komunikacja niewerbalna

KOMUNIKACJA
NIEWERBALNA
...Wykształcenie zdobywa się czytając książki, ale inne,
ważniejsze wykształcenie - znajomość świata
zdobywa się tylko dzięki czytaniu ludzi
i studiowaniu ich różnych wydań...
Lord Chesterfield Listy do syna
SPIS TREŚCI
SPIS TREŚCI __________________________________________________________________ 2
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA_______________________________________________ 3
INFORMACJE WSTPNE ________________________________________________________ 3
ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH _________________________ 6
Style komunikacji niewerbalnej _____________________________________________________ 8
Funkcje komunikacji niewerbalnej___________________________________________________ 8
PIĆ KRYTERIÓW INTERPRETACJI KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ___________________ 10
MIMIKA, czyli wyraz twarzy_______________________________________________________ 12
KONTAKT WZROKOWY_________________________________________________________ 13
BRWI I CZOAO ________________________________________________________________ 15
RÓŻNICE W ZACHOWANIU WZROKOWYM ________________________________________ 16
USTA ________________________________________________________________________ 17
RÓŻNICE W EKSPRESJI MIMICZNEJ _____________________________________________ 19
PANTOMIMIKA, czyli gestykulacja _________________________________________________ 19
DOTYK ______________________________________________________________________ 20
RÓŻNICE W ZACHOWANIU DOTYKOWYM _________________________________________ 21
GESTY DAONI, RKI I RAMIENIA _________________________________________________ 22
REGULATORY np. POWITANIA I PORZEGNANIA __________________________________ 24
PRZEMAWIANIE_______________________________________________________________ 25
GESTY DAONI, REKI I RAMION W RÓŻNYCH KOMBINACJACH ________________________ 27
PROKSEMIKA, CZYLI RELACJE PRZESTRZENNE___________________________________ 34
POZYCJA CIAAA_______________________________________________________________ 38
RÓŻNICE W POSTAWACH I SPOSOBIE PORUSZANIA SI____________________________ 38
RÓŻNICE W PRZESTRZENNI INTERPERSONALNEJ_________________________________ 39
RÓŻNICE W ZACHOWANIACH PRZESTRZENNYCH NA PRZYKLADZIE WYBRANYCH
KULTUR _____________________________________________________________________ 40
Niemcy_______________________________________________________________________ 40
Anglicy _______________________________________________________________________ 41
Francuzi______________________________________________________________________ 42
Amerykanie ___________________________________________________________________ 43
Japończycy ___________________________________________________________________ 44
Arabowie _____________________________________________________________________ 45
PODSUMOWANIE OGÓLNE TENDENCJE ________________________________________ 46
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
2
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
INFORMACJE WSTPNE
Komunikacja niewerbalna istnieje już ponad milion lat. Jest więc znacznie starsza od mowy, powstałej
prawdopodobnie w póznym plejstocenie, ok. 40000 lat temu. Ta pierwotna forma komunikacji jest
jedynym środkiem porozumiewania się zwierząt, które za pomocą mimiki, postaw, gestów,
pomrukiwań, warknięć itd. dobierają partnerów, ustalają hierarchię dominacji i współpracują w
grupach.
Podobne sygnały używane są przez ludzi i również w ich świecie spełniają one ogromną rolę.
Bezsłowne komunikaty ze względu na ich ewolucyjne pochodzenie można podzielić na:
�� sygnały wrodzone stanowiące część dziedzictwa biologicznego;
�� sygnały dziedziczne stanowiące część dziedzictwa genetycznego;
�� sygnały wyuczone, czyli nabyte należące do dziedzictwa kulturowego.
Wrodzony i dziedziczny charakter znaków niewerbalnych potwierdzają między innymi obserwacje
dzieci niepełnosprawnych [niewidomych, głuchoniemych, głuchoniewidomych]. Dzieci te, pomimo
dużego odizolowania od świata zewnętrznego i wynikających z tego faktu bardzo ograniczonych
możliwości uczenia się, pod wieloma względami zachowują się tak samo jak dzieci zdrowe. Tak samo
uśmiechają się i śmieją, kiedy się cieszą i tak samo płaczą, tupią nogami, zaciskają pięści i marszczą
pionowo czoło, gdy je coś rozzłości. To samo pochodzenie sygnałów niewerbalnych potwierdzają
badania prowadzone w różnych kulturach. Wykazują one, że mowa ciała wyrażająca podstawowe
stany emocjonalne, jak radość, wściekłość, smutek, zainteresowanie, zaskoczenie, strach, złość,
wstręt, pogarda i wstyd jest podobna wśród ludzi należących nawet do bardzo odmiennych kultur.
Drugim ewolucyjnym zródłem powstawania i kształtowania sygnałów niewerbalnych jest proces
uczenia się, który praktycznie rozpoczyna się wraz z narodzinami człowieka. Sygnały te są przecież
jedynym środkiem komunikowania się matki i dziecka w okresie, gdy nie potrafi ono jeszcze mówić.
Jest to również czas, w którym kobieta doskonali swoje umiejętności wychwytywania i
rozszyfrowywania bezsłownych znaków. Z tej właśnie przyczyny kobiety uważa się za bardziej
spostrzegawcze od mężczyzn.
O ogromnym znaczeniu sygnałów niewerbalnych w porozumiewaniu się świadczy między innymi fakt,
że istnieje ponad milion świadomych i nieświadomych gestów i około 550 000 słów wymienianych w
najobszerniejszych słownikach. Warto wspomnieć, że mowa społeczności prymitywnych obejmuje nie
więcej niż 400 słów. Tyle samo jest ich w słownictwie ludzi znajdujących się na najniższych
szczeblach społeczności rozwiniętych.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
3
Z całą pewnością liczba tików, grymasów, ruchów ramion, wykrzywień ust, wzniesień brwi, ruchów
warg, chrząknięć, potrząśnięć głową, itd., znacznie przekracza liczbę 400 i głównie dzięki temu
wzajemne zrozumienie się wśród ludzi tej szczególnej kategorii staje się możliwe.
PROCES KOMUNIKACJI
KOMUNIKACJA WERBALNA KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
KOMUNIKACJA KOMUNIKACJA JAKOŚĆ UBIÓR,
PISEMNA USTNA GAOSU OTOCZENIE
MOWA CIAAA
Antropolog Albert Mehrabian odkrył, że w procesie komunikacji interpersonalnej jedynie 7%
informacji przekazują słowa, 38% - brzmienie głosu i aż 55% - zachowania niewerbalne.
PROPORCJE KOMUNIKATU WG
ALBERTA MEHRABIAN'A
55%
38%
7%
MOWA CIALA JAKOŚĆ GAOSU SAOWA
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
4
Podobne wyniki uzyskał amerykański psycholog Ray Birdwhistell. Jego badania dowodzą, że w
konwersacjach bezpośrednich 35% informacji pochodzi ze słów, 65% z ekspresji niewerbalnej.
PROPORCJE KOMUNIKATU WG
RAYA BIRDWHISTELL'A
65%
35%
EKSPRESJA NIEWERBALNA
EKSPRESJA WERBALNA
Na tej podstawie została sformułowana ogólna zasada dotycząca skutecznego przekazu:
ZASADA 10/30/60
w 10% zależy od tego co mówimy
w 30% jest konsekwencją tego jak mówimy
(ton głosu, sposób artykułowania, precyzja
wypowiedzi)
w 60% zależy od mowy ciała, a więc
zachowań towarzyszących rozmowie i
sygnalizujących nasze nastawienie psychiczne
Dane te w pełni uzasadniają stwierdzenie, że mówimy dzięki organom mowy, ale rozmawiamy całym
naszym ciałem. Wśród znawców przedmiotu istnieje przekonanie, że kanał werbalny wykorzystywany
jest przede wszystkim do przekazywania informacji, a niewerbalny służy głównie do ustalania
stosunków międzyludzkich. Relacja między dwiema lub więcej osobami jest przez nie, zazwyczaj
spontanicznie negocjowana, ustanawiana oraz podtrzymywana głównie dzięki komunikatom
bezsłownym. Komunikaty te odgrywają bardzo istotną rolę w tworzeniu pierwszego wrażenia o
człowieku, gdyż 99% opinii o nim powstaje u innych w ciągu pierwszych dziewięćdziesięciu
sekund kontaktu.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
5
Badania wykazały również, że w procesie porozumiewania się sygnały niewerbalne wywierają na
rozmówców pięciokrotnie większy wpływ niż używane przez nich słowa. Natomiast w sytuacji
niezgodności obu rodzajów komunikatów, te o charakterze werbalnym uznawane są za nieprawdziwe.
Język ludzkiego ciała to najstarszy, najbardziej wiarygodny i uniwersalny język na świecie. Jest to
ważne dla biznesmenów i menedżerów. Jeśli chcą skutecznie negocjować, muszą się go nauczyć.
Jest to niezbędne dla doskonalenia umiejętności kontrolowania swoich zachowań niewerbalnych i
odczytywania ich znaczenia u innych ludzi. Język ciała prawie zawsze odsłania autentyczne intencje.
Podobnie jak każdy inny język składa się on z wyrazów, zwrotów i znaków interpunkcyjnych. Słowa
interpretujemy w kontekście, a więc gesty również powinny być odczytywane w powiązaniu z
konkretną sytuacją i innymi zachowaniami niewerbalnymi danego człowieka. Poza tym język ciała jest
zdeterminowany kulturowo, stąd też niektóre sygnały niewerbalne mogą wyrażać różne uczucia i
postawy w zależności od grupy, regionu, kraju, bądz kontynentu. Konieczna jest zatem ostrożność w
interpretacji komunikatów bezsłownych. Znaczenie komunikatów zależy od tego, kto, gdzie i jak je
przekazuje. Oto kilka zasad, których należy przestrzegać w trakcie interpretacji mowy ciała.
ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH
ZASADA Nr 1 V KRYTERIÓW INTERPRETACJI
Istnieje pięć ogólnych kryteriów interpretacji komunikatów niewerbalnych. Są to: mimika,
pantomimika, proksemika, czynniki paralingwistyczne i czynniki społeczno - personalne. W
miarę możliwości należy uwzględniać jak najwięcej kryteriów przy każdorazowej ocenie zachowania
innych.
ZASADA Nr 2 NIEŚWIADOMOŚĆ INTERPRETACJI
Większość zachowań niewerbalnych każdy interpretuje nieświadomie. Wynika to między innymi z
faktu, że człowiek ma ograniczone możliwości świadomego spostrzegania. To czego nie uda się
spostrzec świadomie będzie zarejestrowane poniżej progu świadomości, ale wzbudzi określoną
reakcję emocjonalną.
ZASADA Nr 3 WPAYW OBSERWACJI NA OBSERWATORA
Pomocą podczas świadomego interpretowania zachowań innych ludzi może być werbalizacja, tego co
zauważamy. Należy w myślach ubierać w słowa swoje spostrzeżenia. Pomoże nam to w
uświadomieniu sobie jakie zachowania drugiej osoby wpłynęły na naszą ocenę.
ZASADA Nr 4 KOLEKTYWIZM INTERPRETACJI
Interpretacji powinny podlegać zespoły gestów, a nie pojedyncze gesty. Pojedynczy gest w większości
wypadków nie ma jasnego znaczenia (z wyjątkiem emblematów). Zespoły gestów wyrażających tę
samą lub podobną postawę czy emocję są lepszą przesłanką do formułowania wniosków. Należy
ponadto zwracać uwagę na zgodność znaków (pozytywne - negatywne) następujących po sobie
zespołów gestów.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
6
ZASADA Nr 5 KONGRUENCJA
Należy zwracać uwagę na spójność pomiędzy wypowiadanymi słowami a towarzyszącymi im gestami.
Jeżeli gesty będą przeczyć słowom ludzie skłonni są wierzyć raczej zachowaniom niewerbalnym.
ZASADA Nr 6 KONTEKST OSOBISTO KULTUROWY
Nie istnieje uniwersalny słownik gestów. Oznacza to, że nie można jednoznacznie przypisać
określonym gestom jakiegoś znaczenia. Dlatego podczas oceny oprócz różnic kulturowych trzeba
uwzględnić także różnice indywidualne. Każdy z nas posiada swoje charakterystyczne sposoby
zachowania. Pojawiają się one niezależnie od sytuacji, w której się znajdujemy oraz nie niosą one ze
sobą informacji co aktualnie dzieje się z daną osobą. Nieznajomość indywidualnych nawyków w
zachowaniu może doprowadzić do mylnych interpretacji. Na przykład nieprzyjemny grymas twarzy
może być tikiem pozostałym po wylewie, a nie oznaką dezaprobaty czy niechęci.
ZASADA Nr 7 KONTEKST SYTUACYJNY
Należy pamiętać o wpływie sytuacji na zachowanie. Ktoś zakłada sobie ramiona na piersi ponieważ
jest mu zimno. Ktoś inny siedzi sztywno bo ma za ciasne ubranie. Pierwszy przypadek nie świadczy o
zamkniętej postawie, drugie zachowanie nie jest oznaką napięcia.
ZASADA Nr 8 SONDOWANIE
Podczas interpretowania zachowań niewerbalnych warto stosować pytania kontrolne. Polegają one na
konfrontowaniu uzyskanych odpowiedzi z zaobserwowanymi zachowaniami. Jeżeli np. podczas
prezentacji osoba odchyli się i założy ręce na piersi należy zapytać w tym momencie, co sądzi o
omawianej sprawie. Jeżeli wyrazi swoje wątpliwości będzie oznaczać to, że wcześniejsze zachowanie
rzeczywiście było wyrazem negatywnej postawy.
