5
Z fizjologicznego punktu widzenia istnieją wystarczające
podstawy, aby trening szybkoS
ciowy piłkarzy uwzględniał
zasadę indywidualizacji.
Jan Chmura
Przejawy
zdolnoS
ci szybkoS
ciowych
piłkarzy
podczas meczu
(eliminacje do Ligi Mistrzów `2004)
W pracy ukazano przejawy zdolnoS
ci szybkoS
ciowych piłkarzy  Wisły w rozegra-
nym w 2004 roku w Krakowie meczu eliminacyjnym do Ligi Mistrzów z  Realem
Madryt (0:2). W badaniach wykorzystano metodę kinematyczną Erdmanna.
Przebieg meczu zarejestrowano na taS
mie wideo kamerą z szerokokątnym
obiektywem, a następnie przetworzono w dane iloS
ciowe przy użyciu metody
Kuzora i Erdmanna, korzystając z programu BANAL. Uzyskano informacje o dy-
stansie pokonanym przez piłkarzy sprintem w 15-minutowych przedziałach czasu,
w I i II połowie oraz w całym meczu, o liczbie sprintów, ich częstotliwoS
ci, maksy-
malnej i S
redniej prędkoS
ci. Odpowiadają one wymaganiom, jakie współczesna
piłka nożna stawia zawodnikom. Dlatego też mogą być wytycznymi dla profilowa-
nia programu treningu piłkarskiego.
SŁOWA KLUCZOWE: piłka nożna  zdolnoS
ci piłkarza do szybkiego działania
 fizjologia wysiłku  kształtowanie zdolnoS
ci
szybkoS
ciowych.
 Sport Wyczynowy 2006, nr 9-10/501-502
6 Jan Chmura
ację, co prowadzi do zlej decyzji i zle-
Wstęp
go wyboru dzialania.
Jak podkreS
lalem w wielu swoich W czasie szybkich akcji z pilką i bez
wczeS
niejszych publikacjach, dla których pilki gracz jest zawsze zajęty obserwowa-
podstawę stanowily obserwacje i analizy niem i ocenianiem kierunku jej ruchu oraz
gry w pilkę nożną, niezwykle istotne zawodników drużyny wlasnej i przeciw-
znaczenie odgrywa w niej szybkoS
ć nej. Dominują wówczas procesy po-
działania graczy (7-10). U podloża tej znawcze, co nie oznacza, że komponen-
zlożonej cechy leży dyspozycja do szyb- ta ruchowa szybkoS
ci dzialania jest mniej
kiego postrzegania i przewidywania, po- ważna i nie należy jej ksztaltować. Wręcz
dejmowania szybkich i trafnych decyzji, przeciwnie, powinna ona być systematycz-
szybkiego reagowania oraz szybkiego nie ćwiczona, ponieważ we wspólczesnej
wykonywania dzialań ruchowych (start pilce nożnej jest fundamentalną zdolno-
do pilki, wyjS
cie na wolne pole, zmiana S
cią motoryczną, odpowiadającą za pręd-
kierunku biegu). O szybkoS
ci dzialania koS
ć przemieszczania się pilkarza i sku-
pilkarza decydują zdolnoS
ci poznawcze, tecznoS
ć wielu jego dzialań.
inicjowane i nadzorowane przez proce- O tym, jak donioslą rolę odgrywa
sy psychiczne, oraz zdolnoS
ci ruchowe, szybkoS
ć w coraz bardziej wyrafinowa-
sterowane i regulowane przez procesy nej grze, jaką staje się pilka nożna, prze-
neurofizjologiczne. Jest więc oczywiste, konać się można obserwując finezyjną
że nie może być ona uznawana za zdol- grę czolowych pilkarzy Brazylii, Wloch,
noS
ć czysto kondycyjną (13). Francji, Niemiec i innych krajów. War-
Obserwacja meczów dostarcza wielu to wiedzieć, jak dalece przewyższają oni
przykladów sytuacji, w których bardzo poziomem zdolnoS
ci szybkoS
ciowych
 szybki pilkarz nie potrafi wykorzystać polskich pilkarzy.
tej zdolnoS
ci, zwlaszcza przy dużym za-
gęszczeniu pola gry, dzialaniu pod pre-
Formy meczowej
sją czasu i przeciwnika, gdy trzeba wy-
aktywnoS
ci ruchowej
konać np. nieszablonowy zwód w polą-
czeniu z naglą zmianą kierunku biegu, W czasie gry w pilkę nożną wysiłki
przeprowadzić szybki drybling, zakoń- krótkotrwałe wykonywane z inten-
czony niesygnalizowanym, precyzyjnym sywnoS
cią maksymalną (sprint do pil-
strzalem na bramkę, celnie podać lub ki na wolne pole gry) i wysoką (szybki
doS
rodkować do partnera itp. Wielu atak) przeplatają się z wysilkami o in-
szybkich pilkarzy zbyt wczeS
nie lub zbyt tensywnoS
ci niskiej i umiarkowanej
póx
no wychodzi do pilki w wolne pole (trucht, marsz) oraz przerwami (stanie).
