Żydzi Legioniści (1915-1916)
Żydzi podczas I wojny światowej brali aktywny udział w walce o odzyskanie polskiej
niepodległości. Wiele osób dobrze rozumiało konieczność czynnego udziału w walce o
przyszły kształt Polski. Polscy Żydzi aktywnie uczestniczyli w Legionach organizowanych
przez Naczelny Komitet Narodowy w Krakowie, ale aby tę aktywność jeszcze bardziej
zwiększyć, żydowscy legioniści wydali szereg odezw skierowanych do polskich Żydów.
Oto jedna z nich:
Do młodzieży żydowskiej!
Gdy wybiła godzina dziejowa dla Narodu Polskiego, gdy zaświtała jutrzenka swobody dla
wszystkich mieszkańców ziem polskich bez różnicy stanu i wyznania, wtedy
zrozumieliśmy, że obowiązkiem obywatelskim jest wytężenie wszystkich naszych sił, że
musimy wspólnie z Narodem Polskim wywalczyć sobie lepszą dolę i przyszłość.
Zrozumieliśmy, że mając przeciwko sobie największego wroga i ciemiężcę, sprawcą
setek rzezi i pogromów na bezbronną ludność żydowską, że musimy powstać przeciw
Rosji i katom rosyjskim, a nie jak podli niewolnicy lizać stopy, które nas depczą. I krwią
naszą przelaną na polach bitew dowiedliśmy, że żyje w nas jeszcze godność ludzka i
obywatelska, że my, młodzież żydowska, na ucisk i prześladowania ludu żydowskiego
potrafimy odpowiedzieć z bronią w ręku. Pospieszyliśmy pod sztandary Legionów
Polskich i wspólnymi siłami walczymy o wolność Polski, tej Polski, która nas przeszło 8
wieków temu przygarnęła, tej Polski, która nie zna, co to gwałty i pogromy.
Lecz niestety, liczba nasza stosunkowo do liczby ludności żydowskiej na ziemiach
polskich - jest zbyt mała. Młodzież żydowska pod zaborem rosyjskim, która uniknęła
szczęśliwie poboru - powinna stanąć pod sztandary Legionów Polskich.
Pamiętajcie, że Polska należeć będzie do tych, którzy o nią walczyć bada. Kto kocha
wolność i chce być wolnym obywatelem, kto nie chce być niewolnikiem caratu, kto nie
chce gnić, wegetować pod jarzmem moskiewskim, kto chce żyć i rozwijać się w słońcu
wolności, niech idzie z nami...
Młodzieży żydowska okażcie, że codzienna troska o byt nie przytłumiła w duszach
waszych dążeń wolnościowych, że w tak wielkiej i poważnej chwili dziejowej odróżnicie
sprawiedliwość od bezprawia. Mamy nadzieję, że głos nasz nie zostanie bez echa, a
szczęk broni w rękach Waszych wzbudzi poszanowanie nawet wrogów waszych.
Śladami Berka Joselewicza kroczcie!
Do Broni! Za wolność Polski! Za wolność wszystkich jej obywateli! Do broni!
Do szeregów polskich!
Żydzi - legioniści
Królestwo Polskie
w marcu 1915
Niestety dziś trudno określić dokładną liczbę żydowskich Legionistów. W ankietach
personalnych prowadzonych przez NKN nie mamy szczegółowej statystyki wyznaniowej
1
czy narodowościowej osób zgłaszających się ochotniczo do Legionów. Mamy jednak
tzw. karty zgłoszeń, gdzie oprócz imienia i nazwiska znajdziemy adnotację o wyznaniu
ochotnika. W ocalałym zespole Centralnego Biura Werbunkowego NKN w Centralnym
Archiwum Wojskowym znajdują się informacje z lat 1915-1916 (niestety niekompletne).
Od początku maja 1915r. do końca paz
dziernika 1916r. wśród kart znajduje się 128
zgłoszeń osób wyznania mojżeszowego oraz 2 karty ochotników wyznania izraelickiego.
W tej grupie osób przekrój społeczny wygląda następująco: młodzież kształcąca się - 40;
urzędnicy i oficjaliści - 7; handlowcy - 11; rzemieślnicy - 30; robotnicy - 8; zawody inne -
33. Znajduje się tu także jeden rolnik.
Jak łatwo zauważyć najwięcej ochotników pochodziło spośród młodzieży uczącej się.
Niewielu natomiast było robotników i chłopów. Najwięcej było osób młodych mających w
chwili wstąpienia do Legionów 16-18 lat. W omawianej grupie wiek ochotników
kształtował się następująco: urodzeni w 1890 r. lub wcześniej - 3 osoby; w 1891r. - 3; w
1892r. - 4; w 1893r. - 5; w 1894r. - 12; w 1895r. - 12; w 1896r. - 15; w 1897r. - 19; w
1898r. - 41; oraz w 1899r. - 16 osób.
Żydzi służący w Legionach Polskich wykazywali się wielką ofiarnością i męstwem. Wielu
spośród nich zginęło na polu walki. W publikacjach NKN odnajdziemy listy strat
osobowych Legionów - niestety nie są one zbyt kompletne. Na ich podstawie ustalono, iż
w latach 1914-1916 zginęło 72 Żydów-Legionistów. Dużą grupę, żołnierzy pochodzenia
żydowskiego odznaczono za waleczność Krzyżem lub Medalem Niepodległości. Tylko
wśród żołnierzy II i III Brygady Legionów (niekompletny spis) odznaczono 222 osoby.
Halina Marcinkowska
2