ZASADA Nr 9 WPAYW OBSERWATORA
Należy zwracać uwagę na wpływ naszych zachowań niewerbalnych na zachowania innych ludzi. Ktoś
w naszym towarzystwie może przyjąć postawę zamkniętą nie dlatego, że obawia się lub nie lubi nas,
ale może dlatego, że to my sami wysyłamy negatywne komunikaty, które prowokują jego zachowania
w tej sytuacji. Zjawisko to nosi nazwę Efektu Rosenthala.
ZASADA Nr 10 AUTOREFLEKSJA
Rzeczą absolutnie podstawową podczas kształcenia umiejętności interpretacji zachowań
niewerbalnych jest świadomość własnych zachowań niewerbalnych oraz ich trafna interpretacja. I od
tego, tak naprawdę, należałoby zacząć.
Postawa ciała, zachowanie, gesty, ekspresja twarzy oddziałują na innych. Kiedy oba kody wyrażają
sprzeczne informacje, dochodzi do napięcia, nieporozumienia, niechęci itp. Dlatego tak ważne jest,
aby prawidłowo porozumiewać się na obu poziomach komunikacji interpersonalnej.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
7
Style komunikacji niewerbalnej
tendencja afiliatywna bliski dystans, dotyk, kontakt wzrokowy, uśmiech
tendencja nominatywna wyprostowana postawa, uniesiona głowa, szybka mowa,
jednostronna komunikacja werbalna)
Istnieją co najmniej dwa zródła zróżnicowania wzorów przekazów niewerbalnych - normy kulturowe i
indywidualne doświadczenia człowieka. Można powiedzieć, że kobiety są lepszymi od mężczyzn
nadawcami i odbiorcami komunikatów niewerbalnych. Oceniane są więc jako bardziej zgodne
wewnętrznie, bezpośrednie i ekspresyjne w porozumiewaniu się. Kiedy porównywano trafność
interpretacji zachowań niewerbalnych obcych kobiet i mężczyzn, kobiety wykazywały znaczącą
przewagę zwłaszcza przy odczytywaniu negatywnych komunikatów płci przeciwnej. Różnica w
dokładności odczytywania komunikatów pozytywnych nie była taka duża. Ciekawe jest również to, że
małżonki trafniej interpretują sygnały przekazywane im przez obcych mężczyzn niż niewerbalne
komunikaty swoich mężów. Kobiety, jeżeli popełniają błędy, mają skłonność do pomyłek w kierunku
pozytywnym, mężczyzni - w negatywnym. Dokładność nadawania i trafność odbioru komunikatów
niewerbalnych ma wpływ na zadowolenie z małżeństwa.
Funkcje komunikacji niewerbalnej
W ujęciu Scherera i Wallbotta całość aktów komunikacyjnych służy czterem funkcjom, zróżnicowanym
z punktu widzenia roli pełnionej w przebiegu konwersacji.
FUNKCJA SEMANTYCZNA należą tu zachowania, które mają samodzielne znaczenie
referencyjne lub powodują modyfikację znaczeń zawartych w kanale werbalnym. Są to takie
funkcje:
akcentowanie;
zaprzeczanie;
rozszerzanie znaczenia;
Powyższe podfunkcje mogą być realizowane zarówno przez gestykulację jak i przez sposób
wokalizacji tekstu słownego. Znaczenie globalne przekazu odbierane jest wtedy, gdy łączy się
wskazówki zawarte w obu kanałach, choć przewagę (znaczenia) może mieć kanał słowny lub kanał
niewerbalny.
FUNKCJA SYNTAKTYCZNA dzieli się na dwa rodzaje:
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
8
organizacja sekwencji wypowiedzi i segmentacja procesu konwersacji np.
akcentowanie ważniejszych słów, obniżanie siły emisji głosu pod koniec zdania,
odwracanie wzroku ku górze dla podkreślania niepewności.
synchronizacja zachowań rozmówców są to zachowania celem których jest
uzyskanie największego komfortu, dopasowanie pozycji ciała i odległości między
rozmówcami do aktualnego poziomu psychologicznej intymności relacji.
FUNKCJA PRAGMATYCZNA polega na użyciu komunikowania niewerbalnego do
oddziaływania na zachowanie partnera, podkreślanie przynależności do określonej podgrupy
np. poprzez gesty powitania czy pożegnania specyficzne dla danego środowiska, wyrażanie
swej indywidualności poprzez strój, ekspresję swych stanów emocjonalnych. Realizacja
funkcji pragmatycznej jest uzależniona od wielu czynników społecznych i osobowych tj. wiek,
płeć, wykształcenie, cechy osobowości, tradycje rodzinne.
FUNKCJA REGULACJI KONWERSACJI odnosi się do organizacji konwersacji moment
włączenia się do rozmowy, długość mówienia itp.
Z kolei klasyfikacja wg M. Knapp a bazuje na analizie relacji między zachowaniami niewerbalnymi i
werbalnymi w tworzeniu całościowego znaczenia danego przekazu. Według tego podziału wyróżnia
się:
komunikowanie postaw i emocji (uzgadnianie postaw interpersonalnych)
powtarzanie równoczesne, powtórne przekazywanie przez kanał niewerbalny informacji
zawartych w wypowiedziach słownych (np. gest wskazujący ku wnętrzu mieszkania przy
wypowiedzi zapraszam do środka);
zastąpienie (substytucja) np. gdy utrudniony kontakt werbalny zamiast słów
prezentowana jest sekwencja niejęzykowa, która oznacza to samo. Np. gest pozdrowienia
zamiast słów "Dzień dobry". Nie wszystkie wypowiedzi mogą być zastępowane przekazami
niejęzykowymi;
regulacja konwersacji np. regulatory, czyli wszelkie powitania i pożegnania;
akcentowanie tekstu mówionego gestykulacja rąk, głowy i ciała może podkreślać
znaczenie wypowiadanych słów poprzez odpowiednie obrazowanie (np. wyrażanie szacunku
łączone z pochyleniem się przed rozmówcą);
maskowanie używanie aktów niewerbalnych dla ukrycia prawdziwych przekonań, uczuć czy
myśli (unikanie kontaktu wzrokowego, nieadekwatnie wysoka lub niska siła emisji głosu,
zasłanianie twarzy w celu obniżenia napięcia);
nadaje charakter relacjom interpersonalnym poprzez takie znaki jak wyrazy twarzy, ton
głosu, spojrzenia czy choćby przyjmowane odległości. To tylko niektóre z gamy środków,
poprzez które wysyłamy i odbieramy informacje takie jak sympatia - antypatia,
zainteresowanie - brak zainteresowania, partnerstwo - dominacja - uległość. Można
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
9
powiedzieć, że na poziomie niewerbalnym mamy do czynienia przede wszystkim z
komunikacją emocjonalną;
wspomaganie komunikacji językowej.
PIĆ KRYTERIÓW INTERPRETACJI KOMUNIKACJI
NIEWERBALNEJ
MIMIKA, czyli wyraz twarzy
Czynniki mimiczne:
kontakt wzrokowy oczy, brwi i czoło
usta
uszy i nos
PANTOMIMIKA, czyli gestykulacja
Elementy ekspresji pantomimicznej według Ekman a i
Friesen a:
emblematory niewerbalne substytuty konkretnych
słów funkcję tę mogą pełnić wszystkie gesty,
ekspresje mimiczne i inne akty niewerbalne, które są
łatwo przekładalne na słowa i łatwo odczytywane przez
konwencjonalne kody kulturowe np. znak słuchawki,
znak ilustrujący, że czas minął, znak V prezentowany
przez rozstawienie palców uniesionej ku górze ręki;
afektatory niewerbalne zachowania, które
odzwierciedlają intensywność odczuwanych emocji
głównie mimika twarzy, zmiana intonacji głosu,
gestykulacja, zmiana pozycji ciała np. skrzyżowanie
nóg czy rąk;
ilustratory funkcję tę pełną niewerbalne zachowania,
które służą uplastycznieniu wypowiedzi, oferują jakiś
komentarz do wypowiadanego tekstu, są formą
wizualizacji zagadnień, o których się mówi np.
opowiadając o małym dziecku gestykulujemy by
dokładniej, wierniej opisać jego małe paluszki, rączki;
regulatory niewerbalne zachowania, które pomagają
synchronizować przebieg rozmowy, np. zmiana postawy
i ułożenia ciała, skinienie głową, przywitania,
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
10
pożegnania;
adaptatory zachowania niewerbalne, które służą
zaspokojeniu określonych potrzeb psychicznych lub
fizycznych np. obgryzanie paznokci jako przejaw
zdenerwowania, kręcenie się na krześle jako przejaw
zniecierpliwienia. Jako ciekawostkę warto podać, że
kiedy ujawniamy informacje nt. wewnętrznych stanów,
np. opowiadamy o swoich przeżyciach, wówczas
najczęściej dotykamy lewej strony naszego ciała. Kiedy
natomiast doświadczamy obawy w związku z
nawiązaniem kontaktu z nową osobą, najczęściej
dotykamy prawej części naszego ciała.
PROKSEMIKA, czyli relacje przestrzenne
Proksemika rozumiana jako nauka badająca wzajemny wpływu
relacji przestrzennych między osobami oraz między osobami a
otoczeniem (materialnym) na relacje psychologiczne, sposób
komunikacji, itp. Bada także odwrotny wpływ oraz różnice pomiędzy
tymi relacjami w różnych kulturach, dlatego też jest tak ważna w
interpretacji komunikatów niewerbalnych.
CZYNNIKI PARALINGWISTYCZNE
Czynniki paralingwistyczne:
ton głos
tempo mowy
intonacja
dzwięki nieartykułowane
CZYNNIKI SPOAECZNO PERSONALNE
Czynniki społeczne:
status społeczny
wykształcenie i zawód
Czynniki personalne:
wygląd zewnętrzny
zapach
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
11
MIMIKA, czyli wyraz twarzy
Mimika twarzy jest tym kanałem przekazu informacji, na który najwcześniej zwrócono uwagę i
poddano rozmaitym badaniom. Z drugiej strony, jest to ten rodzaj komunikacji niewerbalnej, który
budzi najmniej kontrowersji, gdyż jest najłatwiejszy do zaobserwowania, bowiem nasz wzrok
najczęściej skupia się właśnie na twarzy rozmówcy. Brytyjski zespół badaczy wyodrębnił i
sklasyfikował sto trzydzieści pięć różnych gestów głowy i ciała oraz wyrazów twarzy, przy czym aż
osiemdziesiąt z nich jest związanych z twarzą i głową. Nasza twarz jest, zatem dla innych ludzi
głównym zródłem informacji o emocjach, jakie przeżywamy. Kiedy chcemy odgadnąć czyje emocje
najczęściej przyglądamy się właśnie twarzy. Prawdopodobnie każdy uważa, że na podstawie czyjejś
mimiki doskonale potrafi określać jakie emocje przeżywa osoba, z która się kontaktuje. W większości
wypadków jest to prawdą, ale nie dostrzegamy przy tym, że na naszą ocenę wpływa także kontekst.
Kiedy ktoś płacze niekoniecznie musi być smutny, mogą to być przecież łzy radości. Bez
uwzględnienia kontekstu trudno odróżnić też mimiczny wyraz zdziwienia od strachu.
Wszyscy mamy wrodzoną wiedzę na temat znaczenia poszczególnych ekspresji i nie musimy się tego
uczyć. Badania dowiodły, że dzieci lepiej niż dorośli rozpoznają wyrazy twarzy, ale wraz z wiekiem
zdolność ta zanika. Dzieci w porównaniu z dorosłymi dokładniej potrafiły dekodować zdziwienie,
strach oraz nieznacznie lepiej niesmak i smutek.
Cała ekspresja naszej twarzy opiera się na mikroekspresjach, czyli krótkotrwałych wyrazach
mimicznych pojawiające się na niej. Czas ich trwania wynosi zazwyczaj mniej niż jedną sekundę.
Tak więc przez bardzo krótki okres czasu na twarzy może pojawić się układ wyrażający pewien stan
emocjonalny. Mikroekspresje to symptomy naszych rzeczywistych emocji. Taki przelotny wyraz twarzy
zazwyczaj nie jest świadomie rejestrowany przez odbiorców. Jednak na niższych poziomach
przetwarzania zostanie on zarejestrowany i wywoła określoną reakcję emocjonalną.
Dzięki stosowaniu tzw. technik kierowania mimiką, możemy osiągać następujące efekty:
intensyfikować emocje (np. spotkawszy osobę, do której nie żywimy żadnych ciepłych
uczuć, staramy się ukryć naszą obojętność i w czasie rozmowy poprzez odpowiedni
wyraz twarzy okazujemy zadowolenie ze spotkania.);
deintensyfikować emocje (np. wyrażając złość wobec szefa zachowujemy się
znacznie bardziej powściągliwie niż wobec osoby, która nie ma możliwości zastosować
wobec nas jakichkolwiek sankcji.);
neutralizować emocje (np. normy kulturowe nakazują by mężczyzni nie okazywali
emocji, ponieważ jest to przejaw zniewieściałości. Kiedy pięcioletni "mężczyzna" płacze,
ponieważ przewrócił się i zranił się w kolano, wówczas mówimy: jesteś mężczyzną,
bądz dzielny, to tylko małe zadrapanie i na pewno wcale nie boli. W ten sposób dziecko
uczy się ukrywać emocje.);
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
12
maskować emocje (np. słuchając opowieści sąsiadki o tym, co się jej przydarzyło kiedy
czekała na wizytę u lekarza staramy się ukryć znużenie. Zamiast tego okazujemy
zainteresowanie, współczucie etc.).