gry, a także nie potrafi wykorzystać prze- R
wiatowej klasy pilkarze pokonują w cza-
wagi liczebnej w sytuacjach: 2:1, 3:1, sie meczu dystans od 11 do 12, a nawet
3:2. Dzieje się tak dlatego, że postrzega- 14 km, zmieniając ponad 1300 razy for-
ją za póx
no lub blędnie oceniają sytu- mę aktywnoS
ci ruchowej (stanie, marsz,
Przejawy zdolnoS
ci szybkoS
ciowych piłkarzy podczas meczu 7
trucht, wyskoki, bieg tylem, bieg o ni- Badaniami objęto 13 graczy  Wisly
skiej, umiarkowanej i wysokiej inten- Kraków w czasie meczu eliminacyjne-
sywnoS
ci, sprint) (3, 8). go do Ligi Mistrzów z  Realem Ma-
JeS
li chodzi o dystans pokonywany w dryt, rozegranego w Krakowie w 2004
czasie meczu sprintem, podawane są róż- roku, a zakończonego wynikiem 0:2.
ne dane  12,2% (15), 11,4% (2), a nawet Uzyskane wskax
niki zostaly następnie
25% (16) calkowitego dystansu przebyte- porównane z wynikami zawodników
go podczas meczu. Najprawdopodobniej drużyny przeciwnej. R
rednia wartoS
ć
różnice te są wynikiem różnego poziomu wysokoS
ci ciala zawodników wyniosla
wytrenowania graczy i stosowania róż-  181,11ą7,5 cm, masy ciala  75,0ą4,9
nych kwalifikacji przebiegniętych odcin- kg, wieku  27,0ą4,3 lat.
ków do różnych stref intensywnoS
ci wy-
Metody badań
silku meczowego. Ekblom (11) dowodzi,
że im wyższy poziom sportowy reprezen- W badaniach wykorzystano metodę
tuje pilkarz, tym dluższy dystans podczas kinematyczną Erdmanna (12). Przebieg
meczu pokonuje sprintem. Na dystans meczu zarejestrowano na taS
mie wideo
przebiegnięty sprintem ma również wplyw kamerą z szerokokątnym obiektywem,
prędkoS
ć biegu pilkarza podczas meczu. a następnie zapis przetworzono na dane
Za sprint pilkarski przyjmuje się prędkoS
ć iloS
ciowe wedlug metody Kuzora i Erd-
biegu od 7 m/s. manna (14), korzystając z programu
BANAL, umożliwiającego wykreS
lenie
Cel i materiał badań
trajektorii ruchu każdego gracza lub
Celem badań przedstawionych w tym przebiegu wybranych czynnoS
ci rucho-
artykule byla charakterystyka przejawów wych, np.: drogi pokonywanej przez pil-
zdolnoS
ci szybkoS
ciowych pilkarzy pod- karza sprintem. Za sprint przyjęto pręd-
czas meczu poprzez udzielenie odpowie- koS
ć biegu większą od 7 m/s. Analizę
dzi na następujące pytania: liczby sprintów, pokonanego dystansu,
1. Jaki dystans pokonują piłkarze osiągniętej S
redniej i maksymalnej pręd-
sprintem w 15-minutowych prze- koS
ci przeprowadzono w 15-minutowych
działach czasu, w I i II połowie, odcinkach czasu w pierwszej i drugiej
oraz w całym meczu? polowie meczu.
2. Ile sprintów wykonują gracze w
15-minutowych odcinkach i w ca-
Wyniki badań
łym meczu?
Dystans pokonywany sprintem
3. Z jaką częstotliwoS
cią je wyko-
nują? W pierwszych 15 minutach meczu
4. Jaką maksymalną prędkoS
ć osią- dystans pokonany przez pilkarzy sprin-
gają w I i II połowie meczu? tem wynosil S
rednio 58,7ą30,8 metrów
5. Jaka jest S
rednia prędkoS
ć me- (ryc. 1). Byl to najdluższy odcinek w prze-
czowa? kroju calego meczu. Od 16. do 30. minu-
8 Jan Chmura
Ryc. 1. Dystans pokonany sprintem w odcinkach 15-minutowych, w I i II połowie oraz w całym meczu.
ty zarejestrowano istotne (p<0,05) obniże- ny wzrost (44,1ą25,4) sprintu, S
rednio
nie tego wskax
nika (S
rednio o 23,6 me- o 9 metrów. W I polowie meczu S
red-
trów w odniesieniu do wartoS
ci w 15. nia wartoS
ć dystansu przebiegniętego
minucie meczu). Dystans ten wynosil sprintem wyniosla 137,9ą61,8 metrów
35,1ą23,1 m i byl najkrótszy w czasie (tab. 1).
