jakość 2009, 5: 107-118.
z 2007r., nr 189, poz. 1, z póz
n. zm.
40. Thompson GD. International consumer demand for organic
20. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Rolnictwo ekologiczne
foods. Hort Technol 2001, 4: 663-673.
w Polsce. http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/
Rolnictwo-ekologiczne/Rolnictwo-ekologiczne-w-Polsce 41. KuÅ› J, Stalenga J. Rolnictwo ekologiczne w Europie i Polsce.
(dostęp 23.06.2014). Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa  Państwowy
Instytut Badawczy w Puławach 2007: 8-15.
21. Ustawa Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 czerwca
2009 r. o rolnictwie ekologicznym. Dz. U. z 2009 r., nr 116,
poz. 975.