MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Wojciech Grzegorczyk
Konserwacja instalacji centralnego ogrzewania i urządzeń
grzewczych
713[02].Z2.07
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Krystyna Krygier
dr inż. Marian Rubik
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marzena Więcek
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[02].Z2.07
Konserwacja instalacji centralnego ogrzewania i urządzeń grzewczych w modułowym programie
nauczania dla zawodu monter instalacji i urządzeń sanitarnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Konserwacja urządzeń grzewczych i instalacji centralnego ogrzewania 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 18
4.1.3. Ćwiczenia 19
4.1.4. Sprawdzian postępów 20
4.2. Wykrywania i usuwanie awarii urządzeń grzewczych i instalacji centralnego 21
ogrzewania
4.2.1. Materiał nauczania 21
4.2.2. Pytania sprawdzające 28
4.2.3. Ćwiczenia 29
4.2.4. Sprawdzian postępów 30
4.3. Demontaż urządzeń grzewczych, elementów instalacji centralnego ogrzewania
oraz ich wymiana 31
4.3.1. Materiał nauczania 31
4.3.2. Pytania sprawdzające 37
4.3.3. Ćwiczenia 37
4.3.4. Sprawdzian postępów 39
5. Sprawdzian osiągnięć 40
6. Literatura 45
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach eksploatacji,
konserwacji centralnego ogrzewania i urządzeń grzewczych, a także ułatwi Tobie prowadzenie
właściwej eksploatacji oraz konserwacji urządzeń grzewczych i instalacji centralnego
ogrzewania.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
opanować, aby przystąpić do poznawania tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę
oraz inne z
ródła informacji. Materiał obejmuje również ćwiczenia, które zawierają:
- wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do wykonywania ćwiczenia,
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- sprawdzian teoretyczny,
- sprawdzian umiejętności praktycznych.
4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał
albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Konserwacja instalacji centralnego ogrzewania i urządzeń grzewczych,
jest jednym z modułów, w którym poznasz zasady eksploatacji i konserwacji instalacji kotłowej,
instalacji centralnego ogrzewania i urządzeń grzewczych.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
713[02].Z2
Technologia montażu instalacji
centralnego ogrzewania
713[02].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo  zakończeniowe
przy wykonywaniu instalacji sanitarnych
713[02].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[02].Z1/2/3/4.03
Montaż instalacji z rur miedzianych
713[02].Z1.04
Montaż instalacji z tworzyw sztucznych
713[02].Z1.05
Montaż instalacji centralnego ogrzewania
713[02].Z2.06
Instalacja urządzeń grzewczych
i wymienników ciepła
Schemat
713[02].Z2.07
Konserwacja instalacji centralnego
ogrzewania i urządzeń grzewczych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Konserwacja instalacji
centralnego ogrzewania i urządzeń grzewczych powinieneś umieć:
- rozpoznawać rodzaje instalacji,
- wykonywać prace przygotowawczo  zakończeniowe przy montażu instalacji,
- rozróżniać łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych stosowane w instalacjach
ze stali, miedzi i tworzywa sztucznego,
- oceniać stan techniczny rur i łączników stalowych, miedzianych i tworzywowych używanych
do montażu,
- wykonywać połączenia rozłączne rur instalacyjnych stalowych, miedzianych
i tworzywowych,
- wykonywać połączenia nierozłączne rur instalacyjnych stalowych metodą spawania
gazowego,
- wykonywać podstawowe operacje obróbki materiałów stalowych, miedzianych i z tworzywa
stosowanych w instalacjach sanitarnych,
- mocować elementy instalacji do przegród budynku,
- prowadzić instalacje różnymi sposobami,
- wykonywać prace przy montażu instalacji centralnego ogrzewania, urządzeń grzewczych
i wymienników ciepła zgodnie z obowiązującymi przepisami bhp i ochrony ppoż. ,
- dokonywać regulacji wyposażenia instalacji centralnego ogrzewania,
- wykonywać regulację instalacji centralnego ogrzewania: nastawy zaworów termostatycznych
i regulacyjnych,
- sprawdzać szczelność instalacji centralnego ogrzewania poddawanej próbie w stanie zimnym,
- sprawdzać pracę instalacji centralnego ogrzewania w stanie gorącym,
- posługiwać się dokumentacją techniczną instalacji centralnego ogrzewania.
- instalować urządzenia grzewcze centralnego ogrzewania,
- instalować osprzęt urządzeń grzewczych centralnego ogrzewania,
- instalować aparaturę kontrolno - pomiarową i elementy automatyki w urządzeniach
grzewczych centralnego ogrzewania,
- podłączać urządzenia grzewcze do instalacji centralnego ogrzewania,
- przygotowywać instalację centralnego ogrzewania do odbioru,
- wykonywać próbę ciśnieniową instalacji centralnego ogrzewania wraz z urządzeniami
grzewczymi,
- stosować terminologię budowlaną,
- przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
- stosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- posługiwać się dokumentacją budowlaną,
- wykonywać przedmiary i obmiary robót,
- wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
- organizować stanowiska składowania i magazynowania,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wykonać naprawy oraz konserwację instalacji centralnego ogrzewania i urządzeń grzewczych
zgodnie z przepisami bhp i ochrony ppoż.,
- ocenić stan techniczny instalacji centralnego ogrzewania i urządzeń grzewczych,
- sprawdzić szczelność instalacji centralnego ogrzewania i urządzeń grzewczych,
- wyregulować urządzenia znajdującego się w instalacji centralnego ogrzewania,
- zabezpieczyć uszkodzone miejsca w instalacji centralnego ogrzewania i urządzeniach
grzewczych,
- dokonać ogólnego przeglądu urządzeń grzewczych i instalacji centralnego ogrzewania,
- dokonać okresowego przeglądu urządzeń grzewczych i instalacji centralnego ogrzewania,
- zlokalizować awarie,
- odłączyć uszkodzony odcinek instalacji lub urządzenie od zasilania,
- wykonać naprawy typowych uszkodzeń występujących w instalacjach i urządzeniach
grzewczych,
- oczyścić elementy instalacji i urządzeń grzewczych,
- usunąć przyczyny niedrożności w instalacjach i urządzeniach grzewczych,
- zakonserwować elementy instalacji i urządzeń grzewczych,
- posłużyć się dokumentacją techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Konserwacja urządzeń grzewczych i instalacji centralnego
ogrzewania
4.1.1. Materiał nauczania
Eksploatacja instalacji centralnego ogrzewania i instalacji kotłowej
Urządzenia grzewcze (kotły i wymienniki ciepła) oraz instalacje centralnego ogrzewania, są
eksploatowane w większości przypadków z wykorzystaniem systemów automatycznej regulacji.
Aby jednak urządzenia te pracowały niezawodnie, niezbędna jest właściwa ich eksploatacja
i konserwacja przez odpowiednio przeszkolone służby techniczne. Pracownicy zajmujący się
eksploatacją urządzeń grzewczych oraz instalacji centralnego ogrzewania powinni posiadać
świadectwo kwalifikacyjne uprawniające do eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci
(świadectwo kwalifikacyjne E).
Do podstawowych prac wykonywanych przez służby eksploatacyjne należą:
 bieżąca konserwacja instalacji centralnego ogrzewania,
 bieżąca konserwacja urządzeń grzewczych (kotłów, wymienników ciepła),
 spuszczanie wody z instalacji centralnego ogrzewania,
 czyszczenie kotłów,
 napełnianie instalacji centralnego ogrzewania wodą,
 przygotowywanie urządzeń podlegających pod dozór techniczny do odbioru,
 przygotowywanie kotłów i węzłów ciepłowniczych do rozruchu,
 przygotowywanie kotłów i węzłów ciepłowniczych do przerwy letniej.
Bieżąca konserwacja instalacji centralnego ogrzewania i instalacji kotłowej
Bieżąca konserwacja instalacji centralnego ogrzewania i instalacji kotłowej polega na
systematycznych przeglądach, ocenie stanu technicznego i niezwłocznym usuwaniu
zauważonych nieprawidłowości, do których możemy zaliczyć:
 przecieki na połączeniach gwintowanych,
 przecieki na połączeniach kołnierzowych,
 przecieki na dławnicach zaworów,
 przecieki na dławnicach pomp,
 korozja przewodów i armatury.
Przecieki na połączeniach gwintowanych
Aby usunąć przecieki wody na połączeniach gwintowanych należy:
 odciąć dopływ wody do naprawianego odcinka instalacji,
 spuścić wodę z naprawianego odcinka instalacji,
 zdemontować przeciekające połączenie,
 oczyścić zdemontowane elementy,
 nawinąć na gwint konopie lniane zgodnie z kierunkiem wskazówek zegarka (rys. 1),
 posmarować nawinięte konopie pastą uszczelniającą,
 skręcić elementy instalacji,
 sprawdzić poprawność wykonania połączenia,
 napełnić wodą naprawiany odcinek instalacji,
 sprawdzić szczelność naprawionego odcinka instalacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 1. Prawidłowe nawijanie włókien konopnych na gwint [2].
Przecieki na połączeniach kołnierzowych
Aby usunąć przecieki wody na połączeniu kołnierzowym należy:
 odciąć dopływ wody do naprawianego odcinka instalacji,
 spuścić wodę z naprawianego odcinka instalacji,
 rozkręcić połączenie kołnierzowe,
 oczyścić płaszczyzny kołnierzy,
 wyciąć uszczelkę o grubości od 2 do 3 mm. Materiał na uszczelkę dobieramy, uwzględniając
parametry pracy (ciśnienie, temperatura).Materiałem tym może być: guma , fibra, klingieryt,
 włożyć uszczelkę pomiędzy dwa kołnierze,
 skręcić równomiernie połączenie kołnierzowe,
 sprawdzić poprawność wykonania połączenia,
 napełnić wodą naprawiany odcinek instalacji,
 sprawdzić szczelność naprawionego połączenia kołnierzowego.
Przecieki na dławicach zaworów
Najczęstszą awarią zaworów są przecieki pomiędzy wrzecionem zaworu a jego uszczelnieniem.
