dr inż. ANNA BOGDAN
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Ocena ryzyka zawodowego
w aspekcie stresu cieplnego
w pomieszczeniach zamkniętych
W artykule zaprezentowano metodę oceny ryzyka zawodowego w pomieszczeniach
zamkniętych, która dotyczy zarówno możliwości wystąpienia obciążenia cieplnego
w środowisku gorącym, jak i dyskomfortu termicznego w środowisku umiarkowanym,
w rozumieniu PN-EN ISO 15265:2005. Norma ta może być stosowana w każdym
środowisku pracy, w którym parametry powietrza, metabolizm pracowników lub
izolacyjność cieplna ich odzieży mają stałe lub zmienne w czasie wartości.
Risk assessment in terms of heat stress in enclosed spaces
This paper presents a method of risk assessment in enclosed spaces; it applies both
to potential heat stress in hot environments and to thermal discomfort in moderate
environments, as defined in PN-EN ISO 15265:2005. This standard can be used in any
work environment in which the parameters of the air, the workers metabolic rate or
the thermal insulation of their clothing have stable or time-varying values.
Fot. Cathy Yeulet/BigStockPhoto
w którym parametry powietrza, metabo- W etapie drugim powinni uczestniczyć
Wstęp
lizm pracowników lub izolacyjność cieplna pracownicy oraz specjaliści przeszkoleni
Niniejszy tekst stanowi kontynuację pro-
w problematyce ergonomii środowiska ciepl-
ich odzieży mają stałe lub zmienne w czasie
blematyki, poruszanej w kilku artykułach, opu-
nego w pomieszczeniach zamkniętych, w wa-
wartości.
blikowanych w miesięczniku  Bezpieczeństwo
runkach pracy, w których zaobserwowano
Pracy [1-3], dotyczącej norm z zakresu środo-
pojawianie się problemów zidentyfikowanych
Metoda oceny
wiska cieplnego. Większość z nich dostępna
w pierwszym etapie oceny ryzyka. Analiza
jest jedynie w języku angielskim, co sprawia, Celem oceny ryzyka występującego w śro-
wymaga wykonania standardowych dla da-
że nie wszyscy potencjalni użytkownicy mogą dowisku cieplnym w pomieszczeniach za-
nych warunków pracy pomiarów obciążenia/
z nich w pełni korzystać. W normach tych zde- mkniętych jest identyfikacja zagrożenia
dyskomfortu cieplnego.
finiowano wiele rozwiązań istotnych z punktu i ustalenie sposobu skutecznego zapobiegania
W etapie trzecim (i ostatnim) powinny
widzenia bezpieczeństwa pracowników eks- lub redukcji dyskomfortu wywołanego przez
brać udział te same osoby, które zajmowały
ponowanych na mikroklimat gorący lub zimny wysoką temperaturę. Metodę oceny ryzyka
się analizą, tj. pracownicy oraz specjaliści z za-
 ich stosowanie w praktyce może znacznie podzielono na 3 etapy, czyli: Obserwację,
kresu ergonomii pracy w środowisku cieplnym,
ułatwić pracę służb bhp oraz pracodawców. Analizę oraz Ekspertyzę. W pierwszym po-
z dodatkowym udziałem wysoko wyspecja-
W artykule zaprezentowano metodę oceny winny brać udział osoby zatrudnione w danej
lizowanych ekspertów. Ekspertyza obejmuje
ryzyka zawodowego w pomieszczeniach za- firmie, mające szeroką wiedzę o istniejących
szczególne przypadki występowania obciąże-
mkniętych, która dotyczy zarówno możliwości warunkach pracy, aczkolwiek nie muszą
nia/dyskomfortu cieplnego, wymaga zatem
wystąpienia obciążenia cieplnego w środowi- to być specjaliści przeszkoleni z ergonomii
specjalistycznych badań na stanowiskach pracy.
