MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Teresa Smolec
Instalacja urządzeń grzewczych i wymienników ciepła
713[02].Z2.06
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Marian Rubik
mgr inż. Beata Wiśniewska - Milej
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marzena Więcek
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[02].Z2.06
 Instalacja urządzeń grzewczych i wymienników ciepła zawartej w modułowym programie
nauczania dla zawodu monter instalacji i urządzeń sanitarnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. UrzÄ…dzenia grzewcze centralnego ogrzewania 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.1.3. Ćwiczenia 22
4.1.4. Sprawdzian postępów 25
4.2. Wymienniki ciepła 26
4.2.1. Materiał nauczania 26
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 32
4.2.3. Ćwiczenia 33
4.2.4. Sprawdzian postępów 35
4.3. Osprzęt urządzeń grzewczych 36
4.3.1. Materiał nauczania 36
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.3.3. Ćwiczenia 42
4.3.4. Sprawdzian postępów 44
5. Sprawdzian osiągnięć 45
6. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie pomocny w przyswajaniu wiedzy o rodzajach urządzeń grzewczych,
wymiennikach ciepła, osprzęcie urządzeń grzewczych oraz armaturze i elementach automatyki
stosowanej w urządzeniach grzewczych centralnego ogrzewania, a także ułatwi Ci wykonywanie
montażu urządzeń grzewczych centralnego ogrzewania.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę
oraz inne z
ródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
- wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do wykonywania ćwiczenia,
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- sprawdzian teoretyczny,
- sprawdzian umiejętności praktycznych.
4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających opanowanie przez Ciebie
wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując
sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że
opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zapoznaniu się z materiałem, spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Instalacja urządzeń grzewczych i wymienników ciepła, której treści
teraz poznasz wraz z poznanymi dotychczas jednostkami modułowymi, w których utrwaliłeś
umiejętności wykonywania instalacji z różnego rodzaju materiału, pozwoli Ci na wykonanie
montażu urządzeń grzewczych centralnego ogrzewania.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Przebywając w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcje przeciwpożarowe, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
713[02].Z2
Technologia montażu instalacji
centralnego ogrzewania
713[02].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo  zakończeniowe
przy wykonywaniu instalacji sanitarnych
713[02].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[02].Z1/2/3/4.03
Montaż instalacji z rur miedzianych
713[02].Z1.04
Montaż instalacji z tworzyw sztucznych
713[02].Z1.05
Montaż instalacji centralnego ogrzewania
713[02].Z2.06
Instalacja urządzeń grzewczych
i wymienników ciepła
Schemat
713[02].Z2.07
Konserwacja instalacji centralnego
ogrzewania i urządzeń grzewczych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Instalacja urządzeń grzewczych
i wymienników ciepła , uczeń powinien umieć:
- rozpoznawać rodzaje instalacji,
- wykonywać prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu instalacji,
- rozróżniać łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych stosowane w instalacjach ze
stali, miedzi i tworzyw sztucznych,
- oceniać stan techniczny rur i łączników stalowych, miedzianych i tworzywowych
używanych do montażu,
- wykonywać połączenia rozłączne rur instalacyjnych stalowych, miedzianych
i tworzywowych,
- wykonywać połączenia nierozłączne rur instalacyjnych stalowych metodą spawania
gazowego,
- wykonywać podstawowe operacje obróbki materiałów stalowych, miedzianych
i tworzywowych stosowanych w instalacjach sanitarnych,
- mocować elementy instalacji do przegród budynku,
- prowadzić instalacje różnymi sposobami,
- stosować terminologię budowlaną,
- przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać zagrożenia i im zapobiegać,
- stosować w praktyce procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
- posługiwać się dokumentacją budowlaną,
- wykonywać przedmiary i obmiary robót,
- wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
- organizować stanowiska składowania i magazynowania materiałów,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- wykonać prace montażowe urządzeń grzewczych i wymienników ciepła w instalacji
centralnego ogrzewania, zgodnie z obowiązującymi przepisami bhp i ochrony ppoż.,
- skompletować urządzenia grzewcze przed montażem,
- dobrać urządzenia grzewcze przed zainstalowaniem,
- zainstalować urządzenia grzewcze,
- skompletować osprzęt urządzeń grzewczych,
- zainstalować osprzęt urządzeń grzewczych,
- zainstalować aparaturę kontrolno-pomiarową i elementy automatyki w urządzeniach
grzewczych,
- podłączyć urządzenia grzewcze do instalacji centralnego ogrzewania,
- wykonać próbę ciśnieniową połączeń urządzeń grzewczych centralnego ogrzewania po
wykonaniu montażu,
- dokonać regulacji zainstalowanych urządzeń grzewczych,
- posłużyć się dokumentacją techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. UrzÄ…dzenia grzewcze centralnego ogrzewania
4.1.1. Materiał nauczania
Podział kotłów
Zadaniem urządzeń grzewczych (kotłów, wymienników ciepła) jest dostarczanie ciepła do
instalacji centralnego ogrzewania, oraz instalacji ciepłej wody. Podstawowym urządzeniem
grzewczym (z
ródłem ciepła) w budynkach jednorodzinnych są kotły na paliwo: stałe, gazowe,
olej opałowy, natomiast wymienniki ciepła znalazły zastosowanie przede wszystkim w węzłach
ciepłowniczych.
W zależności od funkcji, jaką spełnia kocioł w instalacji grzewczej, rozróżniamy kotły
jednofunkcyjne oraz kotły dwufunkcyjne. Kocioł jednofunkcyjny to taki, który wytwarza ciepło
na potrzeby instalacji centralnego ogrzewania. Kocioł jednofunkcyjny może również pracować
na potrzeby ciepłej wody. Wtedy kocioł zarówno wytwarza ciepło na potrzeby instalacji
centralnego ogrzewania, jak również na potrzeby ciepłej wody. W takim przypadku kocioł
pracuje z priorytetem ciepłej wody, co oznacza, że w przypadku zapotrzebowania na ciepłą wodę
cała moc cieplna kotła zużywana jest do podgrzania tej wody.
Kocioł to dwufunkcyjny to taki, który w zależności od potrzeb wytwarza zarówno ciepło na
potrzeby centralnego ogrzewania, jak i ciepłej wody.
Kocioł  urządzenie, w którym w wyniku procesu spalania paliwa wytwarzane jest ciepło.
Ciepło przekazywane jest wodzie krążącej w instalacji centralnego ogrzewania. Każdy kocioł
(rys. 1) zbudowany jest z następujących podstawowych elementów:
 paleniska,
 palnika (w kotłach gazowych i olejowych),
 wymiennika ciepła,
 obudowy z konstrukcją nośną,
 osprzętu i automatyki.
Rys. 1. Przekrój kotła na paliwo stałe [18]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Kotły grzewcze dzielimy w zależności od:
 materiału z którego wykonany jest wymiennik:
" żeliwne,
" stalowe,
 rodzaju czynnika grzewczego:
" wodne,
" parowe,
 rodzaju spalanego paliwa:
" kotły na paliwo stałe,
" kotły gazowe,
" kotły na olej opałowy
 przebiegu procesu spalania paliwa (dotyczy kotłów na paliwo stałe)
" kotły ze spalaniem dolnym,
" kotły ze spalaniem górnym,
 temperatury wody (czynnika grzewczego) na zasilaniu,
 wytwarzanej mocy cieplnej.
Kotły na paliwo stałe
Kotły na paliwo stałe to kotły opalane:
 węglem, koksem,
 drewnem,
 słomą,
Proces spalania w tych kotłach może odbywać się:
 ze spalaniem górnym (rys. 2),
 ze spalaniem dolnym (rys. 3),
Rys. 2. Kocioł ze spalaniem górnym [z
ródło własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 3. Kocioł ze spalaniem dolnym [z
ródło własne]
Kotły na paliwo stałe zbudowane są z: żeliwa lub stali.
Kotły żeliwne zbudowane są z członów (rys. 4). Człon kotła  wymienialny, powtarzalny,
element kotła, stanowiący jednocześnie część komory paleniskowej (z jednej strony), zaś
z drugiej przez człon przepływa woda (czynnik grzewczy).
Żeliwny kocioł członowy zbudowany jest z kilku członów (rys. 5) połączonych między sobą
za pomocą śrub montażowych.
Rys. 4. Człon kotła żeliwnego [14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 5. Żeliwny kocioł członowy [14]
Zaletą kotłów żeliwnych jest ich wysoka odporność na korozję w porównaniu z kotłami
stalowymi.
Regulacja kotłów na paliwo stałe jest bardzo ograniczona i polega wyłącznie na regulacji ilości
powietrza (tlenu) dopływającego do komory paleniskowej.
Regulacja kotła na paliwo stałe jest dokonywana trzema sposobami:
 regulacja ręczna  polega na przymykaniu lub otwieraniu drzwiczek popielnika, przez które
dopływa powietrze (tlen) do komory paleniskowej,
 regulacja automatyczna, za pomocÄ…:
 miarkownika ciÄ…gu (rys. 6)
 wentylatora podmuchowego dostarczajÄ…cego powietrze do komory paleniskowej (rys. 7)
Rys. 6. Sterowanie pracą kotła za pomocą miarkownika ciągu [8]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys.7. Sterowanie pracą kotła za pomocą wentylatora podmuchowego [10]
Najskuteczniejszą i najbardziej efektywną regulacją kotłów na paliwo stałe, jest regulacja
za pomocÄ… wentylatora podmuchowego.