Aby usunąć przecieki wody na dławnicy zaworu (rys. 2) należy:
 odciąć dopływ wody do naprawianego odcinka instalacji (na którym zamontowany jest
zawór),
 spuścić wodę z naprawianego odcinka instalacji,
 odkręcić dławnicę zaworu,
 wysunąć szczeliwo z komory dławnicy,
 założyć nowe zwoje sznura uszczelniającego. Szczeliwem uszczelniającym mogą być:
sznury bawełniane i konopne łojowane lub grafitowane o przekroju kwadratowym lub
kołowym,
 wkręcić dławik uszczelniający w korpus zaworu,
 sprawdzić poprawność wykonania,
 napełnić wodą naprawiany odcinek instalacji,
 sprawdzić szczelność wykonanego uszczelnienia zaworu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 2. Przekrój przez zawór grzybkowy a) kołnierzowy, b) mufowy [10].
Przecieki na dławnicach pomp
W instalacjach kotłowych i centralnego ogrzewania stosowane są następujące rodzaje pomp
wirowych:
 pompy hermetyczne (bezdławnicowe). Podstawową cechą konstrukcyjną tych pomp jest to,
że wszystkie elementy ruchome silnika (wirnik, wał oraz łożyska) omywane są pompowaną
cieczą, a zatem pompy nie mają dławnicy ani uszczelnienia mechanicznego. Pompy nie
wymagają w tym zakresie konserwacji,
 pompy dławnicowe, np. typu PJM (rys.3). Pompy te wymagają konserwacji, polegającej na
smarowaniu łożysk oraz uszczelnianiu wału. Pompy te mogą mieć dławnice mechaniczne
DMr lub dławnice sznurowe DS. Zgodnie z instrukcją obsługi wyciek wody przez dławnicę
nie powinien przekraczać 2 kropli na minutę w przypadku dławnicy mechanicznej oraz
do 10 kropli na minutę w przypadku dławnicy sznurowej. Gdy przecieki są większe, należy
wymienić uszczelnienie pompy.
Rys. 3. Przekrój przez pompę PJM [6] : 1- łożyska silnika, 2  podzespół dławnicy, 3 - wirnik
4  pierścień labiryntu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Aby usunąć przecieki wody na dławicy sznurowej DS (rys. 4) pompy należy:
 odciąć dopływ wody do pompy za pomocą zaworów odcinających,
 odciąć dopływ prądu do pompy przez uprawnionego elektryka,
 zdemontować pompę,
 pracę uszczelnienia dławnicy należy przeprowadzić w warsztacie,
 odkręcić śrubę mocującą wirnik pompy,
 zdemontować wirnik pompy,
 odkręcić dławik uszczelnienia pompy,
 wysunąć dławik z korpusu pompy,
 wysunąć szczeliwo,
 wprowadzić w miejsce uszczelnienia nowe szczeliwo,
 zamontować i przykręcić dławik,
 zamontować na wale silnika wirnik pompy,
 przykręcić wirnik pompy za pomocą śruby,
 sprawdzić poprawność montażu, obracając wirnik pompy,
 zamontować pompę w instalacji,
 odkręcić zawory odcinające pompę od instalacji,
 sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
 sprawdzić szczelność wykonanej naprawy,
 podłączyć pompę do instalacji elektrycznej (może to wykonać tylko uprawniony elektryk),
 obrócić ręcznie wałek silnika od strony przewietrzaka; wałek silnika powinien obracać się
bez oporów,
 sprawdzić, czy kierunek obrotów jest zgodny z kierunkiem podanym na korpusie pompy,
 dokonać rozruchu pompy przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje.
Rys.4. Uszczelnienie pompy PJM[6] :1  dławik, 2  szczeliwo miękkie,
3  tulejka ochronna.
Pompy PJM nie są pompami samozasysającymi, dlatego przed pierwszym uruchomieniem,
pompy nie pracujące w układzie obiegowym, należy zalać wodą.
Przed przystąpieniem do montażu lub naprawy pompy należy zapoznać się z jej instrukcją
obsługi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Typowe przyczyny zakłóceń pracy pompy podano w tabeli 1.
Tabela 1 Przyczyny zakłóceń w pracy pomp [6].
Niedomagania Przyczyny Sposób usunięcia
Brak wydajności Niewłaściwy kierunek Sprawdzić kierunek obrotów silnika
obrotów silnika Zatrzymać pompę, sprawdzić czy woda nie
Nieszczelny układ ssawny wycieka z niej lub z układu ssawnego.
Brak drożności instalacji Sprawdzić drożność instalacji.
Zatkanie szczelin wirnika Skontrolować parametry pracy za pomocą
Narosty na wewnętrznych przyrządów. Jeśli nie uzyskuje założonych
powierzchniach korpusu parametrów to, rozebrać pompę i sprawdzić,
czy na wewnętrznych częściach pompy nie
powstały narosty i czy nie zatkały się kanały
wirnika .
Zmniejszenie Zatkanie kosza ssawnego Sprawdzić drożność kosza ssawnego
wydajności Zasysanie powietrza Sprawdzić, czy pompa nie jest zapowietrzona
i ewentualnie odpowietrzyć pompę
Sprawdzić, szczelność pompy i ewentualnie
usunąć wycieki
Zatykanie wirnika Sprawdzić, czy wirnik nie jest zatkany i
ewentualnie udrożnić go lub wymienić na
nowy
Zbyt duże szczeliny Sprawdzić, czy luz pomiędzy pierścieniami
labiryntowe labiryntu a wirnikiem nie przekroczył wartości
granicznej, ewentualnie wymienić pierścień na
nowy
Przecieki przez Uszkodzenie dławnicy W przypadku dławnicy sznurowej dokręcić
dławnicę Narosty na elementach dławik lub gdy to nie pomaga to wymienić, w
dławnicy (osady krzemu, zależności od potrzeby, dławnice lub jej części
manganu) W przypadku dławnicy mechanicznej
Zużycie elementów dławicy wymienić ją na nową
Przegrzewanie się Praca pompy poniżej Sprawdzić za pomocą przyrządów
bądz
przepalenie projektowanej wysokości pomiarowych wysokość podnoszenia H
silnika podnoszenia i wydajność Q pompy; zmierzone parametry
Przesztywnienie układu muszą się mieścić w podanym zakresie
zamocowania stosowalności.
(niedostatecznie W przypadku zgodności tych parametrów
wypoziomowany rurociąg należy sprawdzić, czy układ zamocowania
tłoczny lub ssawny) lub nie pompy został zmontowany prawidłowo
podparty kolektor tłoczny
Praca pompy ze zbyt dużą
wydajnością
Zbyt głośna praca Zużycie łożysk Skontrolować zużycie łożysk
pompy Zjawisko kawitacji W przypadku ich zużycia wymienić na nowe.
Jeśli łożyska nie wykazują zużycia, to należy
sprawdzić prawidłowość doboru pompy do
rzeczywistych warunków pracy (patrz usterka
wyżej )
Wirnik się nie obraca Przerwa w zasilaniu silnika Sprawdzić prawidłowość wykonania połączeń
Inne usterki elektryczne elektrycznych. Gdy nie stwierdzono żadnych
Blokada pompy ciałem uszkodzeń elektrycznych, to należy rozebrać
obcym pompę i sprawdzić, czy do wnętrza nie dostało
się żadne ciało blokujące wirnik
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ochrona przed korozją.
Stalowe przewody instalacji centralnego ogrzewania, instalacji kotłowej, instalacji węzła
ciepłowniczego, pracują w trudnych warunkach (wysoka temperatura, duża wilgotność).
Warunki te sprzyjają powstawaniu ognisk korozji. Brak troski o zewnętrzne powierzchnie
przewodów jest przyczyną powstania ognisk korozji, co powoduje szybkie zniszczenie odcinków
instalacji. Powierzchnie metalowe należy chronić przed korozją przez malowanie farbami
antykorozyjnymi. W przypadku stwierdzenia powstania ognisk korozji na odcinku przewodu
należy:
 oczyścić skorodowane miejsca, usuwając rdzę za pomocą szczotki drucianej lub przy użyciu
sprzętu mechanicznego,
 pomalować oczyszczone miejsce farbą antykorozyjną; aby powierzchnia była dobrze
zabezpieczona, powinna być pokryta trzema warstwami farby.
Bieżąca konserwacja urządzeń grzewczych (kotłów, wymienników ciepła)
Do urządzeń grzewczych zaliczamy:
 kotły centralnego ogrzewania, które możemy podzielić w zależności od mocy cieplnej na:
a) kotły o mocy do 30 kW (kotły montowane w budynkach jednorodzinnych),
b) kotły o mocy powyżej 30 kW (kotły produkujące ciepło na potrzeby systemu
ciepłowniczego osiedla, miasta).
 kotły centralnego ogrzewania w zależności od rodzaju spalanego paliwa dzielimy na:
a) kotły na paliwo stałe,
b) kotły na paliwo gazowe,
c) kotły na paliwo ciekłe.
 wymienniki centralnego ogrzewania i ciepłej wody.
Każde z
ródło ciepła (kotłownia, ciepłownia, węzeł ciepłowniczy) powinno być wyposażone
w instrukcje obsługi oraz schemat z
ródła ciepła. Armatura znajdująca się w węz
le, powinna być
ponumerowana, a numeracja znajdować się na schemacie z
ródła ciepła. Każde urządzenie
pomiarowe (termometr, manometr) powinno mieć naniesiony zakres pracy podczas normalnej
eksploatacji. Zakres bieżącej konserwacji zależy od mocy, typu kotła i rodzaju spalanego paliwa.
Bieżąca konserwacja polega na:
 obserwacji instalacji kotłowej czy na instalacji nie ma przecieków wody,
 obserwacji pracy pompy,
 obserwacji ciśnienia w instalacji kotłowej (w przypadku spadku ciśnienia należy zwiększyć
ciśnienie w instalacji centralnego ogrzewania),
 obserwacji automatyki urządzeń grzewczych.
Spuszczanie wody z instalacji centralnego ogrzewania
Woda z kotłów i wymienników ciepła powinna być spuszczana tylko w uzasadnionych
przypadkach. Każde nieuzasadnione spuszczenie wody przyspiesza korozję urządzeń
grzewczych (kotłów, wymienników ciepła), armatury oraz instalacji centralnego ogrzewania.
Instalacja centralnego ogrzewania powinna być tak zaprojektowana, aby w przypadku
konieczności spuszczenia wody z instalacji, wodę można było spuścić tylko z tej sekcji, w której
nastąpiła awaria.
