Umowy o pracÄ™
Poznaj swoje
prawa pracy
www.pip.gov.pl
w
Kilka słów o umowie o pracę Rodzaje umów o pracę
Przez zawarcie umowy o pracÄ™ pracownik zobowiÄ…- ZawierajÄ…c umowÄ™ o pracÄ™, pracodawca ustali z To-
zuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju bą rodzaj umowy. Kodeks pracy wyróżnia kilka rodza-
na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz jów umów o pracę. W zależności od woli obydwu stron
w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Praco- umowa taka może być zawarta:
dawca zaś zobowiązuje się zatrudniać pracownika
na okres próbny
za wynagrodzeniem. Aby móc mówić o stosunku pra-
Umowa ta ma na celu umożliwić pracodawcy pozna-
cy muszą łącznie zaistnieć:
nie Twoich kwalifikacji, a Tobie daje możliwość oceny
podporzÄ…dkowanie pracownika poleceniom praco-
własnych predyspozycji do danej pracy oraz umożliwia
dawcy,
zapoznanie się z warunkami i organizacją pracy w zakła-
obowiązek osobistego świadczenia pracy,
dzie. Zatrudnienie na tej podstawie nie może trwać dłu-
wykonywanie pracy za wynagrodzeniem,
żej niż 3 miesiące.
wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczo-
na czas określony
nym przez pracodawcÄ™,
Celem tej umowy jest nawiÄ…zanie stosunku pracy
powtarzalność wykonywania pracy (według ustalo-
na z góry określony czas. Ulega ona rozwiązaniu z upły-
nego harmonogramu),
wem terminu wskazanego w umowie. Pracodawca mo-
obciążenie pracodawcy ryzykiem prowadzonej dzia-
że wypowiedzieć taką umowę za 2-tygodniowym
łalności i zatrudniania pracowników.
wypowiedzeniem, jeżeli została zawarta na okres dłuż-
Jeśli którykolwiek z warunków nie zostanie
szy niż 6 miesięcy i strony przewidziały w umowie taką
spełniony, stosunek pracy nie zaistnieje.
możliwość.
Stosunek pracy może powstać na podstawie:
umowy o pracę (na czas: określony, nieokreślony, za-
stępstwa lub wykonywania określonej pracy),
powołania (zatrudnienie dyrektora firmy),
wyboru (zatrudnienie osób wyłonionych w wybo-
rach, np. wójta, burmistrza, starosty),
mianowania (nominacji) (zatrudnienie urzędników
lub nauczycieli z odpowiednim stażem pracy),
spółdzielczej umowy o pracę (zatrudnienie człon-
ków spółdzielni).
Umowy o pracÄ™ Umowy o pracÄ™
Rodzaje umów o pracę Elementy umowy o pracę
Zwróć uwagę, czy umowa o pracę zawiera wszystkie
na czas wykonania określonej pracy
wymagane elementy, które są niezbędne w celu ochro-
Umowa zawierana, gdy nie da się ściśle określić czasu
ny Twoich praw, tj.:
trwania powierzonej pracy, najczęściej przy pracach do-
strony umowy,
rywczych i sezonowych. RozwiÄ…zuje siÄ™ automatycznie
w dniu ukończenia pracy.
rodzaj umowy,
datÄ™ jej zawarcia,
umowa na zastępstwo
oraz warunki pracy i płacy, w szczególności:
Pracodawca może zatrudnić Cię na podstawie tej umo-
wy, jeżeli zachodzi konieczność zastąpienia pracownika
rodzaj pracy,
w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
miejsce wykonywania pracy,
Umowa taka rozwiązuje się z chwilą po wrotu zastępo-
wynagrodzenie za pracÄ™ odpowiadajÄ…ce rodzajo-
wanego pracownika. Dopuszczalne jest także jej wcze-
wi pracy, ze wskazaniem składników wynagro-
śniejsze rozwiązanie za wypowiedzeniem w ciągu 3 dni
dzenia,
roboczych.
wymiar czasu pracy,
umowa na czas nieokreślony
termin rozpoczęcia pracy.
Jest to umowa najkorzystniejsza dla pracownika, zapew-
nia bowiem najszerszÄ… ochronÄ™ przed zwolnieniem
(Podstawa prawna: art. 29 ż 1 kp)
z pracy. Pracodawca może ją wypowiedzieć tylko z uza-
sadnionych przyczyn, a w piśmie o wypowiedzeniu mu-
si je podać. Kodeks pracy nie zawiera katalogu możli-
wych przyczyn rozwiÄ…zania umowy o pracÄ™ na czas nie-
określony. Takimi przyczynami mogą być jednak:
Umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli
nienależyte wykonywanie obowiązków pracowni-
umowa o pracę nie została zawarta w formie
czych,
pisemnej, pracodawca powinien, najpóz
niej
utrata zaufania pracodawcy do pracownika,
w dniu rozpoczęcia pracy, potwierdzić pra-
niezadowalajÄ…ce wyniki i efekty pracy pracownika,
cownikowi na piśmie ustalenia co do stron
długotrwała choroba pracownika.
umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.