Kocioł łączy się z przewodem kominowym, za pomocą kształtki zwanej  czopuchem.
Przed montażem kotła należy zapoznać się z jego dokumentacją techniczno-ruchową (DTR)
i zawartymi w niej uwagami dotyczącymi montażu.
Zasady montażu kotłów na paliwo stałe
Kotły na paliwo stałe, pracują w układach otwartych instalacji centralnego ogrzewania i są
zabezpieczone naczyniem wzbiorczym otwartym. W większości przypadków pracują one
w instalacjach pompowych, z pompą umieszczoną na zasilaniu lub powrocie kotła.
Jeżeli z
ródłem ciepła jest kocioł na paliwo stałe, instalacja centralnego ogrzewania powinna być
wykonana z rur stalowych lub miedzianych. Ze względu na wysoką temperaturę, jaką można
uzyskać w kotłach na paliwo stałe (do 100oC), nie należy wykonywać instalacji centralnego
ogrzewania z rur tworzywowych, ponieważ grozi to zniszczeniem instalacji.
Osprzęt kotła oraz rodzaj armatury, w jaką należy wyposażyć kocioł na paliwo stałe zależy
od miejsca usytuowania pompy. Jeżeli pompa usytuowana jest na zasilaniu (rys. 8), to instalacja
kotłowa powinna być wyposażona w następującą armaturę:
 naczynie wzbiorcze otwarte,
 pompÄ™ centralnego ogrzewania,
 zawór obejściowy (zawór z kulą gumową  nazwa handlowa),
 zawór zwrotny,
 filtr,
 dwa zawory odcinajÄ…ce kulowe,
 kształtki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 8. Instalacja kotłowa z pompą na zasilaniu kotła [z
ródło własne]
Jeżeli pompa zamontowana jest na powrocie (rys. 9), to instalacja kotłowa powinna być
wyposażona w następującą armaturę:
 naczynie wzbiorcze otwarte,
 pompÄ™ centralnego ogrzewania,
 zawór zwrotny,
 filtr,
 dwa zawory odcinajÄ…ce,
 zawór obejściowy.
Rys. 9. Instalacja kotłowa z pompą na powrocie [z
ródło własne]
RB  rura bezpieczeństwa
Pomieszczenie, w którym będzie montowany kocioł na paliwo stałe, powinno spełniać określone
wymagania:
 podłoga powinna być wykonana z materiałów niepalnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
 wysokość powinna wynosić minimum 2,2 m,
 wentylacja nawiewna  grawitacyjna: powierzchnia kratki umieszczonej 20cm od poziomu
posadzki, powinna wynosić 200 cm2
 wentylacja wywiewna  grawitacyjna, kratka o minimalnych wymiarach 14 x 14 cm
umieszczona pod sufitem,
 zabronione jest stosowanie w pomieszczeniach kotłowni mechanicznej wentylacji
wyciÄ…gowej (wywiewnej),
 przekrój kanału dymowego powinien wynosić co najmniej 20 x 20 cm,
 skład paliwa powinien znajdować się w oddzielnym pomieszczeniu (dopuszczalne jest
składowanie paliwa w tym samym pomieszczeniu co kocioł, lecz w specjalnych metalowych
pojemnikach),
 popiół, żużel powinien być umieszczony w metalowych pojemnikach,
 odległość kotła od przegród budowlanych powinna zapewniać dostęp do elementów kotła
wymagających obsługi, konserwacji i naprawy.
Kotły na paliwo gazowe.
Zalety kotłów na paliwo gazowe, w stosunku do kotłów na paliwo stałe, to:
 wysoka sprawność,
 mała emisja zanieczyszczeń,
 praktycznie bezobsługowa eksploatacja,
 stała gotowość do pracy i możliwość automatycznej regulacji mocy kotła w zależności od
chwilowych obciążeń cieplnych.
Kotły na paliwo gazowe mogą być zasilane:
 gazem ziemnym,
 gazem płynnym.
Kotłów zasilanych gazem płynnym nie można instalować w pomieszczeniach położonych
poniżej poziomu gruntu (piwnica), ponieważ gaz płynny jest cięższy niż powietrze i w razie
nieszczelności w instalacji doprowadzającej, będzie gromadził się przy podłodze i stwarzał
niebezpieczeństwo wybuchu i pożaru.
Kotły na paliwo gazowe produkowane są jako:
 kotły wiszące (rys. 10),
 kotły stojące (rys. 11).
Rys. 10. Kocioł gazowy wiszący [14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 11. Kocioł gazowy stojący [14]
W zależności od materiału, z jakiego jest wykonany wymiennik ciepła, kotły dzielimy na:
 kotły żeliwne (członowe),
 kotły stalowe.
Ponadto rozróżnia się następujące kotły gazowe:
 kotły stojące jednofunkcyjne,
 kotły stojące jednofunkcyjne z zasobnikiem ciepłej wody,
 kotły wiszące jednofunkcyjne,
 kotły wiszące dwufunkcyjne przepływowe,
 kotły wiszące dwufunkcyjne z zasobnikiem ciepłej wody,
 kotły kondensacyjne.
Kotły gazowe mogą być wyposażone w palniki:
 atmosferyczne,
 nadmuchowe (wentylatorowe)
Nowoczesne kotły wyposażone są w palniki:
 jednostopniowe,
 wielostopniowe (dwustopniowe),
 modulacyjne.
Palnik modulacyjny pracuje z mocą dostosowaną do bieżącego zapotrzebowania na ciepło.
W praktyce modulacja mocy nie do końca rozwiązuje problem. Zasada działania palnika jest
następująca: po uruchomieniu palnika kocioł, zaczyna pracować z maksymalną mocą, po czym
automatyka kotła zaczyna obniżać moc palnika do optymalnego poziomu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Kotłownia, w której montujemy kocioł gazowy o mocy do 30 kW, powinna spełniać
następujące warunki:
 kotły mogą być umieszczone w piwnicy lub na dowolnej kondygnacji budynku
jednorodzinnego, w pomieszczeniach technicznych (kotłownia) lub w pomieszczeniach
niemieszkalnych (kuchnia, Å‚azienka),
 kubatura pomieszczeń, w których instalowany jest kocioł gazowy nie powinno być mniejsza
niż:
 8 m3  w przypadku kotłów pobierających powietrze do spalania z tego pomieszczenia,
 6,5 m3  w przypadku kotłów z zamkniętą komorą spalania,
 w pomieszczeniu kotłowni powinna znajdować się podłoga niepalna,
 wentylacja nawiewna  otwór o przekroju minimum 200 cm2, którego dolna krawędz
kratki
powinna być umieszczona nie wyżej niż 30 cm ponad poziomem podłogi. Kratka nie
powinna być wyposażona w żaluzje zamykające,
 wentylacja wywiewna  umieszczona pod stropem kotłowni (10 cm od sufitu), powierzchnia
kratki 200 cm2. Kratka nie powinna być wyposażona w żaluzje zamykające,
 stosowanie mechanicznej wentylacji wyciÄ…gowej jest niedopuszczalne,
 przekrój i wysokość kanału spalinowego zgodnie z zaleceniami producenta kotła,
najmniejszy wymiar kanału spalinowego to 140 x 140 mm,
 minimalna wysokość pomieszczenia kotłowni to 2,2 m (dopuszcza się instalowanie kotłów
w pomieszczeniach istniejących o wysokości co najmniej 1,9 m),
 odległość od przegród powinna być taka, aby zapewnić dostęp do wszystkich podzespołów
kotła wymagających obsługi, konserwacji i czyszczenia,
 kotłownia powinna być wyposażona w kratkę ściekową oraz punkt czerpalny zimnej wody.
Zasady montażu kotłów na paliwo gazowe
Kotły gazowe, zgodnie z zaleceniami producentów, powinny pracować w instalacjach
centralnego ogrzewania systemu zamkniętego, zabezpieczonych zaworem bezpieczeństwa
i przeponowym naczyniem wzbiorczym. Wyposażenie instalacji kotłowej zależy od rodzaju
i typu kotła.
Kotły wiszące jednofunkcyjne są fabrycznie wyposażane w niezbędną armaturę potrzebną
do sprawnego i bezpiecznego działania instalacji centralnego ogrzewania (pompę, przeponowe
naczynie wzbiorcze, zawór bezpieczeństwa, armaturę sterującą pracą kotła). Aby zamontować
kocioł niezbędna jest następująca armatura:
 do połączenia kotła z instalacją gazową: zawór odcinający, filtr do gazu oraz dwuzłączka
prosta z uszczelką gumową (śrubunek),
 do połączenia kotła z instalacją centralnego ogrzewania: filtr do wody  montowany na
przewodzie powrotnym wody z instalacji centralnego ogrzewania, zawór kulowy odcinający
 dwie sztuki oraz dwie dwuzłączki proste z uszczelką gumową,
Ideowy schemat kotła wiszącego, jednofunkcyjnego przedstawiono na rysunku nr 12. Woda
powracająca z instalacji centralnego ogrzewania (oznaczenie na schemacie  RK),przepływa
przez kocioł, w którym jest podgrzewana, skąd następnie przepływa do instalacji centralnego
ogrzewania (oznaczenie na schemacie  VK). Pracą kotła steruje  czujnik temperatury wody na
odpływie z kotła, który współpracuje z urządzeniem sterującym pracą palnika gazowego. Kocioł
pracuje w systemie zamkniętym i wyposażony jest w urządzenia zabezpieczające: zawór
bezpieczeństwa i przeponowe naczynie wzbiorcze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 12. Ideowy schemat kotła wiszącego, jednofunkcyjnego [16]
VK - przewód zasilający, RK  przewód powrotny
Kotły wiszące dwufunkcyjne (rys. 13) są fabrycznie wyposażone w armaturę niezbędną do
sprawnego i bezpiecznego działania instalacji centralnego ogrzewania (pompę, przeponowe
naczynie wzbiorcze, zawór bezpieczeństwa, armaturę sterującą pracą kotła) oraz przygotowania
ciepłej wody (wymiennik ciepła).