Przed spuszczeniem wody z kotła czy wymiennika ciepła należy urządzenie wyłączyć
z eksploatacji. W przypadku kotłów grzewczych należy wygasić kocioł i wyłączyć pompę,
a w przypadku wymienników ciepła należy odciąć dopływ czynnika grzewczego do wymiennika
oraz wyłączyć pompę obiegową. Po wykonaniu tych czynności możemy rozpocząć spuszczanie
wody z instalacji. Wodę o temperaturze powyżej 40oC należy skierować do studzienki
schładzającej, a następnie do kanalizacji. Po usunięciu awarii instalacje należy niezwłocznie
napełnić wodą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Czyszczenie kotłów
Częstotliwość czyszczenia kotłów zależy od: mocy i typu kotła oraz rodzaju spalanego paliwa.
Czyszczenie kotłów polega na czyszczeniu wewnętrznej powierzchni wymiennika ciepła
(od strony komory paleniskowej). Na wewnętrznej powierzchni ogrzewalnej kotłów: komorze
spalania, rurach płomieniówkowych, kanałach spalinowych osadzają się niespalone części
paliwa (sadza). Tworzą one warstwę izolacji, która zmniejsza ilość ciepła przekazywanego do
wody przepływającej przez kocioł. Warstwa sadzy o grubości 1  2mm zmniejsza moc cieplną
kotła o około 30 %, zwiększa się jednak zużycie paliwa i utrudniony jest przepływ spalin.
Częstotliwość czyszczenia podaje producent kotłów w dokumentacji techniczno-ruchowej.
Zależy ona przede wszystkim od rodzaju spalanego paliwa. Najczęściej należy czyścić kotły
opalane paliwem stałym, najdłuższy okres pracy bez czyszczenia mają kotły opalane paliwem
gazowym. Czyszczenie kotłów należy rozpocząć po całkowitym ich wystudzeniu.
Do czyszczenia służą specjalne zestawy narzędzi, w skład którego wchodzą szczotki druciane,
skrobaki, miotły, dłuta. W kotłach o dużej mocy do usuwania sadzy i popiołu można stosować
parę wysokoprężną lub sprężone powietrze.
Kotły stojące o małej mocy (do 30 kW), czyszczone są od strony komory paleniskowej oraz po
odkręceniu górnej części pokrywy rewizyjnej (rys. 5). Czyszczenie wykonujemy wyciorem
(dostarczonym wraz z kotłem), wprowadzając go od góry pomiędzy poszczególne elementy
żeliwnego korpusu kotła.
Rys.5. Czyszczenie kotła stojącego [3].
Konserwację i czyszczenie kotłów wiszących, gazowych małej mocy do 30 kW należy
przeprowadzać raz w roku. Okresową konserwacje może przeprowadzić osoba posiadająca
odpowiednie uprawnienia, a najlepiej prace, te zlecić autoryzowanemu serwisowi.
Okresowa konserwacja polega na:
 czyszczeniu komory paleniskowej,
 czyszczeniu i regulacji palnika,
 kontroli wszystkich podzespołów sterujących i zabezpieczających pracę kotła.
Po 5 latach eksploatacji należy również oczyścić wnętrze kotła z osadu kamienia kotłowego,
szczególnie wtedy, gdy na skutek awarii często była spuszczana woda, a instalacja napełniana
nie uzdatnioną wodą wodociągową. Kotły należy płukać roztworami chemicznymi,
rozpuszczającymi kamień kotłowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wymienniki centralnego ogrzewania, ciepłej wody poddajemy zabiegowi płukania roztworami
chemicznymi, zadaniem których jest usunięcie kamienia kotłowego.
Napełnianie instalacji centralnego ogrzewania wodą
Instalacja centralnego ogrzewania napełniana jest po raz pierwszy po zakończeniu montażu, gdy
sprawdzamy jej szczelność. Proces napełniania instalacji należy prowadzić bardzo powoli, aby
umożliwić jej odpowietrzenie. Po napełnieniu instalacji do ciśnienia eksploatacyjnego, należy
instalację odpowietrzyć, a w szczególności należy prawidłowo odpowietrzyć grzejniki oraz
rozdzielacze w systemie ogrzewania rozdzielaczowego. Po odpowietrzeniu instalacji należy
uzupełnić wodą instalację do ciśnienia eksploatacyjnego. W instalacjach centralnego ogrzewania
(budynki jednorodzinne), do wody należy dodać środki antykorozyjne (inhibitory korozji).
W instalacjach centralnego ogrzewania budynków wielorodzinnych, napełniamy i uzupełniamy
braki wodą z sieci ciepłowniczej. Jest to woda uzdatniona, pozbawiona substancji tworzących
kamień kotłowy i przyśpieszających korozję. Instalacja jest napełniana i uzupełniana poprzez
obejście łączące sieć ciepłowniczą z instalacją. Na obejściu tym zamontowany jest wodomierz
pokazujący ilość wody zużytej do napełnienia instalacji oraz uzupełniania jej braków.
Za zużytą wodę odbiorca rozlicza się z dostawcą ciepła.
Przygotowywanie urządzeń podlegających pod dozór techniczny do odbioru
Urządzenia techniczne stosowane w gospodarce cieplnej są objęte dozorem technicznym.
Do urządzeń tych zaliczamy:
 kotły parowe,
 kotły wodne,
 zbiorniki stałe (wymienniki ciepła) i zbiorniki przenośne o określonych parametrach
(pojemność, ciśnienie),
 rurociągi parowe i armaturą łączącą kocioł z turbiną w blokach energetycznych,
 dz
wignice.
Zadaniem dozoru technicznego jest sprawowanie nadzoru nad tymi urządzeniami, a zadaniem
służb eksploatujących te urządzenia, jest ich właściwa eksploatacja oraz przygotowywanie
do badań okresowych.
Badania okresowe kotłów, wymienników ciepła, zbiorników ciepłej wody polega na:
 rewizji zewnętrznej w czasie jego pracy,
 rewizji wewnętrznej,
 próbie wodnej.
Rewizja zewnętrzna odbywa się podczas pracy urządzenia, polega na sprawdzeniu
funkcjonowania urządzenia a w szczególności jego osprzętu: zaworu bezpieczeństwa,
automatyki.
Rewizja wewnętrzna odbywa się po odłączeniu urządzenia od instalacji i polega na
oględzinach od strony wewnętrznej w miejscach dostępnych, stanu ścianek urządzenia
ciśnieniowego (wymienników ciepła, zbiorników ciepłej wody).
Próba wodna (próba ciśnienia) polega na sprawdzeniu czy urządzenie może pracować przy
określonych parametrach. Próba ta poprzedzona jest rewizją wewnętrzną i odbywa się po
odłączeniu urządzenia od instalacji.
Aby przygotować do rewizji wewnętrznej urządzenie (zasobnik ciepłej wody rys. nr 6) należy:
 odłączyć zasobnik ciepłej wody od instalacji,
 zaślepić na czas rewizji rury łączące zasobnik z instalacją,
 spuścić wodę z zasobnika przy pomocy zaworu spustowego znajdującego się na jego
spodzie,
 otworzyć właz wejściowy do zasobnika,
 wyczyścić z korozji wewnętrzne powierzchnie zasobnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Po przygotowaniu zasobnika do rewizji wewnętrznej, przedstawiciel dozoru technicznego
dokonuje wewnętrznej jego rewizji, zwracając szczególną uwagę na ewentualne ogniska korozji.
W książce rewizyjnje odnotowuje wykonanie rewizji wewnętrznej i dopuszcza lub nie dopuszcza
zasobnik do dalszej eksploatacji.
Próba wodna polega na wykonaniu próby ciśnieniowej urządzenia; próbę tę poprzedza
najczęściej rewizja wewnętrzna urządzenia.
Aby wykonać próbę ciśnieniową należy:
 zdemontować przyrządy pomiarowe (termometry, manometry, czujniki),
 zamontować właz wejściowy,
 zaślepić króćce przyłączeniowe,
 zamontować urządzenie do wykonywania próby ciśnieniowej,
 napełnić zasobnik wodą,
 wytworzyć w zasobniku ciśnienie o wartości ciśnienia próbnego.
Próba wodna wykonywana jest w obecności przedstawiciela dozoru technicznego, który
w książce rewizyjnej odnotowuje wykonanie rewizji wewnętrznej i próby ciśnieniowej.
Jeżeli badanie wypadło pozytywnie, to dopuszcza on zasobnik do dalszej eksploatacji.
Po wykonaniu badania zasadnika, należy wykonać następujące czynności:
 spuścić wodę z zasobnika,
 odłączyć urządzenie do próby ciśnieniowej,
 zdemontować zaślepki z króćców,
 zamontować armaturę,
 połączyć zasobnik z instalacją,
 uruchomić zasobnik.
Rys.6. Zasobnik ciepłej wody [10].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Przygotowanie kotłów i węzłów ciepłowniczych do rozruchu
Przed uruchomieniem kotła (rozpaleniem kotła) należy dokonać ogólnego przeglądu stanu
technicznego kotła i instalacji kotłowej. Przegląd polega na sprawdzeniu:
 działania osprzętu kotła i instalacji,
 działania zaworów bezpieczeństwa,
 działania i szczelności pomp obiegowych,
 szczelności przewodów odprowadzających spaliny,
 działania systemu wentylacji,
 poziomu wody w całym systemie grzewczym.
W każdej kotłowni powinna znajdować się instrukcja obsługi wszystkich urządzeń znajdujących
się w kotłowni oraz instrukcja obsługi kotła, która powinna opisywać czynności jakie musi
wykonać palacz w czasie:
 uruchamiania kotła,
 normalnej eksploatacji kotła,
 stanów awaryjnych pracy kotła,
 wyłączania kotła z eksploatacji,
 uruchamiania instalacji centralnego ogrzewania.
Na widocznym miejscu w kotłowni powinien znajdować się schemat instalacji kotłowej.
Armatura powinna być ponumerowana, a numeracja powinna być naniesiona na schemacie
kotłowni. Każdy przyrząd pomiarowy (termometr, manometr) powinien mieć naniesiony zakres
pracy podczas normalnej eksploatacji.
