BYDA
O
Wrzód trawieńca
u bydła mlecznego
W
dr n. wet. A
ukasz Kurek, lek. wet. Jacek Mochol, dr hab. Krzysztof Lutnicki
Zakład Chorób Wewnętrznych Zwierząt Gospodarskich i Koni, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Zwierząt
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
W artykule podano najważ- różni się od przewodu pokarmowego drują przez przewód pokarmowy,
zwierzÄ…t monogastrycznych. U osob- ale jeszcze dodatkowo w pewnych
niejsze informacje dotyczÄ…ce
ników młodych (do około 2.-3. miesią- sytuacjach podnoszą kwasowość tre-
przyczyn, przebiegu i rozpo-
ca życia) cały proces trawienia jest ści żwacza, umożliwia występowanie
znawania wrzodów trawieńca
bardzo podobny do zwierząt z jed- zmian zaburzeń w pH treści trawień-
u bydła mlecznego.
nym żołądkiem, ponieważ u cieląt ca. Procesy zachodzące w trawieńcu
Gospodarstwa wyspecjalizowane ssących przedżołądki są jeszcze nie- przy jednoczesnych wahaniach w od-
w kierunku produkcji mleka przeży- rozwinięte, a największe znaczenie czynowości treści pokarmowej mogą
wają w ostatnich kilkunastu latach ma trawieniec, czyli odpowiednik skutkować nieodwracalnymi zmiana-
szczególny rozkwit. Zwiększa się licz- żołądka właściwego. Rozwijające się mi w strukturze jego ściany. Zmia-
ba gospodarstw posiadających krowy stopniowo przedżołądki u młodych ny te są często bardzo podobne do
o wysokiej, genetycznie uwarunko- osobników są omijane w pasażu tre- uszkodzeń błony śluzowej występu-
wanej produkcji mleka. Stale rośnie ści pokarmowej w wyniku działania jących u zwierząt monogastrycznych.
średnia dzienna i roczna produkcja mechanizmu rynienki przełykowej, Wrzód trawienny (ulcus pepticus) jest
mleka zarówno od poszczególnych co powoduje dostarczanie mleka lub ubytkiem w błonie śluzowej, którego
krów, jak również w odniesieniu do jego odpowiedników bezpośrednio cechą jest fakt przekroczenia blasz-
całego stada. Dla wysoko wydajnych do trawieńca. Ta sytuacja powodu- ki mięśniowej błony śluzowej (lamina
zwierząt dawki pokarmowe muszą za- je, że trawieniec w tym okresie jest muscularis). Niewielkie ubytki błony
wierać dokładnie zbilansowaną liczbę bardziej narażony na działanie czyn- śluzowej, nieprzekraczające blaszki
składników energetycznych, białka ników szkodliwych. W póz
niejszym mięśniowej błony śluzowej, klasy-
oraz związków mineralnych. Z drugiej okresie pokarm roślinny spożywany fikowane są jako nadżerki (erosio).
strony podaż tych składników diety przez przeżuwacze trafia najpierw do Powstawanie owrzodzeń jest zależ-
konieczna dla osiągnięcia wysokiej żwacza, czepca i ksiąg, a dopiero na ne od wielu czynników wewnątrzu-
produkcji powoduje występowanie końcu do żołądka właściwego, czyli strojowych i zewnątrzpochodnych,
schorzeń, które w gospodarstwach trawieńca. Wydaje się to najistotniej- takich jak: stan neuroendokrynny
ekstensywnych dotyczyły najczęściej szym powodem rzadszego występo- ustroju, czynniki naczyniowe zmie-
tylko pewnego okresu życia lub stanu wania wrzodów u bydła dorosłego. niające przepływ krwi w błonie ślu-
fizjologicznego zwierzęcia. Przykła- Wprowadzenie w gospodarstwach zowej, specyficzne czynniki anato-
dem tego jest występowanie owrzodze- żywienia mającego na celu ułatwie- miczne i genetyczne, sekrecja kwasu,