Aby zamontować kocioł niezbędna jest następująca armatura:
 do połączenia kotła z instalacją gazową: zawór odcinający, filtr do gazu oraz dwuzłączka
prosta z uszczelką gumową (śrubunek),
 do podłączenia kotła do instalacji centralnego ogrzewania: filtr do wody  montowany na
przewodzie powrotnym instalacji centralnego ogrzewania, zawór kulowy odcinający  dwie
sztuki oraz dwie dwuzłączki proste z uszczelką gumową (śrubunki),
 do podłączenia kotła do instalacji ciepłej wody: filtr do wody montowany na dopływie
zimnej wody do kotła, dwa zawory kulowe odcinające oraz dwie dwuzłączki
z uszczelką gumową (śrubunki).
Ideowy schemat kotła wiszącego, dwufunkcyjnego przedstawiono na rysunku nr 13. Woda
powracająca z instalacji centralnego ogrzewania (oznaczenie na schemacie  RK), przepływa
przez kocioł, w którym jest podgrzewana, skąd następnie przepływa do instalacji centralnego
ogrzewania (oznaczenie na schemacie  VK). Jeżeli występuje zapotrzebowanie na ciepłą wodę,
to kocioł z maksymalną mocą podgrzewa zimną wodę przepływającą przez płytowy wymiennik
ciepła (w tym momencie kocioł nie dostarcza ciepła na potrzeby centralnego ogrzewania). Zimna
woda dopływa do kotła przewodem (EK), następnie przepływa przez wymiennik ciepłej wody,
w którym jest podgrzewana do temperatury 55o C. Podgrzana ciepła woda płynie przewodem
(AW) do instalacji ciepłej wody. Pracą kotła steruje automatyka, a w podstawowej wersji mamy
możliwość ustawienia temperatury na odpływie czynnika grzewczego z kotła do instalacji
centralnego ogrzewania oraz ciepłej wody. Kocioł pracuje w systemie zamkniętym
i wyposażony jest w urządzenia zabezpieczające: zawór bezpieczeństwa i przeponowe naczynie
wzbiorcze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 13. Ideowy schemat kotła wiszącego, dwufunkcyjnego [16]
VK  przewód zasilający instalację centralnego ogrzewania, RK  przewód powrotny, EK  zasilenie wymiennika
ciepłej wody, AW  przewód ciepłej wody, SA  zawór regulacyjny, THV  termostatyczny zawór grzejnikowy,
HK - grzejnik
Kotły stojące gazowe nie mają takiego wyposażenia jak kotły wiszące. Kotły te mogą wytwarzać
ciepło tylko na potrzeby centralnego ogrzewania, lub mogą wytwarzać ciepło również na
potrzeby centralnego ogrzewania i ciepłej wody.
Instalacja (rys. 14) z kotłami gazowymi stojącymi wytwarzającymi ciepło tylko na potrzeby
centralnego ogrzewania powinna być wyposażona w następującą armaturę:
 pompÄ™ centralnego ogrzewania,
 przeponowe naczynie wzbiorcze,
 zawór bezpieczeństwa,
 filtr do wody,
 zawór zwrotny,
 zawory odcinajÄ…ce,
 kształtki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 14. Ideowy schemat instalacji kotłowej jednofunkcyjnej [14]
1  kocioł, 2  pompa centralnego ogrzewania, 10  grzejnikowy zawór termostatyczny, 13  programator kotła,
16a  czujnik temperatury zewnętrznej, 20  czujnik temperatury. 21  programator, 30  zawór zwrotny, 42a 
zawór bezpieczeństwa, 42b  przeponowe naczynie wzbiorcze, 2/ i 3/ - przewody elektryczne
Instalacja (rys. 15) z kotłami gazowymi stojącymi wytwarzającymi ciepło na potrzeby
centralnego ogrzewania i ciepłej wody powinna być wyposażona w następującą armaturę:
 pompÄ™ centralnego ogrzewania,
 pompę ciepłej wody,
 zasobnik ciepłej wody,
 przeponowe naczynie wzbiorcze,
 zawór bezpieczeństwa,
 filtr do wody,
 zawór zwrotny,
 zawory odcinajÄ…ce,
 kształtki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 15. Ideowy schemat instalacji kotłowej z kotłem dwufunkcyjnym [14]
1  kocioł, 2  pompa centralnego ogrzewania, 5  zasobnik ciepłej wody, 10  grzejnikowy zawór termostatyczny,
13  programator kotła, 16a  czujnik temperatury zewnętrznej, 20  czujnik temperatury, 21  programator,
24  czujnik temperatury ciepłej wody, 27  pompa ciepłej wody, 30  zawór zwrotny, 42a  zawór bezpieczeństwa,
42b  przeponowe naczynie wzbiorcze, 43  zawór odcinający, 46  pompa cyrkulacyjna ciepłej wody,
2/ i 3/ - przewody elektryczne
Kotły olejowe
Kotły olejowe (rys. 16), są bardzo podobne do kotłów gazowych. Kotły te mają również wysoką
sprawność i małą emisję zanieczyszczeń. Pracują w systemach zamkniętych instalacji
centralnego ogrzewania. Są to kotły żeliwne lub stalowe. Kotły olejowe wyposażane są w palniki
nadmuchowe (wentylatorowe).
W kotłach grzewczych małej mocy do 30 kW, stosowane są palniki:
 z regulacją jednostopniową, polegającą na zmianie wydajności kotła przez włączenie lub
wyłączenie kotła,
 z regulacją dwustopniową, która polega na tym, że palnik pracuje na pierwszym stopniu
z ½ mocy lub pracuje z mocÄ… maksymalnÄ… na drugim stopniu.
Zasady połączeń kotłów olejowych z instalacją centralnego ogrzewania są takie same jak kotłów
gazowych. W kotłach olejowych należy jedynie dodatkowo rozwiązać problem umieszczenia
zbiornika z olejem opałowym oraz sposób doprowadzenia oleju opałowego do palnika kotła.
Zbiornik oleju można połączyć z palnikiem kotła system jednoprzewodowm (rys. 17) lub
dwuprzewodowym. Instalacja olejowa wykonywana jest z rur miedzianych miękkich do filtra
paliwa, natomiast od filtra paliwa do palnika kotła wykonana jest z tworzywa kauczukowego
w oplocie stalowym. W takim rozwiązaniu, przewód elastyczny amortyzuje drgania wywołane
pracÄ… palnika i zabezpiecza instalacjÄ™ olejowÄ… przed rozszczelnieniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys. 16. Kocioł na olej opałowy [21]
O tym, który system doprowadzenia oleju do palnika kotła zastosujemy, decyduje
konstrukcja palnika. Zbiornik oleju możemy umieścić wyłącznie w piwnicy budynku. Zbiornik
olejowy musi mieć aprobatę techniczną. W zależności od pojemności zbiornika (do 1m3),
zbiornik możemy umieścić w pomieszczeniu kotłowni (rys. 18) lub w pomieszczeniu do tego
przeznaczonym (oddzielnym pomieszczeniu), gdy pojemność zbiornika przekracza 1m3.
Jednopłaszczyznowy zbiornik oleju należy umieścić w wannie (rys. 18), która przejmuje
ewentualne wycieki oleju. Pojemność wanny powinna odpowiadać pojemności zbiornika.
Rys. 17.Jednoprzewodowy system doprowadzenia oleju [21]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 18. Pomieszczenie kotłowni z kotłem olejowym [21]
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
OdpowiadajÄ…c na pytania, sprawdzisz, czy jesteÅ› przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jakie zadania spełnia kocioł w instalacji centralnego ogrzewania?
2. Z jakich podstawowych elementów zbudowany jest kocioł?
3. Jakie zadanie pełni w instalacji kocioł jednofunkcyjny?
4. Jakie zadanie pełni w instalacji kocioł dwufunkcyjny?
5. Z jakich materiałów wykonywane są kotły centralnego ogrzewania?
6. Jakie paliwa spalane są w kotłach?
7. Co to jest człon kotła?
8. W jaki sposób może być regulowana temperatura wody odpływającej z kotła na paliwo
stałe?
9. Co to jest czopuch?
10. Jakim urządzeniem zabezpieczamy kocioł na paliwo stałe?
11. W jaką armaturę i urządzenia należy wyposażyć kocioł na paliwo stałe z pompą
zainstalowaną na wyjściu z kotła?
12. W jaką armaturę i urządzenia należy wyposażyć kocioł na paliwo stałe z pompą
zainstalowaną na powrocie do kotła?