Zadaniem węzłów ciepłowniczych jest dostarczanie ciepła na potrzeby instalacji centralnego
ogrzewania oraz ciepłej wody. Wynika z tego, że węzły ciepłownicze pracują przez cały rok
z wyjątkiem przerw remontowych, które przypadają w okresie letnim. W okresie sezonu
grzewczego węzeł ciepłowniczy dostarcza ciepło na potrzeby instalacji centralnego ogrzewania
i ciepłej wody, natomiast poza sezonem grzewczym węzeł ciepłowniczy dostarcza tylko ciepło
na potrzeby ciepłej wody. Aby dokonać rozruchu węzła ciepłowniczego należy powiadomić
odpowiednie służby zajmujące się dystrybucją ciepła (Zakłady Sieci Cieplnej).
Przed uruchomieniem węzła ciepłowniczego należy dokonać ogólnego przeglądu stanu
technicznego urządzeń znajdujących się w węz
le ciepłowniczym, zwracając szczególną uwagę
na:
 działanie zaworów oraz ich szczelność,
 działanie pomp,
 działanie zaworów bezpieczeństwa,
 połączenia kołnierzowe, gwintowane, powinny być szczelne,
 odmulacze (filtry) - przygotowane do prawidłowego działania,
 aparaturę kontrolno  pomiarową.
Na widocznym miejscu w węz
le ciepłowniczym powinien znajdować się schemat węzła
ciepłowniczego. Armatura znajdująca się w węz
le, powinna być ponumerowana, a numeracja
naniesiona na schemacie węzła. Każde urządzenie pomiarowe (termometr, manometr) powinno
mieć naniesiony zakres pracy podczas normalnej eksploatacji.
Węzły ciepłownicze z reguły pracują w układach automatycznej regulacji i właściwie
przygotowany węzeł do sezonu grzewczego nie wymaga nadzoru eksploatacyjnego. Bieżąca
eksploatacja polega na obserwacji stanu technicznego, usuwaniu zauważonych usterek oraz
kontroli parametrów pracy.
Należy kontrolować następujące parametry pracy:
 temperaturę czynnika grzewczego na wejściu do węzła ciepłowniczego,
 temperaturę wody na wejściu do instalacji centralnego ogrzewania,
 temperaturę wody powracającej z instalacji centralnego ogrzewania,
 temperaturę ciepłej wody,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 ciśnienie w instalacji centralnego ogrzewania.
Rys.7. Schemat węzła ciepłowniczego dwufunkcyjnego [z
ródło własne].
1, 2  zawory odcinające węzeł ciepłowniczy od sieci ciepłowniczej, 3, 4  zawory odcinające wymiennik
centralnego ogrzewania po stronie czynnika grzewczego (wysoki parametr), 6  zawory obejściowe, 7, 8, 9 
zawory odcinające II stopień wymiennika ciepła po stronie czynnika grzewczego, 10, 11, 12  połączenia
kołnierzowe, 12, 13  manometry, 15, 16  zawory odcinające węzeł ciepłowniczy od instalacji centralnego
ogrzewania, A  zawory uzupełniające instalację centralnego ogrzewania wodą z sieci ciepłowniczej
Aby dokonać rozruchu węzła ciepłowniczego (rys.7) na potrzeby centralnego ogrzewania należy
wykonać następujące czynności:
 sprawdzić czy zawory nr 15 i 16 odcinające instalację centralnego ogrzewania od węzła
ciepłowniczego są otwarte; jeżeli nie to należy je otworzyć,
 sprawdzić ciśnienie panujące w instalacji centralnego ogrzewania, gdy ciśnienie jest za małe
to, należy otworzyć zawory  A i uzupełnić instalację centralnego ogrzewania wodą z sieci
ciepłowniczej do określonej wartości ciśnienia,
 uruchomić pompę obiegową instalacji centralnego ogrzewania  P ,
 odkręcić zawory po stronie czynnika grzewczego nr:1, 2, 3, 4,
 sprawdzić funkcjonowanie automatyki instalacji grzewczej centralnego ogrzewania,
Zatrzymanie węzła ciepłowniczego przeprowadzamy w odwrotnej kolejności.
Aby dokonać rozruchu węzła ciepłowniczego (rys.7) na potrzeby ciepłej wody należy wykonać
następujące czynności:
 sprawdzić czy zawory na przewodzie doprowadzającym wodę z sieci wodociągowej do
wymiennika I stopnia są otwarte, jeżeli są zamknięte należy je otworzyć,
 otworzyć zawory doprowadzające czynnik grzewczy do wymiennika II stopnia ciepłej wody
nr: 9 i 8,
 sprawdzić funkcjonowanie automatyki ciepłej wody.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Przygotowanie kotłów i węzłów ciepłowniczych do przerwy letniej
Przygotowanie kotłowni do przerwy letniej polega na:
 wyłączeniu kotła z eksploatacji,
 usunięciu żużla i popiołu z kotła,
 oczyszczeniu rusztu i popielnika,
 wyczyszczeniu z sadzy i popiołu wewnętrznych powierzchni kotła,
 usunięciu usterek powstałych podczas eksploatacji kotła w czasie sezonu grzewczego,
 zakonserwowaniu urządzeń na czas przerwy letniej,
 wytypowaniu i zaznaczeniu elementów przeznaczonych do wymiany w okresie letnim.
Z instalacji kotłowej oraz instalacji centralnego ogrzewania nie należy spuszczać wody,
ponieważ urządzenia i instalacje korodują szybciej bez wody.
Przygotowanie węzłów ciepłowniczych do przerwy letniej polega na:
 wyłączeniu wymiennika centralnego ogrzewania z eksploatacji, poprzez zamknięcie
zaworów na zasilaniu i powrocie,
 wyłączeniu pomp obiegowych centralnego ogrzewania,
 otworzeniu częściowo zaworu na przewodzie obiegowym sieci ciepłowniczej,
 usunięciu usterek powstałych podczas eksploatacji węzła w czasie sezonu grzewczego,
 wytypowaniu i zaznaczeniu elementów przeznaczonych do wymiany w okresie letnim.
Z węzła ciepłowniczego oraz instalacji centralnego ogrzewania nie należy spuszczać wody,
ponieważ urządzenia i instalacje korodują szybciej bez wody.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1) Jakie prace wykonują pracownicy służby eksploatacyjnych przy konserwacji urządzeń
grzewczych?
2) Na czym polega bieżąca konserwacja urządzeń grzewczych?
3) W jaki sposób usuwamy przecieki na połączeniach gwintowanych?
4) W jaki sposób usuwamy przecieki na połączeniach kołnierzowych?
5) W jaki sposób usuwamy przecieki na dławnicach zaworów?
6) W jaki sposób usuwamy przecieki na dławnicach pomp?
7) W jaki sposób usuwamy ogniska korozji na przewodach?
8) Co powinna zawierać dokumentacja znajdująca się w kotłowni, węz
le ciepłowniczym?
9) Kiedy należy spuścić wodę z instalacji centralnego ogrzewania?
10) Jaką wodą należy napełnić instalację centralnego ogrzewania?
11) Jakie czynności wykonujemy podczas czyszczenia kotłów?
12) Na czym polega rewizja zewnętrzna?
13) Na czym polega rewizja wewnętrzna?
14) Jakie czynności należy wykonać, aby przygotować wymiennik do rewizji wewnętrznej?
15) Jakie czynności należy wykonać, aby przygotować kotłownię do przerwy letniej?
16) Jakie czynności należy wykonać, aby przygotować węzeł ciepłowniczy do przerwy letniej?
17) Jakie czynności należy wykonać, aby przygotować kotłownię do rozruchu po przerwie
letniej?
18) Jakie czynności należy wykonać, aby przygotować węzeł ciepłowniczy do rozruchu po
przerwie letniej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj konserwację połączenia kołnierzowego zgodnie z załączoną dokumentacją zawartą
w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie należy:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiały niezbędne do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony osobistej,
5) odciąć dopływ czynnika grzewczego do odcinka instalacji, na którym znajduje się
uszkodzone połączenie kołnierzowe,
6) rozkręcić połączenie kołnierzowe,
7) wyjąć uszczelkę,
8) wyciąć nową uszczelkę,
9) umieścić nową uszczelkę pomiędzy dwoma kołnierzami,
10) skręcić połączenie kołnierzowe,
11) uruchomić odcinek instalacji, na którym dokonywano naprawy połączenia kołnierzowego,
12) sprawdzić szczelność wykonanego połączenia,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna wraz z instrukcją,
 materiał na uszczelkę  klingeryt,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 szczotka druciana,
 komplet pilników,
 młotek,
 apteczka pierwszej pomocy,
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Opisz sposób uruchomienia kotła gazowego, wiszącego, dwufunkcyjnego i regulacji
temperatury czynnika grzewczego i ciepłej wody, zgodnie z załączoną dokumentacją zawartą w
Instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Aby wykonać ćwiczenie należy:
1) zgromadzić materiały niezbędne do wykonania zadania,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną kotła,
3) zdemontować obudowę kotła,
4) zapoznać się z budową kotła gazowego,
5) opisać kolejność czynności podczas uruchamiania kotła,
6) opisać sposób regulacji temperatury czynnika grzewczego,
7) opisać sposób regulacji temperatury ciepłej wody,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
 dokumentacja techniczna kotła,
 kocioł wiszący dwufunkcyjny,
 komplet wkrętaków,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 apteczka pierwszej pomocy,
 literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonywanych ćwiczeń?
2) usunąć przeciek na połączeniu gwintowanym?
3) usunąć przeciek na połączeniu kołnierzowym?
4) usunąć przeciek na dławnicy zaworu?
5) usunąć przeciek na dławnicy pompy?
6) określić, na czy polega bieżąca eksploatacja urządzeń grzewczych?
7) określić, na czym polega rewizja zewnętrzna?
8) określić, na czym polega rewizja wewnętrzna?
9) określić, jakie czynności należy wykonać aby przygotować
wymiennik do rewizji wewnętrznej?
10) określić, jakie czynności należy wykonać aby przygotować
kotłownię do przerwy letniej?
11) określić, jakie czynności należy wykonać aby przygotować węzeł
ciepłowniczy do przerwy letniej?
12) określić, jakie czynności należy wykonać aby przygotować węzeł
ciepłowniczy do rozruchu po przerwie letniej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.2. Wykrywanie i usuwanie awarii urządzeń grzewczych i instalacji
centralnego ogrzewania
4.2.1. Materiał nauczania
Przyczyny niewłaściwej pracy instalacji
Przyczynami niewłaściwej pracy urządzeń grzewczych i instalacji centralnego ogrzewania mogą
być:
 błędy projektowe,
 niestaranne i niezgodne z projektem wykonanie instalacji,
 niewłaściwa eksploatacja instalacji.
