Zdrowie najmłodszych
Alergia pokarmowa u noworod-
ków i niemowląt
Spożywanie pokarmu, a następnie jego trawienie i wchła- pokarm. Na ryc. 1. zilustrowano podział
nieprawidłowych reakcji po spożyciu
nianie to podstawowe czynności, bez których funkcjono-
pokarmu zgodnie z mianownictwem
zaproponowanym przez Europejską
wanie ludzkiego organizmu nie jest możliwe.
Akademię Alergologii i Immunologii
Klinicznej (EAACI).
Codzienna porcja pokarmu zapewnia łącznego karmienia piersią przez co Posługując się przytoczoną nomen-
odżywienie tkanek i narządów ustroju najmniej 4 6 miesięcy po urodzeniu. klaturą, należy zauważyć, iż mówiąc
oraz utrzymanie podstawowych proce- W przypadku, kiedy ilość pokarmu o alergii pokarmowej, mamy na my-
sów metabolicznych, takich jak oddy- jest niewystarczająca lub z innych śli te wszystkie nieprawidłowe reakcje
chanie, krążenie, trawienie, czynności powodów karmienie piersią nie jest po spożyciu pokarmu, które zachodzą
wydalnicze. możliwe, zaleca się podaż mieszanki na skutek uruchomienia w organizmie
modyfikowanej początkowej, a póz
- mechanizmów immunologicznych. Naj-
W wieku rozwojowym (od okresu pło- niej zastąpienie jej tzw. preparatem częściej występuje alergia pokarmowa
dowego aż do uzyskania dojrzałości) następnym. Większość noworodków z udziałem przeciwciał klasy IgE  ocenia
odżywianie pełni dodatkową funk- i niemowląt dobrze toleruje taki spo- się, że reakcje IgE-zależne stanowią ok.
cję, jest ono bowiem czynnikiem ko- sób żywienia, a jedynie u niewielkiego 50% przypadków alergii pokarmowej.
niecznym dla zapewnienia optymalnej odsetka występują objawy nadwraż- Rzadziej mediatorami reakcji alergicz-
realizacji potencjału genetycznego liwości pokarmowej. nej są limfocyty, składowe dopełniacza
dziecka. Tempo wzrastania i rozwoju czy inne elementy układu immunolo-
jest bezpośrednio związane ze sto- Przez nadwrażliwość pokarmową należy gicznego.
sowaną dietą. Sposób żywienia jest rozumieć każdą reakcję, która jest cza-
zależny od wieku. W okresie nowo- sowo zbieżna ze spożyciem pokarmu Charakter i dynamika objawów klinicz-
rodkowym i niemowlęcym podsta- i się powtarza. Zatem podstawowym nych alergii są zależne od mechanizmu
wowym pokarmem jest mleko matki kryterium rozpoznania nadwrażliwo- immunologicznego. Reakcje alergiczne
lub mieszanka modyfikowana pro- ści na pokarm jest istnienie związku IgE-zależne występują w krótkim czasie
dukowana na bazie mleka krowie- przyczynowo-skutkowego pomiędzy lub bezpośrednio po spożyciu pokar-
go. Karmienie piersią jest najlepszym spożyciem pokarmu a występowaniem mu i charakteryzuje je znaczne tempo
sposobem żywienia, ponieważ mleko objawów klinicznych. Pojęcie nadwraż- narastania objawów klinicznych; są to
matki jest optymalnym, swoistym ga- liwości pokarmowej jest szerokie, po- reakcje alergiczne typu wczesnego.
tunkowo pokarmem dla człowieka. nieważ mianem tym określamy wszel- Do tego rodzaju reakcji zaliczamy m.in.
Aktualnie zaleca się utrzymanie wy- kie nieprawidłowe reakcje na spożyty najcięższą postać alergii pokarmowej,
jaką jest anafilaksja.
Ryc. 1. Nadwrażliwość pokarmowa (klasyfikacja według EAACI)
Reakcje zachodzące z udziałem innych
elementów układu immunologicznego
Nadwrażliwość pokarmowa
to reakcje typu opóz
nionego lub póz
-
(każda nieprawidłowa powtarzająca się reakcja po spożyciu pokarmu)
nego. W takich przypadkach objawy
kliniczne mogą pojawić się po kilkuna-
stu godzinach lub po kilku dobach od
posiłku i zwykle mają mniej burzliwy
przebieg niż reakcje IgE-zależne. Ze
z udziałem bez udziału
względu na odstęp czasowy pomiędzy
mechanizmów immunologicznych mechanizmów immunologicznych posiłkiem a objawami klinicznymi usta-
lenie właściwego rozpoznania niejed-
nokrotnie może być trudne.
U pewnego odsetka chorych może
alergia pokarmowa nadwrażliwość pokarmowa
współistnieć kilka typów reakcji immu-
niealergiczna
nologicznych, co znajduje odzwiercie-
dlenie w obrazie klinicznym alergii.