13. Jaka powinna być minimalna wysokość kotłowni?
14. Jaki rodzaj wentylacji należy zastosować w pomieszczeniu kotłowni na paliwo stałe?
15. Jakimi urządzeniami należy zabezpieczyć kocioł gazowy pracujący w zamkniętej instalacji
centralnego ogrzewania?
16. W którym miejscu instalacji kotłowej należy zamontować zawór bezpieczeństwa?
17. W jaką armaturę powinno być wyposażone przeponowe naczynie wzbiorcze?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
18. W jakim systemie instalacji centralnego ogrzewania powinny pracować kotły gazowe?
19. Jakimi urządzeniami należy zabezpieczyć kocioł olejowy pracujący w zamkniętej instalacji
centralnego ogrzewania?
20. Z jakich rur należy wykonać instalację olejową?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zamontuj kocioł na paliwo stałe z pompą zamontowaną na zasilaniu instalacji, zgodnie
z załączoną dokumentacją zawartą w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony osobistej,
5) sprawdzić ustawienie kotła zgodnie z dokumentacją,
6) zamontować na króćcu odpływowym z kotła kształtki, zgodnie z dokumentacją,
7) zamontować na przewodzie głównym zawór z kulą gumową zgodnie z dokumentacją,
8) zamontować na przewodzie obejściowym: zawór odcinający, filtr, pompę, zawór zwrotny,
zawór odcinający zgodnie z dokumentacją,
9) połączyć przewód główny z przewodem obejściowym instalacji kotłowej zgodnie
z dokumentacjÄ…,
10) połączyć przewód powrotny instalacji centralnego ogrzewania z kotłem,
11) sprawdzić poprawność wykonanych połączeń,
12) napełnić wodą instalację kotłową,
13) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
14) połączyć z kotłem naczynie wzbiorcze otwarte,
15) uporządkować stanowisko pracy,
16) zaprezentować wykonane ćwiczenie
17) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
 urządzenia  kocioł, pompa,
 armatura: zawór z kulą gumową, filtr, zawór zwrotny, zawór odcinający  2 szt.,
 materiały pomocnicze: kształtki, łączniki, konopie, taśma teflonowa,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich,
 komplet wkrętaków krzyżakowych,
 poziomnica,
 przymiar składany,
 młotek,
 apteczka pierwszej pomocy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Zamontuj gazowy dwufunkcyjny kocioł wiszący, zgodnie z załączoną dokumentacją
zawartÄ… w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony osobistej,
5) zamontować kocioł na ścianie kotłowni,
6) wykonać połączenie kotła z przewodem powrotnym instalacji centralnego ogrzewania,
zgodnie z załączoną dokumentacją,
7) wykonać połączenie kotła z przewodem zasilającym instalacji centralnego ogrzewania,
zgodnie z załączoną dokumentacją,
8) wykonać połączenie kotła z instalacją zimnej wody zasilającą wymiennik ciepłej wody,
zgodnie z załączoną dokumentacją,
9) wykonać połączenie kotła z instalacją ciepłej wody,
10) sprawdzić poprawność wykonania połączeń,
11) napełnić wodą instalację kotłową,
12) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna zawarta w instrukcji,
 urządzenia  kocioł gazowy wiszący dwufunkcyjny,
 armatura: filtr do wody  2 sztuki, zawór zwrotny  2 sztuki, zawór odcinający  4 sztuki,
 materiały pomocnicze: kształtki, łączniki, konopie, taśma teflonowa,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich,
 komplet wkrętaków krzyżakowych,
 poziomnica,
 przymiar składany,
 młotek,
 apteczka pierwszej pomocy,
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 3
Zamontuj kocioł olejowy, zgodnie z załączoną dokumentacją zawartą w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zamontować na króćcu odpływowym z kotła pompę wraz z armaturą zgodnie
z dokumentacjÄ…,
5) połączyć kocioł z przewodem zasilającym instalację centralnego ogrzewania
6) połączyć kocioł z przewodem powrotnym instalacji centralnego ogrzewania, zgodnie
z dokumentacjÄ…,
7) zamontować przeponowe naczynie wzbiorcze, zgodnie z dokumentacją,
8) zamontować zawór bezpieczeństwa zgodnie z dokumentacją
9) sprawdzić poprawność wykonanych połączeń,
10) napełnić wodą instalację kotłową,
11) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
12) uporządkować stanowisko pracy,
13) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
14) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna zawarta w instrukcji,
 urządzenia  kocioł olejowy, pompa,
 urządzenia zabezpieczające: zawór bezpieczeństwa, przeponowe naczynie wzbiorcze,
 armatura: filtr do wody, zawór zwrotny, zawór odcinający  3 sztuki,
 materiały pomocnicze: kształtki, łączniki, konopie, taśma teflonowa,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich,
 komplet wkrętaków krzyżakowych,
 poziomnica,
 przymiar składany,
 młotek,
 apteczka pierwszej pomocy,
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonywanych ćwiczeń?
2) scharakteryzować budowę kotła na paliwo stałe?
3) dokonać podziału kotłów grzewczych?
4) wskazać różnicę pomiędzy kotłem na paliwo stałe ze spalaniem
górnym i dolnym?
5) wyjaśnić sposób regulacji temperatury wody odpływającej z kotła
na paliwo stałe?
6) wskazać osprzęt kotła na paliwo stałe z pompą zamontowaną na zasilaniu?
7) dobrać osprzęt kotła na paliwo stałe z pompą zamontowaną na powrocie?
8) wskazać różnicę pomiędzy kotłem gazowym wiszącym a stojącym?
9) wskazać różnicę pomiędzy kotłem gazowym jednofunkcyjnym,
a dwufunkcyjnym?
10) dobrać osprzęt i armaturę kotła gazowego stojącego?
11) wykonać montaż kotła na paliwo stałe z pompą na zasilaniu?
12) wykonać montaż kotła gazowego, dwufunkcyjnego, wiszącego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.2. Wymienniki ciepła
4.2.1. Materiał nauczania
Podział wymienników ciepła
Wymiennikiem ciepła nazywamy urządzenie, w którym następuje wymiana ciepła pomiędzy
czynnikiem grzewczym (wodą) o wyższej temperaturze a czynnikiem ogrzewanym (np. wodzie)
o niższej temperaturze.
Wymienniki ciepła są stosowane w instalacjach ciepłej wody oraz węzłach ciepłowniczych,
w których następuje wymiana ciepła pomiędzy czynnikiem grzewczym z sieci ciepłowniczej
a instalacją centralnego ogrzewania i ciepłej wody.
Wymienniki dzielimy ze względu na:
 sposób wymiany ciepła na,
" pośrednie (przeponowe),
" bezpośrednie (bezprzeponowe).
 rodzaj czynnika grzewczego i ogrzewanego,
" woda  woda,
" woda  para,
" para  woda,
" woda  powietrze,
" powietrze  powietrze,
Ponadto rozróżnia się wymienniki:
" przepływowe,
" pojemnościowe.
Wymienniki bezpośrednie to takie, w których następuje mieszanie obu czynników.
W wymiennikach przeponowych (pośrednich) wymiana ciepła następuje poprzez ściankę.
Wymiennik współprądowy (rys. 19) to taki, w którym czynnik grzewczy płynie w tym samym
kierunku, co czynnik ogrzewany.
Rys. 19. Ideowy schemat współprądowego przeponowego wymiennika ciepła [z
ródło własne]
Wymiennik przeciwprądowy (rys. 20) to taki, w którym czynnik grzewczy przepływa przez
wymiennik w kierunku przeciwnym do czynnika ogrzewanego. Wymienniki współprądowe
i przeciwprądowe są wymiennikami przepływowymi.
Wymienniki przeciwprądowe są mniejsze niż wymienniki współprądowe przy tej samej mocy
cieplnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 20. Ideowy schemat przeciwprądowego przepływowego wymiennika ciepła [z
ródło własne]
Wymienniki pojemnościowe
Wymiennik pojemnościowy (rys. 21), to wymiennik typu woda-woda lub para-woda.
Wymienniki te pracują najczęściej w instalacjach ciepłej wody z nierównomiernym jej
rozbiorem, spełniając zarazem zadanie zasobnika ciepłej wody. Zbudowany jest z walca
o średnicy od 600 do 1200 mm, wewnątrz którego znajduje się wężownica z rur stalowych,
do której doprowadzany jest czynnik grzejny (temperatura zasilania wynosi od 75  130oC).
Rys. 21. Schemat pojemnościowego wymiennika ciepła [z
ródło własne]
Wymienniki pojemnościowe są stosowane w instalacjach ciepłej wody w budynkach
jednorodzinnych. Są to wymienniki o pojemnościach od 80 do 500 dm3, produkowane w wersji
leżącej (rys.22) lub stojącej. y
ródłem ciepła dla tych wymienników są kotły centralnego
ogrzewania. Niektóre z nich wykonywane są również w wersji z grzałką elektryczną.
Wymienniki pojemnościowe połączone są z instalacją za pomocą nagwintowanych króćców.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 22. Schemat leżącego pojemnościowego wymiennika ciepła [3]
Najnowszą generacją wymienników pojemnościowych są zasobniki warstwowe. Zasobnik
warstwowy to zbiornik na ciepłą wodę bez wężownicy. Zasobnik ten połączony jest
z płytowym wymiennikiem ciepłej wody, zadaniem którego jest podgrzewanie wody znajdującej
siÄ™ w zasobniku warstwowym. Ideowy schemat takiego wymiennika przedstawia rysunek 23.