Przyczynami niewłaściwej pracy instalacji centralnego ogrzewania mogą być błędy w jej
eksploatacja. Do najczęściej spotykanych skutków niewłaściwej eksploatacji jest niedogrzewanie
pomieszczeń, które może być spowodowane:
 nieszczelną stolarką okienną i niedostateczną izolacją przegród budowlanych,
 niedostateczną wydajnością cieplną z
ródła ciepła,
 złą regulacją z
ródła ciepła,
 złą pracą pomp obiegowych,
 niedostatecznym napełnieniem wodą instalacji centralnego ogrzewania,
 zapowietrzeniem instalacji centralnego ogrzewania,
 rozregulowaniem instalacji centralnego ogrzewania,
 niedostateczną powierzchnią grzejną grzejników,
 wadliwym montażem grzejnika lub gałązek grzejnikowych.
Nieszczelna stolarka okienna, niedostateczna izolacyjność przegród budowlanych
Zbyt mała izolacyjność przegród budowlanych lub nieszczelność stolarki okiennej może być
przyczyną obniżenia temperatury powietrza wewnątrz ogrzewanych pomieszczeń, mimo
prawidłowo działającej instalacji centralnego ogrzewania. Temperatura w pomieszczeniach
mieszkalnych powinna wynosić 20oC. W obecnie wznoszonych budynkach jednorodzinnych
współczynniki przenikania ciepła ścian zewnętrznych powinny wynosić 0,3 W/m2K. Przy takiej
izolacji cieplnej, zapotrzebowanie na ciepło dla budynku jednorodzinnego wynosi
50  70 W/m2, co odpowiada mocy cieplnej urządzenia grzewczego od 7,5 do 10,5 kW
w budynku o powierzchni użytkowej 150m2. W przypadku stwierdzenia, że przyczyną
niedogrzewania pomieszczeń jest nieszczelna stolarka okienna lub niewłaściwa izolacyjność
przegród budowlanych, należy dokonać wymiany stolarki okiennej lub poprawić izolację
przegród budowlanych. Są to prace kosztowne i pracochłonne, ale niezbędne do wykonania.
Zwiększenie mocy cieplnej pozwala na podniesienie temperatury w ogrzewanych
pomieszczeniach ale jest to bardzo nieefektywne działanie, które powoduje zwiększenie kosztów
eksploatacyjnych budynku.
Niedostateczna wydajność z
ródła ciepła
Niedostateczna wydajność z
ródła ciepła może być skutkiem błędu projektanta, zwiększeniem
zapotrzebowania na ciepło spowodowane zmianami podczas budowy, brakiem mocy cieplnej
w systemie ciepłowniczym lub wadliwą eksploatacją z
ródła ciepła (kotła, wymiennika ciepła).
Jedynym sposobem usunięcia tej wady przy założeniu, że z
ródło ciepła wraz z instalacją
centralnego ogrzewania jest prawidłowo eksploatowane, jest wymiania kotła lub wymiennika
ciepła na urządzenie o większej mocy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Przed podjęciem decyzji o wymianie kotła lub wymiennika ciepła powinna być wykonana
ekspertyza, której autorem powinna być osoba o odpowiednich kwalifikacjach. Wymiana taka
wiąże się z dużymi kosztami (koszt zakupu nowego kotła oraz jego montaż w instalacji
centralnego ogrzewania).
Niewłaściwa regulacja z
ródła ciepła
y
ródło ciepła, jak również instalacja centralnego ogrzewania pracują, w systemie automatycznej
regulacji. Niewłaściwa regulacja powoduje niedogrzewanie lub przegrzewanie pomieszczeń.
Przyczyną niewłaściwej temperatury w pomieszczeniach jest zbyt niska lub zbyt wysoka
temperatura czynnika grzewczego. Aby temu zapobiec należy we właściwy sposób wyregulować
moc urządzeń grzewczych. Regulacja ta polega na utrzymywaniu przez kocioł lub wymiennik
ciepła:
 odpowiedniej temperatury zasilania instalacji centralnego ogrzewania ustawianej ręcznie na
programatorze kotła,
 zmiennej temperatury na zasilaniu instalacji centralnego ogrzewania w zależności
od temperatury zewnętrznej. Regulacja tego typu jest automatyczna. Programator steruje
pracą kotła zbierając impulsy z czujników temperatury umieszczonych na zewnątrz budynku
i w reprezentatywnym pomieszczeniu ogrzewanym na podstawie krzywej grzania (rys.8).
Rys.8. Krzywa grzania [8].
Na wykresie (rys.8) przedstawiono krzywe grzania. Na osi X podano temperaturę zewnętrzną
w zakresie +15oC do  35oC. Na osi Y podano temperaturę czynnika grzewczego odpływającego
z kotła od +20oC do +100oC. Krzywe grzania opisane są liczbami: 40, 35, 30, 25, 20, 15, 10, 5.
Na wykresie zaznaczona jest również minimalna temperatura czynnika grzewczego, która
wynosi 38oC, co oznacza, że kocioł może podgrzewać wodę zasilającą instalację centralnego
ogrzewania przy minimalnej temperaturze 38oC. Zależności przedstawione na tym wykresie, są
podstawą automatycznej regulacji pracy kotła. W przypadku krzywej grzania  20 przy
zewnętrznej temperaturze -20oC, temperatura wody odpływającej z kotła powinna wynosić
+88oC; przy temperaturze -10oC, temperatura odpływającej z kotła powinna wynosić +75oC.
Sposób regulacji wody zasilającej instalację centralnego ogrzewania omówiony zostanie na
przykładzie kotła gazowego wiszącego Vaillant.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Kocioł wyposażony jest w programator (rys. 9), za pomocą którego możemy ustawić (zadać)
podstawowe parametry pracy kotła (temperaturę wody na odpływie z kotła w przypadku kotłów
jednofunkcyjnych). Programator wyposażony jest w następujące elementy:
1  pokrętło nastawienia temperatury zasilania obiegu grzewczego,
2  przyciski  + i  - służące do przewijania do przodu i do tyłu okien wyświetlacza,
3  wyłącznik główny służący do włączania lub wyłączania kotła,
4  manometr wskazujący ciśnienie w instalacji centralnego ogrzewania,
5  wbudowany regulator pogodowy (w wersji podstawowej kocioł jest wyposażony w regulator
pogodowy),
6  przycisk  i wykorzystywany do wywoływania informacji,
7  wyświetlacz do sygnalizowania temperatury pracy, aktualnego stanu pracy, informacji
dodatkowych,
8  przycisk  eliminacja awaryjnego wyłączenia ,
9  pokrętło ustawienia temperatury ciepłej wody.
Rys.9. Programator [7].
Wyświetlacz (rys. 10) wskazuje nam aktualne parametry pracy kotła. Są to:
1  zakłócenie w układzie odprowadzenia spalin,
2  praca kotła na potrzeby centralnego ogrzewania,
3  praca kotła na potrzeby ciepłej wody,
4  aktywna funkcja uruchomienia kotła,
5  praca pompy centralnego ogrzewania,
6  uruchomienie zaworu dopływu gazu,
7  aktualna temperatura czynnika grzewczego,
8  prawidłowa praca palnika (płomień bez znaku X),
9  usterka  brak płomienia (płomień ze znakiem X).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys.10. Wyświetlacz programatora [7].
Kocioł może być wyposażony w regulator pogodowy lub nie. W przypadku, gdy kocioł nie jest
wyposażony w regulator pogodowy, temperatura wody (rys.11) na odpływie z kotła ustawiana
jest za pomocą pokrętła (1).
Rys.11. Programator [7].
Niewłaściwa praca pomp obiegowych
Zadaniem pomp centralnego ogrzewania jest spowodowanie krążenia wody w instalacji
centralnego ogrzewania. Pompy produkowane są z króćcami gwintowanymi lub kołnierzowymi.
Nowoczesne pompy stosowane w instalacjach centralnego ogrzewania mają:
 elektroniczny regulator prędkości obrotowej. Układ elektroniczny pompy reguluje prędkość
obrotową pompy ustalając właściwy punkt pracy pompy,
 ręczny regulator prędkości obrotowej pompy. Prędkość obrotową pompy ustawia się za
pomocą przełącznika obrotów (rys.12) umieszczonego na obudowie pompy. Pompy są
najczęściej wyposażone w trójstopniowy przełącznik prędkości. Charakterystykę pompy
trójbiegowej przedstawia rysunek 13.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys.12. Regulator prędkości obrotowej pompy[6].
Rys.13. Charakterystyka pompy trójbiegowej[6].
Niewłaściwa praca pompy spowodowana może być:
 awarią silnika pompy  wymienić silnik pompy,
 zanieczyszczeniem (zatkaniem) filtru pompy  przeczyścić filtr pompy,
 pracą pompy na nieodpowiedniej charakterystyce  zmienić charakterystykę pompy za
pomocą przełącznika umieszczonego na obudowie pompy (rys.12),
 zbyt dużymi oporami hydraulicznymi instalacji centralnego ogrzewania  wymienić pompę
na inną o większej wysokości podnoszenia.
Niedostateczne napełnienie wodą instalacji centralnego ogrzewania
W instalacjach centralnego ogrzewania pracujących w systemie otwartym (rys.14),
zabezpieczonych naczyniem wzbiorczym otwartym, poziom wody w instalacji powinien być
kontrolowany za pomocą hydrometru, zamontowanego na rurze sygnalizacyjnej. Jeżeli jednak
w instalacji nie zamontowano hydrometru, uzupełnianie wodą instalacji centralnego ogrzewania
należy prowadzić do momentu wypływu wody z rury przelewowej, która powinna być
sprowadzona do pomieszczenia kotłowni nad zlew.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys.14. Instalacja centralnego ogrzewania systemu otwartego [10].
RS  rura sygnalizacyjna
W instalacjach centralnego ogrzewania pracujących w systemach zamkniętych należy
kontrolować ciśnienie wody za pomocą manometru umieszczonego bezpośrednio na kotle,
w przypadku kotłów stojących, lub za pomocą manometru umieszczonego w obudowie kotła
(rys.15) w przypadku kotłów wiszących. Jeżeli manometr 4 wskazuje ciśnienie poniżej 1 bara,
układ instalacji centralnego ogrzewania należy uzupełnić wodą tak, aby manometr wskazywał
ciśnienie w zakresie 1  2 bar (zaciemnione pole na tarczy manometru).