90 minut gry. W ostatnich 15 minutach W pierwszym kwadransie II polo-
I polowy, tj. od 31. do 45. minuty, na- wy meczu nastąpil nieznaczny wzrost
stąpil niewielki, statystycznie nieistot- (47,6ą26,2 m) tego wskax
nika w porów-
Tabela 1
Wskax
niki zdolnoS
ci szybkoS
ciowych badanych piłkarzy.
Połowa
Cecha Ogółem
III
Dystans pokonany sprintem [m] 137,9ą61,82 128,8ą47,88 266,7ą95,55
Liczba sprintów 13,2ą4,08 13,3ą4,32 26,5ą6,36
Przerwy między sprintami [s] 204,5ą56,1 203,0ą52,4 203,7ą58,9
PrędkoS
ć maksymalna [m/s] 8,72ą0,30 8,71ą0,31 8,79ą0,28
R
rednia prędkoS
ć [m/s] 2,03ą0,11 2,04ą0,12 2,07ą0,13
Przejawy zdolnoS
ci szybkoS
ciowych piłkarzy podczas meczu 9
naniu do 31.-45. minuty meczu (różnice równaniu do I polowy. W drużynie  Re-
nieistotne statystycznie). W następnych alu Madryt najdluższy dystans w calym
dwóch kwadransach gry, tj. od 61. do meczu  753 metry, pokonal lewy obroń-
75. minuty (44,9ą24,3 m) i od 76. do ca (R. Carlos), przy czym w II polowie
90. minuty (36,3ą28,3 m) stwierdzono byl on dluższy (386 metrów) niż w I
systematyczne obniżanie się dystansu (367 metrów). Podobne wartoS
ci zareje-
pokonanego sprintem; S
rednio o 11,3 strowano u prawego obrońcy (M. Salga-
metrów w odniesieniu do 46.-60. mi- do). Odmienny kierunek zmian przebie-
nuty meczu. R
rednie wartoS
ci nie róż- gniętego dystansu w II polowie meczu
nily się istotnie statystycznie. W ostat- stwierdzono u najlepszego pomocnika
nich 15. minutach meczu przebiegnię- (M. Cantoro). W trzech kolejnych
ty sprintem dystans byl prawie taki kwadransach gry wartoS
ć tego wskax
ni-
sam, jak w 16.-30. minucie. R
rednia ka nie spadala, jak w przypadku napast-
wartoS
ć sprintu w II polowie wynosila nika, lecz systematycznie wzrastala
128,8ą47,8 metrów i byla niższa o 19,1 (ryc. 2). Dystans pokonany sprintem
metra od S
redniej w I polowie meczu. wzrósl ze 115 metrów w I polowie do
Różnice między S
rednimi byly nieistot- 141 metrów w II (o 26 metrów). Jesz-
ne statystycznie. W czasie calego me- cze większe wydlużanie dystansu w po-
czu pilkarze przebiegli sprintem S
rednio równaniu z pierwszą polową (101 me-
266,7ą95,5 m (tab.1). WartoS
ć odchyle- trów)  o 73 metry (174 metry) zareje-
nia standardowego wskazuje na duże strowano u najlepszego obrońcy (M. Ba-
zróżnicowanie indywidualnych wyni- szczyński)  ryc. 2.
ków  od 120 do 450 metrów. Na przebiegnięty sprintem dystans w
Zmiany dystansu pokonanego sprin- czasie meczu istotny wplyw ma długoS
ć
tem w trakcie meczu przez najlepsze- i liczba odcinków biegowych. Najczę-
go napastnika, pomocnika i obrońcę S
ciej pokonywano dystans od 5 do 15
przedstawiono na ryc. 2. Najdluższy metrów, rzadziej do 30 metrów, a najrza-
dystans, 450 metrów, przebiegl M. Żu- dziej powyżej 30 metrów. Najdluższe
rawski, napastnik. Pokonal on również odcinki sprinterskie zanotowali na swym
najdluższy dystans w jednym z 15-mi- koncie: R. Carlos  59 m, M. Salgado
nutowych odcinków  124 metry (pierw-  57 m, M. Zienczuk  39 m i M. Żu-
szy kwadrans gry). Taki sam wynik osią- rawski  38 m.
gnąl jeden ze stoperów w ciągu 90 mi-
Liczba sprintów
nut gry. Rycina 2 ukazuje, jak drastycznie
obniżal się dystans pokonany sprintem R
rednia liczba sprintów w każdym
przez tego napastnika w trzech kolejnych kwadransie I polowy meczu regularnie
15-minutowych odcinkach w II polowie spadala i wynosila kolejno w 1.-15.
meczu; z 90 metrów między 46.-60. mi- min  5,5ą1,8, w 16.-30. min  4ą1,9,
nutą do 18 metrów między 75.-90. War- w 31.-45. min  3,7ą1,7 (ryc. 3). Zmniej-
toS
ć ta obniżyla się aż o 108 metrów w po- szenie liczby akcji sprinterskich między
10 Jan Chmura
Ryc. 2. Zmiany dystansu pokonanego sprintem przez najlepszego napastnika, pomocnika, obrońcę
w 15-minutowych odcinkach, w I i II połowie oraz w całym meczu.