sku gorącym, jak i dyskomfortu termicznego pracy w środowisku cieplnym. Celem obser- Przedstawiona metoda oceny ryzyka służy
w środowisku umiarkowanym, w rozumieniu wacji jest scharakteryzowanie sytuacji w pracy
określeniu okoliczności, w których występuje
PN-EN ISO 15265:2005 [4]. Norma ta może w każdych warunkach, podczas całego dnia problem obciążenia/dyskomfortu cieplne-
być stosowana w każdym środowisku pracy, i całego roku, a nie w wybranych momentach. go oraz zebraniu informacji wymaganych
BP 03/2011 7
Tabela 1. Etapy oceny ryzyka zawodowego [4]
ciepła lub chłodu itd. Na tej podstawie można
Table 1. Stages of risk assessment [4]
zaplanować zmiany, które chce się przeprowa-
Pytania Etap 1. Obserwacja Etap 2. Analiza Etap 3. Ekspertyza dzić w środowisku pracy. Jednocześnie celem
tego etapu jest określenie, czy wymagane
Kiedy należy przeprowadzić W przypadku wykrycia W przypadku, gdy etap 1. W przypadku, gdy etap 2.
dany etap? problemu nie przyniósł poprawy nie przyniósł poprawy
są bardziej zaawansowane metody oceny
W jaki sposób należy Przeprowadzając obser- Wykonując standardowe Wykonując specjalistyczne
ryzyka, właściwe dla etapu 2.
przeprowadzić dany etap? wacje jakościowe pomiary (mikroklimatu, pomiary (mikroklimatu,
Procedura postępowania w etapie 1.:
wydatku energetycznego) wydatku energetycznego)
na stanowiskach pracy na stanowiskach pracy 1. Należy opisać warunki pracy, w których
możliwe jest wystąpienie obciążenia/dyskom-
Jaki jest koszt przeprowa- Niski Średni Wysoki
dzenia etapu?
fortu cieplnego.
Jak długo trwa realizacja 2 godziny 1 dzień Kilka dni
2. Należy ocenić sytuację dla każdego
etapu?
z parametrów oddzielnie, stosując skalę
Kto jest upoważniony Pracownicy Pracownicy Pracownicy, specjaliści oraz
przedstawioną w tab. 2. Należy również zebrać
do realizacji danego oraz kadra zarządzająca oraz specjaliści eksperci
informacje nt. subiektywnych odczuć cieplnych
etapu?
pracowników.
Tabela 2. Skala ocen w etapie Obserwacja [4]
W przypadku, gdy choć jedno wskazanie
Table 2. The grading scale in the observation stage [4]
przedstawione w tab. 2. jest różne od 0,
Ocena Warunki/objawy
należy podjąć odpowiednie działania, tj. zi-
Temperatura powietrza dentyfikować problem, opisać jego z
ródło
-3 Ogólnie mroz
nie
oraz określić działania przynoszące poprawę
-2 Ogólnie między 0 oC a 10 oC
odczuć cieplnych pracownika. Przykładem
-1 Ogólnie między 10 oC a 18 oC
może być sytuacja narażenia pracownika
0 Ogólnie między 18 oC a 25 oC
1 Ogólnie między 25 oC a 32 oC
na zbyt duży ruch powietrza w miejscu pracy,
2 Ogólnie między 32 oC a 40 oC
w środowisku umiarkowanym:
3 Ogólnie powyżej 40 oC
" ruch powietrza  ocena równa -1
Wpływ wilgotności na pracownika
" z
ródło problemu: stanowisko pracy zloka-
-1 Wysuszone gardło/oczy po 2-3 h pracy
0 Brak wpływu
lizowane jest bezpośrednio pod nawiewnikiem
1 Niewielkie zawilgocenie skóry
dostarczającym powietrze do pomieszczenia
2 Całkowite i obfite zawilgocenie skóry
" działanie: zmiana lokalizacji stanowiska
Wpływ promieniowania cieplnego na pracownika
pracy  przeniesienie biurka.