Rys.15. Manometr kotła wiszącego [7].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Zanieczyszczenie instalacji centralnego ogrzewania
Instalacja centralnego ogrzewania jest najczęściej zanieczyszczana (piasek, rdza, pakuły)
podczas jej montażu. W wyniku zanieczyszczenia instalacji może nastąpić zatkanie filtru,
zaworów termostatycznych lub zmniejszenie przekroju średnic przewodów. Aby temu zapobiec,
należy sprawdzać i czyścić montowane materiały, chronić je przed zanieczyszczeniem
po zamontowaniu, a ponadto kilkakrotne przepłukać instalację przed jej uruchomieniem.
Zapowietrzenie instalacji centralnego ogrzewania
Powietrze do instalacji dostaje się podczas jej napełniania wodą, przez nieszczelne połączenia
oraz przez naczynie wzbiorcze otwarte w instalacjach systemu otwartego. Zapowietrzaniu
instalacji centralnego ogrzewania możemy zapobiec, jeżeli instalację będziemy napełniać
powoli, otwierając jednocześnie wszystkie zawory odpowietrzające przy grzejnikach.
W instalacjach systemu otwartego z rozdziałem dolnym zapowietrzenie instalacji może być
skutkiem obniżenia poziomu wody w instalacji. Wtedy grzejniki na ostatniej kondygnacji
przestają grzać, natomiast pozostałe pracują normalnie. Należy wtedy uzupełnić wodę
w instalacji i odpowietrzyć grzejniki na ostatniej kondygnacji budynku.
Rozregulowanie instalacji centralnego ogrzewania.
Skutkiem niewłaściwej pracy instalacji centralnego ogrzewania jest to, że pewne pomieszczenia
są przegrzewane a inne są niedogrzane. Oznacza to, że jedne grzejniki oddają za dużo ciepła,
natomiast inne za mało. Przyczyną tego zjawiska może być:
 brak wstępnej regulacji grzejników,
 niewłaściwa regulacja grzejników,
 samowolna zmiana regulacji grzejników przez mieszkańców,
 niewłaściwa nastawa pompy obiegowej.
Rys.16. Odczyt nastawy na zaworze termostatycznym [5].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Niedostateczna powierzchnia grzejna grzejnika.
Aby stwierdzić, że grzejnik ma zbyt małą powierzchnię grzejną należy:
 ustalić właściwe parametry pracy kotła,
 sprawdzić wielkość zamontowanego grzejnika, porównując jego wielkość z dokumentacją,
 sprawdzić sposób podłączenia grzejnika do instalacji centralnego ogrzewania (zamiana
gałązek grzejnika powoduje znaczne obniżenie wydajności cieplnej grzejnika),
 sprawdzić nastawę zaworu grzejnikowego,
 odpowietrzyć grzejnik,
 sprawdzić drożność armatury grzejnikowej,
 sprawdzić prawidłowe działanie głowicy termostatycznej.
Jeżeli wszystkie wyżej wymienione przyczyny zostały wyeliminowane, to możemy zmienić
nastawę zaworu grzejnikowego grzejnika, jednak w taki sposób, aby nie wpłynęło to na
niewłaściwe działanie pozostałych grzejników. Gdy i ta czynność nie przyniesie spodziewanych
efektów, to jedynym rozwiązaniem jest wymiana grzejnika na inny o większej powierzchni
grzejnej.
Wadliwy montaż gałązek grzejnika.
Wadliwe podłączenie grzejnika do instalacji centralnego ogrzewania polega na niewłaściwym
zamontowaniu gałązek łączących grzejnik. Instalator, podłączając grzejnik, zamienił gałązki
grzejnika. W tym wypadku grzejnik oddaje dużo mniej ciepła do pomieszczenia. Jedynym
rozwiązaniem jest wykonanie poprawnego połączenia grzejnika z instalacją centralnego
ogrzewania.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1. Co jest przyczyną zbyt niskiej temperatury w ogrzewanym pomieszczeniu?
2. Na czym polega niedostateczna wydajność z
ródła ciepła?
3. W jaki sposób ustawiamy temperaturę czynnika grzewczego?
4. Jakie zadanie pełni pompa w instalacji centralnego ogrzewania?
5. W jaki sposób regulujemy prędkość obrotową pompy?
6. Co powoduje niewłaściwą pracę pompy?
7. Jakie czynności należy wykonać, aby zdemontować pompę?
8. Jakie skutki w instalacji centralnego ogrzewania powoduje niedostateczne napełnienie jej
wodą?
9. W jaki sposób zanieczyszczana jest instalacja centralnego ogrzewania?
10. Co powoduje zapowietrzenie instalacji centralnego ogrzewania?
11. Co należy zrobić, aby odpowietrzyć instalację centralnego ogrzewania?
12. W jaki sposób odpowietrzamy grzejnik płytowy?
13. Co rozumiesz pod pojęciem rozregulowanie instalacji centralnego ogrzewania?
14. Co powoduje niedostateczna powierzchnia grzejna grzejnika?
15. Na czym polega wadliwy montaż gałązek grzejnika?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj przegląd instalacji węzła ciepłowniczego zgodnie z załączoną dokumentacją
zawartą w instrukcji.
Ćwiczenie należy przeprowadzić w węz
le ciepłowniczym budynku szkolnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie należy:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się ze schematem węzła ciepłowniczego,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji ćwiczenia,
4) zaopatrzyć się w notatnik oraz przybory do pisania i rysowania,
5) dokonać przeglądu instalacji węzła ciepłowniczego,
6) opisać zauważone usterki na węz
le ciepłowniczym,
7) przeanalizować sposób ich usunięcia,
8) opisać sposób usunięcia zauważonych usterek,
9) ocenić nakład pracy, potrzebny do usunięcia usterek węzła ciepłowniczego,
10) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
 schemat węzła ciepłowniczego,
 notatnik,
 przybory do pisania,
 przybory do rysowania,
 gumka,
 apteczka pierwszej pomocy,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj naprawę nieszczelnego połączenia gwintowanego, zgodnie z załączoną
dokumentacją zawartą w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie należy:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony osobistej,
5) odciąć dopływ czynnik grzewczego do odcinka instalacji, na którym znajduje się uszkodzone
połączenie gwintowane,
6) rozkręcić połączenie,
7) oczyścić nagwintowane odcinki rur,
8) nawinąć na długości gwintu konopie lniane,
9) nanieść na nawinięte konopie pastę uszczelniającą,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
10) skręcić połączenie gwintowane,
11) uruchomić odcinek instalacji, na którym dokonywano naprawy,
12) sprawdzić szczelność wykonanego połączenia gwintowanego,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna wraz z instrukcją,
 materiał uszczelniający  konopie lniane pasta uszczelniająca,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 szczotka druciana,
 komplet pilników,
 młotek,
 apteczka pierwszej pomocy,
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?
2) wymienić sposoby regulacji temperatury czynnika grzewczego?
3) ustawić temperaturę czynnika grzewczego zgodnie z dokumentacją?
4) wyjaśnić na czym polega praca kotła sterowanego regulatorem
pogodowym?
5) wymienić przyczyny niewłaściwej pracy pompy?
6) zdemontować pompę centralnego ogrzewania?
7) ustawić prędkość obrotową pompy zgodnie z dokumentacją?
8) uzupełnić wodę w instalacji centralnego ogrzewania systemu otwartego?
9) uzupełnić wodę w instalacji centralnego ogrzewania systemu zamkniętego?
10) wyjaśnić jakie czynności należy wykonać, gdy w instalacji centralnego
ogrzewania znajduje się powietrze?
11) odpowietrzyć instalację centralnego ogrzewania?
12) wykonać regulację hydrauliczną instalacji centralnego ogrzewania?
13) wymienić przyczyny zbyt niskiej temperatury w ogrzewanym
pomieszczeniu?
14) wyjaśnić, na czym polega wadliwy montaż gałązek grzejnika?
15) wyjaśnić, w jaki sposób odpowietrzamy grzejnik płytowy?
16) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.3. Demontaż urządzeń grzewczych, elementów instalacji
centralnego ogrzewania oraz ich wymiana.
4.3.1. Materiał nauczania
Remonty instalacji
Remontem nazywamy zespół czynności niezbędnych do przywrócenia wartości użytkowej
(technicznej) urządzeniom grzewczym i instalacji centralnego ogrzewania zużytym w okresie
eksploatacji. Decyzję o przeprowadzeniu remontu podejmuje się w wyniku przeglądów
okresowych lub na skutek uszkodzeń spowodowanych awarią.
Możemy wyróżnić:
 remonty planowane,
 remonty nieplanowane  awarie.
Remont planowany polega na wymianie lub naprawie uszkodzonych urządzeń lub instalacji
centralnego ogrzewania w celu przywróceniu właściwego stanu technicznego i przedłużeniu
okresu użytkowania. Wykonujemy je zgodnie z harmonogramem prac remontowych.
Remonty nieplanowane  awarie, polegają na usunięciu w trybie natychmiastowym
nieprzewidzianego uszkodzenia instalacji.
Każde urządzenie ma okres użytkowania, w którym zachowuje sprawność techniczną (tabela
nr 2). Okres sprawności technicznej powinien być krótszy od okresu żywotności technicznej, po
którym wyeksploatowane urządzenie należy wymienić na nowe.
Tabela 2 Okres żywotności technicznej urządzeń [10].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Eksploatowane urządzenia grzewcze oraz instalacje centralnego ogrzewania powinny podlegać
ciągłemu nadzorowi technicznemu. Elementy instalacji centralnego ogrzewania ulegają zużyciu
technicznemu podczas normalnej eksploatacji. Demontaż urządzeń grzewczych, elementów
instalacji centralnego ogrzewania wykonujemy, jeżeli dane urządzenie ma być naprawione lub
wymienione. Po stwierdzeniu, iż dany element instalacji centralnego ogrzewania uległ zużyciu
eksploatacyjnemu, wymieniamy go na nowy.
Najczęściej wymianie podlegają następujące elementy centralnego ogrzewania:
 kotły centralnego ogrzewania,
 wymienniki ciepła centralnego ogrzewania i ciepłej wody,
 pompy obiegowe centralnego ogrzewania , cyrkulacji ciepłej wody,
 zawory bezpieczeństwa,
 przeponowe naczynia wzbiorcze,
 armatura: filtry, zawory zwrotne, zawory odcinające,
 grzejniki,
 termostatyczne zawory grzejnikowe,
 odpowietrzniki automatyczne i ręczne.