nia błony śluzowej trawieńca (wrzo- nie pobrania przez krowę zwiększo- dwuwęglanów, motoryka żołądka,
dów trawieńca). Jeszcze do niedawna nej ilości karmy, stosowanie wozów a także zdolności ochronne błony
choroba ta dotyczyła prawie wyłącznie paszowych dokładnie mieszających śluzowej, reakcje wstrząsowe, za-
cielÄ…t w pierwszym okresie odchowu, i rozdrabniajÄ…cych karmÄ™, co przy- palne, urazy oraz silne reakcje stre-
teraz zauważa się występowanie coraz spiesza jej wstępną obróbkę w żwa- sowe. W warunkach stresu zmienia
większej liczby przypadków u krów czu i lepszy (szybszy) transport do się czynność neuronów podwzgó-
mlecznych. W krajach, w których roz- dalszych części przewodu pokarmo- rza kontrolujących czynność prze-
wój przemysłu mleczarskiego nastę- wego jest ważnym czynnikiem uspo- wodu pokarmowego  zwiększa się
pował dużo wcześniej, doniesienia na sabiającym. Również tworzenie go- czynność motoryczna i wydzielni-
ten temat są bardzo liczne. Choroba ta spodarstw wolnostanowiskowych cza żołądka, a przewlekłe drażnienie
stwarza trudności diagnostyczne, a le- i związany z tym stres, stosowanie neuronów powoduje niedokrwienne
czenie jest często nieefektywne. granulatów paszowych dokładnie owrzodzenie błony śluzowej żołąd-
Przewód pokarmowy przeżuwa- zbilansowanych, ale jednocześnie ka. Mimo to w warunkach przewle-
czy po ukształtowaniu się i osiągnię- bardzo zasobnych w składniki ener- kłego stresu mogą rozwinąć się me-
ciu ostatecznych proporcji znacząco getyczne, które nie tylko szybko wę- chanizmy cytoprotekcyjne, zależne
WETERYNARIA W TERENIE " 3/2008 " 34
BYDA
O
najpierw przegłodzenie cieląt, a póz
- grubej słomy lub siana, działanie ciał
niej podanie zbyt dużej ilości karmy, obcych oraz porody zmieniające sto-
również może prowadzić do zaburzeń, sunki anatomiczne w jamie brzusz-
których wynikiem będzie uszkodzenie nej i miednicznej. Powyższe sytuacje
błony śluzowej. mogą bezpośrednio wpływać na prze-
W momencie przejścia na karmie- łamanie bariery ochronnej warstwy
nie paszą objętościową (roślinną) bar- śluzowej trawieńca. Następstwem
dzo istotna jest jej jakość, szczególnie czynników powodujących wzrost kwa-
w początkowym okresie. Zbyt wcze- sowości w trawieńcu, jego hipotonię
sne przejście na żywienie roślinne i upośledzenie zdolności ochronnej
może prowadzić do zmian podrażnie- błony śluzowej jest rozwój procesu,
niowych w błonie śluzowej trawieńca który przeradza się w drobne nadżer-
spowodowanych dużymi nieprzygoto- ki. Taka sytuacja może trwać długo
Zmiany na błonie śluzowej i skrzepy krwi w przebiegu
wanymi w procesie wstępnej obróbki niezauważona i często stwierdzana
wrzodów trawieńca
w żwaczu fragmentami paszy. Wszyst- jest dopiero po uboju zwierząt. Nie-
kie te czynniki mogą powodować ob- kiedy jednak zmiany postępują da-
przede wszystkim od cytokin, a także niżenie kwasowości treści trawieńca, lej, prowadząc do pogłębiających się
prostaglandyn. Naskórkowy czynnik uszkodzenie błony śluzowej, zabu- uszkodzeń ściany trawieńca, krwoto-
wzrostu (EGF) wydzielany ze śliną, rzenie motoryki i w konsekwencji po- ku, a nawet perforacji z możliwością
z sokiem żołądkowym i trzustkowym, wstanie nadżerek, które mogą przejść przeniknięcia kwaśnej żrącej treści
obecny na śluzówce w całym nie- w owrzodzenie (wrzód) trawieńca. do jamy brzusznej.