-1 Odczucie zimna na twarzy po 2-3 min
0 Brak wpływu
W środowisku gorącym (podobnie, jak
1 Odczucie ocieplenia na twarzy po 2-3 min
w zimnym) doraz
nymi sposobami redukcji
2 Nieprzyjemne odczucie na twarzy po ponad 2 min
obciążenia cieplnego mogą być: dostarczenie
3 Natychmiastowe odczucie poparzenia skóry
Odczuwanie ruchu powietrza przez pracownika zimnych lub gorących napojów (posiłków),
-2 Zimny i mocny przepływ powietrza wprowadzenie rytmu praca  odpoczynek,
-1 Zimny i lekki przepływ powietrza
umożliwienie zmiany pomieszczeń (warun-
0 Brak odczucia ruchu powietrza
ków środowiska pracy) podczas odpoczynku
1 Lekki i ciepły ruch powietrza
2 Mocny i ciepły ruch powietrza
na chłodniejsze/cieplejsze, umożliwienie zmia-
Obciążenie pracą fizyczną
ny odzieży po jej przepoceniu, wprowadzenie
0 Praca biurowa przy niskim obciążeniu mięśniowo-szkieletowym, rzadkie ruchy o normalnej szybkości
automatyzacji na stanowiskach pracy itp.
1 Umiarkowana praca fizyczna, wykonywanie ruchów ramion oraz nóg (np. prowadzenie pojazdów)
Należy również rozważyć, czy działania
2 Intensywna praca, angażująca ramiona i tułów (np. przenoszenie ciężkich elementów, łopata mechanicz-
na, cięcie drewna)
te przyniosą faktyczne rezultaty w postaci
3 Bardzo intensywna praca z dużą szybkością (np. wchodzenie po schodach lub drabinie)
lepszych (zbliżonych do 0) odczuć cieplnych
Odzież
pracowników. Jeżeli przewiduje się, że tego
0 Lekka, dopasowana, nieutrudniająca wykonywania pracy
rodzaju niewielkie zmiany w organizacji pracy
1 Długa, ciężka, nieznacznie utrudniająca wykonywanie pracy
2 Niedopasowana, ciężka, specjalistyczna dla środowiska, w którym występuje promieniowanie cieplne, nie przyniosą pracownikom odczuwalnej popra-
wysoka wilgotność lub niska temperatura
wy, należy przejść do realizacji etapu 2.  Analiza
3 Specjalistyczny kombinezon z rękawicami, kapturem i obuwiem utrudniający poruszanie
 i przeprowadzić dokładniejsze pomiary.
Ocena komfortu cieplnego pracowników
-3 Drżenie, duży dyskomfort całego ciała
-2 Duży dyskomfort lokalny, ogólne odczucie wychłodzenia
Analiza
-1 Nieznaczny lokalny dyskomfort
0 Warunki komfortowe Celem tego etapu jest ilościowe określenie
1 Nieznaczne pocenie się i dyskomfort, uczucie pragnienia
ryzyka występowania obciążenia/dyskomfor-
2 Znaczne pocenie się, znaczne uczucie pragnienia, tempo pracy spowolnione
tu cieplnego w odniesieniu do maksymalnych
3 Nadmierne pocenie się, bardzo wyczerpująca praca, zastosowana odzież specjalistyczna
i minimalnych wartości parametrów mikrokli-
matu, występującego na stanowiskach pracy.
do zmniejszenia obciążenia cieplnego, a tym sa-
Obserwacja
Procedura postępowania na tym etapie
mym do poprawy warunków pracy w pomiesz-
Celem 1. etapu jest zebranie ogólnych
działania zawiera cztery podstawowe czynności,
czeniach zamkniętych. Porównanie charakte-
informacji opisujących warunki występujące
a mianowicie: opis czynności wykonywanych
rystyki poszczególnych etapów przedstawiono
na stanowiskach pracy: środowisko ciepl-
na stanowiskach pracy, określenie minimalne-
w tab. 1., a w dalszej części tekstu szczegółowo
ne, poszczególne parametry mikroklimatu
go i maksymalnego czasu trwania wszystkich
scharakteryzowano działania, które należy
(temperatura, wilgotność, etc. wymienione
czynności, określenie liczby pracowników
podjąć w poszczególnych etapach. w pytaniach w tabeli 2.), występowanie z
ródeł narażonych na obciążenie/dyskomfort cieplny
8 03/2011
Tabela 3. Podsumowanie informacji dotyczących aktywności pracowników [4]
i w końcu wyznaczenie odpowiednich parame-
Table 3. Summary of information on workers activities [4]
trów środowiska i charakterystyki pracy.
