Wybrane niemetale
Wodór
glowce IVA: w giel i krzem
Azotowce VA: azot i fosfor
Tlenowce VIA: tlen i siarka
Fluorowce VIIA
1
Azotowce
1. Grupa VA (15)  nas najbardziej b interesowa N i P.
2. Konfiguracja elektronowa pow oki walencyjnej s2p3, w po owie zape niona
podpow oka p.
3. Elektroujemno ci Paulinga:
N 3,0, P 2,2, As 2,2, Sb 2,1, Bi 2,0
4. N i P - typowe niemetale
As i Sb - pó metale
Bi  metal
5. Wiele form alotropowych. N nie ma metalicznej formy alotropowej, P ma nietrwa
(fosfor czarny), As i Sb maj trwa e formy metaliczne a w przypadku Bi jedyn form
alotropow jest forma metaliczna.
2
Azotowce
6. Typ wi za i hybrydyzacja
Dla azotu i fosforu dominuj wi zania kowalencyjne. Dla pozosta ych azotowców
spory charakter jonowy wi za , zw aszcza dla Bi. Azot nie ma orbitali d w pow oce
walencyjnej, wi c ulega hybrydyzacji sp (np. liniowy jon NO2+), sp2 (np. trójk tny jon
NO3-) lub sp3 (np. tetraedryczne NH3 i NH4+), a wi c tworzy maksymalnie 4 wi zania
kowalencyjne za pomoc orbitali zhybrydyzowanych. Pozosta e pierwiastki mog
wykorzysta orbitale d i utworzy 5 wi za kowalencyjnych (hybrydyzacja dsp3) lub
nawet 6 wi za kowalencyjnych (hybrydyzacja d2sp3, z wyj tkiem Bi). W przypadku
tworzenia 3 wi za kowalencyjnych mamy dwie mo liwo ci:
- wi zania kowalencyjne s tworzone za po rednictwem 3 orbitali p a wolna para
elektronowa pozostaje na orbitalu s (Bi),
- wi zania kowalencyjne s tworzone za po rednictwem orbitali hybrydowych sp3,
wi c wolna para elektronowa jest na orbitalu hybrydowym (N, P).
As i Sb wykorzystuj obie te mo liwo ci. Trzeba zaznaczy , e te dwa sposoby
tworzenia 3 wi za kowalencyjnych ró ni si stereochemicznie (inne k ty mi dzy
wi zaniami).
3
Azotowce
7. Jony
Tylko najbardziej elektroujemny N przy cza 3 elektrony i tworzy N3- (w azotkach
metali alkalicznych w stanie sta ym). Kationy As3+, Sb3+ i Bi3+ (oddane 3 elektrony p)
trwa e w silnie kwa nych roztworach, przy podwy szeniu pH As3+ reaguje z jonami
OH- do arsenianów (III)
As3+ + 3 OH- + 3H2O AsO33- + 3 H3O+
a kationy Sb3+ i Bi3+ hydrolizuj do kationów antymonylu SbO+ i bizmutylu BiO+
Bi3+ + 3 H2O BiO+ + 2 H3O+
Tak hydrolizuje np. roztwór 5" hydratu azotanu(V) bizmutu(III) t.j. Bi(NO3)3" 5H2O,
zw aszcza po ogrzaniu, daj c nierozpuszczalny 1" hydrat azotanu(V) bizmutylu
BiONO3" H2O (stosowany dawniej w chorobach przewodu pokarmowego). Uwaga !
Dawne nazwy i zapisy chlorku antymonylu SbOCl i bizmutylu BiOCl nie s w ciwe,
gdy zwi zki te nie zawieraj w kryszta ach kationów SbO+ i BiO+. Obecna
prawid owa nomenklatura: chlorek tlenek antymonu(III) SbClO i chlorek tlenek
bizmutu(III) BiClO.
4
Azotowce
8. Najwa niejsze stopnie utlenienia i w ciwo ci redoks:
-III w ciwo ci redukuj ce (NH3, PH3)
+V w ciwo ci utleniaj ce, typowe dla azotanów(V) i arsenianów(V)
+III dzia anie redukuj ce lub utleniaj ce, typowe dla azotanów(III) i arsenianów(III)
Ze wzrostem liczby atomowej wzrasta trwa stopnia utlenienia +III a maleje
trwa stopnia utlenienia +V.