malże przewodzie pokarmowym jest U osobników dorosłych do czyn- W zależności od stopnia zaawan-
także potężnym inhibitorem sekrecji ników predysponujących należą po- sowania procesu rozróżniamy cztery
kwasu solnego, promotorem wzrostu nadto chów alkierzowy niesprzyjają- typy (formy kliniczne) wrzodów tra-
komórek śluzówki, naprawy i regene- cy budowaniu właściwej odporności wieńca występujące zarówno u osob-
racji. Bierze więc udział w leczeniu nieswoistej z powodu braku kontaktu ników młodych, jak i dorosłych. Kla-
owrzodzeń śluzówki. ze środowiskiem zewnętrznym, a tak- syfikacja ta jest oparta na zmianach
Należy przypuszczać, że częstość że wysoka produkcja mleka i związa- w ścianie żołądka właściwego przeżu-
występowania wrzodów trawieńca ne z nią wymagania żywieniowe. Ko- waczy i najczęściej jest używana przy
w nowoczesnych gospodarstwach nieczność dokładnego bilansowania opisie tej jednostki chorobowej. Nale-
krów mlecznych będzie narastać wraz ilości energii, białka i związków mine- ży jednak zaznaczyć, że nie pokrywa
z rozwojem nowoczesnych technolo- ralnych powoduje potrzebę żywienia się ona w pełni z szerokim spektrum
gii intensyfikacji produkcji mleka nie granulatami zawierającymi wszystkie objawów klinicznych, które zależą nie
tylko u cieląt. te elementy, ale jednocześnie szybko tylko od intensywności uszkodzenia
podnoszącymi kwasowość nie tyl- ściany, ale także od miejsca rozwo-
Typowe przyczyny ko w żwaczu, ale także w trawieńcu. ju, wielkości zmian, stanu zwierzęcia
Choroba może wystąpić u młodych Specyfika gospodarstw dbających przed zachorowaniem czy rodzaju kar-
osobników w okresie żywienia mle- o wysoką produkcję związana jest my, która może wpłynąć na przyspie-
kiem lub preparatami mlekozastępczy- także ze stresem i dużą konkurencją szenie już rozwijającej się choroby.
mi, a także rzadziej w sytuacji zmiany zwierząt między sobą, co szczególnie W wielu przypadkach ostateczna oce-
karmy na granulat czy pasze objęto- widać w oborach wolnostanowisko- na jest możliwa dopiero po badaniu
ściowe. Bardziej narażone są osobni- wych, o małych możliwościach od- poubojowym (szczególnie w typie I)
ki szybko zabierane od matek (obory dzielenia zwierzÄ…t na mniejsze grupy lub sekcyjnym.
wysokotowarowe) i grupowane w celu produkcyjne. W wielu stadach ograni-
odchowu. Cielęta narażone są wtedy cza się także, albo całkiem eliminuje, Klasyfikacja wrzodów trawieńca
na większy stres, który może zostać wykorzystanie pastwisk czy nawet wy- " Typ I  nadżerki i nieperforujące
pogłębiony transportem i kontaktem biegów dla zwierząt. Często również wrzody. Początkowa forma zmian
z obcymi osobnikami własnego ga- przy stosowaniu gotowych mieszanek patologicznych dotyczy uszkodze-
tunku. Do rozwoju wrzodów u cieląt paszowych nie zwraca się tak bacz- nia powierzchownych warstw błony
może także prowadzić nieprawidło- nej uwagi na odpowiednią zawartość śluzowej ściany żołądka właściwego,
we odpajanie (zbyt rzadkie lub zbyt włókna surowego w paszy, co prowa- może występować niewielkie krwa-
częste), przy użyciu z
le przygotowa- dzi do subklinicznej kwasicy żwacza, wienie. Rozwija się proces zapalny,
nego mleka (zbyt gorące, zimne) lub nadmiernej produkcji wolnych kwa- który może przechodzić w chronicz-
preparatu mlekozastępczego. W tym sów tłuszczowych, będących przyczy- ne zapalenie. W tym okresie zmiany
ostatnim przypadku duże znaczenie ną hipotonii trawieńca i niekorzyst- z reguły nie są rozpoznawane i czę-
ma nieprawidłowe wymieszanie kon- nego działania soków trawiennych sto możemy je stwierdzić dopiero po
centratów mlekozastępczych przy roz- na błonę śluzową żołądka właściwe- uboju.