Badania mikroklimatu powinny obejmo- Wartości parametrów
Wykonywana czynność Liczba narażonych
Czas trwania mikroklimatu, metabolizmu
wać: pomiar parametrów powietrza (tempe-
(aktywność) pracowników
i odzieży
ratura ta, prędkość va i wilgotność względna
Średni Maksymalny
powietrza RH, temperatura promieniowania
tg itp.), badanie wydatku energetycznego lub
ocenę metabolizmu M na podstawie odpo-
wiednich tabel i norm (np. [5]) oraz ocenę
Tabela 4. Ocena warunków pracy dla danego stanowiska
izolacyjności cieplnej odzieży Icl stosowanej
Table 4. Evaluation of working conditions for the each workstation
na stanowiskach pracy. W badaniach tych
powinna być uwzględniona zmiana para- Wykonywana czynność (aktywność)
Parametr*
metrów środowiska cieplnego występująca
średnia maksymalna
podczas całego dnia pracy/zmiany roboczej,
ta
RH
a także sezonowa zmiana pór roku, jeżeli
tg
na parametry powietrza w pomieszczeniach
va
wpływa środowisko na zewnątrz budynków
M
Icl
(głównie w przypadku środowiska gorącego
WBGT
i umiarkowanego). Wyniki analiz można zapi-
PHS/DLE
sać jak w tab. 3.
PMV, PPD
Na podstawie danych naniesionych w tabeli PD, DR
IREQ, tWC
należy ocenić, które wskaz
niki są odpowiednie
* oznaczenia symboli zgodnie z [7]
dla danego środowiska, tj.:
" środowisko gorące  wskaz
nik WBGT
Tabela 5. Klasyfikacja ryzyka
(szerzej opisany w [3,8]) lub PHS oraz DLE [6]
Table 5. Risk classification
" środowisko umiarkowane  wskaz
niki
Klasa ryzyka Kryteria
PMV1, PPD2, DR3, PD4 [1,9]
Bezpośrednie obciążenie cieplne DLE < 30 min
" środowisko zimne  wskaz
niki IREQ i tWC
Krótkotrwałe obciążenie cieplne Iclr < IREQmin oraz DLE < 120 min
[2, 10]
Długotrwałe obciążenie cieplne PMV < -2 oraz IREQmin Ł� Iclr Ł� IREQneutral
po czym wpisać je w tabelę, jak pokazano
to w przykładzie (tab. 4.), a następnie porów- Dyskomfort cieplny spowodowany odczuciem zimna -2 Ł� PMV < -0,5
nać otrzymane wartości z wartościami dopusz- Komfort cieplny -0,5 Ł� PMV Ł� 0,5
czalnymi/odniesienia dla danego środowiska.
Dyskomfort cieplny spowodowany odczuciem ciepła 0,5 < PMV Ł� +2
Następnie, na podstawie zamieszczonych
Długotrwałe obciążenie cieplne DLE < 480 min*
danych należy dokonać oceny ryzyka korzy-
Krótkotrwałe obciążenie cieplne DLE < 120 min*
stając ze skali podanej w tab. 5.
Bezpośrednie obciążenie cieplne DLE < 30 min*
Przeprowadzenie oceny środowiska ciepl-
* Wartość DLE określona na podstawie przewidywanej średniej utraty wody/wilgoci dla 8-godzinnego dnia pracy oraz
nego na podstawie opisywanych pomiarów
przewidywanego ryzyka wzrostu temperatury wewnętrznej organizmu [6]
umożliwia dostosowanie obciążenia/dyskom-
fortu cieplnego do faktycznych problemów
na organizm człowieka, a także dobranie odpo-
Ekspertyza
występujących na stanowiskach pracy, które
wiednich środków ochrony indywidualnej oraz
Celem tego etapu jest dokładne scharakte-
często nie są jednoznacznie ocenione i opisy-
określenie opieki medycznej nad pracownikami.