32
Acidolac_210x297_SF_121016.ai 1 10/17/12 11:05
Zdrowie najmłodszych
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
33
Zdrowie najmłodszych
Szacuje się, że alergia pokarmo- dniach po urodzeniu, co wskazuje, iż dysponowanych genetycznie do rozwoju
wa występuje u ok. 6 8% dzieci, alergeny, przechodząc przez łożysko, choroby alergicznej mogą spowodować
a u 90% z nich przyczyną pojawienia mogą prowadzić do uczulenia orga- rozwój objawów klinicznych alergii.
się objawów klinicznych są główne nizmu dziecka. Stan uczulenia jest nie-
alergeny pokarmowe: mleko krowie, my klinicznie (bezobjawowy), a jego Obraz kliniczny alergii pokarmowej
jajo kurze, pszenica, soja, orzechy, wyrazem jest obecność alergenowo w pierwszych miesiącach życia jest zróż-
ryby lub owoce morza. swoistych przeciwciał klasy E (asIgE) we nicowany. Objawy dotyczą najczęściej
krwi pępowinowej noworodka. skóry, przewodu pokarmowego i ukła-
Ponieważ w pierwszych miesiącach życia du oddechowego.
mleko jest podstawowym pokarmem Po urodzeniu dochodzi do ponownej
noworodków i niemowląt, w tej grupie ekspozycji organizmu noworodka na W przypadku występowania objawów
wiekowej najczęściej występuje alergia alergeny pokarmowe, gdyż pokarmy klinicznych ze strony kilku narządów
na białka mleka krowiego. spożywane przez matkę karmiącą po u noworodka czy niemowlęcia z obcią-
wchłonięciu z jej przewodu pokarmo- żonym wywiadem rodzinnym w kierun-
Dane statystyczne wskazują, że alergia wego trafiają do krążenia systemo- ku chorób alergicznych zawsze należy
pokarmowa dotyczy 4,5% niemowląt wego, stamtąd do naczyń gruczołu podjąć diagnostykę alergii pokarmowej.
w 1. roku życia, w tym 2,7% niemowląt piersiowego, a następnie w czasie
karmionych mlekiem modyfikowanym karmienia do przewodu pokarmo- Podstawowym narzędziem diagno-
i ok. 1,8% karmionych piersią. wego dziecka. Wówczas może do- stycznym jest starannie zebrany wy-
chodzić do ujawnienia się objawów wiad. W badaniu podmiotowym trzeba
Rozwój alergii pokarmowej jest wypad- klinicznych alergii pokarmowej. Dla uwzględnić obciążenie rodzinne cho-
kową predyspozycji genetycznej i tzw. właściwego rozumienia tej sytuacji robami alergicznymi, charakter i czas
czynników środowiskowych. należy wyjaśnić, iż nie mamy tu do pojawienia się objawów klinicznych
czynienia z alergią na mleko matki, oraz ich korelację z czasem i sposo-
Ryzyko wystąpienia choroby alergicz- lecz jedynie na alergeny, które prze- bem żywienia.
nej jest tym większe, im więcej bliskich niknęły do jej pokarmu.
krewnych prezentuje objawy alergii. Przystępując do badania przedmioto-
Obciążenie rodzinne chorobą atopową U niemowląt, które są karmione mlekiem wego, należy zwrócić szczególną uwagę
nie tylko zwiększa ryzyko rozwoju alergii, modyfikowanym, występuje przede na stan odżywienia niemowlęcia. Nie-
ale także warunkuje czas pojawienia się wszystkim alergia na białka mleka kro- dobór masy ciała oraz obecność zmian
objawów i ich nasilenie. wiego. skórnych o charakterze wyprysku mo-
gą wskazywać na alergię pokarmową.
Czynniki środowiskowe o istotnym zna- Mleko krowie zawiera dwie główne frakcje
czeniu w rozwoju alergii to dieta matki białkowe: kazeinę oraz białka serwatkowe. W tab. 1. zestawiono najczęstsze obja-
w czasie ciąży i laktacji, ekspozycja na Białka te są obce gatunkowo dla organi- wy kliniczne alergii pokarmowej w wie-
dym tytoniowy i alergeny środowiskowe zmu ludzkiego i dlatego u niemowląt pre- ku rozwojowym.
(roztocza kurzu domowego, alergeny
odzwierzęce), warunki socjalno-byto-
Tab. 1. Manifestacja kliniczna alergii pokarmowej w wieku rozwojowym
we i status ekonomiczny rodziny oraz
nawyki higieniczne. Istotną rolę mogą Przewód Układ Inne
Skóra
pokarmowy oddechowy objawy
odgrywać także przebyte zakażenia,
stolce z krwią niedobór masy
szczepienia ochronne i stosowana an-
wyprysk sapka
i/lub śluzem ciała
tybiotykoterapia.
pokrzywka ostra biegunka nieżyt nosa niedokrwistość
Niezwykle ważna jest również anato-
obrzęk warg przewlekła biegunka obturacja oskrzeli
miczna i czynnościowa niedojrzałość
ulewania kaszel
przewodu pokarmowego w 1. roku życia,
która umożliwia penetrację alergenu
wymioty świszczący oddech
pokarmowego przez barierę jelitową.
nasilone objawy kolki
jelitowej, wzdęcia
Objawy kliniczne alergii pokarmowej
zaparcia
mogą pojawić się już w pierwszych
34
Zdrowie najmłodszych
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
35
Zdrowie najmłodszych
nymi będą punktowe testy skórne lub
badanie surowicy krwi. Metody te są
powszechnie stosowane i szeroko do-
stępne.
