ZAPOBIEGANIE I LECZENIE
OTYA
OŚCI ZE SZCZEGÓLNYM
UWZGL
DNIENIEM CZYNNIKÓW
ŻYWIENIOWYCH.
�� Otyłość-patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej
w organizmie (szczególnie w obrębie jamy brzusznej),
przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości
adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych
skutków dla zdrowia
O otyłości mówimy gdy zwiększenie
masy ciała wynosi 120% czyli 20%
powyżej należnej masy ciała
ustalonej przez wzór Broca.
Waga należna dla mężczyzn (kg) =
[wzrost (cm) - 100] * 0.9
Waga należna dla kobiet (kg) =
[wzrost (cm) - 100] * 0.85
Otyłość jest głównym czynnikiem ryzyka w
przypadku wielu schorzeń oraz stanów
osłabienia.
Ryzyko zdrowotne, konsekwencje
psychospołeczne, jak też koszty finansowe
związane z otyłością są ogromne, i zajmują
uwagę lekarzy wszelkich specjalności.
Otyłość jako główny czynnik ryzyka w
przypadku wielu chorób przewlekłych:
�� cukrzyca typu II
�� choroby sercowo-naczyniowe (np. udar
mózgu, choroba wieńcowa)
�� nadciśnienie tętnicze
�� podwyższony poziom cholesterolu w
surowicy
�� niektóre nowotwory hormonozależne
�� rak jelita grubego
�� Leczenie otyłości jest jednym z
najważniejszych programów
międzynarodowych na początku XXI wieku.
�� Specjaliści usiłują jej zapobiec.
Organizowane są Międzynarodowe
Warsztaty Leczenia Otyłości w celu wymiany
doświadczeń i koordynacji działań.
Wdrażane są długofalowe międzynarodowe
programy łączące wysiłki lekarzy i firm
farmaceutycznych. Dla zwrócenia uwagi
społeczeństwa na doniosłość problemu dzień
1 marca jest obchodzony jako Światowy
Dzień Walki z Otyłością.
Powiedzenie, iż
 lepiej zapobiegać aniżeli leczyć
jest w przypadku otyłości szczególnie
trafne. Aby móc zapobiegać otyłości i leczyć
ją, należy przede wszystkim poznać jej przyczyny.
Zapobieganie
�� W zapobieganiu otyłości najważniejsze jest ukształtowanie
prawidłowych nawyków żywieniowych oraz zwiększenie
aktywności fizycznej. Panuje zgodna opinia (WHO 2000) co
do tego, iż podstawowe przyczyny ogólnoświatowej epidemii
otyłości to siedzący tryb życia oraz spożywanie
wysokotłuszczowych, wysokokalorycznych pokarmów
- konsekwencje dalekosiężnych zmian zachodzących w
społeczeństwie i wzorach zachowań człowieka.
�� Na skutek postępu technologicznego możliwe stało się
znaczące zmniejszenie wydatku energetycznego
związanego z codzienną aktywnością. Równocześnie
zwiększył się dostęp do żywności i jej konsumpcja.
Wzrosła również wartość energetyczna łatwo
dostępnego pokarmu, który jest dodatkowo ubogi w
witaminy, sole mineralne i błonnik.
Zapobieganie otyłości powinno przede
wszystkim polegać na:
" właściwej oświacie zdrowotnej -
odpowiednie pogadanki, prowadzone w
szpitalach, sanatoriach i organizacjach
społecznych przez doświadczonych lekarzy i
dietetyków, z silnym zaakcentowaniem
groz
nych następstw otyłości, powinny być
adresowane przede wszystkim do grup
społecznych prowadzących siedzący tryb
życia i pracy.
" żywienie w stołówkach pracowniczych i
szkolnych powinno w większym stopniu
aniżeli dotąd uwzględniać niebezpieczeństwo
żywienia wywołującego nadwagę
�� Dobrym przykładem jest Program  Owoce w
szkole , przyjęty przez Radę Ministrów, polega
na dostarczaniu owoców i warzyw dzieciom w
placówkach edukacyjnych i jest częścią
inicjatywy zaproponowanej przez Unię
Europejską.
�� Celem programu  Owoce w szkole jest
ukształtowanie wśród dzieci nawyków
żywieniowych, polegających na regularnym
spożywaniu owoców i warzyw. Konsekwencją
podniesienia świadomości uczniów w zakresie
zdrowego żywienia będzie ograniczenie
występowania wśród dzieci nadwagi i innych
chorób cywilizacyjnych, spowodowanych zbyt
małym spożyciem owoców i warzyw.
�� Ważna powinna być także edukacja kobiet w ciąży,
gdyż w polskim społeczeństwie przyjęło się, że kobieta w
ciąży powinna  jeść za dwoje , w rzeczywistości jednak
dzienne zapotrzebowanie energetyczne kobiet w ciąży
zwiększa się tylko o około 300 kcal.
Leczenie
�� W leczeniu otyłości na pierwszym miejscu należy
postawić leczenie dietetyczne.