cieńczaniu wodą oraz podawanie ich go przeżuwacza. Nie można również " Typ II  nieperforujące, krwawiące
w nieodpowiedniej ciepłocie. Niere- zapominać o takich czynnikach, jak: wrzody z dużą utratą krwi. Proces
gularne żywienie, a co za tym idzie urazy mechaniczne, skarmianie zbyt dotyczy głębszych struktur ściany
WETERYNARIA W TERENIE " 3/2008 " 35
BYDA
O
trawieńca. Uszkodzenie warstwy postękiwanie itp. Przy krwawiących nie, u niektórych zwierząt może nie-
podśluzówkowej powoduje duże wrzodach bardzo charakterystyczna znacznie wzrastać ciepłota, tętno
krwawienie i rozwój anemii, a w wy- jest zmiana zabarwienia kału na smo- i oddechy. U zwierząt dotkniętych ob-
niku reflektorycznego skurczu listy i okresowe jego rozluz
nienie, aż ficie krwawiącymi wrzodami, oprócz
odz
wiernika i gromadzenia treści do wodnistej biegunki. Zwierzęta sła- wyżej opisanych zmian, błony śluzo-
w trawieńcu rozwija się alkaloza, bo przyrastają albo tracą masę ciała. we naturalnych otworów ciała są bla-
hypochloremia i hypokaliemia. Występują bladość błon śluzowych de (anemia), obwodowe części ciała
Przeważnie w okresie 24 godzin naturalnych otworów ciała, osłabie- są zimne, kał jest z reguły papkowaty,
dochodzi do uwolnienia zalega- nie, duszność, przyspieszenie akcji ale może także być wodnisty (biegun-
jącej treści i przerzucenia jej do serca i często drżenia mięśniowe. ka), koloru mniej lub bardziej ciem-
jelit. W trakcie przebiegu tej formy Ostatecznie może rozwijać się po- nego, nawet czarnego, nieraz także
rozwijają się objawy kliniczne i moż- stępujące zaburzenie układu krąże- z domieszką krwi. W miarę postępu
liwość przyżyciowego rozpoznania nia i dochodzi do śmierci. W przy- choroby coraz bardziej słabnie apetyt,
klinicznego w oparciu o opisane padku rozwoju perforujących zmian zwalnia perystaltyka żwacza, aż do jej
poniżej objawy. ze względu na przedostawanie się całkowitego braku, a podczas oma-
" Typ III  perforujące wrzody z ostrym treści pokarmowej do jamy otrzewno- cywania okolicy podżebrowej prawej
miejscowym zapaleniem otrzewnej. wej mamy do czynienia z zapaleniem (tj. przestrzeni leżącej pomiędzy linią
Mamy tu do czynienia z uszkodze- otrzewnej, a co za tym idzie  z po- styczną do łuku żebrowego prostopa-
niem całej grubości ściany trawieńca stępującymi objawami bólowymi, stę- dłą do podłoża, linią białą i linią łuku
i przedostaniem się czynników kaniem, różnego stopnia bolesnością ostatniego żebra  miejsce badania
zapalnych na powierzchnię otrzew- powłok brzusznych przy omacywa- odz
wiernika trawieńca w warunkach
nej. Jest to z reguły przyczynek do niu, napięciem oraz z reguły całko- fizjologicznych) może występować
rozwoju uogólnionego zapalenia witą utratą apetytu i często szybkim różnego stopnia bolesność, która
otrzewnej. W tym momencie le- zejściem śmiertelnym (nawet w kilka może sugerować zaostrzenie proce-
czenie staje siÄ™ bardzo utrudnione godzin). Przy ograniczonym zapale- su lub nawet miejscowy stan zapalny
i często niestety dla hodowców niu otrzewnej i nieznacznej perforacji otrzewnej, szczególnie gdy występu-
nieopłacalne. może się także rozwinąć proces prze- je silne napięcie powłok brzusznych
" Typ IV  perforujące wrzody z rozla- wlekły charakteryzujący się nawraca- i miejscowe podwyższenie ciepłoty
nym zapaleniem otrzewnej. Zmiany jącymi objawami braku lub spaczone- ściany jamy brzusznej. Przy rozległym
występują pojedynczo albo mamy go apetytu, spadkiem przyrostów lub stanie zapalnym otrzewnej wzrasta-
do czynienia z dużą ilością perfora- charłactwem zwierząt, okresowymi ją napięcie i bolesność jamy brzusz-
cji różnej wielkości lokalizujących wzdęciami, co jednak często może nej. Rośnie częstość tętna (powyżej
się najczęściej w części gruczołowej prowadzić do eliminacji cieląt z dal- 100/min), częstotliwość oddechów
(odz
wierniku) na krzywiz
nie więk- szej hodowli bez postawienia konkret- (powyżej 50/min), może pojawiać
szej trawieńca. nego rozpoznania. się bardzo wysoka gorączka powy-
U osobników dorosÅ‚ych z w peÅ‚ni żej 40-41°C oraz wystÄ™puje caÅ‚kowita
Objawy rozwiniętymi przedżołądkami w po- utrata mleczności. Przy perforującym
Uszkodzenia ściany trawieńca za- czątkowym okresie choroby na pierw- wrzodzie zejście śmiertelne może na-
leżnie od jego umiejscowienia i głę- szy plan wysuwają się niespecyficzne stąpić nawet w ciągu 6-8 godzin. Au-
bokości wyzwalają objawy kliniczne objawy niestrawności, które mogą torzy prac badawczych na ten temat
o dużej zmienności i jednocześnie różnie długo trwać i z różną często- podają, że śmiertelność w kolejnych
w pewnym stopniu różniące się u cie- ścią się pojawiać. Najczęściej choru- typach wynosi od 25% do nawet 100%
ląt ssących i osobników z pełni roz- ją krowy, w różnym wieku i okresie w typie IV.