ryzowanie z
ródeł ciepła i chłodu oraz zjawisk
wane przez pracowników.
cieplnych występujących na stanowiskach
W etapie 2. możliwe jest również, na pod-
Przykład oceny
pracy przez szczegółowe badania mikroklimatu
stawie wyników badań, określenie ewentualnej
oraz scharakteryzowanie ogólnego narażenia Do praktycznego zilustrowania opisywanej
kosztochłonności poszczególnych rozwiązań,
pracowników, a także opracowanie działań metody posłużono się przykładem wystę-
a także ich wpływu na zdrowie i komfort pracy
naprawczych i prewencyjnych. Procedura etapu pującego bardzo często w pomieszczeniach
pracowników. Jednocześnie możliwe będzie
określenie, czy opracowane rozwiązania roz- 3. obejmuje: określenie warunków środowiska biurowych problemu dyskomfortu cieplnego
pracy, ocenę ryzyka występującego w danych pracowników.
wiążą problemy występujące na stanowiskach
warunkach, określenie na podstawie szcze- Na podstawie działań przeprowadzonych
pracy, czy wymagane jest przeprowadzenie
etapu 3.  Ekspertyzy. gółowych badań dla danej aktywności: czasu w ramach etapu 1.  Obserwacja zidentyfi-
trwania, parametrów powietrza, metabolizmu kowano wstępnie występujące szczególnie
(wydatku energetycznego), izolacyjności ciepl- w okresie zimowym z
ródła dyskomfortu
1
PMV (ang. Predictive Mean Vote)  przewidywana
nej odzieży dla warunków średnich i zmiennych pracowników (tab. 6.).
średnia ocena odczuwania komfortu cieplnego; wskaz
nik
opisujący wrażenia cieplne człowieka, wyrażone
w czasie. Następnie należy przeprowadzić Jak wynika z tabeli 6. odpowiedzi różne
w 7-stopniowej skali od gorąca (+3) do zimna (-3).
ocenę występowania obciążenia/dyskomfortu od wartości 0 wystąpiły w przypadku aż trzech
2
PPD (ang. Predicted Percentage of Dissatisfied) 
przewidywany odsetek osób niezadowolonych z powodu cieplnego dla każdego pracownika, za pomocą wskaz
ników. Obserwacja pomieszczeń pracy
warunków cieplnych panujących w pomieszczeniu.
wskaz
ników PHS, PMV-PPD oraz IREQ, dzięki pozwoliła zidentyfikować z
ródło problemów,
3
DR (ang. Draught Rating)  wskaz
nik przeciągu,
czemu możliwe będzie opracowanie działań którym okazała się duża prędkość powietrza
wyrażający dyskomfort wywołanego lokalnym wzrostem
prędkości powietrza w pomieszczeniu.
naprawczych. W etapie tym niezbędne jest rów- z nawiewników układu wentylacji i klimatyzacji,
4
PD (ang. Percentage of Dissatisfied)  odsetek osób
nież określenie możliwości eliminacji lub ogra- zlokalizowanych w środkowych częściach po-
niezadowolonych z powodu dyskomfortu cieplnego
odczuwanego na poszczególnych częściach ciała. niczenia oddziaływania z
ródła ciepła/chłodu mieszczenia. Jako działanie doraz
ne postano-
BP 03/2011 9
Tabela 6. Oceny dotyczące środowiska cieplnego występującego w pomieszczeniu biurowym
cych, lokalizacja stanowiska pracy w znacznej
Table 6. Assessment of the thermal environment in an office
odległości od powierzchni promieniujących,
Ocena Warunki/objawy stosowanie odzieży odbijającej promieniowanie
" ruch powietrza: redukcja lub ograni-
Temperatura powietrza
czenie przeciągów, zastosowanie ekranów
0 Ogólnie pomiędzy 18 oC a 25 oC
do miejscowej ochrony przestrzeni przed
Wilgotność
przeciągami, lokalizacja stanowisk pracy z dala
-1 Wysuszone gardło/oczy po 2-3 h pracy
od przeciągów
Promieniowanie cieplne
" obciążenie pracą fizyczną: ograniczenie
0 Niedostrzegalne promieniowanie
niezbędnej liczby ruchów wykonywanych
Ruch powietrza
przez pracownika, lokalizacja urządzeń
-1 Zimny, lekki przepływ powietrza
w niedalekiej odległości od siebie, ograniczenie
Obciążenie pracą fizyczną
prędkości poruszania pracownika, częściowa
0 Praca biurowa obejmująca niskie obciążenie mięśniowo-szkieletowe, rzadkie ruchy o normalnej szybkości
lub pełna automatyzacja stanowisk, poprawa
Odzież
postawy podczas wykonywania pracy
0 Lekka, dopasowana, nie utrudniająca wykonywania pracy
" odzież: poprawa elastyczności i dopaso-
Odczucia cieplne pracowników
wania odzieży do ciała pracownika, zmiana
-2 Duży dyskomfort lokalny, ogólne odczucie wychłodzenia
materiałów, z których wykonana jest odzież
na bardziej dopasowane, zmiana odzieży
na zestaw wykonany z lżejszych materiałów.
