Jan Brzechwa
OPOWIASTKI I HUMORESKI
KSI
ŻKI I KOBIETY
Habent sua fata libella. I książki mają swoje losy! Dobre i złe, burzliwe i pospolite.
Losy te przypominają do złudzenia losy kobiet. Jedne książki robią olśniewające
kariery, inne leżą nie kochane, nie dostrzeżone. Jedne ujmują swoją inteligeneją,
powabem, wdziękiem. Inne są gadatliwe, pretensjonalne i nudne.
Kobieta powstała z żebra Adama. Również niemało książek zawdzięcza swój żywot
różnym Adamom. Najwybitniejszym specjalistą w sprawaeh wydawniczych jest Adam
Bromberg, w Państwowym Instytucie Wydawniczym - Adam Ostrowski, w "Ruchu" -
Adam Gostomski. A więc i pod tym względem analogia nie jest chybiona.
Niektóre książki przypominają gwiazdy filmowe. Są rozrywane, poszukiwane, są na
ustach wszystkich. Mówi się o nich w salonach, w Telewizji, w kawiarniach.
Zdobywają sobie bez trudu powszechny rozgłos, budzą podziw i zazdrość. Życie ich
ściele się po różach.
Są książki-faworytki. Szare eminencje literatury noszą je na rękach. Każdy krytyk
uważa za swój punkt honoru poświęcić im długi panegiryk. Pomniejsi recenzenci
prześcigają się w dworskich reweransach. Faworytek się nie czytuje, ale ma się je
obowiązkowo w bibliotece. Wymaga tego snobizm i przezorność.
Są także książki-szczęściary. Do nich zaliczamy te, które Jarosław Iwaszkiewicz
wprowadza pod rękę do swoich tygodniowych felietonów w "Życiu Warszawy". Będą
mogły potem przez dłuższy czas kokietować i szachować wydawców. Będą mogły
się czuć jak owe dziewczęta, które cesarz w przejez
dzie uszczypnął w policzek.
Bywają również książki-pasierbice. To te nie dostrzegane, przemilczane, nie
kochane. Ale często spotyka je los Kopciuszka. Pozna się na takiej pasierbicy jakiś
królewicz i na przekór wszystkim macochom literatury wprowadzi ją po schodach "aż
do pałacu bram", jak śpiewano w pewnej piosence.
Bywają także książki-podrzutki. Należą one do gatunku tzw. dzieci nie chcianych. Nie
chciał ich ojciec-wydawca ani matka-literatura. Nie chcą ich czytelnicy. Do podrzutka
nikt się nie przyznaje. Nie wiadomo kto i dlaczego powołał go do życia. Taki owoc
podejrzanego związku leży kamieniem na półkach księgarskich, aż w końcu czyjaś
litościwa ręka odda go do składnicy odpadków. "Szezęścia nie miał - poszedł na
przemiał" - jak mówi poeta.
Są książki-ladacznice. Przechodzą z rąk do rąk. Bierze się taką na raz do łóżka,
przepraszam, do poduszki, a choćby nawet przeżyło się z nią przyjemne chwile,
nigdy się już do niej nie wraca. Orędownicy cnót literackich uparcie je zwalczają, ale
nawet nobliwi ojcowie rodzin i miłośnicy wysokopiennych lektur lubią spędzić z nimi
ukradkiem beztroski wieczór.
Bywają książki-wdowy, smutne i mdłe; książki-wariatki, które mówią od rzeczy;
książki-plotkarki, książki-sensatki, książki-mitomanki.
I wreszcie - książki-czarodziejki. Krytycy o nich nie piszą. Cmokierzy ich nie lansują.
W księgarniach nie można ich dostać. A mimo to dzieje się coś z kategorii
czarnoksięstwa: wszyscy je znają, czytają, lubią, cytują z pamięci.
Mógłbym wymienić kilkanaście tytułów. Ale po co?
Książkom-czarodziejkom to nie jest potrzebne.