Umowy o pracÄ™ Umowy o pracÄ™
Naruszenie praw Inne formy zatrudnienia
pracowniczych
Pracę możesz świadczyć także na podstawie umów
Nie czekaj!
cywilnoprawnych  zlecenia lub o dzieło. Zasady ich za-
Jeżeli pracujesz bez umowy,
wierania uregulowano w Kodeksie cywilnym. Nie gwa-
to pracujesz na czarno.
rantują one uprawnień pracowniczych, jak np. urlop
Domagaj siÄ™ pisemnego potwierdzenia
wypoczynkowy czy wynagrodzenie za pracÄ™ w godzi-
warunków umowy!
nach nadliczbowych.
Niedopełnienie przez pracodawcę obowiązku po-
twierdzenia na piśmie rodzaju umowy i jej warunków
nie powoduje nieważności zawartej umowy. W celu jej
potwierdzenia możesz wystąpić z powództwem do są-
du pracy lub zwrócić się o pomoc do Państwowej In-
spekcji Pracy.
Zanim przystÄ…pisz do pracy, musisz:
przejść wstępne badania lekarskie. Pracodawca
nie może dopuścić Cię do pracy bez aktualnego
orzeczenia lekarskiego stwierdzajÄ…cego brak prze-
ciwwskazań do pracy na danym stanowisku. Koszt
badań pokrywa pracodawca.
poddać się wstępnemu przeszkoleniu w zakre-
sie bezpieczeń-
stwa i higieny
pracy.
Szkolenie to po-
Jeżeli Twoja praca na podstawie umowy cywilno-
winno odbywać
prawnej ma przeważające cechy stosunku pracy, tzn.
siÄ™ w czasie pra-
wykonujesz jÄ… pod kierownictwem pracodawcy oraz
cy i na koszt pra-
w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym lub pra-
codawcy.
cujesz w takich samych warunkach jak zatrudniony
na etacie, możesz wystąpić do sądu pracy z powódz-
twem o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Umowy o pracÄ™ Umowy o pracÄ™
Bezrobotny Prawa i przywileje
powiadamia PUP pracownika
Jeśli jesteś zarejestrowany jako bezrobotny, masz
W porównaniu z umowami cywilnoprawnymi
obowiązek zawiadomienia powiatowego urzędu pracy
umowa o pracÄ™ jest dla pracownika najkorzystniej-
w ciągu 7 dni  o podjęciu zatrudnienia, innej pracy
szÄ… formÄ… zatrudnienia. ZawierajÄ…c jÄ…, korzystasz
zarobkowej lub o złożeniu wniosku o wpis do ewidencji
z praw i przywilejów pracowniczych, przewidzia-
działalności gospodarczej. Gdy np. zakładasz własną
nych w Kodeksie pracy i innych przepisach prawa
firmę  wzór wniosku poniżej  powiadom PUP.
pracy. Masz prawo m.in. do:
urlopu wypoczynkowego  corocznego, nieprze-
rwanego i płatnego, którego wymiar wynosi:
20 dni  jeżeli Twój ogólny staż pracy u wszyst-
kich pracodawców jest krótszy niż 10 lat,
26 dni  jeśli staż ten obejmuje co najmniej 10
lat.
Pierwszy urlop możesz wziąć już po miesiącu
pracy. Z upływem każdego miesiąca uzyskujesz prawo
do urlopu w wymiarze 1/12 wymiaru, jaki przysługuje
po przepracowaniu roku.
Prawo do kolejnych urlopów nabędziesz
w każdym następnym roku kalendarzowym.
Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu,
dolicza się następujące okresy zakończonej nauki w:
zasadniczej lub innej równorzędnej szkole zawodo-
Bezrobotny, który podjął zatrudnienie, inną pracę za-
wej  nie więcej niż 3 lata,
robkową lub działalność gospodarczą bez powiadomie-
średniej szkole zawodowej  nie więcej niż 5 lat,
nia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy,
średniej szkole zawodowej dla absolwentów zasad-
podlega karze grzywny od 500 do 5 000 zł.
niczych (równorzędnych) szkół zawodowych  5 lat,
Wobec bezrobotnego, który nie powiadomił urzędu
średniej szkole ogólnokształcącej  4 lata,
pracy w terminie 7 dni, ale uczynił to przed dniem prze-
szkole policealnej  6 lat,
prowadzenia kontroli, inspektor pracy nie zastosuje man-
szkole wyższej  8 lat.
datu karnego ani nie skieruje wniosku o ukaranie do sÄ…du.