winiętymi przedżołądkami. U sztuk fizjologicznym. Z obserwacji wła- Perforujące wrzody trawieńca nie
młodych typ I może przebiegać bez snych autorów wynika jednak, że są zbyt często odnotowywane i mimo
objawów zauważalnych przez hodow- większa liczba przypadków występuje leczenia w większości podawanych
ców czy lekarzy. Tylko wyjątkowo w wieku 2-6 lat i w okresie wczesnej opisów prowadzą do zejścia śmiertel-
zwierzęta wykazują okresowo zmniej- laktacji w gospodarstwach wysoko- nego, co potwierdzają też obserwacje
szony lub zmienny apetyt i nieznacz- towarowych, szczególnie wolnosta- własne. W przypadku początkowych
nie gorzej przyrastają, co jednak łą- nowiskowych. Schorzenie częściej stadiów choroby leczenie może przy-
czy się w stawianych rozpoznaniach również dotyka najlepsze krowy nieść skutek, ale niestety ze względu
z innymi problemami, a nie uszko- w stadzie   rekordzistki , przez co na koszty często podejmowana jest de-
dzeniem błony śluzowej trawieńca. zwiększają się straty ekonomiczne cyzja o skierowaniu zwierząt do uboju
Przy dalszym rozwoju zmian poja- hodowców. W trakcie trwania scho- z konieczności.
wiają się coraz intensywniejsze zabu- rzenia pojawiają się dodatkowe zmia- Interesujące jest to, że nadżerki
rzenia ze strony przewodu pokarmo- ny, takie jak: okresowe zaburzenie i drobne owrzodzenia w obserwa-
wego, z bólami kolkowymi włącznie. apetytu, okresowe wzdęcia, biegun- cjach poubojowych zwierząt klinicznie
Inne objawy, które mogą, ale nie mu- ki na przemian z oddawaniem pra- zdrowych występują w kilku, a nawet
szą wystąpić, to okresowe wzdęcia, widłowego kału, stopniowy spadek kilkudziesięciu procentach badanych
intensywniejsze odbijanie gazów, mleczności, postępujące wychudze- trawieńców. W większości artykułów
WETERYNARIA W TERENIE " 3/2008 " 36
BYDA
O
zauważa się też, że objawy nie mu-
szą zawsze występować wszystkie na-
raz oraz mogą różnić się nasileniem,
a wpływ na przebieg procesu mają
także choroby towarzyszące, takie
jak: lewostronne przemieszczenie tra-
wieńca, schorzenia dotyczące macicy
i wymienia.
Rozpoznanie
Jest bardzo trudne, zwłaszcza bez wy-
konania badań dodatkowych.
1) Objawy kliniczne. Większość z nich
nie jest typowa, ale ciemny, smolisty
kał, czasem ze skrzepami lub nawet
pasemkami krwi, może wskazywać
na tÄ™ jednostkÄ™ chorobowÄ…. Do-
datkowo stwierdzona bolesność
trawieńca w prawej okolicy podże-
browej lub objawy zapalenia otrzew-
nej wskazują na konieczność badań
w tym kierunku.
2)Próba na obecność krwi utajonej
w kale. Wykonanie próby benzy-
dynowej lub użycie odpowiednich
testów do oznaczania krwi utajonej
dostępnych w laboratoriach daje
nam możliwość stwierdzenia przy-
puszczalnej obecności krwawiących
wrzodów, jeżeli kał nie zmienił
jeszcze zabarwienia lub jeśli nie
jesteśmy przekonani, czy jego barwa
pochodzi od krwi.