KONTAKT WZROKOWY
Oczy stanowią najważniejszy obszar wizualnej uwagi - w czasie rozmowy uwaga koncentruje się na
oczach przez ok. 43% czasu. Zasadnicza funkcja kontaktu wzrokowego jest przekazywanie
komunikatów relacyjnych. Co to oznacza? Ogólnie można powiedzieć, że patrzenie na inna osobę jest
wyrazem zainteresowania i jednocześnie przejawem pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na to
zainteresowanie. Oczy są zwierciadłem duszy. Na przykład podczas rozmowy kwalifikacyjnej
kandydat usiłuje nawiązać dobry kontakt wzrokowy z rozmówca by poprzez ten kanał wyrazić swoja
wiarygodność, kompetencję, zainteresowanie firma. Jeżeli rozmówca jest zainteresowany
kandydatem, będzie skłonny pozytywnie odpowiadać na jego próby nawiązania kontaktu wzrokowego.
Rodzaje percepcji wzrokowej:
widzenie fowealne dołek środkowy (fovea) kąt widzenia 1 stopień widzenie
ostre szczegółów w odległości do 30 cm od oka;
widzenie makulalne? plamka żółta (macula) kąt widzenia po 3 stopnie w pionie i
kąt widzenia 12-15 stopni w poziomie;
widzenia peryferyjne kąt od 30 do 90 stopni wokół centralnego punktu w oku, czyli
zakres od 30 do 180 stopni nieostre widzenie przestrzeni wokół oka;
Inną ważną funkcją kontaktu wzrokowego jest redukowanie rozproszenia. W celu zwiększenia
koncentracji uwagi ograniczamy ilość odbieranych bodzców. Kanał wzrokowy jest jedną z dróg
dostarczania bodzców, a zatem koncentrując myśli na pewnym zdarzeniu, przypominając sobie jakieś
szczegóły, zastanawiając się nad odpowiedzią ograniczamy kontakt wzrokowy.
Ekspresja oczu wyraża się nie tylko poprzez spoglądanie, ale również:
zmianę wielkości zrenic (2-8 mm);
wskaznik mrugania (zwykle co 3-10 sek.);
stopień otwarcia oczu (od szeroko otwartych do przymkniętych powiek);
wyraz oczu tzw. maślane oczy, mordercze spojrzenie.
W komunikacji niewerbalnej za wysoce wiarygodne uznawane są reakcje zrenic oczu. Należą one do
nielicznych sygnałów mowy ciała praktycznie nie podających się świadomej kontroli. Rozszerzanie się
zrenic jest dowodem ogólnego pobudzenia psychicznego, a ich zwężanie- wyrazem złego,
negatywnego nastroju. Zaobserwowano, że podczas oglądania obiektów wyjątkowo atrakcyjnych
zrenice rozszerzają się. Zwężają się natomiast w czasie patrzenia na obiekty nieciekawe i niechciane.
To znakomite w swej rzetelności zródło informacji bywa niekiedy celowo ukrywane. Arystoteles
Onassis znany był z noszenia podczas zawierania kontraktów ciemnych okularów, zasłaniających
jego zachowania wzrokowe podobnie postępował Jaser Arafat czy też gen. Wojciech Jaruzelski.
Umiejętność odczytywania reakcji oczu wyjaśnia również przyczyny sukcesów wybitnych
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
13
pokerzystów. Dobry gracz wie, że gdy jego partner otrzymuje świetną kartę, to mimowolnie
rozszerzają mu się zrenice, a gdy przystępuje do blefu, to tak samo niezależnie od niego- zwężają mu
się.
Bystry obserwator potrafi ponadto zorientować się w uczuciach rozmówcy oraz określić stosunek do
niego, na podstawie koloru jego tęczówki. Zaciemnia się ona przy uczuciach negatywnych, rozjaśnia
przy pozytywnych. Wymowne komunikaty przesyła też otwarcie oczu. Przymknięte to dowód
znudzenia, braku zainteresowania, a jeżeli towarzyszy temu odchylenie głowy do tyłu, to również
poczucia wyższości danej osoby.
Niektóre przydatne zasady dotyczące kontaktu wzrokowego, to:
najlepiej utrzymywać kontakt wzrokowy przez około 30 60% czasu rozmowy, jeśli
kontakt trwa poniżej 30% - ukrywanie czegoś, powyżej 60% - osoby są bardziej
zainteresowani sobą niż rozmową;
obserwuj punkt neutralny na czole, u nasady nosa,
czas 3-4 sekundy;
obserwację ogranicz do twarzy;
unikaj wpatrywania się jak i rozbieganego wzroku;
nie wpatruj się w usta rozmówcy, gdyż tego typu spojrzenie ma podtekst seksualny;
nie zakładaj ciemnych okularów - stwarzają barierę z rozmówcą;
długie spojrzenie oznacza wymuszenie uległości, zdobycie dominującej pozycji;
unikanie kontaktu wzrokowego to oznaka dręczącego poczucia winy, antypatii, czy
obojętności lub że rozmówca zadaje krępujące pytania, dodatkowo spojrzenie w bok
może oznaczać lekceważenie rozmówcy;
W zależności od tego na jaką część twarzy spoglądamy można ustalić typ relacji pomiędzy
rozmówcami. Jednocześnie należy pamiętać, iż zazwyczaj nasz wzrok kreśli na twarzy rozmówcy
trójkąty, a od tego gdzie spoglądamy zależą odczucia naszego odbiorcy:
trzecie oko lub trójkąt nad brwiami patrzenie w to miejsce stwarza atmosferę
powagi i skupienia na rozmówcy tzw. spojrzenie biznesmena;
trójkąt pomiędzy oczami a ustami to tzw. spojrzenie towarzyskie;
trójkąt pomiędzy oczami a okolicami poniżej podbródka to tzw. spojrzenie intymne;
spoglądanie na boki świadczyć może o braku zainteresowania rozmową lub o
wrogości;
jednakże gdy dołączy się do tego uśmiech lub lekko podniesione brwi jest to sygnał
zalotów;
natomiast spoglądanie na boki, zmarszczone brwi lub opuszczone kąciki ust oznaczają
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
14
podejrzliwość, wrogość lub krytycyzm;
spoglądanie do góry, ponad rozmówcę (w niebo) oznacza zazwyczaj myślenie o
przyszłości, planowanie, marzenie lub przypominanie sobie czegoś;
spoglądanie na wprost świadczy o myśleniu o terazniejszości:
spoglądanie w dół może oznaczać myślenie o przeszłości, wspominanie;
spoglądanie poprzez rozmówcę - może oznaczać lekceważenie;
przymknięte oczy podczas rozmowy oznaczają brak zainteresowania, znudzenie i
niekiedy lekceważenie rozmówcy (jeśli osoba odchyla dodatkowo głowę) spojrzenie
typu co to nie ja lub odczepcie się ode mnie ;
BRWI I CZOAO
Poza oczami do najbardziej ekspresyjnych obszarów twarzy, które biorą bezpośredni udział w
kontakcie wzrokowym, należą okolice brwi i czoła. Czoło zazwyczaj współpracuje z brwiami i oczami;
dlatego stopień napięcia mięśni czoła odzwierciedla to co pokazują brwi potęgując siłę przekazu.
brwi podniesione do połowy zdziwienie;
marszczenie brwi oznacza niezrozumienie, powtórz;
całkowicie obniżone brwi złość;
do połowy obniżone zakłopotanie;
stan normalny bez komentarza;
zaskoczenie brwi uniesione i łukowato wygięte; skóra pod
brwiami napięta; powieki rozwarte (górna uniesiona dolna
ściągnięta); białko oczu widoczne ponad tęczówką często
także pod nią;
całkowicie podniesione brwi wyrażają także
niedowierzanie;
strach, przerażenie brwi uniesione i ściągnięte razem,
górna powieka uniesiona, odsłaniająca białko oka ponad
tęczówką, dolna powieka napięta i uniesiona;
odraza ekspresja widoczna jest głównie w dolnych partiach
twarzy i w obrębie dolnych powiek; pod dolną powieką rysują
się bruzdy; dolna powieka podniesiona, lecz nie napięta; brwi
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
15
opuszczone, spychające górne powieki w dół;
gniew brwi opuszczone i ściągnięte razem; między brwiami
powstają pionowe bruzdy; dolna powieka napięta, może być
także uniesiona; górna powieka napięta, może być także
zepchnięta w dół na skutek opuszczenia brwi; oczy o
twardym spojrzeniu, niekiedy lekko wyłupiaste;
radość ekspresja manifestuje się głównie w dolnych
partiach twarzy i w obrębie dolnych powiek; pod dolną
powieką rysują się bruzdy; dolna powieka uniesiona, lecz nie
napięta; przy zewnętrznych kącikach oczu rysują się bruzdy
czyli kurze stopki;
smutek wewnętrzne krańce brwi uniesione; fałdy skóry pod
brwiami formują kształt trójkąta ze szczytem nieco ponad
wewnętrznymi kącikami oczu; górna powieka uniesiona przy
wewnętrznym kąciku oka;
niewiara - spoglądanie w dół z odwrócona twarzą;
RÓŻNICE W ZACHOWANIU WZROKOWYM
KOBIETY MŻCZYyNI
kobiety intensywniej przyglądają się mężczyzni zwiększający kontakt
swoim konwersacyjnym partnerom wzrokowy podczas mówienia
podczas rozmowy, słuchania i pauz postrzegani są jako bardziej aktywni;
niż mężczyznie;
zrenice mężczyzn rozszerzają się
nawiązują bardziej intensywny bardziej na widok kobiet;
kontakt wzrokowy z rozmówcą
mężczyzni o skłonnościach
podczas słuchania niż mówienia;
homoseksualnych reagują zrenicznie
w trakcie słuchania kobiety o silniej na zdjęcie mężczyzn niż
niższym statusie podtrzymują kobiet;
kontakt wzrokowy przez znacząco
mężczyzni o skłonnościach
dłuższy czas niż to czynią kobiety o
homoseksualnych silniej reagują na
wysokim statusie;
zdjęcie kobiet o małych zrenicach;
nawiązują bardziej intensywny
chłopiec silniej reaguje na zdjęcie
kontakt wzrokowy niż mężczyzni;
matki i dziewczynki;
częściej niż mężczyzni przejawiają
mężczyzni intensywniej angażują się
unikowe zachowania wzrokowe;
we wzajemną wymianę spojrzeń w
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
16
duże dystanse są bardziej wygodne miarę starzenia;
dla kobiet;
mężczyzni nie wydają się być
kontakt wzrokowy u wielu kobiet urażeni faktem, że inni ludzie nie
staje się emocjonalnym wyrazem patrzą na nich;
próby nawiązywania i podtrzymania
ulegli mężczyzni częściej spoglądają
towarzyskich relacji;
na słuchacza, który dostarcza
przywiązują zwykle większe niewielu społecznych bodzców
znacznie do stroju, koloru, wzmacniających, zaś mężczyzni
aranżacji, przestrzeni, urządzenia dominujący w obliczu niewielu
wnętrz itp.; wzmocnień wykazują tendencję do
ograniczania ilości spojrzeń;
w toku interakcji między dwiema
kobietami poziom zachowań
wzrokowych jest większy;
częściej skupiają na sobie wzrok
innych;
zrenice kobiet rozszerzają się
bardziej na widok mężczyzn i
dzieci;
USTA
Ciekawostką może być fakt, iż wyżej wspomniany zespół naukowców brytyjskich zarejestrował
dziewięć rodzajów uśmiechów, z których najpopularniejsze to:
uśmiech zwykły czyli nie odsłaniający zębów, obserwujemy go u
osób, które uśmiechają się same do siebie np. pod wpływem
wspominania mile spędzonego dniał
uśmiech górny odsłonięte są tutaj górne siekacze, uśmiechowi
towarzyszy kontakt wzrokowy, często spotykamy się z nim podczas
witania przyjaciół;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
17
uśmiech szeroki najczęściej daje się do zaobserwowania
podczas zabawy, czasem połączony jest ze śmiechem, odsłonięte
są w nim górne i dolne siekacze, rzadko zdarza się, że występuje
razem z kontaktem wzrokowym; pojawia się w sytuacjach
przyjemnego podniecenia , usta są wtedy rozchylone, wargi mocno
odciągnięte ku tyłowi odsłaniają górne i dolne zęby;
uśmiech prostokątny stosują go ludzie w sytuacjach
wymagających uprzejmości, wargi są silnie rozciągnięte, odsłaniając
górne i dolne zęby;
uśmiech z przygryzaniem wargi przypomina uśmiech górny z
tym, że dolna warga znajduje się pomiędzy zębami, wskazuje na
podrzędność wobec osoby, do której jest skierowany;
uśmiech przez zęby przypomina szczerzenie zębów u zwierząt i
tak też go można interpretować, zachowanie takie można
wskazywać na nieszczerość lub złośliwość;
Ponadto należy pamiętać o kardynalnych zasadach dotyczących ułożenia ust
usta ułożone w kąciki ust i usta w pozycji
usta w tzw. trąbkę lub
podkówkę oznaczają neutralnej należy
dzióbek może to
smutek; interpretować w kontekście
oznaczać myślenie,
pozostałych elementów
zastanawianie się nad
przekazu;
czymś, przypominanie
sobie czegoś;
kąciki lekko podniesione a wargi zaciśnięte napięcie lub ból;
jeden kącik podniesiony a wargi razem oznacza to lekceważenie, pogardę;
usta rozchylone najczęściej pokazują zdziwienie lub zainteresowanie;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
18
RÓŻNICE W EKSPRESJI MIMICZNEJ
KOBIETY MŻCZYyNI
znacznie częściej i spontanicznej częściej internalizują emocje;
ujawniają swoje uczucia;
posiadają mniejszą zdolność
śmieją się dwukrotnie dłużej odtwarzania swoich wyrażeń
zarówno podczas słuchania jak i mimicznych;
mówienia;
śmieją się i uśmiechają rzadziej;
są nieznacznie dokładniejsze i
nie obdarzają większą sympatią
bieglejsze w ocenianiu mimicznego
innych, którzy śmieją się i
wyrażania, szczególnie w
uśmiechają;
dekodowaniu mimicznych wyrażeń
emocji;
lepiej przekazują emocje;
wykazują większą zdolność
zapamiętywania swoich własnych
wyrażeń mimicznych;
wykazują większą skłonność do
odwzajemniania uśmiechu, jeśli
ktoś uśmiecha się do nich;
obdarzają większą sympatią innych,
którzy śmieją się i uśmiechają;
intensywniej posługują się
mimiczna ekspresją i są bardziej
wyraziste niż mężczyzni;
PANTOMIMIKA, czyli gestykulacja
Kiedy mówimy nieustannie poruszamy rękami, głową ale też całym ciałem. Ruchy te są
skoordynowane z mową i stanowią część całościowego procesu komunikowania się. Ręce, poza
twarzą, są chyba najbardziej ekspresyjną partią ciała człowieka. To właśnie nimi wykonujemy
mnóstwo ruchów: wymachujemy ramionami, kreślimy znaki, wykonujemy ruchy ostre i miękkie,
dotykamy, głaszczemy, podtrzymujemy, pieścimy, uderzamy, szczypiemy, drapiemy, przesuwamy itp.