Wskazanych okresów nie sumuje się.
Umowy o pracÄ™ Umowy o pracÄ™
Prawa i przywileje Wykroczenia przeciwko
pracownika prawom pracownika
Przysługuje Ci również prawo do:
Nieudzielenie pracownikowi urlopu wypoczynko-
wego lub bezpodstawne obniżenie wymiaru tego urlo-
ochrony wynagrodzenia za pracę  Wypłaty wyna-
pu, niewypłacenie w ustalonym terminie wynagro-
grodzenia dokonuje siÄ™ co najmniej raz w miesiÄ…cu,
dzenia lub innego świadczenia przysługującego pra-
w stałym i ustalonym z góry terminie, nie póz
niej
cownikowi, naruszenie przepisów o czasie pracy  sta-
jednak niż w ciągu pierwszych 10 dni następnego
nowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika
miesiąca kalendarzowego. Na Twoje żądanie praco-
i grozi karą grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł.
dawca ma obowiązek udostępnić do wglądu doku-
menty, na podstawie których obliczono przysłu-
gujÄ…ce Ci wynagrodzenie.
Od 1 stycznia 2013 r. minimalne wynagrodzenie
wynosi 1600 zł. Kwoty minimalnego wynagrodze-
nia za pracÄ™ do sprawdzenia na stronie Minister-
stwa Pracy i Polityki Społecznej www.mpips.gov.pl
pracy z zachowaniem norm czasu pracy. Ograni-
czenia dotyczÄ… m. in.: dobowej i tygodniowej normy
czasu pracy, rocznego limitu godzin nadliczbowych,
nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodnio-
wego.
Zasadniczo czas pracy nie może przekraczać 8 godzin
na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodnio-
wym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym
nieprzekraczającym 4 miesięcy. Roczny limit godzin nad-
liczbowych zgodnie z Kodeksem pracy wynosi 150 godzin.
Pracodawca zawierajÄ…cy umowÄ™ cywilnoprawnÄ…
Nieprzerwany odpoczynek dobowy wynosi co najmniej
w warunkach, w których powinna być zawarta umo-
11 godzin w każdej dobie. Nieprzerwany odpoczynek ty-
wa o pracę, nie potwierdzający jej na piśmie lub do-
godniowy wynosi co najmniej 35 godzin i obejmuje co naj-
puszczający do pracy bez wymaganych badań
mniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
(podstawa prawna: art. 129 ż1 kp, art. 132 ż 1 kp, art. 133 lekarskich lub szkoleń bhp, popełnia wykroczenie
ż 1 kp, art. 151 ż 3 kp)  zagrożone karą grzywny od 1 000 do 30 000 zł.
Umowy o pracÄ™ Umowy o pracÄ™
Zgłoś się do ZUS i PIP
Jeżeli pracujesz na podstawie umowy o pracę, umo-
wy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług,
do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o zle-
ceniu, pracodawca musi zgłosić Cię do ubezpieczeń
społecznych w ciągu 7 dni od daty zatrudnienia. Ubez-
pieczeniom społecznym nie podlegają uczniowie gim-
nazjów, szkół ponadgimnazjalnych, ponadpodstawo-
wych i studenci do ukończenia 26 lat (chyba, że są za-
trudnieni w ramach umowy o pracę), a także osoby pra-
cujące na podstawie umowy o dzieło.
Bezpłatną poradę prawną możesz uzyskać w okrę-
gowych inspektoratach pracy.
Szczegółowe informacje znajdziesz na
www.pip.gov.pl
Jeżeli twoje prawa są naruszane, możesz złożyć
skargę na pracodawcę. Należy podać w niej swoje
imiÄ™ i nazwisko oraz adres. Inspektor pracy jest zobo-
wiązany do nieujawniania pracodawcy, że kontrola jest
następstwem skargi, chyba że wyrazisz na to pisemną
zgodÄ™.
W przypadku zapytań prawnych wysyłanych e-mailem
także należy podać dane osobowe oraz adres nadawcy.
Sam adres e-mail nie wystarczy! Okręgowy inspektorat
pracy zastrzega sobie możliwość wyboru drogi odpowie-
dzi, tj. za pośrednictwem tradycyjnej poczty lub e-maila.
Odpo wiedzi zarówno na skargi pisemne, jak i przesyłane
drogÄ… e-mailowÄ… udzielane sÄ… w ciÄ…gu 30 dni.
Umowy o pracÄ™
Copyright
Państwowa Inspekcja Pracy 11038/02/00
©