pierwszym a trzecim kwadransem, S
red- równaniu z wartoS
cią z 31.-45. minu-
nio o 1,8, bylo nieistotne statystycznie. ty meczu (nieistotny). W następnych
Na początku II polowy meczu stwierdzo- dwóch 15-minutowych odcinkach, tj. od
no wzrost liczby sprintów, o 1,4 w po- 61. do 75. i od 76. do 90. minuty, S
red-
Przejawy zdolnoS
ci szybkoS
ciowych piłkarzy podczas meczu 11
Ryc. 3. Liczba sprintów w 15-minutowych odcinkach, w I i II połowie oraz w całym meczu.
nia liczba sprintów byla taka sama  kwadransie nawet do 2 sprintów. W ca-
4,1ą2,8. W odniesieniu do 46.-60. mi- lym meczu pokonal on sprintem 38 od-
nuty meczu każdy gracz wykonal S
red- cinków biegowych. Identyczną liczbę
nio o jeden sprint mniej. R
rednia licz- sprintów wykonal w zespole hiszpań-
by sprintów w I i II polowie meczu skim obrońca M. Salgado.
ksztaltowala się na tym samym pozio- Podobny kierunek zmian zarejestro-
mie i wynosila odpowiednio: 13,2ą4,1 wano w I polowie meczu u najlepszego
i 13,3ą4,3, a w calym meczu 26,5ą6,3 pomocnika, u którego liczba sprintów
(tab.1). Każdy pilkarz  Realu Madryt sukcesywnie spadala. Natomiast w każ-
w przekroju calego meczu pokonal dym kolejnym kwadransie II polowy
sprintem S
rednio o 3,2 odcinki biegowe zaobserwowano zwiększenie liczby sprin-
więcej od graczy  Wisly . tów. W II polowie gry bylo ich 19  o 7
Analiza indywidualnych zachowań więcej niż w pierwszej polowie (12 sprin-
pilkarzy wykazala, że u najlepszego na- tów). Także najlepszy obrońca wykonal
pastnika liczba sprintów w każdym 15- w tej polowie meczu o 7 sprintów wię-
minutowym odcinku spadala do momen- cej niż w pierwszej (ryc. 4). W przypad-
tu zakończenia I polowy (ryc. 4), ale ku pomocnika (31 sprintów) i obrońcy
byla wyższa niż u wszystkich obserwo- (27 sprintów) byly to wartoS
ci niższe od
wanych graczy  23 sprinty. W II polo- osiągniętych przez najlepszego napastni-
wie meczu liczba sprintów ulegla po- ka (38 sprintów) w przekroju calego me-
ważnemu obniżeniu do 15, a w ostatnim czu (ryc. 4).
12 Jan Chmura
Ryc. 4. Zmiany liczby sprintów u najlepszego napastnika, pomocnika i obrońcy w 15-minutowych
odcinkach, w I i II połowie oraz w całym meczu.
rzy pilkarze, np. stoperzy, wykonywali
CzęstotliwoS
ć
sprinty S
rednio co 6 min i 16 s. Stwier-
akcji sprinterskich
dzono także, że w niektórych kwadran-
W I polowie meczu gracze wykony- sach meczu pilkarze pokonywali sprin-
wali sprint S
rednio co 3 min i 24,5 s, tem tylko jeden odcinek biegowy. Naj-
a w II co 3 min i 23 s (tab. 1). Niektó- lepsi gracze (M. Żurawski, R. Carlos)
Przejawy zdolnoS
ci szybkoS
ciowych piłkarzy podczas meczu 13
w przekroju calego meczu wykonywali Rozrzut wyników indywidualnych
sprinty S
rednio co 2 min i 22 s, w nie- byl duży  od 9,2 do 7,1 m/s (różnica aż
których fazach gry częS
ciej (np.: od 1 2,1 m/s). Zupelnie inny rozrzut wyników
do 2 sprintów w ciągu minuty), a w nie- stwierdzono u pilkarzy  Realu Madryt
których rzadziej (np.: 1 sprint na 5-7  od 9,2 do 7,7 m/s (różnica tylko 1,5
minut gry). m/s). W zespole  Wisly najwyższą war-
toS
ć zarejestrowano u M. Żurawskiego
Maksymalna prędkoS
ć
 9,2 m/s i M. Zieńczuka  9,1 m/s,
R
rednie wartoS
ci maksymalnej pręd- natomiast w drużynie przeciwnika u R.
koS
ci osiąganej przez graczy w po- Carlosa 9,2 m/s, F. Morientesa i Ro-
szczególnych kwadransach gry okazaly naldo 9,1 m/s. W I i II polowie gry S
red-
się zróżnicowane (ryc. 5). Najwyższa nia wartoS
ć maksymalnej prędkoS
ci gra-
zostala osiągnięta w pierwszym kwa- czy ksztaltowala się na zbliżonym pozio-
dransie  8,64 m/s, a najniższa w ostat- mie i wynosila: 8,72ą0,30 i 8,71ą0,31
nim  8,14 m/s. m/s (tab. 1).