Ręce to jeden z istotnych instrumentów aktywnej komunikacji międzyludzkiej. Wreszcie rękami można
wyrazić swoje uczucia i postawy. I tutaj nasuwa mi się pewne spostrzeżenie, a mianowicie w
wychowaniu zaczyna pojawiać się zubożenie ekspresji ruchowej, powściągliwość, rezygnacja ze
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
19
spontanicznych odruchów, tłumienie mowy rąk. To z kolei uniemożliwia wyrażanie siebie, a tym
samym poznawania i odczuwania drugiego człowieka.
DOTYK
Co ciekawe, dopiero od niedawna zaczęto sobie uświadamiać znaczenie, jakie posiada skóra ludzka
w komunikacji interpersonalnej. Narząd ten jest bowiem takim organem zmysłu, który charakteryzuje
się ogromną liczbą receptorów dotykowych. Pierwszym zewnętrznym bodzcem jaki otrzymujemy w
życiu jest dotyk. Towarzyszy nam od narodzenia przez całe życie, ale tak naprawdę to jego zródła są
jeszcze głębsze, bo obejmują życie płodowe. Dziecko przebywające w łonie matki, pomimo tego że
nie widzi ani nie słyszy, odczuwa przyjemność związaną z kontaktem z ciepłymi wodami płodowymi i
delikatnym uściskiem ścian macicy na ciało. Brak kontaktu fizycznego w dzieciństwie może mieć
przykre reperkusje. Wyniki eksperymentu Trzy matki Harlow wykazują, że młode i pozbawione
kontaktu z dorosłymi osobnikami swojego gatunku pozostają społecznymi kalekami do końca życia.
Dzieci, które doświadczały zbyt małej ilości dotyku w niemowlęctwie zapadają na chorobę sierocą,
wykazują opóznienia rozwoju emocjonalnego, poznawczego i społecznego.
Dotyk stanowi sygnał o bardzo dużej sile oddziaływania, a z powodu konotacji z seksem i agresją
dotyk stanowi sygnał o bardzo dużej sile oddziaływania. (Dlatego istnieją określone normy społeczne,
które regulują akceptowany obszar i liczbę dotyków w zależności od charakteru związku
interpersonalnego. Istnieje szereg sytuacji, w których kontakt cielesny jest akceptowany, np. w
sporcie, podczas tańca, podczas badania lekarskiego, w czasie składania życzeń. We wszystkich tych
sytuacjach obowiązują inne reguły, ale wspólnym mianownikiem jest brak związku pomiędzy dotykiem
i poczuciem intymności). Wymienione rodzaje dotyku stanowią bowiem przykłady dotyku
funkcjonalnego.
Przekazy dotykowe są szczególnie skuteczne w dostarczaniu pocieszenia osobom potrzebującym
psychicznego wsparcia. Poprzez dotyk najlepiej dokonuje się transmisja uczucia sympatii,
zrozumienia, współczucia. Bardzo ważna jest rola dotyku w relacjach rodzice-dzieci. Dotyk odgrywa
ogromnie ważną rolę w kształtowaniu bliskich relacji.
Przekaz zawarty w dotyku zależy jednak od rodzaju relacji. W bliskich związkach dotyk komunikuje
sympatię, życzliwość, wsparcie, etc, a w relacji np. z szefem jest wskaznikiem władzy, dominacji i
statusu.
Najważniejsze funkcje komunikacyjne dotyku to:
wspieranie/ pocieszanie;
funkcja afiliacyjna;
funkcja władzy.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
20
RÓŻNICE W ZACHOWANIU DOTYKOWYM
KOBIETY MŻCZYyNI
u kobiet dotyk tej samej płci jest są niechętni wobec dotykania innych
całkiem dopuszczalny, a niekiedy mężczyzn (powodem mogą być
wręcz pożądany; postawy homofobiczne oraz strach
przed etykietką homoseksualisty), z
w parach małżeńskich po
wyjątkiem sztywno określonych i
czterdziestce kobiety częściej
społecznie aprobowanych norm
dotykają mężczyzn niż na odwrót
zachowań na przykład w sporcie;
(dotyk ten jednak jest tylko
przelotny, to chwytanie pod ramię młodzi mężczyzni częściej inicjują
lub za rękę); zachowania dotykowe w stosunku
do młodych kobiet niż na odwrót;
częściej inicjują zachowania
eskalujące intymność, jeżeli są one chłopcy częściej dotykają dłonią i
odwzajemnione przez mężczyzn; obejmują ramieniem;
przekazują i odbierają więcej mężczyzni wykazują swobodę i
dotyków; dowolność w dotykaniu kobiet;
w większym stopniu objawiają są rzadziej dotykani przez innych;
skłonność do poszukiwania
nie doceniają dotyku w takim stopniu
fizycznego kontaktu;
jak kobiety;
dotykają częściej innych w
nie rozróżniają rodzajów dotyków;
przypadku gdy w grę wchodzi
ogólnie postrzegają dotyk jako
interakcja z dziećmi;
rodzaj instrumentalnego zachowania
są częściej dotykane przez innych;
prowadzącego do seksualnej
bardziej doceniają znaczenie aktywności lub jako zachowanie,
dotyku; które jest infantylne, wskazujące na
brak samodzielności;
dokonują rozróżnienia pomiędzy
zachowaniem dotykowym
sygnalizującym ciepło,
a zachowaniem dotykowym
sugerującym seksualne zamiary;
kobiety spostrzegają dotyk głównie
jako rodzaj ekspresyjnego
zachowania, które demonstruje
ciepło i przywiązanie;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
21
GESTY DAONI, RKI I RAMIENIA
Rytuały kody niewerbalne odgrywają ważną rolę w rytuałach. Dobrze wszystkim znanym rytuałem
społecznym jest witanie się i żegnanie. Podczas przywitania w kulturze polskiej mężczyzni podają
sobie ręce (jeśli odległość pomiędzy osobami na to pozwala), uśmiechają się do siebie oraz
nawiązują kontakt wzrokowy. Inne rodzaje rytuałów to promocje, immatrykulacje, honorowe
wręczanie nagród, itp.
uścisk końca palców utrzymanie niekrępującej
odległości ale także brak pewności siebie;
uścisk sztywnej ręki agresywna osobowość,
utrzymanie dystansu wobec partnera;
uścisk głęboki i dość mocny szczerość i przyjazne
nastawienie;
lekki uścisk dłoni przy powitaniu tzw. śnięta ryba
słabość charakteru lub chęć wycofania się;
Używanie obu dłoni do
uścisk nadgarstka tzw.
powitania lub
rękawiczka jeśli dodamy
pożegnania kogoś jest
do tego potrząśnięcia i
próba wzbudzenia
wychylenie ciała do przodu
zaufania i wywarcia na
to mamy do czynienia z
osobie pozytywnego
uściskiem dłoni polityka;
wrażenia, jest to
uchwyt łokcia
związane także z
uchwyt ramienia relacjami
emocjonalnymi
ucisk barku
pomiędzy osobami
używającymi tego typu
gestów. Z obserwacji
wynika, że im ręka
chwytająca znajduje
się wyżej tym
serdeczniejsze
stosunki panują
pomiędzy osobami (od
nadgarstka do barku).
brak uścisku dłoni w niektórych kulturach nie podaje się dłoni w geście powitania czy to
pożegnania jest to spowodowane kwestią higieny, gdyż dłonią wykonuje się różne
intymne nie zawsze higieniczne czynności dlatego też w zamian stosuje się inne gesty
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
22
jak np. machanie ręką lub ukłon ciała;
otwarta dłoń otwarta dłoń
skierowana ku skierowana ku
dołowi - gest górze gest
dominacji, próba uległości,
podkreślenia swego podporządkowania
autorytetu; się;
Otwarta, wnętrzem do góry zorientowana dłoń oznacza
niezdecydowanie i chęć podjęcia dialogu, ale może także
oznaczać nonszalancję, czyli lekceważenie innych. Kiedy obie
dłonie znajdują się obok siebie, a ich wnętrza skierowane są ku
górze wtedy mamy do czynienia z mniej lub bardziej artykułowaną
prośbą, czasem wręcz błaganiem (Arafat). Wtedy końce palców
wskazują adresata prośby. Czasem niebo, a czasem kogoś na
przeciw.
składanie dłoni w wieżyczkę gest ten wyraża pewność lub zadowolenie z siebie; im
bardziej na przykład dyrektor czuje się ważny, tym wyżej trzyma dłonie podczas
wykonywania tego gestu; gest ten jest często używany w kontaktach między
przełożonym a podwładnym; gest ten posiada dwie wersję:
obniżonej wieżyczki jest zwykle
podniesiona wieżyczka stosowana
stosowany przez osobę słuchającą;
zwykle, kiedy osoba używająca go
wyraża swoją opinię lub przedstawia
pomysły i to ona mówi;
palec wskazujący podniesiony i dłoń zwinięta w trąbkę - świadczy o
przyłożony do ust chęć przerwania patrzeniu na świat nieco z góry, bo
mówiącemu; ma się intelektualna przewagę - wie
się lepiej od innych;
zacieranie rąk jest sposobem zaciśnięta pieść z wyciągniętym
niewerbalnego przekazywania palcem wskazującym - gest
swoich pozytywnych oczekiwań; agresywności, zmusza do uległości
natomiast pocieranie wilgotnych
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
23
dłoni o materiał sygnalizuje (dokładne omówienie na str. 28 i 29);
zdenerwowanie; kiedy osoba stojąca
na przystanku pociera ręce w
mrozną zimową pogodę to znaczy,
że jest jej zimno;
REGULATORY np. POWITANIA I PORZEGNANIA
Scenka z Ojcem Świętym: Scenka z parlamentarzystami ma W powyższej scence mamy do
prymas na klęczkach z zdecydowanie "seksistowski" czynienia z dwoma
synowskim posłuszeństwem charakter. Dominujący Kalisz mężczyznami zachowującymi
całuję rękę Papieża, który stara bierze oburącz w posiadanie dłoń dystans. Dlatego muszą się
się rękę cofnąć, a samemu posłanki, która z zachwytem ulega mocno wychylić, aby uścisnąć
zniżyć do starszego przecież partyjnemu koledze. sobie dłonie. Nie pragną tak
wiekiem Wyszyńskiego. Widać Charakterystyczne, protekcjonalne naprawdę zbliżenia. Mają do
dwa plany. Jeden to hierarchia uchwycenie drugą dłonią siebie wiele szacunku, wręcz
stanowisk, a drugi świadczy o przedramienia kobiety, w istocie respektu, co wyraża się
wyjątkowej więzi emocjonalnej uniemożliwia jej cofnięcie ręki, ale patrzeniem sobie w oczy.
łączącej tych dwóch Polaków. ona wcale jej cofnąć nie chce. Przypominają trochę dwóch
Owa więz powoduje, że Papież Mamy tu z jednej strony gest wojowników uważnie
zle się czuje w roli właściciela, zaś z drugiej zachwyt obserwujących się przed
odbierającego hołd. zadowolonej z tej podległości czekającą ich walką.
kobiety. Scena z dużym ładunkiem
erotyzmu.
Misie i karpie. W okresie istnienia ZSRR Leonid Breżniew stworzył swoisty styl powitań przywódców.