�� Najwłaściwszą formą tego typu leczenia powinno być
długotrwałe stosowanie diety ubogoenergetycznej,
zależnie od wzrostu, wieku, trybu życia i stopnia
nadwagi.
�� Zalecenia dietetyczne oprócz zmniejszenia
kaloryczności posiłków powinny polegać przede
wszystkim na ograniczeniu spożycia tłuszczu
oraz cukrów prostych. Jednocześnie należy
zalecać jak największe spożycie warzyw i
owoców oraz całkowite unikanie konsumpcji
alkoholu. Ubytek masy ciała i tempo jego
uzyskiwania będzie zależało od wielkości deficytu
energetycznego - różnicy między energią
uzyskiwaną w diecie a wydatkowaną przez
organizm. Rzadko kiedy zachodzi potrzeba
szybkiego odchudzania, a co za tym idzie
uzyskania wysokiego deficytu energetycznego.
Może to mieć miejsce, gdy otyłość stanowi
zagrożenie dla życia lub gdy należy przygotować
pacjenta do operacji, dla przebiegu której otyłość
stanowi istotny czynnik obarczający. W pozostałych
przypadkach optymalny deficyt energetyczny
zapewnia ubytek masy ciała około 1 kg
tygodniowo, a zadowalający - 0.5 kg
tygodniowo.
- DIETA UBOGOENERGETYCZNA
1. Podstawą leczenia otyłości jest dieta o
obniżonej kaloryczności, która musi
być dostosowana indywidualnie do
każdej osoby. Przy ustalaniu
kaloryczności należy brać pod uwagę
stopień nadwagi lub otyłości,
kaloryczność dotychczasowej dziennej
racji pokarmowej oraz stan zdrowia
chorego.
2. Najczęściej stosuje się diety o
energetyczności 1000-1500 kcal. Przy
stosowaniu diety poniżej 1000 kcal
istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia
niedoborów niektórych składników
odżywczych.
3. Tłuszcz w diecie powinien
dostarczać poniżej 30% energii
całkowitej diety.
4. Dzienna racja pokarmowa powinna
zawierać minimum 35g błonnika.
5. Rozłożenie dziennej racji
pokarmowej na 5 posiłków, w tym
ostatni posiłek nie póz
niej niż 3
godziny przed snem.
6. Zrezygnowanie ze smażenia i
duszenia poprzedzonego
obsmażaniem na rzecz gotowania,
duszenia bez obsmażania, pieczenia
w folii, pieczenia na ruszcie.
Przykładowy jadłospis 1200 kcal
I Śniadanie - ok. 300 kcal
Pumpernikiel (60g) 2 kromki, margaryna 1 płaska łyżeczka
(5g), pasta z serka ziarnistego (40g) 1 czubata łyżka i
szczypiorku (20g), mleko 0,5% niepełna szklanka
(200g)
II Śniadanie ok. 120 kcal
� kajzerki (25g) z pastą kanapkową z kurczaka (20g),
rzodkiewki 8 średnich (80g)
Obiad - ok. 420 kcal
Zupa kalafiorowa: kalafior100g, ziemniaki 50g, włoszczyzna
60g, olej 4 g (1 łyżeczka)
Ryba duszona w warzywach: mintaj 150g, włoszczyzna 50g,
olej 4 g, ziemniaki puree 5 łyżek, surówka z pomidora
(100g) i cebuli 25g
Fasolka szparagowa z wody 100g
Woda mineralna
Podwieczorek - ok. 120 kcal
Sałatka owocowa: arbuz 150g, pomarańcza100g, jabłko 50g
Kolacja - ok. 240 kcal
Sałatka z szynką: szynka 40g (1 duży plaster), kukurydza 50g
(3 pełne łyżki),
pomidor 50g (1 mały), papryka 50g,
chleb żytni razowy 30g ( cienka kromka)
Indeks glikemiczny
�� W diecie ubogoenergetycznej należy ograniczyć
produkty węglowodanowe o wysokim indeksie
glikemicznym.
�� Indeks glikemiczny określa procentowo szybkość wzrostu
stężenia glukozy we krwi po spożyciu produktów w
porównaniu do wzrostu, jaki następuje po spożyciu tej
samej ilości węglowodanów w czystej postaci.
�� Produkty o wysokim indeksie glikemicznym są szybko
trawione i wchłaniane w przewodzie pokarmowym.
Dochodzi do gwałtownego zwiększenia glikemii poposiłkowej, a
następnie szybkiego zmniejszenia się stężenia glukozy we krwi.
Są to np.: maltoza (piwo), ziemniaki pieczone, chipsy,
batoniki czekoladowe, miód.
�� Produkty o niskim IG działają powoli i przez dłuższy
czas, powodują łagodne zwiększenie glikemii
poposiłkowej. Są to np.: chleb pełnoziarnisty, ryż
brązowy, płatki zbożowe, czarna czekolada,
orzechy ziemne, warzywa zielone.
�� Warto także wspomnieć o tzw.  cudownych dietach np.
diecie jabłkowej, kapuścianej, białkowej, białkowo-
tłuszczowej.