Dzięki nowej konstrukcji i zmianie sposobu podgrzewania ciepłej wody, zasobniki warstwowe
są o połowę mniejsze niż tradycyjne pojemnościowe podgrzewacze, a czas podgrzania wody jest
również krótszy. Znalazły one zastosowanie w wiszących kotłach dwufunkcyjnych.
Rys. 23. Ideowy schemat warstwowego zasobnika ciepła [z
ródło własne]
Wymienniki przepływowe
Nowoczesne przepływowe wymienniki ciepła mają zwartą konstrukcję, są bardzo efektywne
i znalazły zastosowanie w instalacjach centralnego ogrzewania i ciepłej wody. Do tej grupy
wymienników ciepła możemy zaliczyć wymienniki typu JAD oraz wymienniki płytowe.
Wymienniki JAD (rys. 24) to przepływowe wymienniki typu woda  woda, pracujące z reguły
jako przeciwprÄ…dowe. MajÄ… one nierozbieralnÄ… konstrukcjÄ™ wykonanÄ… ze stali odpornej
na korozję. Stosowane są zarówno w instalacjach centralnego ogrzewania jak również
w instalacjach ciepłej wody. Wymienniki typu JAD łączone są z instalacjami za pomocą
króćców kołnierzowych. Montowane są w pozycji pionowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 24. Wymiennik ciepła typu JAD [18]
Płytowe wymienniki ciepła (rys.25), charakteryzują się bardzo intensywną wymianą ciepła
pomiędzy czynnikiem grzewczym a ogrzewanym. Są to w wymienniki typu woda  woda,
przepływowe, pracujące z reguły jako przeciwprądowe, Zbudowane są z płyt miedzianych lub
z płyt ze stali nierdzewnej, łączonych przez skręcanie lub lutowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Charakteryzują się wysokim współczynnikiem wymiany ciepła, małymi wymiarami przy dużych
mocach cieplnych, wysoką odpornością na zmiany ciśnienia i temperatury, prostym i łatwym
montażem. Wymienniki płytowe łączone są z instalacją za pomocą nagwintowanych króćców.
Rys. 25. Płytowy wymiennik ciepła [3]
Zasady montażu wymienników ciepła
Wymienniki pojemnościowe znalazły zastosowanie w instalacjach ciepłej wody, w których
zapotrzebowanie na ciepłą wodę ulega znacznym wahaniom w czasie. Wymienniki te są
jednocześnie zasobnikami ciepłej wody. Zasobnik ciepłej wody to zbiornik, w którym
gromadzona jest ciepła woda. Wymienniki ciepłej wody pracują w instalacjach ciśnieniowych.
Wymiennik ciepłej wody (rys. 26.) powinien być wyposażony w następującą armaturę:
 na zasilaniu wężownicy po stronie czynnika grzewczego: zawór odcinający, filtr, pompa
wody grzewczej, zawór zwrotny, zawór odcinający,
 na powrocie wężownicy po stronie czynnika grzewczego: zawór odcinający,
 na zasileniu wymiennika zimną wodą: zawór odcinający, filtr, zawór zwrotny,
 na wyjściu z wymiennika ciepłej wody: zawór odcinający.
Rys. 26. Schemat montażowy pojemnościowego wymiennika ciepła [z
ródło własne]
2  zawór odcinający, 3  zawór spustowy, 4,6,7, - zawory odcinające, 5  filtr do wody
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Każdy wymiennik ciepłej wody pracujący w systemie ciśnieniowym powinien być wyposażony
w:
 zawór bezpieczeństwa,
 termometr rtęciowy, manometr,
 urządzenie do automatycznej regulacji temperatury ciepłej wody.
Zawór bezpieczeństwa może być zamontowany na zasobniku ciepłej wody lub na przewodzie
doprowadzającym zimną wodę do wymiennika (pomiędzy zasobnikiem a zaworem zwrotnym).
Na rurze łączącej zawór bezpieczeństwa z wymiennikiem ciepłej wody nie wolno montować
żadnej armatury. Średnica rury łączącej zawór bezpieczeństwa powinna odpowiadać średnicy
zaworu bezpieczeństwa. Wyrzut wody z zaworu bezpieczeństwa powinien być wyprowadzony
nad posadzkę, a średnica przewodu powinna odpowiadać średnicy części wyrzutowej zaworu
bezpieczeństwa.
Wymienniki przepływowe (typu JAD, płytowe) znalazły zastosowanie w instalacjach
centralnego ogrzewania i instalacjach ciepłej wody. Wymiennik przepływowy (rys. 27)
pracujący na potrzeby centralnego ogrzewania powinien być wyposażony w następującą
armaturę i osprzęt:
 od strony wody sieciowej:
" na zasilaniu: zawór odcinający kulowy, filtr, regulator przepływu, odpowietrznik,
" na powrocie: ciepłomierz, zawór spustowy, zawór odcinający kulowy.
 od strony instalacji centralnego ogrzewania:
" na powrocie z instalacji centralnego ogrzewania: zawór odcinający kulowy, termometr,
manometr, zawór zwrotny, zawór odcinający, przeponowe naczynie wzbiorcze, filtr,
" na zasilaniu instalacji centralnego ogrzewania: zawór bezpieczeństwa, pompa,
termometr, zawór odcinający kulowy.
Rys. 27. Schemat montażowy przepływowego wymiennika ciepła [34]
4  ręczny regulator przepływu, 5  filtr, 6  zawór odcinający, 7  zawór spustowy, 8  zawór odcinający
uzupełnienia wody w instalacji centralnego ogrzewania, 9  zawór zwrotny, 10  zawór bezpieczeństwa, 11- zawór
odpowietrzający, 12  termometr, 13  manometr, 14- wymiennik przepływowy, 15  przeponowe naczynie
wzbiorcze, 16  pompa centralnego ogrzewania, 17  ciepłomierz, 17a  wodomierz licznika, 17b  czujnik
temperatury ciepłomierza na zasilaniu, 17c  czujnik temperatury ciepłomierza na powrocie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Węzeł ciepłowniczy to zespół urządzeń i armatury, którego zadaniem jest dostarczenie ciepła
z sieci ciepłowniczej do instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody. W węzłach tych woda
sieciowa i woda z instalacji centralnego ogrzewania, znajdują się w odrębnych obiegach,
a wymiana ciepła następuje w przeponowych wymiennikach ciepła. Ideowy schemat węzła
wymiennikowego przedstawiono na rysunku 28. Jest to węzeł jednofunkcyjny, pracujący
na potrzeby instalacji centralnego ogrzewania. Woda grzewcza instalacji centralnego ogrzewania
podgrzewana jest w przeciwprądowym wymienniku ciepła. Pracą wymiennika steruje zawór
regulacyjny. Urządzenie sterujące odbiera impulsy od: czujnika temperatury zewnętrznej
i czujnika temperatury wody powracającej z instalacji centralnego ogrzewania, porównuje je
z krzywą grzania i wysyła odpowiedni impuls do zaworu regulacyjnego.
Rys. 28. Ideowy schemat wymiennikowego węzła ciepłowniczego [18]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
OdpowiadajÄ…c na pytania, sprawdzisz, czy jesteÅ› przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jak działa wymiennik ciepła?
2. Jaki znasz podział wymienników ciepła?
3. Jak zbudowany jest współprądowy wymiennik ciepła?
4. Jak zbudowany jest przeciwprądowy wymiennik ciepła?
5. Jak zbudowany jest pojemnościowy wymiennik ciepła?
6. Jakie zadanie spełnia pojemnościowy wymiennik ciepła?
7. W jaką armaturę zabezpieczającą należy wyposażyć pojemnościowy wymiennik ciepłej
wody?
8. W jakim miejscu instalacji pojemnościowego wymiennika ciepła montujemy zawór
bezpieczeństwa?
9. W jaki sposób należy zamontować zawór bezpieczeństwa?
10. Jaką średnicę powinna mieć rura łącząca wymiennik z zaworem bezpieczeństwa?
11. W jaką armaturę należy wyposażyć pojemnościowy wymiennik ciepłej wody po stronie
czynnika grzewczego?
12. Jaką armaturę należy zamontować na przewodzie doprowadzającym zimną wodę
do pojemnościowego wymiennika ciepłej wody?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
13. Jak zbudowany jest wymiennik ciepła typu JAD?
14. W jakiej pozycji montowany jest wymiennik ciepła typu JAD?
15. Jak łączymy wymiennik ciepła typu JAD z instalacją?
16. Jak zbudowany jest płytowy wymiennik ciepła?
17. W jaką armaturę należy wyposażyć przepływowy wymiennik ciepła po stronie wody
sieciowej?
18. W jaką armaturę należy wyposażyć przepływowy wymiennik ciepła po stronie instalacji
centralnego ogrzewania?