Ryc. 5. Maksymalna i S
rednia prędkoS
ć w 15-minutowych odcinkach meczu.
14 Jan Chmura
zwalają sformulować wymagania od-
R
rednia prędkoS
ć meczowa
noszące się do tej sfery dyspozycji mo-
W zespole  Wisly S
rednia prędkoS
ć torycznych graczy i wskazać wytyczne
biegu w poszczególnych kwadransach postępowania treningowego w ich
meczu zmieniala się podobnie jak mak- ksztaltowaniu. Podstawą dla tak sfor-
symalna. Na podkreS
lenie zasluguje mulowanego wniosku jest fakt, iż ob-
systematyczne, chociaż nieistotne sta- serwacja dotyczyla pilkarzy wysokiej
tystycznie, obniżanie się S
redniej pręd- klasy, mecz toczyl się o wysoką stawkę,
koS
ci w trzech kolejnych pomiarach w a rozstrzygnięcie nastąpilo pod koniec
pierwszej polowie gry (ryc. 5). Spadla spotkania (bramki dla  Realu Madryt
ona S
rednio o 0,16 m/s. Najwyższą padly w 72. i 90. minucie meczu  obie
S
rednią prędkoS
ć biegu  2,01 m/s strzelil F. Morientes grający od 68. mi-
stwierdzono w pierwszych 15 minutach nuty).
gry, a najniższą  1,95 m/s  w przed- Przyczyną obniżenia dyspozycji szyb-
ostatnim kwadransie. Stwierdzono duże koS
ciowych u większoS
ci pilkarzy po
zróżnicowanie wartoS
ci tego wskax
nika uplywie pierwszego kwadransa gry oraz
 od 2,2 do 1,8 m/s w I polowie i od w II polowie meczu bylo prawdopodob-
2,5 do 1,5 m/s w II. Dla porównania w nie narastające zmęczenie (3-6). Po-
zespole  Realu Madryt wartoS
ci te wa- wstalo ono wskutek rozwinięcia zbyt
haly się od 2,6 do 1,6 m/s w przekroju dużej intensywnoS
ci wysilku, zwlasz-
calego meczu. Najwyższą S
rednią pręd- cza w pierwszych piętnastu minutach
koS
ć biegu zanotowano u D. Goraw- gry, w stosunku do poziomu wytreno-
skiego  2,5 m/s, M. Kux
by  2,4 m/s, wania. Trzeba tu podkreS
lić, że zdol-
M. Zieńczuka  2,2 m/s, M. Żuraw- noS
ci szybkoS
ciowe zależą z jednej
skiego  2,1 m/s, a w drużynie hisz- strony od struktury wlókien mięS
nio-
pańskiej u R. Carlosa  2,6 m/s, F. wych (ich typu i wlaS
ciwoS
ci morfo-
Morientesa  2,5 m/s, D. Beckhama, logicznych) i dynamiki wytwarzania
Z. Zidane i M. Salgado  2,4 m/s, L. energii dla pracujących mięS
ni (wiel-
Figo  2,3 m/s, Ronaldo  2,2 m/s. koS
ci zasobów energetycznych, aktyw-
Wynika z tego, że tylko dwóch pilka- noS
ci enzymów), a z drugiej  od ru-
rzy  Wisly Kraków osiągnęlo S
rednią chliwoS
ci procesów nerwowych w ste-
prędkoS
ć biegu przewyższającą 2,2 m/s, rowaniu ruchem ciala i odpowiedniej
natomiast w drużynie  Realu Madryt regulacji systemu nerwowo-mięS
nio-
aż 6. wego (koordynacji nerwowo-rucho-
wej). Ponadto na obniżenie aktywnoS
ci
Dyskusja
(akcji szybkoS
ciowych) graczy  Wisly
Wyniki obserwacji zachowań ru- Kraków w II polowie meczu moglo
chowych  szybkoS
ciowych, istotnych mieć wplyw strzelenie przez przeciwni-
dla obrazu gry w pilkę nożną, często ka dwóch bramek w ostatnich 20 minu-
rozstrzygających o wyniku meczu, po- tach gry.