wiono oddalić stanowiska pracy pracowników
Podsumowanie
Sposoby te należy traktować oczywiście
od nawiewnika. Zmiany te nie zwiększyły jed-
Na podstawie opisanej w artykule metody
jedynie orientacyjnie, gdyż dla każdego stano-
nak komfortu cieplnego pracowników, dlatego
oceny ryzyka pracy w środowisku cieplnym
wiska pracy należy wypracować specyficzne
postanowiono przejść do etapu 2.  Analiza.
możliwe jest określenie elementów wpły-
metody poprawy warunków pracy w środo-
W jego trakcie zewnętrzne laboratoria ba-
wających na występowanie obciążenia/
wisku cieplnym.
dawcze przeprowadziły pomiary parametrów
dyskomfortu cieplnego pracowników. Wyniki
mikroklimatu występujących na wszystkich
przedstawionej analizy mogą przyczynić się
PIŚMIENNICTWO
stanowiskach pracy. W ich wyniku okazało się,
do identyfikacji i eliminacji największych z
ródeł
[1] I. Sudoł-Szopińska, A. Chojnacka Określanie warunków
że problemów było kilka:
komfortu termicznego w pomieszczeniach za pomo-
problemu, szczególnie w środowisku umiar-
1) zbyt niska temperatura powietrza (wy- cą wskaz
ników PMV i PPD.  Bezpieczeństwo Pracy
kowanym. W środowisku gorącym i zimnym
5 (428)2007, s. 19-23
nosząca 19,5 oC)
nie ma jednak możliwości, ze względu na re-
[2] A. Bogdan Ocena środowiska zimnego według PN-EN
2) występowanie w pomieszczeniu nie-
alizowany proces technologiczny, całkowitego
ISO 11079.  Bezpieczeństwo Pracy 3 (450)2009, s. 2-5
równomierności promieniowania przegród
wyeliminowania niekorzystnych warunków
[3] A. Bogdan Ocena obciążenia termicznego pod-
pionowych zewnętrznych oraz wewnętrznych
czas pracy na wybranych stanowiskach w piekarni.
pracy, można jednak dążyć do stworzenia
 Bezpieczeństwo Pracy 9 (456)2009, s. 10-12
(różnica 8 oC)
warunków, które nie będą powodowały
[4] PN-EN ISO 15265:2005 Ergonomia środowiska ter-
3) zbyt duża prędkość powietrza (0,2 m/s)
zagrożenia zdrowia i bezpieczeństwa pracow-
micznego. Strategia oceny ryzyka w celu zapobiegania
4) zbyt mała wilgotność względna powie-
ników. W normie [4] przedstawiono również stresowi lub brakowi komfortu podczas pracy w warun-
trza (24%). kach cieplnych (oryg.)
przykładowe sposoby zmian, jakie można
Na podstawie przeprowadzonych badań [5] PN-EN ISO 8996:2005 Ergonomia środowiska termicz-
wprowadzać w środowisku pracy w przypadku
nego. Określanie tempa metabolizmu (oryg.)