3) Badanie krwi. Najczęściej stwierdza
się: obniżony hematokryt (< 30%,
a nawet 15%), zmniejszoną ogólną
liczbÄ™ krwinek czerwonych w wielu
wypadkach poniżej 3 mln/mm3,
leukocytozę  ale z reguły u zwie-
rząt dotkniętych perforującymi
wrzodami z zapaleniem otrzewnej,
obniżony poziom potasu (znacznie,
nieraz < 2-3 mmol/l) i/lub chloru
oraz pH krwi wskazujÄ…ce na zasa-
dowicÄ™ nieoddechowÄ…. Obserwacje
własne wykazują także w większości
przypadków podwyższony poziom
bilirubiny. Anemia jest zauważana
w przypadku krwawiących wrzodów
trawieńca, ale niekoniecznie przy
perforujÄ…cych zmianach. Niestety,
nie ma jednoznacznych wskazań co
do oznaczania konkretnych parame-
trów krwi.
4) Badanie obecności i jakości płynu
w jamie otrzewnowej (punkcja po
prawej stronie linii białej  ominięcie
żwacza, należy uważać na żyłę mlecz-
ną, najlepiej w najniższym punk-
cie jamy brzusznej). W przebiegu
WETERYNARIA W TERENIE " 3/2008 " 37
BYDA
O
perforujących wrzodów wzrasta po- kiedy będzie można wykorzysty- antykoagulantem najczęściej jest
ziom leukocytów, białka ogólnego wać w praktyce terenowej te nowe 10% cytrynian sodu w ilości 3,8%;
oraz można stwierdzić obecność ele- kierunki w rozwoju badań nad " roztwory kaolinu i pektyny per os,
mentów morfotycznych krwi i treści wrzodami żołądka właściwego przy zamkniętej rynience przeły-
pokarmowej. przeżuwaczy dające możliwość kowej (2-3 litry 2 x dziennie) do
5) Badanie treści trawieńca. Jedna wcześniejszego i pewniejszego ustania krwawień;
z pewniejszych metod potwierdza- rozpoznania, tym bardziej że brak " roztwory zawierające wapń, magnez
jących obecność wrzodów. W przy- jest dotychczas doniesień na temat i fosfor w ilości 500 ml (gotowe);
padku typu II krwawienie powoduje testów terenowych lub konkretnej " leki zobojętniające kwas solny per os,
nagromadzenie krwi i wzrost pH przydatności oznaczania np. białek np. tlenek magnezu nawet 0,5-1 g/
z prawidłowo kwaśnego 2-4 nawet ostrej fazy (BOF). kg m.c. (również CaCO3, MgCO3,
do wartości 6-7. W innych typach Mg(HCO3)2);
nieraz, niestety, jedynym śladem Leczenie " witamina K (0,1-1 mg/kg m.c.) do-
istnienia wrzodów jest obecność Zbyt póz
ne rozpoznanie uniemożliwia mięśniowo lub dożylnie;
krwi lub ciemne zabarwienie treści często właściwe leczenie. Dodatkowo " witamina C (2-5 mg/kg m.c.) domię-
trawieńca. bardzo duża różnorodność objawów, śniowo lub dożylnie;
6) Ostatnio prowadzone są badania ich nasilenie, stan zwierzęcia i choro- " witamina AD3E (gotowy preparat)
nad mniej inwazyjnymi i jednocze- by towarzyszące uniemożliwiają  10-20 ml/sztukę domięśniowo;
śnie równie pewnymi metodami podanie konkretnych schematów " płyny uzupełniające straty elektroli-
rozpoznawania wrzodów trawień- działania. Najczęściej stosowane ele- tów (20-50 ml/kg m.c.) glukozy 20-40%
ca. Badanie stężenia gastryny menty terapii to: (0,25-0,5 ml/kg m.c.), w zależności od
w osoczu (wyraz
ne dwukrotne " transfuzja krwi (przy dużym osłabie- stopnia odwodnienia ustroju;
podwyższenie poziomu) zastoso- niu, tachykardii, duszności, niskim " można również stosować: blokery
wał Ok a. i wsp., natomiast Mesaric hematokrycie); przy dużej stracie receptora histaminowego H2, kobalt,
stwierdził podwyższenie poziomu krwi możemy podać nawet 20 ml/kg preparaty żelaza (niestety w Polsce
pepsynogenu w surowicy u krów m.c, pierwsze 200 ml bardzo po- dla bydła w postaci iniekcji niedo-
z wrzodami trawieńca. Niestety, woli, po odczekaniu 10-15 minut stępne).
problem polega na tym, że nie (brak powikłań), resztę najczęściej
można dokładnie powiedzieć, z szybkością 10 ml/kg/godzinę; Piśmiennictwo dostępne u autorów.
WETERYNARIA W TERENIE " 3/2008 " 38