�� Diety te z reguły dają szybkie zmniejszenie masy ciała,
jednak metoda szybkiego odchudzania jest bardzo
ryzykowna.
�� W wyniku dłuższego i częstego stosowania głodówki lub
diet jednostronnych występują niedobory witamin,
składników mineralnych, utrata białka. Następuje
wówczas nie tylko zanik tkanki tłuszczowej, lecz także
mięśni szkieletowych, w czasie głodówek może dojść do
nagłych zgonów w wyniku uszkodzenia mięśnia
sercowego.
�� Osoby otyłe coraz częściej sięgają po gotowe preparaty
odchudzające typu: Slim- Fast, Cambridge Diet i inne.
Ich działanie polega na zwiększeniu przemiany materii i
zmniejszeniu łaknienia. Diety te mogą być stosowane
jedynie pod ścisłą kontrolą lekarza.
Pozostałe formy leczenia:
Ruch
wzmożona aktywność fizyczna stanowi obok diety
podstawowy element kuracji odchudzającej. Ułatwia
ona utratę energii, wyrównuje współistniejące
zaburzenia metaboliczne. Aktywność fizyczna
zapobiega obniżeniu podstawowej przemiany materii
po odchudzaniu oraz efektowi jo-jo. Rodzaj ćwiczeń
powinien być akceptowany przez odchudzającą się
osobę i dostosowany do rozkładu dnia. Bardzo
motywujące są ćwiczenia w grupach koedukacyjnych.
Intensywność ćwiczeń powinna uwzględniać
wydolność krążeniowo-oddechową i sprawność
ruchową. Początkowo ćwiczenia powinny być
prowadzone bez nadmiernego obciążania kolan,
bioder i kręgosłupa (basen). Intensywność ćwiczeń
powinna być stopniowo zwiększana.
Leki
leczenie farmakologiczne otyłości należy rozpocząć, gdy:
�� BMI jest wyższe niż 30 kg/m2
�� BMI jest niższe, ale współistnieją choroby związane z
otyłością (cukrzyca typu II, nadciśnienie, hiperlipidemia)
�� próby leczenia samą dietą i wysiłkiem fizycznym zakończyły
się niepowodzeniem
Obecnie, poza licznymi preparatami o
nie jasnym mechanizmie działania,
dostępne są dwa leki wykazujące
udowodnioną skuteczność:
�� Orlistat (Xenical�)- lek o nowym
mechanizmie działania, hamujący
wchłanianie tłuszczu w przewodzie
pokarmowym. Hamuje lipazę
trzustkową, która jest głównym
enzymem powodującym rozkład
tłuszczów przyjętych z pokarmem,
zmniejszając wchłanianie tłuszczów
średnio o 30%, co obok diety powoduje
dodatkowy deficyt kaloryczny. Ma on
działanie wyłącznie miejscowe,
ograniczone do przewodu pokarmowego.
" Sibutramina (Meridia�) -w efekcie jej
działania dochodzi do nasilenia uczucia
sytości (działanie w obrębie ośrodkowego
układu nerwowego) oraz do nasilenia
termogenezy, poprzez przyspieszenie
tempa użytkowania zapasów energii
zlokalizowanych w tkance tłuszczowej
(działanie obwodowe), podczas stosowania
leku należy zwrócić uwagę na
przeciwwskazania i środki ostrożności, o
których informuje producent, sibutramina
może powodować objawy uboczne, m.in.
suchość w ustach, bezsenność, zaparcia,
utratę apetytu, kołatanie serca, wzrost
ciśnienia tętniczego.
Leczenie chirurgiczne
Wskazania do chirurgicznego leczenia otyłości:
�� BMI powyżej 40 kg/m2
�� BMI 35-40 kg/m2 w sytuacji zagrożenia życia lub
przygotowania do operacji, gdy otyłość stanowi
przeszkodę w skutecznym leczeniu choroby
podstawowej.
Wsparcie psychologiczne
W postępowaniu z pacjentem otyłym obowiązuje
zasada indywidualnego traktowania każdego
przypadku. By zwiększyć prawdopodobieństwo
skuteczności terapii obok spadku wagi ciała i
zmian nawyków żywieniowych powinna nastąpić
również przebudowa psychiki osoby otyłej.
Bardzo ważna jest praca nad wzmocnieniem
samooceny. Kluczową sprawą jest poznanie (m.
in. poprzez samoobserwację) i zrozumienie
mechanizmów kryjących się za objadaniem się
oraz opracowanie strategii radzenia sobie z
niepożądanymi zachowaniami. Mogą to być
zachowania alternatywne np. wyjście na spacer
albo szerzej - trening zachowań asertywnych. W
terapii osoby otyłej niebagatelne, pozytywne
znaczenie może mieć uświadomienie sobie braku
kontroli nad objawem, a tym samym początku
realnej samooceny.
Bibliografia:
�� Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. H.
Ciborowska
�� www.izz.waw.pl
�� www.zdrowie.med.pl
�� Dokument British Nutrition Foundation
Dr Gail Goldberg