Przejawy zdolnoS
ci szybkoS
ciowych piłkarzy podczas meczu 15
1,7 do 2,4 sekundy, to dojdziemy do
Metabolizm energetyczny
wniosku, że zasoby fosfokreatyny wy-
szybkoS
ciowych wysiłków
starczą na wykonanie zaledwie 3-5 sprin-
piłkarza
tów na odcinku 15 m w czasie 2,25 se-
W czasie meczu organizm pilkarza kundy. Dalsze wykonywanie sprintów
czerpie energię do resyntezy ATP z róż- przez pilkarza jest możliwe pod warun-
nych x
ródel, gdyż poszczególne czyn- kiem sięgnięcia po inne x
ródlo energe-
noS
ci wykonywane są w różnym czasie tyczne dla odbudowy ATP. Jest nim gli-
i z różną intensywnoS
cią. Bioenergety- kogen mięS
niowy.
ka wysilku szybkoS
ciowego obejmuje Podczas meczu rozgrywanego w du-
dwa beztlenowe systemy energetyczne; żym tempie, kiedy pilkarz zmuszony jest
pierwszy związany jest z procesami do wykonania kilku sprinterskich wyjS
ć
beztlenowymi-niemleczanowymi (fosfa- do pilki na odcinku 10-15-20-25 metrów
genowy), a drugi z procesami beztleno- w krótkich odstępach czasu, zasoby PC
wymi-mleczanowymi (glikolityczny). mogą zostać prawie calkowicie wyczer-
System fosfagenowy (ATP+CP) dostar- pane. Muszą być odbudowywane w trak-
cza energii na pokrycie kosztu energe- cie meczu, zarówno w czasie krótkich
tycznego wysilków krótkotrwalych, wy- przerw w grze (stanie), jak i podczas
konywanych z maksymalną intensywno- wysilku o niskiej (chód, trucht) i umiar-
S
cią. Usprawnienie tego systemu w drodze kowanej (lekki bieg) intensywnoS
ci.
treningu opiera się na stosowaniu krót- Tempo resyntezy PC w czasie gry jest
kotrwalych wysilków fizycznych i opty- uzależnione od stopnia wytrenowania
malnych przerw aktywnego wypoczynku pilkarza.
(chodzi o niedopuszczenie do istotnego Bangsbo (2) zaobserwowal, że w cza-
wzrostu aktywnoS
ci procesów glikoli- sie meczu drużyn zawodowych między
tycznych i wzrostu stężenia mleczanu we sprintami występują 55-sekundowe prze-
krwi). rwy. U pilkarzy  Wisly Kraków prze-
W sprintach pilkarskich glównym rwy byly znacznie dluższe  S
rednio 204
x
ródlem energii do resyntezy ATP jest sekundy. Różnice te zależą od predyspo-
fosfokreatyna (PC). MięS
niowe jej zaso- zycji gracza do wysilków szybkoS
cio-
by są niewielkie i wystarczają zaledwie wych, tolerowania narastającego zmę-
na kilka (7-8), a w skrajnych przypad- czenia, poziomu wytrenowania, dynami-
kach na kilkanaS
cie (12-14) sekund wy- ki gry drużyny wlasnej i przeciwnika
silku. Im większymi zasobami PC dys- oraz wyniku meczu. Odbudowa zasobów
ponuje pilkarz, tym większe są jego fosfokreatyny przebiega w warunkach
możliwoS
ci wykonywania wysilków tlenowych. Im lepiej są rozwinięte me-
sprinterskich i rozwijania mocy maksy- chanizmy dostarczania tlenu do komórek
malnej oraz jej utrzymywania w czasie mięS
niowych, im większa jest intensyw-
gry. Jeżeli przyjmiemy za Bangsbo (3), noS
ć osiągana na poziomie progu prze-
że sprint u pilkarzy zawodowych trwa od mian beztlenowych, im wyższy jest po-
16 Jan Chmura
tencjal tlenowy i stopień wytrenowania, szybkoS
ciowym, przy stosowaniu zbyt
tym szybsze jest tempo odbudowy zaso- dlugich odcinków biegu i krótkich przerw
bów fosfokreatyny. Pozwala to na wyko- aktywnego wypoczynku. W czasie ksztal-
nanie większej liczby sprintów i pokona- towania u pilkarza dyspozycji szybko-
nie dluższego dystansu, szybsze i częst- S
ciowych po każdym obciążeniu sprin-
sze wlączanie się do akcji prowadzonych terskim należy doprowadzić do pelnej
z najwyższą intensywnoS
cią. odbudowy fosfokreatyny. Jest to możli-
Zbyt krótkie przerwy między sprinta- we tylko wtedy, kiedy proporcje między
mi nie pozwalają na odbudowę zasobów czasem trwania obciążenia i wypoczyn-
fosfokreatyny w stopniu wystarczającym. ku będą wlaS
ciwe. Po każdym obciąże-
Dlatego następne sprinty odbywają się niu stosuje się czynny wypoczynek w
kosztem energii dostarczanej w coraz formie truchtu, ćwiczeń rozlux
niających
większym stopniu przez procesy gliko- itp. DlugoS
ć przerw czynnego wypo-
lityczne, których efektem jest wytwarza- czynku wynosi najczęS
ciej od 15 do
nie kwasu mlekowego. Prowadzi to do 120 sekund, zależnie od dlugoS
ci dy-
szybkiego narastania zmęczenia i obni- stansu (od 5-10 do 30, a nawet 40 me-
żenia szybkoS
ci i dynamiki gry. trów).