9. Aktywno w stanie pierwiastkowym
Azot i fosfor czerwony s ma o aktywne. Fosfor bia y jest bardzo aktywny  zapala
si samoistnie w powietrzu. Pod wzgl dem w ciwo ci chemicznych As, Sb i Bi
wykazuj wiele podobie stw. Ogrzewane w powietrzu lub w tlenie daj tlenki Y2O3.
cz si atwo z fluorowcami. As, Sb i rozdrobniony Bi zapalaj si w chlorze.
St ony HNO3 utlenia As do H3AsO4, Sb do nierozpuszczalnego uwodnionego
pentatlenku, Sb2O5" aq., Bi pod wp ywem HNO3 przechodzi w Bi(NO3)3. As, Sb i Bi
ulegaj tak e dzia aniu st onego, gor cego kwasu siarkowego.
5
N
Azot
1. Wyst powanie
a) 33 miejsce pod wzgl dem zawarto ci w zewn trznych warstwach Ziemi
b) g ówny sk adnik atmosfery (N2 stanowi 78% obj to ciowych powietrza)
c) minera y azotanowe - najwi cej saletry chilijskiej NaNO3
d) bia ka zwierz ce i ro linne (obieg azotu w przyrodzie)
2. Otrzymywanie
a) techniczne - destylacja frakcyjna skroplonego powietrza
b) laboratoryjne
ogrzewanie roztworu azotanu(III) amonu NH4NO2 :
-III +III 0
NH4NO2 N2 + 2 H2O
reakcj przeprowadza si wkraplaj c roztwór NaNO2 do roztworu NH4Cl lub (NH4)2SO4
- tworzy si NH4NO2, który natychmiast si rozpada
utlenianie amoniaku za pomoc wapna chlorowanego
-III -I +I 0 -I
2 NH3 + 3 CaCl(OCl) N2 + 3 H2O + 3 CaCl2
termiczny rozk ad azydku sodu (najczystszy azot)
+
NaN3 Na + 3/2 N2
Na N3-
6
N
Azot
3. W ciwo ci fizyczne azotu molekularnego
Gaz bezbarwny, bez smaku i zapachu, s abo rozpuszczalny w
H2O, t.w. = 77 K a t.t. = 63 K, pierwszy raz skroplony przez
Olszewskiego i Wróblewskiego w 1883 r.
4. W ciwo ci chemiczne azotu molekularnego
Budowa N2 by a omówiona poprzednio: wzór elektronowy Lewisa |N N|. Energia
wi zania b. du a (941 kJ/mol), wi c jest nieaktywny w temp. pokojowej. W
podwy szonej temperaturze z niektórymi metalami tworzy azotki, np. Mg3N2 z
roz arzonym magnezem, reaguje z wodorem i tlenem (patrz dalej) oraz z w glikiem
wapnia (karbidem) daj c cyjanamid wapnia Ca2+ [|N-C N|]2- : CaC2 + N2 CaCN2 + C
5. Amoniak i jego pochodne
5.1. Otrzymywanie
Przemys owe: reakcja Habera-Boscha N2 + 3H2 2NH3 H = -92 kJ/mol
150-250 atm, 720-770 K, kat. magnetyt Fe3O4
Laboratoryjne: sól amonowa + mocna zasada w podwy szonej temperaturze
NH4+ + OH- NH3 + H2O
7
N
Azot
5.2. W ciwo ci
Bezbarwny, toksyczny gaz o charakterystycznym zapachu, l ejszy od powietrza, atwo
si skrapla (-33oC). Zasada Brłnsteda i Lewisa.
Ciek y stanowi dobry rozpuszczalnik substancji polarnych. Autodysocjacja:
2NH3 NH4+ + NH2-
NH4+ - s aby kwas Brłnsteda, NH2- - mocna zasada Brłnsteda
Dobra rozpuszczalno w wodzie, gdy tworzy z ni wi zania wodorowe.Handlowy st .
roztwór jest 25-procentowy. NH3 mo na z niego odp dzi przez ogrzewanie. W wodzie
NH3 jest s ab zasad . Dysocjacja w wodzie: NH3 + H2O NH4+ + OH- pKb = 4,7,
czyli w 0,1 molowym roztworze tylko 1% cz steczek jest zdysocjowanych.
Spalanie w tlenie:
bez katalizatora 4NH3 + 3O2 2N2 + 6H2O H = -1260 kJ/mol
z katalizatorem 4NH3 + 5O2 4NO + 6H2O H = -907 kJ/mol (reakcja Ostwalda) Na
katalizator w postaci siatki platynowej (+10% Rh) wprowadza si w 1170 K mieszanin
NH3 z powietrzem pod ci ieniem 4-10 atm. NO jest produktem po rednim w produkcji
kwasu azotowego (V).