specjaliści zaproponowali kilka prostych
występowania problemów z pojedynczym
[6] PN-EN ISO 7933:2005 Ergonomia środowiska ter-
rozwiązań, a mianowicie: zwiększenie tem-
parametrem wpływającym na obciążenie/
micznego. Analityczne wyznaczanie i interpretacja stresu
peratury powietrza nawiewanego przez
cieplnego z wykorzystaniem obliczeń przewidywanego
dyskomfort cieplny pracownika:
obciążenia termicznego (oryg.)
układ wentylacji i klimatyzacji, zainstalowanie
" temperatura powietrza: lokalizacja z
ródeł
[7] PN-EN ISO 13731:2002 Ergonomia środowiska termicz-
dodatkowych grzejników w pomieszczeniu,
ciepła/chłodu w osobnych pomieszczeniach
nego. Słownictwo i symbole (oryg.)
wprowadzenie dodatkowej izolacji cieplnej
lub przy ścianach zewnętrznych obiektu;
[8] PN-EN 27243:2005 Środowiska gorące. Wyznaczanie
przegród zewnętrznych od strony pomiesz-
eliminacja z
ródeł ciepła/chłodu, instalacja
obciążenia termicznego działającego na człowieka
czeń, zmianę nawiewnika dostarczającego
podczas pracy, oparte na wskaz
niku WBGT
izolacji na gorących powierzchniach, instalacja
powietrze do pomieszczenia lub prędkości
[9] PN-EN ISO 7730:2006 Ergonomia środowiska termicz-
układu miejscowego wywiewu gorącego lub
nego. Analityczne wyznaczanie i interpretacja komfortu
nawiewnego przez niego powietrza i, w końcu,
zimnego powietrza, wentylacja pomieszczeń
termicznego z zastosowaniem obliczania wskaz
ników
zastosowanie w centrali klimatyzacyjnej dodat-
bez tworzenia przeciągów, stosowanie odzieży
PMV i PPD oraz kryteriów lokalnego komfortu termicz-
kowych nawilżaczy, a jeżeli problem dotyczył nego (oryg.)
o wyższej wartości izolacyjności cieplnej
[10] PN-EN ISO 11079:2008 Ergonomia środowiska
jednego pomieszczenia  zainstalowanie
" wilgotność względna powietrza: elimi-
termicznego. Wyznaczanie i interpretacja stresu termicz-
nawilżacza w danym pomieszczeniu.
nacja z
ródeł przecieku pary wodnej i wody,
nego wynikającego z ekspozycji na środowisko zimne
W końcowym etapie, na podstawie przepro- odcięcie od strefy przebywania pracownika z uwzględnieniem wymaganej izolacyjności cieplnej odzie-
ży (IREQ) oraz wpływu wychłodzenia miejscowego (oryg.)
wadzonej kalkulacji kosztów, pracodawca zde- powierzchni chłodzonych przez wodę lub
cydował się na zmianę parametrów powietrza
innych powierzchni, z których dochodzi
nawiewanego (temperatury i prędkości), a także Publikacja opracowana na podstawie wyników
do odparowania wilgoci, stosowanie odzieży
uzyskanych w ramach I etapu programu wielolet-
zainstalowanie nawilżaczy w danym pomiesz- nieprzepuszczalnej dla wilgoci ale przepusz-
niego pn.  Poprawa bezpieczeństwa i warunków
czeniu. Rozwiązania te przyniosły wymierny czalnej dla pary wodnej
pracy dofinansowanego w latach 2008-2010
efekt  odnotowano wzrost zadowolenia pra- " promieniowanie cieplne: redukcja ilości
w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych
cowników z warunków pracy, a także mniejszą powierzchni oddających ciepło do otoczenia po-
przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
absencję pracowników, zatem nie było potrzeby przez promieniowanie, zastosowanie ekranów
Koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy 
przeprowadzenia etapu 3.  Ekspertyza. odbijających, izolacja powierzchni promieniują- Państwowy Instytut Badawczy.
10 03/2011