Weineck (17) podaje, że w czasie Przerwy wypoczynkowe muszą być
meczu po jednorazowych wysilkach, na tyle dlugie, aby gwarantowaly moż-
trwających do jednej sekundy, wykony- liwie pelną odnowę i gotowoS
ć do wy-
wanych z maksymalną intensywnoS
cią konania następnego obciążenia z mak-
(zrywy na 2-3 metrach, strzaly, wS
lizgi, symalną intensywnoS
cią. Musi tu domi-
wyskoki do pilki itp.), zasoby fosfokre- nować zasada: im dluższy odcinek bie-
atyny mogą wymagać uzupelnienia już gowy, tym dluższy czas przerwy aktyw-
po kilkunastu sekundach. Przy większej nego wypoczynku. Problematykę tę
częstotliwoS
ci wysilków tego typu resyn- szczególowo omówilem w innym opra-
teza PC trwa znacznie dlużej. cowaniu (6).
W treningu szybkoS
ciowym obserwu-
Implikacje praktyczne
je się tendencję do zwiększania obciążeń
 wskazania
kosztem skracania czasu wypoczynku.
dla treningu szybkoS
ciowego
Jednak zbyt krótki, niepelny, odpoczy-
Wiele obserwacji meczowych poka- nek oznacza, że następne obciążenie
zuje, że trenerzy nie potrafią w pelni (powtórzenie) następuje zbyt wczeS
nie
rozwinąć szybkoS
ciowego potencjalu i zawodnik  przy obniżonym poziomie
gracza. Stosują nieodpowiedni czas zasobów fosfokreatyny i wyższym stęże-
obciążenia i przerw aktywnego wypo- niu kwasu mlekowego  nie rozwija
czynku pomiędzy odcinkami biegowy- szybkoS
ciowych dyspozycji, lecz je po-
mi. Do wyczerpania zasobów fosfokre- garsza.
atyny w mięS
niach może dochodzić W czasie powtarzanych ćwiczeń szyb-
także podczas treningu o charakterze koS
ciowych udzial hydrolizy fosfokre-
Przejawy zdolnoS
ci szybkoS
ciowych piłkarzy podczas meczu 17
atyny w pokrywaniu zapotrzebowania jednoznacznie na wlączenie się proce-
energetycznego pracujących mięS
ni sów glikolitycznych w dostarczanie
zwiększa się po każdym obciążeniu (1), energii już w pierwszych sekundach
co istotnie wplywa na prędkoS
ć biegu. wysilku. Przy tak wysokim stężeniu
Nawet jeS
li przy pierwszych powtórze- mleczanu i narastającym zmęczeniu
niach prędkoS
ć biegu nie ulega obniże- trudno mówić o ksztaltowaniu zdolno-
niu, to w mięS
niach pilkarza dochodzi S
ci szybkoS
ciowych. Jest to dobitny
do coraz glębszego wyczerpania fosfo- przyklad, jak trening szybkoS
ciowy
kreatyny i narastania stężenia kwasu przeksztalca się w trening wytrzymalo-
mlekowego w komórkach mięS
ni i we S
ci szybkoS
ciowej.
krwi. Należy tu dodać, że mleczan ogra- Z analiz meczów drużyn zawodo-
nicza pelną resyntezę fosfokreatyny. wych i badań wlasnych wynika, że spe-
Zmiany te powodują narastanie zmę- cyficzne dla gry w pilkę nożną obcią-
czenia, a następnie opóx
nienie super- żenia szybkoS
ciowe to powtarzane od-
kompensacji fosfokreatyny. Zewnętrz- cinki biegu na dystansie od 5 do 15 me-
nym objawem tych zmian jest obniże- trów, a w nielicznych przypadkach 
nie prędkoS
ci biegu. 20-30 metrów. Pomimo to w rozwijaniu
Stężenie kwasu mlekowego w krwi zdolnoS
ci szybkoS
ciowych pilkarzy czę-
pilkarza wykazuje niewielki wzrost już sto stosuje się dluższe odcinki biegowe
po przebiegnięciu z maksymalną inten- (np. 35, a nawet 40, metrów), co po-
sywnoS
cią 25-30-35-metrowych odcin- woduje szybkie pojawienie się kwasu
ków. Chmura (6) wykazal, że po jed- mlekowego w komórkach mięS
ni, a na-
norazowym pokonaniu 30-metrowego stępnie we krwi. Czy jest sens stosowa-
sprintu przez II-ligowych pilkarzy w cza- nia w treningu, przy dużym zawężeniu
sie 4,39-4,93 sekund stężenie kwasu i skróceniu pola gry, takich odcinków
mlekowego wynosilo od 1,89 do 3,09 biegu, jakie pojawiają się sporadycznie
mmol/l. Takie stężenie mleczanu po w czasie gry w pilkę nożną? Odpowiedx

maksymalnym obciążeniu trwającym może być tylko jedna  nie ma żadne-
niespelna 5 sekund S
wiadczy o malej go sensu.