Objęcia i soczyste całusy prosto w usta należały do kanonu powitań i pożegnań. Styl był na tyle
dominujący, że miał pózniejszych kontynuatorów nawet po śmierci Breżniewa. W ocenie zwykłych ludzi
rytuał ten miał w sobie coś z rytuałów mafii. Udawana serdeczność, widoczny gołym okiem fałsz i
nieszczerość.
I II III IV
I Edwarda Gierka w objęciach Leonida Breżniewa. Pierwszy sekretarz KC KPZR
nieomal omdlewa jak dziewica. Stwarza to zaskakujące wrażenie, że to Edward
Gierek jest dominującym samcem, a Leonid Breżniew nadstawia łaskawie usta do
całowania w pozie sugerującej, że sprawia mu to przyjemność. Zamyka oczy, aby
czerpać z tej sytuacji więcej przyjemności.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
24
II Wierny także w sferze rytuału, przywódca NRD Erich Honecker narzuca się z
czułościami Gustawowi Husakowi, genseka z Czechosłowacji, który nie bardzo pali
się do tej wymiany czułości.
III Ostatni przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow w najbardziej bodaj popularnym zdjęciu
tego rytuału wraz z Erichem Honeckerem, wówczas już kompletną marionetką. Za
kilka miesięcy przestało istnieć NRD, a ZSRR rozwiązał się jakiś czas pózniej.
Interesujące na tym zdjęciu jest ułożenie ust "w dzióbki" oraz intensywne
obejmowanie się, co dodaje pocałunkowi pikanterii. Zdradza nam to, że całowanie się
komunistycznych przywódców wykraczało poza czystą formę. Tak jakby po latach
stosowania u obu mężczyzn wywoływało pozytywne emocje.
IV To szczególnie widać w wykonaniu Borysa Jelcyna wówczas już prezydenta Rosji i
Wiktora Czernomyrdina wtedy premiera. Ci dorośli w końcu mężczyzni demonstrują
dużą naturalność i spontaniczność. W ich pocałunku jest pijacka prymitywna
szczerość. Czuje się wręcz, że obaj panowie wypili razem niejedną butelkę podczas
wspólnych biesiad.
Także współcześni parlamentarzyści często używają powitań w starym stylu. Ponadto służy to także
podkreśleniu własnej przynależności do danego ugrupowania, co z kolei prowadzi do zwiększenia
polaryzacji relacji międzyludzkich. I tak jedni stają się wrogami, a inni prawie rodziną. Stwarza to okazję
do charakterystycznych dla danego "stada" przejawów pozytywnych uczyć. Nie dziwi, zatem kiedy
uczucia przejawiają się demonstracyjną wymianą zbliżeń fizycznych bez względu na płeć.
Powyżej poseł Sobótka i Z nieco innej okazji mamy do Z kolei Józef Oleksy z Andrzejem
posłanka Błochowiak czynienia z wymianę męskich Celińskim sarmacko wpadają
wymieniający gesty sympatii. czułości, którą objawia poseł Wiatr sobie w ramiona, lecz nieco
Także rudowłosa posłanka wobec ministra Cytryckiego. teatralnie. Ich biodra przeczą
pragnie dołączyć do swojej Wygląda także na to, iż wzajemny ramionom. Ta poza, mimo
koleżanki by uścisk ramion obu panów pozorów, zdradza brak
równie ekspresyjnie wpaść w spotęguje jeszcze soczysty całus emocjonalnej głębi. Może dlatego,
męski uścisk posła. w policzek, co wzmacnia że Andrzej Celiński nie ma
dodatkowo wewnątrzpartyjną więz. wieloletniego stażu w SLD.
Rytuał poddanego presji psychologicznej stada, jakim jest każde ugrupowanie polityczne, w swoim
podświadomym przekazie ma na celu integrację na nieomal zwierzęcym poziomie. Im bardziej tego
rodzaju kontakty fizyczne są "intymne" w sensie odległości, tym większą zażyłość emocjonalną należy
podejrzewać. A jednocześnie dostrzec należy drugi biegun, czyli równie ekspresyjną agresywność
wobec swoich przeciwników politycznych.
PRZEMAWIANIE
Niedyskretne dłonie. Przemawianie służy zwykle przekonywaniu. Natężenie emocjonalne związane
z chęcią przekonania słuchaczy przejawia się mimiką i gestykulacją. Są one tym intensywniejsze im
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
25
chęć przekonania jest większa. Należy tu uwzględniać oczywiście indywidualny temperament i
uwarunkowania kulturowe. Niezależnie jednak od tego wszystkiego istnieje pewna ogólna zasada.
Dłonie coś opowiadają: grożą, opisują, obiecują, zdradzają to co "w duszy gra".
Dłonie kreślące obłe kształty Palec wskazujący wystawiony Innym razem mamy do czynienia ze
(Tony Bleir) dopowiadają jak do góry jak wykrzyknik (Fidel sprawą otwartą i trudną do
duży jest problem, coś Castro) podkreśla wagę słów zdefiniowania. Wtedy dłoń wnętrzem
rośnie lub maleje, może i mówcy. Podkreśla, że to co skierowana do góry (Dalaj Lama) ma
trzeba to coś zebrać jak powiedziane ma szczególną zachęcać do podjęcia tematu.
urabiane ciasto lub wartość. W palcu Zaprasza do wzięcia udziału w
obracany w dłoniach wskazującym niebo jest w dyskusji, zajęcia stanowiska, tak jak
przedmiot, aby lepiej mu się pewnym sensie odwoływanie gest zachęcający do siedzenia.
przyjrzeć. się do najwyższego Inaczej to ujmując; wraz z
autorytetu i demonstracją zaciskaniem dłoni i wystawianiem
płynącej stamtąd łaski bycia wskazującego palca rośnie u mówcy
najważniejszym. przekonanie o własnych racjach. Im
wyżej, tym poczucie to jest większe.
Kreślenie w powietrzu otwartymi dłońmi rozmaitych figur znamionuje bieżący wysiłek intelektualny.
Ręce pomagają znalezć właściwe rozwiązanie. Jak u dziecka, które nie potrafi inaczej, bo brakuje mu
słów. Obrazują lub wspierają myślenie i poszukiwanie czegoś właściwszego, choć mogą także być
jedynie czystą nieomal barokową specyficzną dla mówcy ekspresją bez większego znaczenia. Co jest
typowe dla południowców.
Palec wskazujący. Ten gest typowy dla mężczyzn ma oczywistą falliczną formę. Świadczy też w
pewien sposób o typowo męskich instynktach. Przez psychologów wyprostowany palec wskazujący
ma metaforyczne działanie noża, a więc ma zranić, ostrzegać, wystraszyć. Ma w sobie coś z
wykrzyknika i ma podkreślać wagę tego co się mówi. Zawsze jednak reprezentuje potrzebę
eksponowania własnego ego. U każdej z prezentowanych postaci oznacza co innego.
I II III IV V
I Odmienną od pozostałych polityków postawę przyjmuje Bill Clinton. On
koncentruje uwagę innych na wskazywanej przez siebie osobie lub rzeczy.
Jest w tym geście siła przywódcy stada, który wskazuje innym co jest ważne.
Przypomina w tym wojownika idącego przodem.
II Natomiast Andrzej Lepper tak nieśmiało wystawia palec wskazujący, bo mimo
grozniej miny, wewnątrz nie jest już tak pewny siebie, jak próbuje pokazać to
miną i głosem.
III Pakistański generał Musharaf zacisnął dłoń w pięść, bo właśnie takiej
pewności nie ma i dlatego zdecyduje się na użycie siły w razie oporu. Gest
pięści może więc także świadczyć o braku wewnętrznej siły.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
26
IV Osama Bin Laden uniósł palec, by podkreślić nieodwołalność wygłaszanych
kwestii. Pokazuje, że się nie myli, bo jest z nim siła wyższa - logika, Bóg, racja.
V Donald Ramsfeld kłuje nas lub kogoś w oczy dając do zrozumienia, że nie
akceptuje odmiennego zdania , a to co mówi ma charakter polecenia" "zrób to
i nie dyskutuj".
Nad wszystkimi dominuje duch tow. Wiesława, który niczym Mojżesz łączy się z opatrznością za
pomocą ręki wyciągniętej ku niebu. Przybierając dumną formę gotyckiej katedry wypełniony jest,
niczym ona, przeświadczeniem o misji dziejowej jaką przypadło mu pełnić. Wystrzegajmy się ludzi,
którzy wyciągając wskazujący palec ku górze próbują zdobyć tam poparcie dla tego co mówią i robią.
Tym gestem bezwiednie ostrzegają nas przed sobą, bo zdradzają, że są ważniejsi od nas.
Stara szkoła. Przemawianie to widowisko. Kiedyś, w czasach kiedy nie było ekspertów od image,
politycy musieli bardziej ufać instynktowi, bardziej korzystać z gestykulacji. Prezydent Francji generał
de Gaulle był ostatnim bodaj wielkim europejskim politykiem mającym wizję wykraczającą poza
wyłącznie własny sukces. Ponieważ miał słaby wzrok, a nie chciał się pokazywać publicznie w
okularach, uczył się swoich przemówień na pamięć i nigdy ich nie czytał. Dzięki temu mógł
gestykulować.
W serii ujęć zobrazowane są rosnące emocje przemawiającego. Początkowo spokojny, nieco
wyniosły, o czym świadczy uniesiona broda i odchylona do tyłu postawa, stopniowo angażuje się w to
co mówi. Otwierają się zamknięte dłonie i odwracają wnętrzem do góry. To emocja powoduje, że ręce
unoszą się, tak jakby wysokość ich uniesienia świadczyć miała o wadze poruszanych kwestii.
GESTY DAONI, REKI I RAMION W RÓŻNYCH KOMBINACJACH
Oto kilkanaście najczęstszych gestów z użyciem dłoni, przedramion i ramion:
ręce splecione lub skrzyżowane na piersi wycofanie,
wrogość i chęć obrony; pozycja ta występuje w kilku
odmianach w zależności od tego w jakiej pozycji
znajdują się dłonie:
ręce skrzyżowane na piersi z zaciśniętymi pięściami
ukrywanie czegoś, chęć opanowania emocji a nawet
agresji;
ręce skrzyżowane na piersi z dłońmi schowanymi pod
pachami i kciukami skierowanymi ku górze postawa
wywyższania się z jednoczesnym zamknięciem się;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
27
ręce skrzyżowane na piersi z dłoń drapiąca drugą dłoń dłoń trzymająca łokieć na
dłońmi chwytającymi ramiona na wysokości żołądka wysokości żołądka gest
postawa stanowcza; postawa świadczy o częściowej bariery
zamaskowanej ramienia;
nerwowości;
Często zdarza się też że osoby używają przedmiotów typu torebka, bukiet kwiatów, kieliszek z winem
itp., aby stworzyć barierę jest to postawa która najczęściej ma na celu zamaskowanie nerwowości.
dłonie skrzyżowane na wysokości podbrzusza jest to odmiana powyższych gestów
obronnych głównie stosowana przez mężczyzn;
splecione dłonie na pierwszy rzut oka wydaje się być gestem wyrażającym pewność
siebie, gdyż osoba wykonująca go często jest uśmiechnięta i wydaje się być szczęśliwa;
jest to w rzeczywistości gest sygnalizujący sfrustrowanie, wrogą postawę; sygnalizuje on,
że dana osoba próbuje zapanować nad swoją negatywną postawą; pojawia się ten gest w
trzech podstawowych wariantach:
splecione dłonie w splecione dłonie w splecione dłonie w
pozycji pozycji środkowej pozycji obniżonej
podniesionej
Istnieje pewna korelacja między wysokością na jakiej ręce są trzymane, a nasileniem negatywnego
nastroju; im wyżej splecione są ręce, tym trudniej będzie nawiązać kontakt;
rozczapierzone palce, lekko zgięte trzymanie palca jednej ręki druga dłonią
ku osobie która, wykonuje ten gest sygnał, iż rozmówca nie bardzo wie co
chęć dominowania nad innymi; powiedzieć szukanie oparcia;
pocieranie się przecieranie lub pocieranie lub lekkie
łagodnie opuszkami pocieranie brwi, oka dotykanie koniuszka
palców świadczy o lub oczu palcem nosa - odmowa,
kłopotliwej, krępującej wskazującym wątpliwości,
sytuacji, niechęci wątpliwości, kłamstwo, ale także
angażowania się w niedowierzanie, zamyślenie lub
jakąś sprawę; kłamanie; szukanie wyjścia z
trudnej sytuacji;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
28
szczypanie, głowa oparta na otwarta dłoń na
pociąganie ucha ręce, oczy policzku
niezdecydowanie; spuszczone zastanawianie się,
nuda; rozmyślanie;
obgryzanie paznokci brak poczucia
szczypanie nasady nosa, oczy bezpieczeństwa; zdenerwowanie;
zamknięte negatywna ocena;
poprawianie, układanie włosów - brak
pewności siebie, brak poczucia
bezpieczeństwa ale także gest
zalotów;
głaskanie, stukanie palcami lub całą dłonią
podpierająca podbródek gest ten chyba na całym
świecie towarzyszy podejmowaniu decyzji; spójny z
tym gestem wyraz twarzy to lekkie przymrużenie oczu,
lekko przechylona głowa i spoglądanie do góry;
dłonie w kieszeniach z kciuki wystające z kieszeni dłonie w tylnich
przodu akcentowanie niezależnie czy ma to kieszeniach osoba
swojej pozycji; miejsce z przodu czy z tyłu pragnąc dominować, ale
ciała (ukrycie skrzętnie ukrywająca to;
gdy ręce tkwią głęboko wtedy
dominującej postawy)
występuje postawa
kciuki są używane w celu
nieprzenikniona ukrywanie
okazania dominacji,
emocji, odczuć, myśli;
wyższości lub nawet
agresji; osoby
wystawiające kciuki często
kołyszą się na stopach, aby
wydać się wyższe;
chwytanie dłoni, nadgarstków, łokci i ramion z tyłu ogólnie jest to gest wyższości i
pewności siebie; pozwala na odsłonięcie w sposób nieświadomy i zdradzający brak lęku,
nie zabezpieczonych przed ciosami wrażliwych części ciała; jednakże należy pamiętać, że
im wyżej chwytamy ramie tym chęć zapanowania nad emocjami oraz stopień frustracji lub
oburzenia większy; gest ten występuje w kilku odmianach:
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
29
chwytanie chwytanie chwytanie chwytanie
dłoni nadgarstka łokcia ramienia
pewność brak
siebie pewności
siebie
drapanie się palcem wskazującym za drapanie szyi to oznaka wątpienia
uchem oznacza wątpliwość i albo niepewności;
niepewność jako te cechy dominujące w
życiu uczuciowym; co ciekawe prawie
zawsze drapiemy się pięć razy;
pociąganie kołnierzyka gest najczęściej oznaczający kłamanie, ale także frustracje lub
gniew;
ocena wyrażająca zainteresowanie pięść przyłożona
do policzka z palcem wskazującym skierowanym do
góry, najczęściej przyłożonym w okolicach skroni;
ocena krytyczna mamy do czynienia kiedy palec
wskazujący jest skierowany pionowo, wzdłuż policzka a
kciuk podpiera brodę, postawa ta występuje zazwyczaj z
lekkim przechyleniem głowy;
bębnienie palcami na przykład o blat stołu jest błędnie interpretowane jako nudzenie się,
a w rzeczywistości oznacza niecierpliwość.