W wysokich temperaturach dzia a silnie redukuj co, co jest spowodowane przez wodór
cy produktem termicznego rozpadu NH3.
8
N
Azot
5.3. Pochodne
Sole amonowe, kation NH4+, dobrze rozpuszczalne w wodzie.
Amidki, np. NH2Na  bia a, kryst. substancja
500-600 K
Otrzymywanie: 2NH3 + 2Na 2NH2Na + H2
Hydroliza: NH2Na + H2O NH3 + NaOH
Imidki, np. NHLi2 lub NHCa
Azotki, np. Mg3N2
Aminy - atomy wodoru zast pione niemetalem, np. chlorowcem lub podstawnikiem
organicznym, np. grup metylow .
-I
Hydroksyloamina NH2OH: bia a, higroskopijna, nietrwa a (wybuchowa !) krystaliczna
substancja, w roztworach wodnych wykazuje w ciwo ci zasadowe (podobnie jak NH3):
NH2OH + H2O NH3OH+ + OH-
Ma zarówno w ciwo ci utleniajace, jak i redukuj ce (po redni stopie utlenienia).
Tworzy sole, odpowiedniki amonowych, np. (NH3OH)2SO4 siarczan(VI)
hydroksyloamoniowy, które s bardziej trwa e ni wolna hydroksyloamina.
Otrzymywanie na katodzie z Pb przez redukcj elektrolityczn HNO3 (50% HNO3+ 50%
H2SO4): HNO3 + 6H NH2OH + 2H2O 2NH2OH + H2SO4 (NH3OH)2SO4
+V -I
9
N
Azot
-II
Hydrazyna N2H4 : bezbarwna, toksyczna, mierdz ca, g sta ciecz (asocjacja 3D poprzez
wi zania wodorowe), zwykle w handlu 60% roztwór wodny. Silny reduktor, u ywany w
paliwach rakietowych (+ utleniacz: st . H2O2, ciek y O2 lub dymi cy HNO3).
Otrzymywanie z chloraminy NH2Cl: NH3 + NaClO NaOH + NH2Cl
NH2Cl + NH3 N2H4 +HCl
Tworzy sole, odpowiedniki amonowych, ma wi c w ciwo ci zasadowe:
np. [NH3NH3]2+SO42-, zapis N2H4" H2SO4, nazwa: siarczan(VI) hydrazoniowy (2+)
[NH3NH2]+Cl-, zapis N2H4" HCl, nazwa: chlorek hydrazoniowy (1+)
Azydek wodoru (kwas azotowodorowy) HN3 : bezbarwna, toksyczna, mierdz ca, lotna i
wyj tkowo wybuchowa ciecz o w ciwo ciach kwasowych, w rodowisku wodnym jest
kwasem o mocy zbli onej do octowego.
rod.
Otrzymywanie: N2O+stopiony NaNH2 NaN3 + H2O
bezwodne
NaN3 + rozcie czony H2SO4 HN3 + NaHSO4 (ostro ne oddestylowanie HN3)
Azydki s bia ymi, wybuchowymi proszkami.
Zastosowanie: NaN3  poduszki powietrzne w
samochodach, Pb(N3)2  detonator.
10
N
Azot
6. Tlenki azotu
Otrzymywanie tlenków azotu:
- ogrzewanie
11
N
Azot
ciwosci tlenków azotu:
TLENEK STOPIE STAN SKUPIENIA KWAS
UTLENIENIA
bezbarwny gaz H2N2O2
N2O I
(rozweselaj cy) diazotowy(I)
nie jest bezwodnikiem
NO II bezbarwny gaz
kwasowym
niebieska ciecz, HNO2
N2O3 III
trwa a < 260 K azotowy(III)
azotowy(III)
NO2 HNO2
IV brunatne gazy
+
N2O4
HNO3
azotowy(V)
HNO3
N2O5 V bezbarwne cia o sta e
azotowy(V)
12
Azot
N
7. Kwasy azotowe i azotany
7.1. Kwas diazotowy(I)
Nie mo na go otrzyma bezpo rednio w reakcji N2O z H2O.
Najpierw otrzymuje si sól tego kwasu z organicznego estru RONO w reakcji:
RONO + NH2OH + 2EtONa Na2N2O2 + ROH + 2 EtOH Dodanie Ag+ str ca Ag2N2O2.