sprawnoS
ci i pojemnoS
ci systemu fosfa-
Typologia piłkarzy
genowego, a także o niskim poziomie
i jej konsekwencje
zdolnoS
ci szybkoS
ciowych. W innych
badaniach (6), przeprowadzonych wS
ród Pilkarze różnią się pod względem
pilkarzy I-ligowych, stwierdzono, że już struktury wlókien mięS
niowych, jedno-
po zakończeniu pierwszej serii ćwi- stek motorycznych, progu pobudliwoS
ci
czeń w ramach treningu szybkoS
ciowe- komórek mięS
ni, pobudzenia, pojemno-
go  6x30 m, z 2-minutową przerwą S
ci procesów metabolicznych i aktyw-
wypoczynkową między każdym obcią- noS
ci enzymów. Można jednak wyróż-
żeniem, stężenie mleczanu we krwi nić wS
ród nich dwa typy o skrajnych
wynosilo ponad 6 mmol/l. Wskazuje to predyspozycjach motorycznych  szyb-
18 Jan Chmura
8. Chmura J., Dargiewicz R., Andrzejewski
koS
ciowy i wytrzymaloS
ciowy. Z fizjolo-
M.: ZdolnoS
ci wytrzymałoS
ciowe i szybko-
gicznego punktu widzenia istnieją wy-
S
ciowe graczy w meczu eliminacyjnym do
starczające podstawy, aby trening szyb-
Ligi Mistrzów w piłce nożnej. [w:] Obser-
koS
ciowy pilkarzy uwzględnial zasadę
wacja i ocena działań zawodników w ze-
indywidualizacji.
społowych grach sportowych (pod red. na-
ukową J. Bergiera). Międzynarodowe To-
PiS
miennictwo
warzystwo Naukowe Gier Sportowych.
1. Balsom P. D. et al.: Skeletal muscle me- AWF Wroclaw. Monografia 2004, nr 5;
tabolism during short duration high-in- 77-85.
tensity exercise: influence of creatine sup- 9. Chmura J.: SzybkoS
ć działania zawodni-
plementation.  Acta Physiologica Scandi- ka w piłce nożnej.  Medicina Sportiva
navica 1995, 154; 303-306. 2004, 8 (suppl. 1); 75-98.
2. Bangsbo J.: The physiology of soccer-with 10. Chmura J.: Formy aktywnoS
ci ruchowej
special reference to intense intermittent piłkarek podczas meczu.  Sport Wyczyno-
exercise.  Acta Physiologica Scandinavi- wy 2006, nr 5-6.
ca 1973, 150, sup. 613; 28. 11. Ekblom B.: Applied physiology of soccer.
3. Bangsbo J.: Fitness Training in Football  Sports Medicine 1986, 3, s. 50-60.
 a Scientific Approach. Kopenhaga 1994. 12. Erdmann W. S.: Założenia badań ruchu
August Krogh Institute University of Co- zawodników w grach sportowych metodą
penhagen. optyczną. Raport 1987-06. Gdańsk 1987.
4. Chmura J.: Bioenergetyka wysiłku piłka- AWF. Zaklad Biomechaniki,
rza podczas meczu.  Sport Wyczynowy 13. H�nl M.: So werden Fussballer schneller.
1997, nr 11-12.  Fussballtraining 1996, 7; 65-71.
5. Chmura J.: Zmiany wybranych wskax
ni- 14. Kuzora P., Erdmann W.: Program kom-
ków fizjologiczno-biochemicznych u piłka- puterowy badań gier zespołowych. Loko-
rza podczas meczu.  Sport Wyczynowy mocja`98, Gdańsk 1998. Centrum Badań
1998, nr 5-6. Lokomocji.
6. Chmura J.: SzybkoS
ć w piłce nożnej. Ka- 15. Reilly T., Thomas V.: A motion analysis
towice 2001. AWF. of work rate in different positional roles
7. Chmura J.: Charakterystyka wybranych in professional football match-play,  Jo-
czynnoS
ci ruchowych piłkarzy nożnych i re- urnal of Human Movement Studies 1976,
akcji metabolicznych w czasie meczu mist- 2, s. 87-97.
rzowskiego. [w:] Dyspozycje osobnicze do 16. Saltin B.: Metabolic fundamentals in
gier sportowych (pod red. naukową J. Chmu- exercise.  Medicine and Science in Sports
ry, E. Superlaka). Międzynarodowe Towa- 1973, 5, s.137-146.
rzystwo Naukowe Gier Sportowych. AWF 17. Weineck J.: Wie verbessere ich die Schnel-
Wroclaw. Monografia 2003, nr 4; 5-14. ligkeit.  Fussballtraining 1994, 1, 3; 8-18.