delikatne podparcie brody na odwróconej dłoni typowe
dla kobiet, znamionuje kokieterię wypływającą z
przekonania o własnej urodzie;
pięść "wciśnięta" w policzek może zdradzać jakiś
poważny wewnętrzny stres;
pięść "przyłożona" do brody znamionuje ukrytą
brutalność i popędliwość;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
30
Także w Polsce mamy coraz częściej do czynienia z
bogata ekspresją pantomimiczną, czego dobrym
przykładem są Polscy politycy, którzy coraz chętniej
gestykulują. Porzucili dawną sztywność i pomagają
sobie coraz bardziej gestykulacją. Ryszard Kalisz
podobnie jak Tony Blair próbuje objąć dłońmi
problem i ukazać namacalnie jego krągłość. To może
być zresztą pewna charakterystyczna cecha w
gestykulacji Ryszarda Kalisza. Leszek Miller
wykonuje proszący, w czym przypomina nieco
Arafata. Gest ten, tak czy inaczej, zdradza
bezradność i oczekiwanie pomocy, choćby w
zrozumieniu argumentacji.
Co zasłaniamy rękoma Wedle psychologów nasz instynkt zmusza nas do obrony stref wrażliwych i
ważnych. Chronimy szyję, głowę, brzuch. Dlatego zagrożeni, nie mając niczego innego do obrony
przyjmujemy pozy obronne i zasłaniamy się rękoma.
I II III IV
I W tej pozie Jolanta Kwaśniewska pomimo uśmiech nie stwarza wizerunku. Czy
akceptowalibyśmy wizerunek Jolanty Kwaśniewskiej jako osoby otwartej, dynamicznej i
nie bojącej się o swoje ciało, ale spontanicznej i szczerej?
II Poczucie bezpieczeństwa wynika po części z pewności siebie. Dlatego Anna
Kurnikowa nieomal jak chłopak rozgniewany na kogoś demonstruje swoje
niezadowolenie, bez obawy o swoje piersi i brzuch. O jej złości świadczą dłonie
zaciśnięte w pięści i pochylona do przodu głowa (dokładnie czoło, przy cofniętej
brodzie). Jej siła tkwi wewnątrz. Jest pewna siebie i nie udaje niczego świadomie.
Ustawienie ramion, poszerzające sylwetkę, to poza samca pragnącego zrobić
wrażenie, że jest większy. Ta postawa ma wystraszyć przeciwnika.
III W przypadku kobiety ubranej na czarno dwa detale zmieniają wrażenie. Po pierwsze
dłonie. Po drugie pozycja głowy na szyi. Niewielkie zmiany, a postawa przyjęta przez tą
kobietę nie ma wrogości, a jedynie odwagę. To prowokowanie do kontaktu.
Demonstracja otwartości bez obaw.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
31
IV Jolanta Kwaśniewska stojącą z prawej strony opiera się o ramę drzwi nie dlatego by
uzyskać równowagę, ale aby się oprzeć w sensie psychicznym. Tą podporą są "jej"
drzwi. Niezbyt cierpliwy fotograf uchwycił ją w pozie mającej prezentować modela jako
osobę subtelną i inteligentną. Kreowany tu wizerunek dosyć dobrze pasuje do tego z
jakim mamy do czynienia w innych mediach.
Magiczny taniec Kolejna partią ciała, która pracujemy bardzo aktywnie w trakcie komunikowania się
są nogi i stopy. Czy to w pozycji siedzącej czy też stojącej nasza dolna część ciała zazwyczaj
potwierdza sygnały wysyłane przez ręce i twarz, jednakże czasami dochodzi do tego, że tylko i
wyłącznie po stopach można poznać niektóre emocje ukrywane przez rozmówcę, gdyż górna część
ciała nadaje odwrotne komunikaty.
standardowe klasyczna pozycja amerykańska pozycja czwórki z
skrzyżowanie nóg czwórki inaczej pozycja czwórki z rękami za głową
zazwyczaj postawa postawa kontra rękami na kolanie oznacza osobę
pomocową, może lub też postawa lub luzno pewną siebie,
oznaczać rezerwę argumentująca lub opuszczonymi oceniającą ale
lub zdystansowanie współzawodnicząc postawa także, która
się; a; współzawodnicząco próbuje
argumentująca podbudować swój
przyjmowana autorytet lup
najczęściej w pozycje w grupie;
sytuacji słuchania i
wypowiadania się
na forum;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
32
kobieca postawa
skrzyżowanych stóp
ręce na kostkach w pozycji
postawa samokontroli
czwórki świadczą
najczęściej wyzbywanie się
najczęściej o
negatywnych emocji, z tym,
nieustępliwości, a wręcz
że kobiety zazwyczaj
upartości rozmówcy;
krzyżują ręce na piersi;
pozycja zamkniętej stopy
może występować w
pozycji siedzącej lub
stojącej najczęściej
stosowana przez kobiety
świadczy o wycofaniu się
lub też o zamyśleniu
rozmówcy;
męska pozycja skrzyżowanych stóp jak wyżej jest to postawa samokontroli z tym, że
mężczyzni zazwyczaj opierają ręce na oparciach niż je krzyżują;
Ułożenie stóp zostało dokładniej opisane u kobiet a z badań wynika, iż pewne ułożenia stóp czy nóg
świadczą najczęściej o pewnych cechach charakteru lub stanach emocjonalnych.
stopy ułożone do środka stopy rozchylone stopy blisko siebie
może oznaczać świadczy o dynamizmie, świadczą o dokładności,
punktualność i sumienność; zdecydowaniu i szczerości, sumienności i solidności;
ale braku drobiazgowości;
nogi skrzyżowane
w pozycji stojącej
pozycja skryta postawa otwartości stopy skrzyżowane
(zdjęcie po lewej)
nogi skrzyżowane a przy i cofnięte
zazwyczaj
jedna stopa ukryta skrzyżowanych oznacza
występuje w
za drugą wyraża nogach ręce zrównoważenie i
połączeniu z
nieufność i otwarte oraz konsekwencję,
rękami założonymi
nieśmiałość uśmiech świadczą łatwość
na piersi
stosowana o pozytywnym współżycia;
świadczy o braku
wyłącznie przez nastawieniu;
pewności siebie i
kobiety;
unikaniu
bezpośredniej
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
33
konfrontacji tzw.
pozycja
podwójnego
wycofania się
należy uwzględnić
warunki pogodowe,
gdyż poza tym
może być wynikiem
zimna;
stopa na stopie oznacza niezależność, optymizm i otwartość;
pozycja gotowy do startu bywa zazwyczaj stosowany w połączeniu z innymi gestami
oznacza gotowość do podjęcia decyzji;
PROKSEMIKA, CZYLI RELACJE PRZESTRZENNE
Proksemika to szczególny wytwór kultury człowieka, który dotyczy przestrzeni społecznej i
indywidualnej oraz postrzegania i planowania jej przez człowieka. W tym wypadku najważniejsza
sprawą staje się wzajemna relacja przestrzenna jaka zachodzi pomiędzy jednostką lub grupą
społeczną a przestrzenia otaczająca tą jednostkę lub grupę.
Kulturę tą można podzielić w następujący sposób:
infrakultura jest to zestaw szerokiej gamy zachowań na niższych płaszczyznach struktury
ma charakter behawioralny i głęboko zakorzeniony w zwierzęcej przeszłości człowieka;
prekultura ma charakter fizjologiczny i do dziś przejawia się w zachowaniu człowieka;
mikrokultura to płaszczyzna, na której dokonywane są obserwacje proksemiczne.
Zatem proksemika jest przejawem mikrokultury, który ponadto posiada trzy aspekty:
aspekt trwały najwyrazniejszym przejawem w tym wypadku jest
architektura, która próbuje okiełznać świat interakcji międzyludzkich
za pomocą zagospodarowania przestrzeni w zaplanowany oraz
ustrukturyzowany sposób;
aspekt na pół trwały - odnosi się głownie do przestrzeni półtrwałych
otaczających człowieka, czyli najczęściej zagospodarowania wnętrz
mieszkalnych lub biurowych a przede wszystkim ustawienia mebli
badania Osmond a i Sommer a dowiodły, iż zachodzi związek
pomiędzy umeblowaniem pomieszczenia (w tym przypadku sal
szpitalnych) a chęcią rozmowy pomiędzy pacjentami; i tak np.
konwersacje prowadzone poprzez róg stołu były dwa razy dłuższe od
rozmów prowadzonych bokiem do siebie oraz zdarzały się trzy raz
częściej niż konwersacje prowadzone poprzez stół; Na tej podstawie
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
34
można powiedzieć o kilku pozycjach w jakich można siedzieć
podczas rozmowy (najczęściej w biurze), a mianowicie:
pozycja narożna rozmowa zazwyczaj serdeczna,
nieograniczony kontakt wzrokowy o raz możliwość obserwacji
gestów;
pozycja współpracująca rozmówcy siedzą obok siebie -
występuje zazwyczaj podczas rozmowy, gdy osoby podobnie
myślą lub pracują nad ty samym problemem pozycja dogodna
do przekonywania lub perswadowania;
pozycja współzawodnicząco defensywna pozycja
charakterystyczna dla urzędów poprzez biurko wytwarza się
bariera, która może być także wzmocniona dodatkowymi
sprzętami na biurku podkreśla to terytorium obu rozmówców
niezbyt dogodna do negocjacji;
pozycja niezależna osoby siedzą po przekątnej i zazwyczaj nie
są zainteresowani rozmową dystans ten spotykamy najczęściej
w bibliotece itp. miejscach;
aspekt nieformalny obejmuje dystanse przestrzenne, jakie
jednostki utrzymują między sobą jednakże nie jest to przestrzeń
nieustrukturyzowana, wręcz przeciwnie można tu mówić o wyraznych
granicach, które dzielą przestrzeń wokół człowieka na 4 strefy z tzw.
faza bliższą i dalszą w każdej.
W dzisiejszych czasach zarówno dystans ucieczki jaki dystans krytyczny, o których pisał Hediger
zostały wyeliminowane z większości reakcji ludzkich.
O dystansie krytycznym i ucieczki możemy mówić, w wypadku kiedy spotykają się przedstawiciele
różnych gatunków. Dlatego też wyżej wymienione dystanse są związane bezpośrednio z naszymi
korzeniami mają one związek z takimi czynnościami człowieka jak polowanie, oznaczanie
terytorium, uległość lub dominacja w grupie itp. w dzisiejszych czasach zostały one zatracone z
racji ewolucji i braku potrzeby ich stosowania. Jednakże w niektórych sytuacjach można nadal
odwoływać się do strefy krytycznej lub strefy ucieczki, także w relacjach między ludzkich.