Prace remontowe powinny być prowadzone pod nadzorem osób posiadających odpowiednie
uprawnienia.
Wymiana i demontaż urządzeń grzewczych
Wymiana z
ródła ciepła (kotła centralnego ogrzewania) może nastąpić w przypadku:
 awarii kotła,
 eksploatacyjnego zużycia,
 zbyt małej mocy cieplnej w stosunku do zapotrzebowania na moc cieplną.
Rys.17. Schemat kotłowni [z
ródło własne]:1  zawór odcinający na wyjściu z kotła, 2  zawór odcinający
na powrocie, 3  zawór spustowy.
Aby zdemontować z
ródło ciepła  kocioł centralnego ogrzewania (rys.17) należy:
 wyłączyć kocioł z eksploatacji,
 zakręcić zawory nr 1 i 2 odcinające kocioł od instalacji centralnego ogrzewania,
 spuścić wodę z kotła za pomocą zaworu nr 3,
 odłączyć kocioł od instalacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Aby zdemontować wymiennik (rys. 18) ciepłej wody należy:
 wyłączyć pompę ciepłej wody Pcw,
 zamknąć zawór nr 5 na dopływie zimnej wody do zasobnika,
 zamknąć zawór nr 4 na odpływie z wymiennika,
 zamknąć zawory nr 6 i 7 na przewodzie doprowadzającym czynnik grzewczy
do wymiennika,
 spuścić ciepłą wodę z wymiennika za pomocą zaworu spustowego nr 8,
 odłączyć wymiennik od instalacji.
Rys.18. Schemat kotłowni z wymiennikiem ciepłej wody[z
ródło własne]: 3, 8  zawory
spustowe, 1, 2, 4,5,6,7  zawory odcinające,
Wymiana elementów instalacji centralnego ogrzewania
Pompę centralnego ogrzewania należy wymienić, jeżeli:
 nastąpiła awaria silnika,
 nastąpił przeciek na dławnicy pompy,
 pompa nie ma wymaganych parametrów pracy.
Aby zdemontować pompę należy:
 odłączyć silnik pompy od instalacji elektrycznej,
 zakręcić zawory odcinające przed i za pompą,
 zdemontować pompę. Pompa może być połączona z instalacją za pomocą połączenia
kołnierzowego lub łącznika - dwuzłączki wkrętnej (połączenie śrubunkowe).
Montaż pompy wykonujemy w odwrotnej kolejności.
Wymiany zaworów bezpieczeństwa dokonujemy w momencie ich niewłaściwej pracy,
polegającej na otwieraniu się zaworu bezpieczeństwa przy ciśnieniu niższym niż ciśnienie
otwarcia. Zawór bezpieczeństwa (rys.19) należy instalować bezpośrednio na z
ródle ciepła
(kocioł, wymiennik) lub w jego najbliższym otoczeniu w pozycji pionowej, zwracając uwagę na
kierunek strzałki zaznaczonej na korpusie zaworu. Na rurze łączącej zawór bezpieczeństwa
z urządzeniem, które zabezpiecza, nie należy montować żadnej armatury, a średnica rury
powinna odpowiadać średnicy zaworu bezpieczeństwa. Przewód wyrzutowy wody z zaworu
bezpieczeństwa powinien być sprowadzony nad posadzkę, a jego średnica powinna odpowiadać
średnicy części wyrzutowej zaworu bezpieczeństwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys.19. Sposób montażu zaworu bezpieczeństwa [z
ródło własne].
Przeponowe naczynia wzbiorcze są stosowane w instalacjach centralnego ogrzewania systemu
zamkniętego. Zadaniem ich jest przejęcie przyrostu objętości wody w instalacji spowodowanego
przyrostem jej temperatury. Montowane jest z reguły na powrocie instalacji centralnego
ogrzewania (rys. 20). A
ączone jest z instalacją za pomocą rury wzbiorczej, na której od strony
instalacji centralnego ogrzewania powinien być zamontowany zawór odcinający 1.
Aby zdemontować przeponowe naczynie wzbiorcze, należy zakręcić zawór nr 1 i odłączyć je
od instalacji.
Rys.20. Sposób montażu przeponowego naczynia wzbiorczego [z
ródło własne]: 1  zawór
odcinający przeponowe naczynie wzbiorcze.
Grzejnik centralnego ogrzewania to podstawowy element instalacji. Każdy grzejnik powinien
być wyposażony w termostatyczny zawór grzejnikowy wraz z głowicą termostatyczną, zawór
odcinający powrotny oraz ręczny odpowietrznik. W instalacjach centralnego ogrzewania są
stosowane najczęściej płytowe grzejniki zasilane z boku oraz od dołu. Grzejniki zasilane od dołu
są fabrycznie wyposażone w zawory termostatyczne. Demontaż lub wymiana grzejnika
następuje jeżeli chcemy grzejnik przepłukać w celu poprawy jego wydajności cieplnej lub, gdy
grzejnik uległ awarii na skutek korozji. Sposób postępowania przy demontażu grzejnika zależy
od wyposażenia grzejnika w armaturę oraz systemu instalacji centralnego ogrzewania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys.21. Instalacja centralnego ogrzewania [10]: 1  wymiennik ciepła, 2  przeponowe naczynie wzbiorcze,
3  pompa obiegowa , 4  grzejnikowy zawór termostatyczny, 5  automatyczny odpowietrznik,
A  zawory odcinające na pionach
W budownictwie wielorodzinnym do końca lat dziewięćdziesiątych, instalacje centralnego
ogrzewania projektowano z rozdziałem dolnym według schematu (rysunek nr 21).
Aby w instalacji centralnego ogrzewania z rozdziałem dolnym zdemontować grzejnik, należy:
 zamknąć zawory odcinające  A na pionie zasilającym i powrotnym instalacji,
 spuścić z pionu wodę,
 odkręcić połączenie rozłączne na zasilaniu i powrocie grzejnika,
 zdemontować grzejnik.
Nowoczesne rozwiązanie instalacji centralnego ogrzewania w budownictwie wielorodzinnym
przedstawiono na rysunku nr 22. Główny pion zasilający mieszkania poprowadzony jest na
klatce schodowej. Od pionu tego dla każdego mieszkania poprowadzona jest instalacja
centralnego ogrzewania w pętli poziomej. Instalacja odcięta jest od pionu zaworami. Jest ona
ułożona w warstwie podłogowej, wykonana najczęściej z rur polietylenowych łączonych w
technologii zaciskowej. Grzejniki zasilane są od dołu i łączone z instalacją za pomocą zespołu
odcinającego prostego lub kątowego.
Aby zdemontować grzejnik w tego typu instalacji należy:
 zakręcić zawory kulowe znajdujące się w obudowie zespołu odcinającego,
 odkręcić połączenie rozłączne pomiędzy zespołem odcinającym a grzejnikiem,
 zdemontować grzejnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys.22. Instalacja centralnego ogrzewania [11].
Zadaniem zaworów odpowietrzających (odpowietrzników) jest usuwanie powietrza z instalacji.
Ręczne zawory odpowietrzające najczęściej montowane są na grzejnikach, natomiast
automatyczne odpowietrzniki (rys. 23) montowane są w najwyższych punktach instalacji
centralnego ogrzewania. Przykład instalacji automatycznego odpowietrznika na pionie
centralnego ogrzewania pokazano na rys. 21. Automatyczny odpowietrznik zbudowany jest
z dwóch elementów: zaworu stopowego i odpowietrznika. Zadaniem zaworu stopowego jest
zamknięcie dopływu wody do zaworu odpowietrzającego w momencie jego demontażu.
Często, zamiast zaworu stopowego, przed zaworem odpowietrzającym, montowany jest zawór
kulowy odcinający, która spełnia funkcję zaworu stopowego.
Zawór
odpowietrzający
Zawór stopowy
Rys.23. Odpowietrznik automatyczny z zaworem stopowym [4.].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1. Co nazywamy remontem instalacji centralnego ogrzewania?
2. Na czym polega remont planowany?
3. Co to jest awaria?
4. Jakie czynności należy wykonać, aby zdemontować kocioł centralnego ogrzewania?
5. Jakie czynności należy wykonać, aby zdemontować wymiennik ciepłej wody?
6. W jaki sposób należy zamontować zawór bezpieczeństwa?
7. Jakie czynności należy wykonać, aby zdemontować przeponowe naczynie wzbiorcze?
8. W jaką armaturę powinien być wyposażony każdy grzejnik?
9. Jakie czynności należy wykonać, aby zdemontować grzejnik centralnego ogrzewania?
10. Jakie czynności należy wykonać, aby zdemontować automatyczny odpowietrznik?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wymień przeponowe naczynie wzbiorcze, zgodnie z załączoną dokumentacją techniczną
zawartą w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie należy:
1) przygotować stanowisko pracy, zgodnie z wymogami bhp
2) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia i sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony osobistej,
5) zapoznać się z dokumentacją techniczną instalacji kotłowej,
6) zakręcić zawór odcinający przeponowe naczynie wzbiorcze od instalacji,
7) zdemontować przeponowe naczynie wzbiorcze,
8) zamontować nowe przeponowe naczynie wzbiorcze,
9) odkręcić zawór łączący przeponowe naczynie wzbiorcze z instalacją,
10) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
11) uporządkować stanowisko pracy,
12) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
13) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
 Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
 dokumentacja techniczna instalacji,
 przeponowe naczynie wzbiorcze,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich,
 komplet wkrętaków krzyżakowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
 apteczka pierwszej pomocy,
 środki ochrony osobistej
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wymień grzejnik centralnego ogrzewania, zgodnie z załączoną dokumentacją techniczną
zawartą w instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie należy:
1) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp
2) zgromadzić materiał niezbędny do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia i sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony osobistej,
5) zapoznać się z dokumentacją techniczną instalacji centralnego ogrzewania,
6) zakręcić zawory odcinające na pionie zasilającym i powrotnym instalacji centralnego
ogrzewania,
7) spuścić wodę z pionu instalacji do poziomu demontowanego grzejnika,
8) zdemontować grzejnik,
9) wyposażyć grzejnik w: zawór termostatyczny, zawór powrotny, odpowietrznik,
10) zamontować nowy grzejnik,
11) ustawić nastawę wstępną na zaworze termostatycznym zgodnie z dokumentacją,
12) zamontować głowicę termostatyczną,
13) odkręcić zawory odcinające na pionie zasilającym i powrotnym,
14) uzupełnić instalację wodą do wymaganego ciśnienia,
15) odpowietrzyć pion centralnego ogrzewania,
16) odpowietrzyć grzejniki przyłączone do tego pionu,
17) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
18) uporządkować stanowisko pracy,
19) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
20) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
 dokumentacja techniczna instalacji centralnego ogrzewania,
 grzejnik centralnego ogrzewania,
 wyposażenie grzejnika: zawór termostatyczny, głowica termostatyczna, zawór powrotny,
odpowietrznik ręczny,
 materiały pomocnicze: konopie lniane, taśma teflonowa, pasta uszczelniająca,
 komplet kluczy płaskich,
 komplet kluczy oczkowych,
 komplet kluczy hydraulicznych,
 komplet wkrętaków płaskich,
 komplet wkrętaków krzyżakowych,
 apteczka pierwszej pomocy,
 środki ochrony osobistej,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?