19. Gdzie są stosowane płytowe wymienniki ciepła?
20. W jaki sposób działa wymiennikowy węzeł ciepłowniczy?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zamontuj pojemnościowy wymiennik ciepłej wody, zgodnie z dokumentacją zawartą
w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) wyposażyć się w środki ochrony osobistej,
5) ustawić wymiennik ciepłej wody, zgodnie z dokumentacją,
6) zamontować na rurze zasilającej wężownicy wymiennika ciepłej wody armaturę: zawór
zwrotny, pompę ciepłej wody, filtr i zawór odcinający, zgodnie z dokumentacją,
7) połączyć tak zmontowaną armaturę z instalacją zasilającą czynnikiem grzewczym
wymiennik ciepłej wody, zgodnie z dokumentacją,
8) zamontować na króćcu powrotnym wężownicy zawór odcinający,
9) połączyć zawór odcinający z powrotem instalacji grzewczej wymiennika ciepłej wody,
10) zamontować na doprowadzeniu do wymiennika zimnej wody armaturę: zawór
bezpieczeństwa, zawór zwrotny, filtr , zawór odcinający,
11) połączyć wymiennik z instalacją zimnej wody,
12) zamontować zawór odcinający na króćcu ciepłej wody,
13) połączyć wymiennik z instalacją ciepłej wody,
14) zamontować na króćcu cyrkulacyjnym zawór odcinający,
15) połączyć wymiennik z instalacją cyrkulacyjną,
16) sprawdzić poprawność wykonanych połączeń,
17) napełnić wodą wykonaną instalację,
18) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
19) uporządkować stanowisko pracy,
20) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
21) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna zawarta w instrukcji,
 urządzenia  pojemnościowy wymiennik ciepłej wody, pompa,
 armatura: zawór bezpieczeństwa, filtry do wody  2 sztuki, zawory zwrotne  2 sztuki,
zawory odcinajÄ…ce  5 sztuk,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
 materiały pomocnicze: kształtki, łączniki, konopie, taśma teflonowa,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich,
 komplet wkrętaków krzyżakowych,
 poziomnica,
 przymiar składany,
 młotek,
 apteczka pierwszej pomocy,
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Zamontuj przeciwprądowy wymiennik ciepła w instalacji centralnego ogrzewania, zgodnie
z dokumentacjÄ… zawartÄ… w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) wyposażyć się w środki ochrony osobistej,
5) ustawić wymiennik przeciwprądowy centralnego ogrzewania, zgodnie z dokumentacją,
6) połączyć wymiennik od strony czynnika grzewczego z siecią ciepłowniczą, montując
armaturÄ™ zgodnie z dokumentacjÄ…,
7) połączyć wymiennik z instalacją centralnego ogrzewania montując armaturę zgodnie
z dokumentacjÄ…,
8) zamontować zawór bezpieczeństwa zgodnie z dokumentacją,
9) zamontować przeponowe naczynie wzbiorcze zgodnie z dokumentacją,
10) sprawdzić poprawność wykonanych połączeń,
11) napełnić wodą wykonaną instalację,
12) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna zawarta w instrukcji,
 urządzenia  wymiennik przeciwprądowy ciepła, pompa,
 urządzenia zabezpieczające: zawór bezpieczeństwa, przeponowe naczynie wzbiorcze,
 armatura: filtr do wody, zawór zwrotny, zawory odcinające  4 sztuki,
 materiały pomocnicze: kształtki, łączniki, konopie, taśma teflonowa,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich,
 komplet wkrętaków krzyżakowych,
 poziomnica,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
 przymiar składany,
 młotek,
 apteczka pierwszej pomocy,
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń ?
2) dokonać podziału wymienników ciepła?
3) opisać budowę przepływowego wymiennika ciepła?
4) opisać budowę pojemnościowego wymiennika ciepła?
5) dobrać armaturę zabezpieczającą pojemnościowy wymiennik ciepła?
6) wykonać montaż zaworu bezpieczeństwa?
7) dobrać armaturę pojemnościowego wymiennika ciepła po stronie
czynnika grzewczego?
8) dobrać armaturę pojemnościowego wymiennika ciepła na przewodzie
doprowadzajÄ…cym zimnÄ… wodÄ™ do wymiennika?
9) wykonać montaż pojemnościowego wymiennika ciepła?
10) dobrać armaturę wymiennika przepływowego po stronie wody sieciowej?
11) dobrać armaturę wymiennika przepływowego po stronie instalacji
centralnego ogrzewania?
12) ustalić miejsce montażu zaworu bezpieczeństwa zabezpieczającego przepływowy
wymiennik ciepła?
13) wykonać montaż przepływowego wymiennika ciepła?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.3.Osprzęt urządzeń grzewczych
4.3.1. Materiał nauczania
Zasady regulacji instalacji centralnego ogrzewania
Instalacja grzewcza składa się ze z
ródła ciepła (kotła lub węzła ciepłowniczego) oraz instalacji
centralnego ogrzewania. Zadaniem kotła jest wytwarzanie czynnika grzewczego (gorącej wody),
przy czym moc cieplna powinna być dostosowana do zapotrzebowania na ciepło instalacji
centralnego ogrzewania i ciepłej wody. Instalacja kotłowa zbudowana jest z: kotła (z
ródła ciepła)
wraz z osprzętem oraz, elementów automatyki i aparatury kontrolno  pomiarowej. Natomiast
instalacja centralnego ogrzewania zbudowana jest z grzejników, przewodów oraz armatury.
Każde urządzenie grzewcze, aby prawidłowo funkcjonowało, powinno mieć aparaturę kontrolno
-pomiarową, wraz z elementami automatyki. W zależności od rodzaju paliwa spalanego w kotle
oraz sposobu jego zabezpieczenia, a także zabezpieczenia instalacji centralnego ogrzewania
stosujemy różne sposoby zabezpieczenia i regulacji pracy kotłów grzewczych.
Kotły gazowe i olejowe są wyposażone w:
 ręczną regulację temperatury,
 automatycznÄ… regulacjÄ™ temperatury.
Ręczna regulacja temperatury polega na ustawieniu temperatury wody na odpływie z kotła.
W tym przypadku kocioł podgrzewa wodę do zadanej temperatury, niezależnie od temperatury
powietrza zewnętrznego. Praca kotła, jak i cała instalacji centralnego ogrzewania, jest wtedy
nieekonomiczna. AutomatycznÄ… regulacjÄ™ temperatury zapewnia regulator pogodowy (rys. 29).
Rys. 29. Schemat regulacji pogodowej [21]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Regulator pogodowy zbudowany jest z:
 czujnika temperatury powietrza zewnętrznego,
 czujnika temperatury wody odpływającej z kotła do instalacji centralnego ogrzewania,
 elektronicznego regulatora, który zbiera informacje od obu czujników temperatury i na ich
podstawie steruje pracą kotła.
Opisany regulator pogodowy to podstawowa wersja. Producenci kotłów wzbogacają układ
regulacji o dodatkowy czujnik, który mierzy temperaturę w wybranym pomieszczeniu. Czujnik
ten koryguje wartości temperatury wody zasilającej instalację centralnego ogrzewania, dokładnie
dopasowując wydajność palnika kotła do bieżącego zapotrzebowania na ciepło.
Automatykę kotła, wytwarzającego ciepło na potrzeby instalacji centralnego ogrzewania
i instalacji ciepłej wody, przedstawiono na rysunku 30.
Rys. 30. Schemat regulacji pogodowej z regulacją temperatury ciepłej wody [21]
Układ takiej regulacji (rys. 30.) pracuje z priorytetem ciepłej wody. Jeżeli temperatura ciepłej
wody spadnie poniżej zadanej wartości (50oC), to czujnik temperatury wody w podgrzewaczu
wysyła impuls do sterownika układu. W tym momencie sterownik wyłącza pompę centralnego
ogrzewania, a załącza pompę ładującą zasobnik ciepłej wody. Kocioł zaczyna podgrzewać ciepłą
wodę do momentu, aż temperatura wody w podgrzewaczu osiągnie wartość 50oC. Następnie
sterownik kotła wyłącza pompę ciepłej wody, a załącza pompę centralnego ogrzewania.
Regulacja wymienników ciepła centralnego ogrzewania w węzłach ciepłowniczych odbywa się
na podobnych zasadach. Układ regulacji zbudowany jest z następujących elementów:
 automatycznego zaworu regulacyjnego wraz z siłownikiem,
 czujnika temperatury wody zasilajÄ…cej instalacjÄ™ centralnego ogrzewania,
 czujnika temperatury wewnÄ…trz pomieszczenia,
 regulatora temperatury, który w zależności od otrzymywanych impulsów z czujników
temperatury, steruje pracą zaworu regulacyjnego z siłownikiem.
Kotły wodne na paliwo stałe należy wyposażyć w następujący osprzęt:
 termometr do pomiaru temperatury nośnika ciepła (wody),
 manometr,
 miarkownik ciÄ…gu lub wentylator podmuchowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Miarkownik ciągu (rys. 31) montowany jest na kotle na paliwo stałe w pozycji pionowej lub
poziomej. Służy on do samoczynnej regulacji temperatury wody w kotle w zakresie temperatury
od 20 ÷ 90oC.
Zasady montażu miarkownika ciągu:
 zamontować miarkownik ciągu w króćcu kotła, przeznaczonym do jego montażu,
 zamontować dz
wignię miarkownika (1) za pomocą śruby (2),
 zamontować łańcuszek (3) do dz
wigni (1),
 uruchomić kocioł, podgrzewając wodę do temperatury 80oC; obserwując temperaturę wody
na termometrze kotłowym,
 ustawić pokrętło temperatury miarkownika ciągu na temperaturę 80oC,
 w momencie, gdy temperatura wody w kotle osiągnie wartość 80oC, przymocować łańcuszek
do drzwiczek popielnika (rys. 30) w taki sposób, aby był on napięty, a drzwiczki popielnika
uchylone na około 2 mm,
 przy dalszym wzroście temperatury wody w kotle, miarkownik ciągu powinien przymknąć
całkowicie drzwiczki popielnika; świadczy to o prawidłowym działaniu miarkownika.