Na tej podstawie a także z badań E. T. Hall a wynika, że można mówić o dystansie interakcji, który
dzieli się na poniższe strefy:
DYSTANS INTERAKCJI:
DYSTANS INTYMNY (0-45cm) jest to najbardziej intymna i
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
35
najsilniej strzeżona strefa. Każdy człowiek uważa ją za swoją
własność i dopuszcza do niej tylko osoby uczuciowo z nim związane:
Faza bliższa (0-14cm) najintymniejszy dystans interakcji
receptory przestrzeni w dużym stopniu zredukowane widziane
przedmioty wydaj się większe dominuje dotyk i węch - substrefę
rozciągającą się do 15 cm od ciała danego człowieka może być
naruszona tylko podczas kontaktu fizycznego. Jest to strefa ściśle
intymna;
Faza dalsza (15-45cm) nadal wydaje się nam, że widziane
obiekty są większe, ostre widzenie szczegółów nadal dominuje
dotyk i węch;
DYSTANS OSOBNICZY ( 46-122 cm) termin ten został
wprowadzony przez Heidingera odnosi się do otoczki, w obrębie
której możliwy jest kontakt fizyczny, lecz także doznania węchowe
dadzą się jeszcze wychwycić:
Faza bliższa (45-75cm) pozwala na widzenie trójwymiarowe z
duża ostrością doznania dotykowe i węchowe są już znacznie
ograniczone;
Faza dalsza (75-122cm) być od kogoś na wyciagnięcie ręki
granica fizycznej dominacji i kontaktu;
DYSTANS SPOAECZNY (1,22-3,6 m) wrażenia dotykowe i
węchowe całkowicie lub częściowo ograniczone doznania i
zachowania przestrzenne odgrywają dominującą rolę można go
jedynie zaobserwować pomię:
Faza bliższa (122cm-2,1m) taką odległość utrzymujemy
podczas kontaktów społecznych (np. w biurze) i towarzyskich (np.
przyjęcia u znajomych);
Faza dalsza (2,1-3,6m) tą odległość zachowujemy w stosunku
do nieznajomych nam osób czy to w pracy czy to w kinie jest to
bezpieczna strefa np. dla interesantów w biurze, którzy zazwyczaj
są najczęściej sadzani w odległości od 2,4-2,7m od urzędnika
dystans ten jest już w pełni formalny;
DYSTANS PUBLICZNY (POW. 3,6 m.):
Faza bliższa (3,6-7,5m) strefa bezpieczeństwa związana z
dystansem ucieczki, w której to można zrobić unik lub przyjąć
postawę obronną nie dostrzegamy już drobnych szczegółów jak
faktura, a przy odległości 4,8m obiekt np. ciało zaczyna tracić
dwuwymiarowość i staje się płaskie;
Faza dalsza (powyżej 7,5m) jest to bezpieczna strefa, która
otacza się np. znane osoby w miejscach publicznych, w
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
36
kontaktach z tłumem jest to nadal bezpośredni a zarazem na
tyle bezpieczny dystans ucieczki i wycofania się w razie
zagrożenia.
Typ relacji interpersonalnej Dystans fizyczny
POZIOM ZNAJOMOŚCI
rozmowa osób nieznajomych 70 cm
rozmowa osób znających się 60 cm
rozmowa przyjaciół 49 cm
WIEK
rozmowa osób równych wiekiem 61 cm
rozmowa starszego z młodszym 67 cm
PAEĆ
kobieta zwracająca się do znajomej 57 cm
kobieta w rozmowie z bliską przyjaciółką 45 cm
mężczyzna w rozmowie z kolegą 60 cm
mężczyzna w rozmowie z przyjacielem 57 cm
mężczyzna w rozmowie z kobietą 55 cm
Tabela. Wielkość dystansu fizycznego w trakcie konwersacji w różnego rodzaju
układach interpersonalnych.
ZACHOWANIA CIEPAE ZACHOWANIA ZIMNE
Otwarte spoglądanie w oczy Rzucanie zimnych spojrzeń
Dotykanie rąk rozmówcy Unikanie dotyku
Częste uśmiechy Surowa powaga
Potwierdzające ruchy głowy Zaprzeczające ruchy głowy
Zadowolenie, spokój mimiczny Wydymanie warg
Szeroki, otwarty uśmiech Zaciśnięte wargi
Otwarta pozycja ciała Zamknięta, blokowana pozycja
Żywa gestykulacja Ręce założone, nieruchome
Tabela. Charakterystyka osób uważanych za ciepłe i zimne pod względem ich
aktywności niewerbalnej.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
37
POZYCJA CIAAA
Sposób siedzenia czy stania ujawnia informacje na temat naszego
samopoczucia. Jednym z komunikatów emitowanych przez postawę ciała
jest stan napięcia psychicznego. Świadczą o nim znaki statyczne (stopy
ściśle przylegające do siebie, ręce przyciśnięte do ciała, zaciśnięte
dłonie) oraz kinetyczne (ciągłe poruszanie stopami, rękami, kręcenie
głową). Za pomocą postawy ciała komunikujemy również nasze
nastawienie wobec rozmówcy. Bezpośrednie ustawienie ciała ułatwiające
kontakt wzrokowy, wychylenie ciała do przodu, dotykanie jest wyrazem
pozytywnego nastawienia do rozmówcy. Wyrazem sympatii dla
rozmówcy jest podobna/ lustrzana pozycja ciała.
Na rozwój ruchów ciała i indywidualnych gestów ogromny wpływ mają
wykształcenie, przynależność społeczna, tło geograficzne i zwyczaje.
Sposób poruszania się i ułożenia ciała w każdej sytuacji może stanowić
jeden ze sprzyjających czynników skutecznej perswazji. Key ułożył listę,
na której znalazły się różne pozycje ciała typu: kucać, przykucać, leżeć
rozwalonym, usadawiać się, opadać na fotel, powłóczyć nogami,
odpoczywać i opierać się na czymś, wisieć na czyimś ramieniu, rozwalać
się i przybierać nonszalancką pozę, wyciągać się, spoczywać w pozycji
półleżącej, pochylać się, garbić się, stawać na baczność. Każde z
wymienionych rodzajów ułożenia ciała można zakwalifikować do jednej z
trzech kategorii, a mianowicie:
do pozycji stojącej;
do pozycji zgiętej (na przykład siedzenie, klęczenie, kucanie);
do pozycji leżącej.
Ponadto, każdą postawę można ulokować w pewnym ciągu pomiędzy
różnymi gestami i innymi, wymienionymi głównymi kategoriami postaw.
Hawes badając postawy w wielu różnych kulturach obliczył, że istnieje
około 1000 różnych pozycji ciała człowieka.
RÓŻNICE W POSTAWACH I SPOSOBIE PORUSZANIA SI
KOBIETY MŻCZYyNI
przyjmują bardziej uległe i przejawiają więcej ruchów ciała;
podporządkowane postawy, czyli
ruchy są bardziej otwarte i
pochylenie głowy, przylegające do
rozluznione;
siebie ramiona i nogi;
mają tendencje do chodzenia z
prezentują znacznie więcej gestów i
nogami rozsuniętymi pod kątem 10-
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
38
postaw będących sygnałem braku 15 stopni i z rękami oddalonymi od
śmiałości, niezdecydowania i korpusu od 5-10 stopni;
bezsilności;
skłaniają się do częstszego i bardziej
postawa jest bardziej powściągliwa, intensywnego pochylania ciała do
umiarkowana i ograniczona; przodu;
podczas chodzenia przenoszą ciężar wykonuje niezależny od reszty ciała
ciała z biodra na biodro, co z kolei ruch ramionami a idąc nieznacznie
tworzy efekt wyraznego kołysania się; kołysze klatką piersiową (górną
częścią tułowia);
poruszają się z nogami złączonymi i
ramionami trzymanymi blisko tułowia;
kobiece ciało podczas chodzenia, od
karku aż do kostek zachowuje się jak
jedna, zharmonizowana całość;
RÓŻNICE W PRZESTRZENNI INTERPERSONALNEJ
KOBIETY MŻCZYyNI
żeńskie oznakowania terytorium w wykorzystują przestrzeń jako środek
postaci torebki, kosmetyczki, są mniej wyrażania i potwierdzania swojej
skuteczne w odstraszaniu intruzów; dominacji nad kobietami;
kobiety dążą do zmniejszenie dystansu wymagają większej osobistej
w interakcjach przyjaznych i przestrzeni;
neutralnych, ale w sytuacjach
są bardziej agresywni w sytuacjach
zagrożenia dystans ten jest większy niż
wysokiego zagęszczenia;
u mężczyzn;
bardziej aktywnie bronią przed
w sytuacjach i warunkach
intruzami swoich terytoriów, które z
przymusowego zatłoczenia kobiety
reguły są większe niż terytoria
reagują wobec osób tej samej płci
kobiet.
pozytywniej niż mężczyzni.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
39
RÓŻNICE W ZACHOWANIACH PRZESTRZENNYCH NA
PRZYKLADZIE WYBRANYCH KULTUR
Bardzo często zdarza się, że podczas wyjazdów wakacyjnych do egzotycznych krajów lub nawet w
miejscu naszego zamieszkania lub pracy spotykamy osoby, które wychowały się w innym systemie
kulturowym. W dobie globalnej wioski i bezpardonowego bombardowania nas przez informacje ze
wszystkich stron międzykulturowe spotkania są czymś normalnym, nieuniknionym i koniecznym do
znalezienia dialogu pomiędzy kulturami. To że nasze kultury się różnią jest rzeczą oczywistą, lecz gdy
przychodzi co do czego i mamy szczegółowo i konkretnie opisać różnice pomiędzy naszą kulturą a
kulturą obcą powstaje problem, gdyż nie jesteśmy świadomi różnorodności i wielości różnicujących nas
zachowań. Poniższe zestawienie bazuje na obserwacjach poczynionych przed rokiem 1970 przez E. T.
Hall a i jest próbą zaakcentowania najbardziej widocznych aspektów, które odróżniają dane systemy
proksemiczne od siebie.
strefa prywatna jest dla Niemców czymś świętym i
Niemcy
nienaruszalnym;
naruszeniem prywatności jest np. spoglądanie i rozmowa nawet
przez otwarte drzwi gdyż dom lub biuro są dla Niemców
swoistym azyl, do którego zapraszane mogą być tylko niektóre
osoby;
odnosi się to także do robienia zdjęcia obcej osobie, ponieważ
narusza się jej strefę prywatną nawet w dystansie publicznym;
zamknięte drzwi nie znaczą jednak, że Niemiec nie ma ochoty na
kontakt po prostu zamyka je, aby się skupić i odizolować swoją
prywatność;
charakteryzują się szczególnym upodobaniem do porządku bez
względu na obszar życia można to odbierać jako natręctwo, ale
to wrodzona i permanentna cecha niemieckiej kultury i tradycji;
brakiem wychowania staje się także nawet najmniejsza zmiana
dystansu na pół trwałego przykładowo przysunięcie krzesła w
urzędzie;
upodobanie do porządku przejawia się także w solidnych czasem
do przesady oraz ciężkich bryłach mebli i budowli niemieckich,
które składają się na proksemiczne wzorce Niemców
przejawiane także w relacjach nieformalnych;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
40
w Anglii o statusie społecznym stanowi system społeczny a nie
Anglicy
np. usytuowanie w przestrzeni(adres zamieszkania);
zamiast barier przestrzennych Anglicy stosują inne sposoby
odizolowywania się gdy Anglik nie ma ochoty na towarzystwo
nie nawiązuje rozmowy, nawet gdy jest o coś pytany
zachowanie to wydaje się czasami niestosowne;
używanie telefonu do celów innych niż biznesowe jest zle
odczytywane lepiej np. wysłać kartkę jednakże w dobie
informatyzacji i postępu technicznego ten wzorzec proksemiczny
został wyparty prawie do końca;
bliskość przestrzenna tzn. zamieszkanie w jakimś sąsiedztwie
nie uprawnia do kontaktowania się z sąsiadami na stopie
towarzyskiej tak jak mają to w zwyczaju np. Amerykanie;
sypialnia jest azylem nie jak by się zdawało Angielek, lecz
Anglików podobnie zresztą gabinet;
zdecydowanie ciszej modulują głos w porównaniu np. do
Amerykanów;
jeśli zaś chodzi o zachowania wzrokowe i słuchowe to Anglicy
zazwyczaj uważniej słuchają i podczas słuchania poświęcają
nadawcy swoją całą uwagę patrzą się prosto w oczy
rozmówcy, najczęściej również przymykają powieki podczas
procesu słuchania;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
41
północ Francji należy do podobnego kręgu zachowań
Francuzi
proksemicznych co Europejczycy zamieszkujący na północy,
natomiast południe Francji należy już do proksemiki kultur
śródziemnomorskiej co obserwować można w zatłoczonych
środkach komunikacji czy też na ulicach;
sposób życia wynikający z zatłoczenia zwiększa zaangażowanie
naszych zmysłów, nic zatem dziwnego że węch, słuch i dotyk u
Francuzów oraz przedstawicieli kultur śródziemnomorskich
dominują nad zmysłem wzroku;
publiczny charakter życia Francuzów spowodowany został
większym niż na północy zagęszczeniem i mniejszymi
mieszkaniami życie towarzyskie odbywa się zatem poza
domem, który ma inny cel, gdyż służy bezpośrednio rodzinie;
sprzężenie zmysłowe z jakim mamy do czynienia np. u
Francuzów przenosi się na wszelkie obszary życia od miejsca
pracy po planowanie centrów miast;
dzięki swoistemu zagospodarowaniu przestrzeni (szerokie
chodniki, parki i kafejki pod gołym niebem) Francuzi stworzyli
swój własny świat przepełniony zapachami, odgłosami i pełen
malowniczych widoków także w miastach;
charakterystyczne dla Francuzów ale także i Hiszpanów jest to,
iż z reguły budują oni swoje miasta na planie promienistej
gwiazdy gdzie role szczególną odgrywa centrum;
powyższa zasada stosowana jest także w biurach gdzie w
centralnym punkcie znajduje się biuro lub biurko przełożonego
podczas , gdy jego podwładni otaczają centrum jak satelity;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
42
w USA używa się przestrzeni do klasyfikowania ludzi w systemie
Amerykanie
społecznym, gdyż o twoim statusie świadczy adres zamieszkania
i pracy;
co za tym idzie wiąże się to z wewnętrzną potrzebą posiadania
własnego miejsca do pracy czy też odpoczynku;
według Europejczyków Amerykanie zbyt rozrzutnie posługują się
przestrzenią i rzadko rozplanowują ją zgodnie z potrzebami
publicznymi i potrzebami przestrzennymi człowieka,
natomiast zbyt wielką wagę przywiązują do harmonogramów
czasowych są zniewoleni czasowo ;
zamknięte drzwi oznaczają całkowity brak czasu lub chęć
całkowitego odizolowania się od innych, natomiast otwarte
świadczą o tym, że mimo swoich spraw Amerykanin jej do twojej
dyspozycji;
w zachowaniach wzrokowych Amerykanie podczas słuchania
nie utrzymują bezpośredniego kontaktu koncentrują swój wzrok
na jednym lub drugim oku na zmianę, dopiero, gdy pragną
potwierdzenia, że zostali zrozumiani patrzą głęboko w oczy;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
43
podstawową rolę w życiu Japończyka odgrywa zasada centrum
Japończycy
obecna jest we wszystkich niemalże dziedzinach życia
Japończyków, począwszy od architektury a skończywszy na
pracy, a wywodzi się to z centralistyczno - feudalnego systemu
społecznego, który istniał w Japonii od czasów shogunów;
zgodnie z tą zasadą Japończycy nie nadają ulicą nazw, lecz
oznaczają przecięcia ulic gdyż jest to ich centrum;
co ciekawe także kolejna wartość narodowa Japończyków, czyli
szacunek do tradycji i starszych ma także odzwierciedlenie w
relacjach przestrzennych, gdyż w Japonii nadaje się numery
domom wedle roku ich zbudowania a nie linearnej kolejności;
także rodzina japońska podlega wyżej wymienionym zasadą,
gdyż najbardziej poważane są osoby w rodzinne najstarsze i
często mają one decydujące zdanie w podejmowaniu kluczowych
decyzji wobec nestorów i nestorek należy być bezwzględnie
lojalnym, gdyż w przeciwnym razie można zostać wykluczonym
z kręgu rodzinnego;
w centralnym miejscu tradycyjnego domu japońskiego znajduje
się kominek (hibachi), wokół którego zbierają się domownicy;
kolejną ciekawostką jest kwestia ścianek działowych, ponieważ w
tradycyjnym domu japońskim oraz w gospodach wiejskich są one
w pełni demontowalne w tym wypadku mamy do czynienia ze
zmianą aspektu trwałego na w pół trwały;
poza tym nie jeden obcokrajowiec na własnej skórze odczuł tzw.
