Odzyskanie niepodległości
Dzień 11 listopada 1918r. jest dniem odzyskania przez Polskę niepodległości. Już
następnego dnia, Józef Piłsudski, zaprosił przedstawicieli różnych ugrupowań
politycznych (w tym także żydowskich) na konferencję, celem poznania ich poglądów w
kwestii utworzenia rządu. Społeczność żydowska zaproszona i zachęcona, czynnie
włączyła się w tworzeniu nowego państwa polskiego, zarówno na szczeblu lokalnym
(wybierając własnych radnych i ławników miejskich) jak i centralnym (w wyborach do
Sejmu i Senatu).
Radość z odzyskania niepodległości i konieczność formowania lokalnych władz a
zarazem dziedzictwo zaborów spowodowało, iż w każdym z regionów nowego państwa
pierwsze dni wolności wyglądały inaczej. Na obszarze dawnego Królestwa Polskiego
większość społeczności żydowskiej odnosiła się z wielką ufnością do nowotworzonej
Rzeczypospolitej. Nadzieje budziło podkreślenie demokratycznego charakteru państwa,
a także sami politycy: Piłsudski i Daszyński - przeciwnicy nacjonalizmu. Wszystko to
pozwalało mieć nadzieję, iż nowopowstałe państwo, będzie ojczyzną wszystkich
zamieszkujących je narodów. O wiele bardziej złożonej sytuacji znalez
li się Żydzi w
Galicji Wschodniej, gdzie większość ludności stanowiła mniejszość ukraińska - Żydzi
starali się uniknąć wciągnięcia do konfliktu polsko-ukraińskiego. Już w okresie
formowania się państwowości niepodległej Polski doszło do dwu pogromów we Lwowie
w 1918r. i w Pińsku w 1919r., na tle posądzeń o sympatie proukraińskie i
prokomunistyczne. Żydów oskarżano także o pomoc Sowietom. Jeszcze trudniejsza
okazała się sytuacja Żydów na ziemiach włączonych do cesarstwa, które weszły w skład
państwa polskiego.
Piłsudski w Dęblinie
Po odzyskaniu przez Polskę państwowości, Żydzi stali się pełnoprawnymi obywatelami
kraju, drugą co do wielkości mniejszością narodową w II Rzeczpospolitej. Na konferencji
pokojowej w Wersalu przedstawiciele Polski podpisali Traktat Mniejszościowy. Na jego
mocy zrównano w prawach i obowiązkach obywatelskich Żydów z innymi obywatelami
Rzeczpospolitej Polskiej. Gwarantowano im wolność religijną, prawo do używania
własnego języka, równy dostęp do szkolnictwa, prawo do zrzeszania się, posiadania
własnych organizacji społecznych, zawodowych i reprezentacji politycznej.
Samorządowo-religijną reprezentację społeczności żydowskiej na poziomie lokalnym
1
stanowiły gminy wyznaniowe, które miały szeroką autonomię w kwestiach religijnych,
szkolnictwa, podatków, pomocy społecznej, w kwestiach prawnopaństwowych podlegały
zaś władzom administracji państwowej.
Prócz udziału w tworzeniu wspólnej ojczyzny, Żydzi organizowali także własne partie
polityczne, które w wolnej Polsce miały wszelkie możliwości do funkcjonowania. Mimo
wielości i różnorodności żydowskich ugrupowań, ich wspólną cechą było ożywienie
działalności w przełomowym okresie powstawania państwa polskiego. Większość
społeczeństwa żydowskiego pragnęła nie tylko formalnego równouprawnienia, lecz także
rozwiązania problemów politycznych i społecznych. Działało wiele partii politycznych
reprezentujących różne nurty judaizmu, wystawiające swoich parlamentarzystów. Były to
m.in.: ortodoksyjna partia religijna Agudas Isroel (Związek Izraela), istniejąca od 1919r.,
jedna z najsilniejszych i najbardziej wpływowych partii żydowskich w II Rzeczpospolitej,
mająca własnych posłów w każdym Sejmie; Organizacja Syjonistyczna w Polsce, tzw.
Syjoniści Ogólni, również reprezentowani w Parlamencie; Poalej Syjon Prawica i Lewica
- robotnicze partie syjonistyczne, także w parlamencie; Mizrachi - religijna partia o
zabarwieniu syjonistycznym, także w parlamencie; tzw. Folkiści - postulujący tworzenie
żydowskiej autonomicznej siedziby narodowej w Polsce i rozwijanie kultury Jidysz, bez
reprezentacji w Sejmie; "Bund" - żydowska partia robotnicza o specyfice socjalistycznej.
Śmierć legionisty
Populacja żydowska w Polsce wzrastała bardzo szybko i koncentrowała się głównie w
miastach. Według pierwszego spisu powszechnego przeprowadzonego w Polsce po
odzyskaniu niepodległości zamieszkiwało ją 2,8 mln. Żydów, którzy stanowili 10 %
ludności kraju. Niemal 80 % zamieszkiwało miasta - zarówno duże, jak: Warszawa, A
ódz
,
Kraków, Lwów, Wilno, oraz mniejsze, znane jako żydowskie "sztetl", gdzie stanowili
często ponad 50 % mieszkańców.
2