Pierwsze uruchomienie kotła dokonuje osoba posiadająca uprawnienia do tego typu prac.
Rys. 31.Miarkownik ciągu  opis w tekście [8]
Rys. 32. Drzwiczki popielnika [8]
Wentylator podmuchowy (rys 33), nawiewa powietrze do komory paleniskowej lub popielnika,
w zależności od typu kotła. Sterowany jest za pomocą regulatora, który zbiera impulsy od
czujnika temperatury, umieszczonego na przewodzie zasilajÄ…cym instalacjÄ™ centralnego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
ogrzewania i porównuje ją z wartością temperatury zadanej w regulatorze. Jeżeli temperatura
zmierzona przez czujnik temperatury na wyjściu z kotła jest niższa niż temperatura zadana, to
regulator załączy wentylator i powietrze nawiewane będzie do komory paleniskowej. Wentylator
podmuchowy pracuje do chwili uzyskania zadanej temperatury na wyjściu z kotła; następnie
zostaje wyłączony .
Rys. 33.Wentylator podmuchowy [9]
Rys. 34.Schemat montażowy wentylatora podmuchowego [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Regulator również steruje pracą pompy centralnego ogrzewania. Wentylator podmuchowy jest
najbardziej ekonomicznym rozwiÄ…zaniem automatycznej regulacji temperatury wody
odpływającej z kotłów na paliwo stałe. Schemat montażowy połączeń elektrycznych, regulatora
podmuchowego pokazano na rysunek 34.
Osprzęt urządzeń grzewczych
Zadaniem osprzętu urządzeń grzewczych jest zapewnienie prawidłowej i bezpiecznej pracy
instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody.
Urządzenia grzewcze: kotły i wymienniki ciepła powinny być wyposażone w osprzęt do kontroli
i regulacji ich działania:
 termometry,
 manometry,
 zawory trójdrogowe.
Najczęściej stosowane są termometry rtęciowe proste oraz termometry elektroniczne
z czujnikiem przylgowym (rys. 35).
Rys. 35. Termometr z czujnikiem przylgowym [21]
Ciśnienie w instalacjach centralnego ogrzewania mierzone jest za pomocą manometrów.
Manometry (rys. 36) wyskalowane są w jednostkach ciśnienia: kPa, MPa, bar. Na każdym
manometrze powinien być naniesiony zakres ciśnienia, przy którym prawidłowo pracuje
urządzenie grzewcze. Kotły wiszące są fabrycznie wyposażane w manometry lub mają
elektroniczne wyświetlacze wartości ciśnienia, natomiast instalacje kotłowe z kotłami stojącymi
należy wyposażyć w manometry. Manometr zakończony jest końcówką z gwintem zewnętrznym
M10x1. Możemy również dokonać pomiaru ciśnienia i temperatury za pomocą przyrządu
zwanego manotermometrem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Rys. 36. Przyrząd do pomiaru ciśnienia  manometr [13]
Zawór trójdrogowy (rys. 37) może być montowany na przewodzie zasilającym lub powrotnym
instalacji centralnego ogrzewania. Rozróżniamy zawory trójdrogowe mieszające i rozdzielające.
W instalacjach kotłowych za pomocą zaworu trójdrogowego możemy utrzymać:
 żądaną temperaturę wody powracającej do kotła,
 żądaną temperaturę wody zasilającej instalację centralnego ogrzewania.
Rys. 37. Zawór trójdrogowy [5]
Próba szczelności instalacji
Po wykonaniu instalacji kotłowej, zgodnie z dokumentacją  projektem technicznym,
przystępujmy do próby szczelności.
Badanie szczelności instalacji powinno być przeprowadzone wodą. Próbę szczelności
przeprowadzamy na zimno i na gorÄ…co.
Kolejność etapów wykonywania próby szczelności:
 napełniamy instalację kotłową zimną wodą,
 sprawdzamy przy ciśnieniu statycznym szczelność instalacji; sprawdzanie polega na
stwierdzeniu czy nie występują przecieki wody lub roszenie.
Po pozytywnej próbie szczelności na zimno przeprowadzamy próbę szczelności na gorąco.
Polega ona na uruchomieniu instalacji kotłowej, wraz z instalacją centralnego ogrzewania
i podgrzaniu wody krążącej w instalacji do maksymalnej temperatury, zgodnie z dokumentacją
techniczną. Po ustabilizowaniu się parametrów pracy i sprawdzeniu poprawności działania
dokonujemy pomiarów:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
 temperatury wody na odpływie z kotła (wartość temperatury wody powinna być określona
w zależności od temperatury zewnętrznej),
 ciśnienia panującego w instalacji centralnego ogrzewania,
 temperatury wody powracajÄ…cej z instalacji centralnego ogrzewania,
 temperatury powietrza w ogrzewanych pomieszczeniach. Temperatura w pomieszczeniach
mieszkalnych powinna wynosić + 20oC, natomiast w łazience + 24oC.
W przypadku, gdy temperatura będzie zbyt niska lub za wysoka, należy wykonać regulację
z
ródła ciepła (kotła), instalacji kotłowej, a w następnej kolejności instalacji centralnego
ogrzewania.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
OdpowiadajÄ…c na pytania, sprawdzisz, czy jesteÅ› przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczenia i jego wykonania.
1. Jak przebiega ręczna regulacja temperatury wody w kotłach gazowych?
2. Jak przebiega automatyczna regulacja temperatury wody w kotłach gazowych?
3. W jaki osprzęt należy wyposażyć kotły na paliwo stałe?
4. Jak zbudowany jest miarkownik ciÄ…gu?
5. Jak montowany jest miarkownik ciÄ…gu?
6. W jakim miejscu instalacji kotłowej montujemy manometr?
7. W jakim miejscu instalacji kotłowej montujemy termometr?
8. W jaki sposób montujemy manometr?
9. W jaki sposób montujemy termometr przylgowy?
10. W jaki sposób regulowana jest temperatura wody w kotle za pomocą wentylatora
podmuchowego?
11. Jakie zadanie spełnia w instalacji centralnego ogrzewania zawór trójdrogowy?
12. Jakie znasz jednostki ciśnienia?
13. Jak wykonujemy próbę ciśnienia instalacji kotłowej na zimno?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zamontuj aparaturę kontrolno-pomiarową kotła gazowego stojącego, zgodnie z załączoną,
dokumentacjÄ… zawartÄ… w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) wyposażyć się w środki ochrony osobistej,
5) zamontować termometr, zgodnie z dokumentacją,
6) zamontować manometr, zgodnie z dokumentacją,
7) zamontować przylgowy czujnik temperatury na przewodzie zasilającym kocioł zgodnie,
z dokumentacjÄ…,
8) sprawdzić poprawność montażu,
9) napełnić wodą instalację kotłową,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
10) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
11) uporządkować stanowisko pracy,
12) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
13) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna zawarta w instrukcji,
 armatura kontrolno  pomiarowa: termometr, manometr, termometr przylgowy z czujnikiem,
 materiały pomocnicze: kształtki, łączniki, konopie, taśma teflonowa,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich,
 komplet wkrętaków krzyżakowych,
 urządzenie do próby ciśnieniowej,
 przymiar składany,
 młotek,
 apteczka pierwszej pomocy,
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj próbę szczelności instalacji kotłowej centralnego ogrzewania, zgodnie
z dokumentacjÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia zgodnie z wymogami bhp,
2) skompletować narzędzia, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
3) wyposażyć się w środki ochrony osobistej,
4) przeprowadzić próbę szczelności instalacji kotłowej,
5) wypełnić protokół z przeprowadzenia próby szczelności,
6) uporządkować stanowisko pracy,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko do przeprowadzenia ćwiczenia,
 przyrząd do próby szczelności instalacji,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 notatnik,
 długopis,
 apteczka,
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonywanych ćwiczeń?
2) dobrać materiały do wykonania zadania?
3) dobrać narzędzia do wykonywanego zadania?
4) wyjaśnić sposób regulacji ręcznej kotła gazowego?
5) wyjaśnić, na czym polega regulacja automatyczna kotła gazowego?
6) wyjaśnić sposoby regulacji temperatury wody na odpływie z kotłów
na paliwo stałe?
7) zamontować manometr w instalacji kotłowej?
8) zamontować termometr z czujnikiem przylgowym w instalacji kotłowej?
9) zamontować miarkownik ciągu?
10) wyjaśnić sposób regulacji temperatury wody w kotle za pomocą
wentylatora podmuchowego?
11) wyjaśnić, jakie są zadania zaworu trójdrogowego w instalacji centralnego
ogrzewania?
12) wymienić jednostki ciśnienia obowiązujące w układzie SI?