2) zdefiniować pojecie:  remont ?
3) zdefiniować pojęcie  awaria ?
4) zdemontować kocioł centralnego ogrzewania?
5) zdemontować wymiennik ciepłej wody?
6) wymienić przyczyny niewłaściwej pracy pompy?
7) zdemontować pompę centralnego ogrzewania?
8) zamontować pompę centralnego ogrzewania?
9) wymienić zawór bezpieczeństwa?
10) wymienić przeponowe naczynie wzbiorcze?
11) wymienić grzejnik?
12) wymienić automatyczny odpowietrznik?
13) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia?
14) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań dotyczących konserwacji instalacji centralnego ogrzewania
i urządzeń grzewczych. Pytania w teście są to pytania wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową),
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie wolny czas. Trudności mogą przysporzyć pytania:
15  20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
I część
1. Bieżąca konserwacja instalacji centralnego ogrzewania polega na:
a) likwidacji przecieków na połączeniach kołnierzowych,
b) remoncie planowanym,
c) remoncie kapitalnym,
d) wymianie wymiennika ciepła.
2. Połączenie gwintowane należy uszczelnić:
a) tylko konopiami,
b) tylko pastą uszczelniającą,
c) konopiami i pastą uszczelniająca,
d) uszczelką z klingerytu.
3. Aby zlikwidować przeciek na połączeniu kołnierzowym należy:
a) zmniejszyć ciśnienie w instalacji,
b) zwiększyć ciśnienie w instalacji,
c) wymienić uszczelkę pomiędzy kołnierzami,
d) wymienić zawór wraz z uszczelką.
4. Wodę z instalacji centralnego spuszczamy:
a) po sezonie grzewczym,
b) raz w roku w celu jej wymiany,
c) dwa razy w roku w celu jej wymiany,
d) w razie awarii.
5. Najczęściej czyścimy komorę paleniskową kotła:
a) elektrycznego,
b) na paliwo gazowe,
c) na paliwo ciekłe,
d) na paliwo stałe.
6. Rewizja wewnętrzna wymiennika pojemnościowego polega na:
a) zewnętrznych oględzinach wymiennika,
b) wewnętrznych oględzinach wymiennika,
c) kontroli zaworu bezpieczeństwa,
d) kontroli aparatury kontrolno - pomiarowej.
7. Krzywa grzania określa :
a) ciśnienie w instalacji,
b) temperaturę w pomieszczeniu,
c) temperaturę zewnętrzną,
d) temperaturę czynnika grzewczego.
8. Praca pompy na zbyt niskim biegu spowoduje:
a) niemożliwość przetłoczenia wody przez całą instalację,
b) zbyt duże ciśnienie w instalacji,
c) hałaśliwą pracę pompy,
d) wzrost temperatury wody w instalacji.
9. Zadaniem pompy w instalacji centralnego ogrzewania jest:
a) pomiar ilości wody przepływającej przez instalację centralnego ogrzewania,
b) przetłoczenie wody przez całą instalację centralnego ogrzewania,
c) pomiar temperatury wody,
d) pomiar ilości ciepła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
10. Zmieniając bieg pompy na wyższy uzyskujemy:
a) większą wysokość podnoszenia pompy,
b) mniejszą wysokość podnoszenia pompy,
c) taką samą wysokość podnoszenia pompy,
d) mniejszą wydajność pompy.
11. Niedostateczne napełnienie instalacji centralnego ogrzewania wodą spowoduje:
a) przyrost temperatury wody w instalacji centralnego ogrzewania,
b) przyrost ciśnienia w instalacji centralnego ogrzewania,
c) obniżenie ciśnienia w instalacji centralnego ogrzewania,
d) brak krążenia wody w niektórych częściach instalacji centralnego ogrzewania.
12. Zapowietrzenie grzejnika centralnego ogrzewania spowoduje:
a) przyrost temperatury w pomieszczeniu,
b) przyrost ciśnienia wody w grzejniku,
c) obniżenie temperatury w pomieszczeniu,
d) podniesienie temperatury wody w grzejniku.
13. Średnica rury łączącej zawór bezpieczeństwa z kotłem powinna być:
a) równa średnicy zaworu bezpieczeństwa,
b) większa o połowę od średnicy zaworu bezpieczeństwa,
c) mniejsza o połowę od średnicy zaworu bezpieczeństwa,
d) ź średnicy zaworu bezpieczeństwa.
14. Na rurze łączącej zawór bezpieczeństwa z kotłem:
a) montujemy tylko zawór odcinający,
b) montujemy zawór odcinający wraz z zaworem zwrotnym,
c) montujemy zawór zwrotny,
d) nie montujemy żadnej armatury.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
II część
15. Na rurze łączącej przeponowe naczynie wzbiorcze z instalacją:
a) montujemy zawór odcinający,
b) montujemy zawór zwrotny,
c) montujemy zawór odcinający z zaworem zwrotnym,
d) nie montujemy żadnej armatury.
16. Przed automatycznym odpowietrznikiem należy zamontować:
a) zawór odcinający,
b) zawór zwrotny,
c) filtr,
d) zawór bezpieczeństwa.
17. Projektowany przepływ przez grzejnik ustalamy na podstawie:
a) danych producenta grzejnika,
b) danych producenta zaworu termostatycznego,
c) danych zawartych w dokumentacji technicznej instalacji,
d) danych producenta grzejnikowego zaworu powrotnego.
18. Poziom wody w instalacji centralnego ogrzewania systemu otwartego określamy na
podstawie wskazań:
a) manometru zamontowanego przed pompą,
b) manometru zamontowanego za pompą,
c) hydrometru zamontowanego na rurze sygnalizacyjnej,
d) termometru
19. Przygotowując węzeł ciepłowniczy do przerwy letniej należy:
a) spuścić wodę z całej instalacji ,
b) spuścić wodę tylko z grzejników,
c) nie spuszczać wody z instalacji,
d) spuścić wodę tylko z węzła ciepłowniczego.
20. Demontaż wymiennika ciepłej wody możemy wykonać, jeżeli:
a) wyłączono pompę ciepłej wody,
b) odcięto dopływ czynnika grzewczego,
c) wyłączono pompę ciepłej wody i odcięto dopływ czynnika grzewczego,
d) wyłączono pompę ciepłej wody, zamknięto wszystkie zawory na przewodach łączących
wymiennik z instalacją.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Konserwacja instalacji centralnego ogrzewania i urządzeń grzewczych
Zaznacz poprawną odpowiedz
poprzez postawienie znaku X przy prawidłowej odpowiedzi.
Jeżeli pomylisz się  błędną odpowiedz
zakreśl kółkiem.
Numer pytania Odpowiedz
prawidłowa Uzyskane
punkty
a b c d
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
6. LITERATURA
1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne cz. 1. WSiP, Warszawa 1998
2. Hendrich Z., Maciuszko S.: Instalacje w domkach jednorodzinnych, Arkady, Warszawa
1986
3. Karty katalogowe firmy BROTJE (www.brotje.com.pl)
4. Karty katalogowe firmy Flamco (www.flamco.pl)
5. Karty katalogowe firmy Heimeier (www.heimeier.com)
6. Karty katalogowe firmy LFP (www.lfp.com.pl)
7. Karty katalogowe firmy Vaillant (www.vaillant.pl)
8. Karty katalogowe firmy Vissman (www.vissman.pl
9. Krygier K., Cieślowski S.: Instalacje sanitarne cz. 2. WSiP, Warszawa 1998
10. Krygier K., Klinke T, J. Sewerynik,: Ogrzewnictwo, wentylacja, klimatyzacja. WSiP,
Warszawa 2005
11. Mroczek W., Wojtas J.: Instrukcja projektowania i montażu instalacji sanitarnych z rur
wielowarstwowych (PE/AL./PE) systemu KISAN, KISAN, Warszawa 1999
12. Płuciennik M.: Warunki techniczne wykonywania i odbioru instalacji ogrzewczych. COB-
RTI  INSTAL , Warszawa 2003
13. PN-EN 12171:2003: Instalacje ogrzewcze w budynkach. Instrukcje eksploatacji,
konserwacji
i obsługi. Instalacje ogrzewcze, które nie wymagają wykwalifikowanego personelu obsługi.
14. PN-EN 12170:2005: Instalacje ogrzewcze w budynkach. Instrukcje eksploatacji,
konserwacji i obsługi. Instalacje ogrzewcze, które wymagają wykwalifikowanego personelu
obsługi.
15. PN-EN 12828:2006: Instalacje ogrzewcze w budynkach. Projektowanie wodnych instalacji
centralnego ogrzewania.
16. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
17. Rubik M.: Centralne ogrzewanie, wentylacja, ciepła i zimna woda oraz instalacje gazowe
w budynkach jednorodzinnych. Ośrodek Informacji  Technika instalacyjna w
budownictwie , Warszawa 2000 Sp.zo.o., Warszawa 2003
18. Sękowski K.: Poradnik projektanta i wykonawcy-system Kan-therm, KAN
19. Spaethe / Mast: Ogrzewanie  Praktyczny poradnik instalatora w pytaniach i odpowiedziach
Instalator Polski, Warszawa 1998
20. Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy  Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe. WSiP,
Warszawa 1993
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45