Udokumentowanie reakcji alergicznych,
które nie są mediowane za pośred-
nictwem IgE, jest znacznie trudniejsze
i możliwe jedynie w wyspecjalizowanych
ośrodkach. W uzasadnionych i potwier-
dzonych klinicznie przypadkach alergii
pokarmowej należy zastosować dietę
eliminacyjną, której istota polega na
czasowej eliminacji szkodliwego pokar-
mu z jednoczesnym zastąpieniem go
innymi składnikami o zbliżonej wartości
kalorycznej i odżywczej. Wprowadzenie
diety eliminacyjnej ma doprowadzić
do wytwarzania tzw. tolerancji pokar-
mowej, a więc do wygasania objawów
klinicznych w kontakcie z określonym
alergenem. Czas stosowania diety po-
winien być ściśle określony i zgodnie
z obowiązującymi standardami wynosić
Jeżeli na podstawie zebranego wywia- próbę prowokacji, która polega na po- 9 12 miesięcy.
du oraz po przeprowadzeniu badania nownym wprowadzeniu do diety po-
przedmiotowego wysunięto podejrzenie karmu podejrzanego o wywoływanie Po uzyskaniu poprawy klinicznej należy
alergii pokarmowej, należy przystąpić objawów klinicznych. Metodyka prób ponownie oznaczyć stężenie alergeno-
do kolejnego etapu diagnostyki, którym prowokacyjnych jest zróżnicowana. wo swoistych IgE w surowicy lub wyko-
jest próba eliminacji podejrzanego po- Prowokację pokarmową można prze- nać punktowy test skórny ze szkodliwym
karmu z diety. prowadzić metodą otwartą, zaślepio- pokarmem. W zależności od uzyskanych
ną lub podwójnie ślepą. Uznaje się, wyników podejmuje się decyzję o prze-
W odniesieniu do niemowląt karmio- że podwójnie ślepa próba prowokacji prowadzeniu próby prowokacji w celu
nych piersią powinno się wyeliminować kontrolowana podaniem placebo jest potwierdzenia nabycia tolerancji lub za-
podejrzany pokarm z diety matki karmią- złotym standardem diagnostycznym leca się kontynuację diety eliminacyjnej.
cej na okres 1 4 tygodni. U niemowląt w alergii pokarmowej. Jeżeli po wpro-
karmionych mieszanką modyfikowaną wadzeniu pokarmu wystąpią identyczne Należy podkreślić, iż 1. rok życia dziec-
trzeba zastosować preparat o wysokim lub podobne objawy kliniczne jak przed ka jest jednym z tzw. krytycznych okre-
stopniu hydrolizy białka (hydrolizat kaze- próbą eliminacji, to możemy rozpoznać sów rozwoju. W ciągu 12 miesięcy nie-
iny lub hydrolizat białek serwatkowych). nadwrażliwość pokarmową. mowlę potraja swoją masę urodzenio-
Czas stosowania hydrolizatu to również wą, a długość jego ciała zwiększa się
od 1 do 4 tygodni. Jeżeli uzyskujemy W celu wykazania udziału mechani- o połowę. W tym okresie warunkiem
redukcję objawów klinicznych choroby zmów immunologicznych w rozwoju niezbędnym dla zachowania prawi-
lub ich całkowite ustąpienie, to mamy objawów chorobowych należy wykonać dłowego tempa rozwoju jest właściwa
wstępne potwierdzenie rozpoznania badania dodatkowe. dieta. Dlatego wszelkie decyzje doty-
nadwrażliwości pokarmowej. czące sposoby żywienia, a zwłaszcza
Najłatwiej udokumentować mechanizm eliminacji składników pokarmowych,
Jeśli objawy kliniczne nie miały charak- IgE-zależny reakcji alergicznej. Możemy muszą być uzasadnione, ponieważ
teru anafilaktycznego (ciężka, zagraża- tego dokonać poprzez wykazanie obec- mogą prowadzić do zaburzeń odży-
jąca życiu uogólniona lub systemowa ności w organizmie dziecka alergenowo wienia i wzrastania.
reakcja alergiczna), to po uzyskaniu swoistych przeciwciał klasy E (asIgE).
poprawy klinicznej należy zaplanować Odpowiednimi badaniami diagnostycz- dr n. med. Anna Zawadzka-Gralec
36