13) wykonać próbę szczelności instalacji kotłowej na zimno?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań dotyczących instalacji urządzeń grzewczych i wymienników ciepła
Pytania w teście są to pytania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest
prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową),
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
pytania: 16  20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
Część I
1. W pomieszczeniu łazienki możemy zamontować:
a) kocioł na paliwo stałe,
b) stojący kocioł gazowy,
c) gazowy kocioł wiszący,
d) kocioł olejowy
2. Kocioł stojący na paliwo gazowe montujemy:
a) na środku pomieszczenia kotłowni,
b) 10 cm od ściany kotłowni,
c) 50 cm od ściany kotłowni,
d) w odległości pozwalającej na dostęp do osprzętu kotła.
3. Urządzenie zabezpieczające kocioł na paliwo stałe to:
a) zawór bezpieczeństwa,
b) przeponowe naczynie wzbiorcze,
c) naczynie wzbiorcze otwarte,
d) zawór zwrotny.
4. Jakie urządzenie zabezpiecza kocioł gazowy pracujący w systemie zamkniętym?
a) zawór bezpieczeństwa + zawór zwrotny,
b) przeponowe naczynie wzbiorcze,
c) przeponowe naczynie wzbiorzcze + zawór bezpieczeństwa,
d) naczynie wzbiorcze otwarte.
5. Urządzenie zabezpieczające kocioł olejowy pracujący w systemie zamkniętym to:
a) zawór bezpieczeństwa + zawór zwrotny,
b) przeponowe naczynie wzbiorcze,
c) przeponowe naczynie wzbiorcze +zawór bezpieczeństwa,
d) naczynie wzbiorcze otwarte + zawór bezpieczeństwa.
6. Rurę bezpieczeństwa należy przyłączyć:
a) bezpośrednio do rury zasilającej instalacje centralnego ogrzewania,
b) do przewodu powrotnego z instalacji centralnego ogrzewania do kotła,
c) za zaworem odcinającym kocioł od instalacji,
d) za pompÄ… centralnego ogrzewania.
7. Pompa powinna być wyposażona w:
a) zawór odcinający + zawór zwrotny,
b) zawór odcinający +zawór bezpieczeństwa,
c) filtr +zawór zwrotny,
d) filtr + zawór bezpieczeństwa.
8. Zawór bezpieczeństwa montujemy:
a) bezpośrednio na kotle centralnego ogrzewania,
b) na powrocie instalacji centralnego ogrzewania,
c) bezpośrednio na przeponowym naczyniu wzbiorczym,
d) za zaworem odcinającym kocioł od instalacji centralnego ogrzewania.
9. Jednostką ciśnienia w układzie SI jest:
a) MPa,
b) °C,
c) W,
d) dżul.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
10. Do pomiar ciśnienia służy:
a) manometr,
b) termometr,
c) wodomierz,
d) wodowskaz.
11. Zawór trójdrogowy służy do:
a) regulacji ciśnienia w kotle,
b) regulacji temperatury w instalacji centralnego ogrzewania,
c) regulacji ciśnienia w instalacji centralnego ogrzewania
d) regulacji wydajności cieplnej kotła.
12. Pierwszego uruchomienia kotła gazowego może dokonać:
a) instalator montujący instalację kotłową,
b) osoba posiadająca uprawnienia w danym zakresie robót,
c) kierownik budowy,
d) inspektor nadzoru.
13. Przygotowanie instalacji kotłowej do odbioru polega na:
a) wykonaniu próby szczelności instalacji z wynikiem pozytywnym,
b) wykonaniu pomiaru temperatury w pomieszczeniu,
c) wykonaniu pomiaru ciśnienia w instalacji,
d) wykonaniu próby szczelności i pomiaru temperatury w pomieszczeniu.
14. Miarkownik ciÄ…gu montujemy na:
a) kotle grzewczym,
b) przeponowym naczyniu wzbiorczym,
c) przewodzie doprowadzającym wodę do kotła,
d) pompie.
15. PracÄ… wentylatora podmuchowego steruje:
a) czujnik ciśnienia,
b) czujnik temperatury wody na odpływie z kotła,
c) czujnik temperatury powietrza zewnętrznego
d) czujnik temperatury wody na powrocie do kotła.
Część II
16. Ciepła woda podgrzewana jest w:
a) kotle na paliwo stałe,
b) kotle gazowym,
c) pojemnościowym wymienniku ciepła,
d) hydroforze.
17. Wybierz urządzenie, które można zamontować w kotłowni budynku jednorodzinnego?
a) kocioł parowy,
b) hydrofor,
c) kocioł gazowy,
d) zasobnik ciepła.
18. W jakie urządzenie grzewcze należy wyposażyć węzeł ciepłowniczy?
a) kocioł parowy,
b) kocioł gazowy,
c) hydrofor,
d) wymiennik ciepła.
19. W jakie urządzenie grzewcze należy wyposażyć węzeł ciepłej wody?
a) kocioł parowy,
b) wymiennik ciepłej wody,
c) kocioł gazowy,
d) kocioł olejowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
20. W jaki kocioł należy wyposażyć kotłownię, która będzie z
ródłem ciepła w instalacji
centralnego ogrzewania wykonanej z rur tworzywowych?
a) kocioł opalany węglem,
b) kocioł opalany miałem,
c) kocioł gazowy,
d) kocioł parowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Instalowanie urządzeń grzewczych i wymienników ciepła.
Zaznacz poprawnÄ… odpowiedz
poprzez postawienie znaku X przy prawidłowej odpowiedzi.
Jeżeli pomylisz się  błędną odpowiedz
zakreśl kółkiem.
Numer Odpowiedz
Punktacja
pytania a b c d
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne cz. 1. WSiP, Warszawa 1998
2. Górecki A.: Wewnętrzne instalacje wodociągowe, ogrzewcze i gazowe z rur miedzianych.
Branżowy Ośrodek Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej  INSTAL ,
Warszawa 1996
3. Karty katalogowe firmy Brostal (www.brostal.com.pl
4. Karty katalogowe firmy BROTJE (www.brotje.com.pl)
5. Karty katalogowe firmy Danffos
6. Karty katalogowe firmy FERRO (www.ferro.pl)
7. Karty katalogowe firmy Flamco (www.flamco.pl)
8. Karty katalogowa firmy Konstal Olsztyn
9. Karty katalogowe firmy Kotłospław (www.kotlospaw.pl)
10. Karty katalogowe firmy Lumo (www.lumo.com.pl)
11. Karty katalogowe firmy Rothenberger (www.rotenberger.pl)
12. Karty katalogowe firmy TMK (www.tmk.com.pl)
13. Karty katalogowe firmy Valvex (www.valvex.pl)
14. Karty katalogowe firmy Vaillant (www.vaillant.pl)
15. Karty katalogowe firmy Vissman (www.vissman.pl
16. Karty katalogowe firmy Wilo (www.willo.pl)
17. Krygier K., Cieślowski S.: Instalacje sanitarne cz. 2. WSiP, Warszawa 1998
18. Krygier K.,Klinke T.: Ogrzewnictwo, wentylacja, klimatyzacja. WSiP, Warszawa 2005
19. Mizielińska K.,Olszak J.: Gazowe i olejowe z
ródła ciepła małej mocy. Oficyna wydawnicza
Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2005
20. Mroczek W.: Ogrzewanie podłogowe z rur wielowarstwowych (PE-AL.-PE) Systemu
KISAN, Instrukcja 2, PT-H  Kisan , Warszawa 2002
21. Murator  Wydanie specjalne 3/2000
22. PÅ‚uciennik M.: Warunki techniczne wykonywania i odbioru instalacji ogrzewczych. COB-
RTI  INSTAL , Warszawa 2003
23. PN-91/B-02413: Ogrzewnictwo i ciepłownictwo. Zabezpieczenie instalacji ogrzewań
wodnych systemu otwartego. Wymagania.
24. PN-91/B-02420: Ogrzewnictwo. Odpowietrzenie instalacji ogrzewań wodnych. Wymagania.
25. PN-B-02414/1999: Ogrzewnictwo i ciepłownictwo. Zabezpieczenie instalacji ogrzewań
wodnych systemu zamkniętego z naczyniami wzbiorczymi przeponowymi. Wymagania.
26. PN-EN-303-5:2002 Kotły grzewcze. Kotły grzewcze na paliwo stałe z ręcznym
i automatycznym zasypem paliwa o mocy nominalnej do 300 kW. Terminologia, badania
i oznakowania.
27. PN-EN-303-1:2000: Kotły grzewcze. Kotły grzewcze z palnikami nadmuchowymi.
Terminologia, ogólne wymagania, badania i określenia.
28. PN-EN-297:2002: Kotły centralnego ogrzewania opalane gazem. Kotły typu B11 i B11BS,
z palnikami atmosferycznymi, o nominalnym obciążeniu cieplnym nieprzekraczającym 70
kW.
29. Rettig Heating Spółka z o.o.,(www.purmo.com.pl)
30. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
31. Rubik M.: Centralne ogrzewanie, wentylacja, ciepła i zimna woda oraz instalacje gazowe
w budynkach jednorodzinnych. Ośrodek Informacji  Technika instalacyjna
w budownictwie , Warszawa 2000 Sp.zo.o., Warszawa 2003
32. Sękowski K.: Poradnik projektanta i wykonawcy-system Kan-therm, KAN
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
33. Spaethe / Mast: Ogrzewanie  praktyczny poradnik instalatora w pytaniach i odpowiedziach
Instalator Polski, Warszawa 1998
34.  THERMA Spółka oo. Przedsiębiorstwo Komunalne w Bielsku Biała
35. Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy  Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe. WSiP,
Warszawa 1993
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51