zasadę kluczenia, czyli powolnego i dygresyjnego dochodzenia
do sedna sprawy - jest to kolejny przejaw zasady centrum, które
należy celebrować nawet w tak dla nas dziwaczny sposób;
w kraju kwitnącej wiśni bardzo istotną rolę odgrywa kontakt z
naturą (np. piękne ogrody i sztuka bonzai), to też Japończycy
angażują do tego swoje wszystkie zmysły;
pojęcie prywatności i posiadania to kolejne różnice, które należy
rozważyć w kategoriach przestrzennych Japończykom nie
przeszkadza obecność innych a w pewnych sytuacjach tolerują
oni nawet tłok i ścisk, lecz jeśli chodzi o ma to zupełnie inna
sprawa;
pojęcie ma to inaczej nadawanie przestrzenią znaczenia a
holistyczne podejście do całej rzeczywistości wyraża się w
ciągłym szukaniu harmonii w zachowaniach proksemicznych
Japończyków;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
44
angażują do kontaktów międzyludzkich wszystkie zmysły a
Arabowie
strefa prywatna w miejscach publicznych praktycznie nie istnieje
dotyk i zapach dominują w ich życiu;
Arabowie z pełną odpowiedzialnością i świadomością posługują
się zapachem, choćby i intymnym, do ustalenia dystansu
interakcji z innymi co dla nas może być czasami szokujące i
nieprzyjemne dlatego też zapach odgrywa w ich życiu
podwójną rolę, gdyż z jednej strony łączy tych, którzy chcą być
razem, a rozdziel i odstrasza tych, którzy tego sobie nie życzą;
według Arabów miejsce publiczne to miejsce publiczne zatem nie
ma mowy o byciu intruzem i naruszaniu bańki prywatności w
miejscach publicznych;
podobnie jak Anglicy także Arabowie w zachowaniach
wzrokowych stosują zasadę wpatrywania się w rozmówcę,
jednakże ich spojrzenie jest jakby nieobecne co w naszym
systemie proksemicznym poczytywane jest często za zniewagę;
wynika to także z innego postrzegania relacji pomiędzy ego a
ciałem przez Arabów, a mianowicie, uważają oni, iż ego
człowieka znajduje się wewnątrz ciała człowieka dlatego też
dotykanie, obchuchiwanie osób obcych nie jest dla nich czymś
niegrzecznym, gdyż dotyczy to sfery ciała a nie ego;
Arabowie są ludzmi towarzyskimi kulturowo a najtrafniej silną
więz wzajemną pomiędzy jednostką a społeczeństwem i
rodzinną w świecie arabskim charakteryzuje następujące
stwierdzenie: Bez ludzi do raju nie ma co wchodzić, bo taki raj to
piekło ;
zastanawiające jest to, że tradycyjny dom arabski względem
zatłoczonych miejsc publicznych staje się swoistym azylem z
otwartymi i niczym nieskrępowanymi przestrzeniami unika się
tu dzielenia przestrzeni, stosuje bardzo wysokie sufity itp. zabiegi
architektoniczne, mające na celu uzyskanie efektu otwartej
przestrzeni;
co ciekawe podobnie jak Anglicy Arabowie stosują podobny
sposób na zapewnienie sobie prywatności, a mianowicie milkną
gdy chcą pozostać sami ze sobą;
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
45
PODSUMOWANIE OGÓLNE TENDENCJE
OTWARTOŚĆ I UCZCIWOŚĆ
Otwartość, szczerość i uczciwość były przez wieki i są do dzisiaj okazywane przez wyeksponowane,
odkryte dłonie. W takim właśnie ułożeniu podnoszą one wiarygodność wypowiadanych słów i
poprawiają klimat stosunków międzyludzkich. Obie dłonie przyłożone do piersi były dowodem
otwartości i uczciwości już w starożytnym Rzymie, a jedna z nich uniesiona do góry nabrała wręcz
symbolicznego charakteru, na przykład w czasie składania uroczystej przysięgi.
SYMPATIA
Najczęściej spotykanym przejawem sympatii jest szczery uśmiech, przy którym usta ściągane są do
góry na kształt szerokiego U , a policzki podnoszą się tworząc pod oczami kurze łapki . Taki sposób
uśmiechania się powoduje ponadto ściąganie brwi i powiek, od czego oczy stają się mniejsze .
Szczery uśmiech dość wyraznie różni się od udawanego. Ich jedyną cechą wspólną jest pokazywanie
uzębienia.
Inną oznaką sympatii odczuwanej do drugiego człowieka jest dotykanie go. Dotykanie drugiego
człowieka najskuteczniej łamie bariery między ludzmi, czyni ich kontakty bardziej emocjonalne, stwarza
atmosferę bliskości, serdeczności i intymności. Dotykanie spełnia różnorodne funkcje, więc musi być
podporządkowane ogólnym normom obyczajowym wyznaczającym jego strefy. Czasami nie tylko
dotykanie, ale nawet nadmierne zbliżenie się do drugiej osoby może być przez nią potraktowane za
naruszenie indywidualnego terytorium i wzbudzić w niej uczucie dyskomfortu psychicznego. Prowadzi
to wówczas do reakcji unikania, zaskoczenia lub agresji.
PEWNOŚĆ SIEBIE
Postawy dominujące, a nawet agresywne, zdradzające wyższość i pewność siebie wiążą się często z
eksponowaniem kciuków. Zwykle wystają one z kieszeni, również tylnych, w celu ukrycia skłonności do
dominacji. Pewność siebie i wyższość emanuje z tzw. postawy autorytarnej . Wyprostowana, dumna
sylwetka, podniesiona głowa, odsłonięta szyja, często jedna dłoń obejmuje drugą z tyłu za plecami.
Stoją tak, bądz chodzą policjanci, oficerowie, dyrektorowie naczelni i inni posiadający duży zakres
władzy i prestiż. Skrajną formą postawy autorytarnej jest chodzenie z wysoko podniesionym
podbródkiem i jednocześnie energiczne poruszanie rękami.
OCENA
Gesty tej kategorii wyrażają między innymi zainteresowanie, ocenę zarówno negatywną jak i
pozytywną i podejmowanie decyzji. Głowa przechylona w bok, dłoń lub zaciśnięta pięść spoczywająca
na policzku, często ze wskazującym palcem uniesionym do góry, to często spotykane przejawy
zainteresowania. Na znak akceptacji kiwamy głową i czasami oblizujemy wargi, gdy sądzimy, że to, o
czym rozmyślamy, w rzeczywistości nie było, nie jest i być może nie będzie takie złe.
Wiele możliwości ekspresji bezsłownej związanych jest z oceną negatywną. Potrząsanie głową, nawet
podczas przekonywającego werbalnego zapewnienia o zgadzaniu się jest jednym z najłatwiejszych do
rozpoznania symptomów sprzeciwu i postawy negatywnej. Podobną, a nawet jeszcze bardziej
pejoratywną, osądową wymowę ma spuszczona głowa. Kiedy człowiek jest w kłopocie, ma wątpliwości,
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
46
dezaprobuje kogoś lub coś dotyka nosa, lub lekko go podrapuje, chwyta płatek ucha, czasami
pociera oczy. Również spoglądanie spode łba lub z boku - to negacja. Skierowanie korpusu ciała w
bok, czy odchylenie go do tyłu, odwracanie twarzy, skrzyżowanie rąk jak i nóg to ruchy przeważnie
wykonywane podczas zaprzeczania.
OKAAMYWANIE
Większość zachowań, które mogą być symptomami kłamstwa może również oznaczać przesadę,
obawę, zwątpienie i niepewność. Część tych samych zachowań może mieć u różnych ludzi inne
podłoże. To co dla jednego człowieka jest nawykiem, w przypadku drugiego może być przejawem
nieuczciwości.
Żadna pojedyncza oznaka kłamstwa nie jest dowodem oszustwa, podobnie jak brak takich oznak nie
może być uznany za świadectwo prawdy. Kłamstwo bywa czasami świetnie zamaskowane, ale ciało
jest złym oszustem. Kłamanie męczy normalnego człowieka i można to wyczytać z jego reakcji. Istotną
rolę odgrywa tu podświadomość.
Podświadomość działa bowiem automatycznie i niezależnie od tego, co człowiek mówi. Sprawia, że
nawet gdy kłamie, jego ciało wysyła sprzeczne sygnały. Umiejętność kontrolowania własnego języka
ciała, a więc częściowego fałszowania go jest domeną polityków, aktorów, adwokatów, prezenterów i
spikerów telewizyjnych. Robią to w związku z wykonywanym zawodem.
Mistrzami udawania są ponadto ci, którzy w dzieciństwie byli bici. Uciekanie się do kłamstwa było
wtedy dla nich jedyną formą uniknięcia kary.
Ludzie oszukując mają tendencje do odwracania wzroku, czynienia częstych błędów językowych,
mówienia wyższym tonem i przejawiania wzmożonych ruchów.
Mówienie nieprawdy zwykle połączone jest z określonym wyrazem twarzy, która w porównaniu z
innymi częściami ciała odgrywa w tym procesie największą rolę. symptomem potencjalnego kłamstwa
może być asymetryczne ściąganie twarzy, w wyniku którego obie jej połowy wyglądają nieco inaczej.
Np.: jedna z nich jest bardziej słodka lub smutna, usta są skrzywione, a fałdy na czole rozdzielone
nierównomiernie.
Oszukiwanie ponadto znajduje swój wyraz w gestach ręki dotykającej twarzy. Człowiek mówiąc, widząc
i słysząc nieprawdę stara się zazwyczaj zakryć rękoma swoje usta, oczy lub uszy. Małe dziecko
zakrywa rękoma usta, gdy kłamie, oczy- gdy widzi coś niepożądanego i uszy- gdy słyszy reprymendy
rodziców. Człowiek dorosły zachowuje się podczas oszukiwania w sposób mniej oczywisty. Jego ruchy
ręki dotykającej twarzy nie są aż tak klarowne, ale pojawiają się, gdy czuje się on niepewnie, ukrywa
coś, wpada w przesadę lub po prostu kłamie. Ruchy ręki dotykającej twarzy występują w czterech
podstawowych odmianach:
�� Zakrywanie ust
�� Dotykanie nosa
�� Pocieranie oka
�� Pociąganie kołnierzyka/pocieranie karku
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
47

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Komunikacja niewerbalna
Funkcje komunikacji niewerbalnej w interakcji mówcy i tłumacza ebook demo
komunikacja niewerbalna
Prowokacje, czyli komunikacja niewerbalna
Mowa ciała Komunikacja niewerbalna
Arkusz obserwacyjny diagnozy funkcjonalnej dzieci niepełnosprawnych intelektualnie – komunikacja nie
Komunikacja niewerbalna
Komunikacja niewerbalna wywieranie wpływu
edisonteam prezentacja trema i komunikacja niewerbalna

więcej podobnych podstron