Nast pnie dzia a si na Ag2N2O2 bezwodnym HCl w suchym eterze etylowym:
Ag2N2O2 + 2HCl H2N2O2 + 2AgCl
H2N2O2 jest bia ym, krystalicznym cia em sta ym, bardzo wybuchowym, rozk ada si
wtedy na N2O i H2O. Rozpuszcza si w wodzie, jest s abym kwasem dwuprotonowym.
7.2. Kwas azotowy(III)
Przemys owo kwas HNO2 otrzymywany jest poprzez wprowadzanie do wody
równocz steczkowej mieszaniny NO i NO2. W takiej mieszaninie zawsze obecne s
drobne ilo ci N2O3, który jest bezwodnikiem HNO2. W wyniku jego reakcji z wod wg
równania N2O3 + H2 2 HNO2 zaburzona (przesuni ta w prawo) zostaje równowaga
reakcji tlenków NO + NO2 N2O3 i tworz si kolejne porcje N2O3, które nast pnie
reaguj z wod i tak dalej.
HNO2 jest s abym kwasem, trwa ym tylko w rozcie czonych
zat anie
roztworach wodnych: 3HNO2 HNO3 + H2O + 2NO
W zale no ci od rodowiska mo e by zrówno utleniaczem, jak i reduktorem.
13
N
Ignacy Mo cicki
Azot
(1867-1946). Chemik,
naukowiec, polityk.
7.3. Kwas azotowy(V)
Prezydent RP w latach
1926-1939. Autor wielu
Otrzymywanie:
patentów dotycz cych
produkcji kwasu
1) Synteza NH3 metod Habera-Boscha.
azotowego i innych
2) Spalanie NH3 do NO metod Ostwalda.
zwi zków azotu.
3) Poch anianie NO i NO2 w H2O w obecno ci powietrza:
2NO + O2 2NO2 2NO2 + H2O HNO3 + HNO2 3HNO2 HNO3 + 2NO +H2O
14
N
Azot
Czysty, bezwodny jest bezbarwn ciecz . Na wietle ulega cz ciowemu
rozk adowi, co nadaje mu taw barw od rozpuszczonego w nim NO2:
wiat o
4HNO3 4NO2 + 2H2O + O2
Roztwór wodny o st . > 86% HNO3 nazywany jest dymi cym kwasem azotowym.
Kwas azotowy(V) 98% otrzymuje si przez destylacj ze st . H2SO4.
Bezwodny kwas ulega autodysocjacji:
O
2HNO3 H2NO3+ + NO3-

HO N
NO2+ + H2O NO2+ - jon nitroniowy
O
2HNO3 NO2+ + NO3- + H2O
Miesza si z wod we wszystkich proporcjach, podczas destylacji daje z wod 68%
o
azeotrop o temp. wrzenia 120,5 C.
W roztworze wodnym jest silnym kwasem:
HNO3 + H2O H3O+ + NO3- pKa = -1,4
Ma silne w ciwo ci utleniaj ce:
Cu + 4HNO3 (st .) Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
3Cu + 8HNO3(rozcie cz.) 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
Tak reaguj Cu, Ag, Hg.
15
N
Azot
Cr, Fe i Al pasywuj si w st . HNO3. Z zimnym rozcie czonym HNO3 reaguj z
wydzieleniem wodoru. W ten sposób reaguj jeszcze Mg, Mn i Ca.
Woda królewska (stosunek obj. st . kwasów HNO3 : HCl = 1 : 3) roztwarza Au i Pt:
Au + 3 NO3- + 6 H+ Au3+ + 3 NO2 + 3 H2O Au3+ + 4 Cl- AuCl4-
Tworzenie chloroz ocianów przesuwa równowag pierwszej reakcji w prawo.
Samoistny rozk ad wody królewskiej:
3HCl + HNO3 2H2O + Cl2 + NOCl
2NOCl 2NO + Cl2
Wod królewsk odkry arabski alchemik
abir Ibn Hajjan zwany tak e Geberem
(721-815). Dzia w Kufie (obecnie Irak).
Jest uwa any za twórc eksperymentalnego
nurtu alchemii. Wprowadzi takie operacje
chemiczne jak destylacja i krystalizacja.
Odkry tak e kwasy azotowy i solny oraz
cytrynowy, octowy i winowy.
16
N
Azot
HNO3 utlenia niemetale (oprócz fluorowców i metaloidu Si):
S + 2HNO3 H2SO4 + 2NO (ew. do NO2)
3C + 4HNO3 3CO2 + 4NO + 2H2O (ew. do NO2)
P4 + 20HNO3 4H3PO4 + 20NO2 + 4H2O (ew. do NO)
7.4. Azotany(V)
Azotany(V), bezbarwne lub bia e kryszta y dobrze rozpuszczalne w wodzie, w stanie
sta ym i w silnie zakwaszonych roztworach maj ciwo ci utleniaj ce.
Próba z brunatn obr czk : W badanym roztworze rozpuszcza si du ilo
siarczanu elaza (II), a nast pnie ostro nie podwarstwia, to znaczy wprowadza na
dno st ony kwas siarkowy. Roztwory nie mieszaj si , wskutek ró nicy g sto ci.
Dodatni wynik próby, czyli brunatna obr czka wiadczy o obecno ci jonów NO3-:
NO3- + 4 H+ + 3 Fe2+ NO + 2 H2O + 3 Fe3+ NO + Fe2+ [Fe(NO)]2+
Je li w roztworze wyst puj jony NO2-, nale y roztwór podgrza najpierw z NH4Cl,
usuwaj c azotany(III): NO2- + NH4+ N2 + 2 H2O, które równie da yby t prób .
Zn i Al w roztworach alkalicznych redukuj azotany do wolnego N2 lub do NH3:
0 V II -III
4Zn + NO3- + 7OH- + 6H2O 4[Zn(OH)4]2- + NH3
Rozk ad termiczny: 2KNO3 2KNO2 + O2
2Pb(NO3)2 2PbO + 4NO2 + O2 2AgNO3 2Ag + 2NO2 + O2
17
P
Fosfor
1. Wyst powanie
a) 12-ty pierwiastek co do zawarto ci w zewn trznych warstwach Ziemi (0,11 % mas.)
b) minera y, przede wszystkim apatyty Ca10X2(PO4)6 (X = F, Cl, OH) i fosforyt Ca3(PO4)2
c) fosfor organiczny, sk adnik organizmów ywych
2. Otrzymywanie
Otrzymywanie techniczne polega na ogrzewaniu bez dost pu powietrza fosforytu z
piaskiem i koksem w piecu elektrycznym w temp. ok. 1600 K:
Ca3(PO4)2 + 3 SiO2 + 5 C 3 CaSiO3 + 5 CO + 1/2 P4
Fosfor wydziela si w postaci pary, któr kondensuje si przepuszczaj c przez warstw
wody - powstaje fosfor bia y, który oczyszcza si przez destylacj .
3. W ciwo ci fizyczne i chemiczne fosforu pierwiastkowego
Dwie najwa niejsze odmiany alotropowe: fosfor bia y i czerwony.
18
P
Fosfor
Fosfor bia y, krystaliczny, silnie toksyczny - bia a masa o zapachu czosnku, mi kka jak wosk,
ona z cz steczek P4 (czworo cian foremny, w ka dym naro u atom P tworz cy z s siadami
3 wi zania). Energia wi zania P-P (201 kJ/mol) jest 4 razy mniejsza ni w cz steczce azotu,
wi c fosfor bia y jest bardzo reaktywny.
19
P
Fosfor
Fosfor bia y:
o
w temp. 30 C zapala si w powietrzu P4 + 5 O2 P4O10 (w zwi zku z tym przechowuje si
go pod wod i kroi si go te pod wod !) reakcja ta jest silnie egzotermiczna
rozpuszcza si w CS2 a roztwór odparowany na kawa ku bibu y powoduje jej zapalenie
w temp. pok. utlenia si powoli, czemu towarzyszy chemiluminescencja
bezbarwna lub
rozpuszcza si w gor cym ugu potasowym
H
tawa ciecz
P4 + 3KOH + 3 H2O PH3 + 3KH2PO2 HO P+I O
H
(powstaj fosfan + fosfinian potasu, dawniej
nazywane fosforowodorem i podfosforynem
potasu; kwas fosfinowy H3PO2 jest kwasem
jednoprotonowym, wi c nie nale y nazywa
tej soli  kwa  ).
Bia y fosfor wykazuje niezwyk e zjawisko
 zimnego p omienia . Trzymany pod wod i
ogrzewany, bia y fosfor powoli odparowuje i
zaczyna si arzy . Temperatura tego p omienia
jest niska i dlatego nazywa si go  zimnym
omieniem .
20
P
Fosfor
o
Fosfor czerwony, amorficzny, otrzymuje si ogrzewaj c fosfor bia y w temp. 250 C bez
dost pu powietrza (katalizuj lady jodu). Ciemnoczerwona, bezwonna, nietoksyczna
substancja, nierozpuszczalna w CS2 i znacznie mniej reaktywna od fosforu bia ego. Jest
produktem polimeryzacji fosforu bia ego, w którym p kaj wi zania w cz steczkach P4 i
tworz si cuchy:
21
P
Fosfor
4. Tlenki fosforu
P4O6 stopie utlenienia +III heksatlenek terafosforu
Bia e, truj ce cia o sta e, bezwodnik kwasu
fosfonowego H3PO3:
P4O6 + 6H2O 4 H3PO3 (na zimno),
z gor wod dysproporcjonuje si do H3PO4, PH3 i
czerwonego P
Otrzymywanie: spalanie P przy ograniczonym
dost pie powietrza.
P4O10 stopie utlenienia +V dekatlenek tetrafosforu
Bia e, bardzo higroskopijne cia o sta e ( rodek
odwadniajacy), bezwodnik kwasu ortofosforowego(V)
H3PO4 :
P4O10 + 6H2O 4 H3PO4
Otrzymywanie: spalanie P przy obfitym dost pie
powietrza.
22
P
Fosfor
4. Kwasy fosforu
4.1. Kwasy proste
Kwas dwuprotonowy
O
III
fosfonowy H3PO3 bia e cia o sta e
HO P OH
(dawniej fosforawy)
H
Kwas trójprotonowy o redniej mocy, bezbarwne,
przezroczyste kryszta y; w sprzeda y 85% roztwór
O
(bezbarwna, g sta, lepka ciecz)
V
Sole pierwszo- (NaH2PO4), drugo- (Na2HPO4) i
HO P OH
ortofosforowy(V)
trzeciorz dowe (Na3PO4). Pierwszorz dowe s
H3PO4
rozpuszczalne w wodzie. Drugo- i trzeciorz dowe  dobrze
OH
rozpuszczalne w wodzie s tylko ortofosforany litowców.
Odwadnianie H3PO4:
Otrzymywanie H3PO4:
H3PO4 590 K HPO3 + H2O
1. P4O10 + 6H2O 4H3PO4
Bia a szklista masa, mieszanina cyklicznych polikwasów
2. Ca3(PO4)2 + 3H2SO4 3CaSO4 (skondensowane typu meta)
fosforyt
+ 2H3PO4 2H3PO4 500 K H4P2O7 + H2O
Bia a szklista masa, g ównie kwas ortodifosforowy(V),
czyli pirofosforowy wg dawnej nomenklatury.
23
P
Fosfor
4.2. Kwasy skondensowane:
cuchowe  przedrostek orto, cykliczne  przedrostek meta
Kwasy cuchowe
O O
V V
HO P OH HO P OH
O O O
OH OH
V V V
HO P O P O P OH
-H2O
OH OH OH
O O
H5P3O10 kwas ortotrifosforowy(V)
V V
- nie uda o si go wydzieli w
HO P O P OH
postaci czystej, znane s sole
OH OH
H4P2O7 kwas ortodifosforowy(V), dawniej
pirofosforowy  szklista masa
24
P
Fosfor
Kwasy cykliczne  wzór ogólny (HPO3)n
O
V
OH
P
HO
OH
O O
O
OH
HO HO V
V
P
P HO P O P OH
V
OH OH
HO
O V
O O
V
V
-3H2O
HO P O P OH
O O
V
OH
O
P
O O
Pier cie miocz onowy
HO O
P P H4P4O12 kwas metatetrafosforowy(V)
V
V
O O OH
- nie uda o si go wydzieli w
Pier cie sze ciocz onowy
postaci czystej, znane s sole
H3P3O9 kwas metatrifosforowy(V),
- nie uda o si go wydzieli w postaci czystej,
znane s sole
25
P
Fosfor
Najwa niejszym polifosforanem jest trifosforan adenozyny ATP,
wyst puj cy w ka dej ywej komórce:
adenina
ryboza
Przemiana ATP w difosforan adenozyny ADP, w reakcji:
R + H2O R + HPO42- + H+(aq)
uwalnia du o energii, która jest niezb dna do przebiegu ró nych
procesów wewn trzkomórkowych.
26