Wywiad z Profesorem Jackiem Schalkenem
Profesor Jack Schalken jest kierownikiem Zakładu Urologii doświadczalnej w Klinice Urologii w Nijmegen.
Głównym kierunkiem pracy Zakładu jest przenoszenie osiągnięć naukowych z laboratorium do codziennej
praktyki klinicznej tzw. translational research. Jednym z najistotniejszych osiągnięć Profesora i jego zespołu jest
wprowadzenie nowoczesnego testu genetycznego pozwalającego na wykrycie raka stercza we wczesnej fazie
choroby tzw. Prostate Cancer Gene 3 (PCA3). Test PCA3 ze względu na swą wysoką swoistość znajduje coraz
większą popularność, stwarzając tym samym duże nadzieje na istotną poprawę w diagnostyce i leczeniu raka
stercza.
CO TRZEBA WIEDZIEĆ O RAKU PROSTATY?
1. Co to jest rak gruczołu krokowego (definicja)?
Rak gruczołu krokowego (stercza, prostaty) to złośliwy nowotwór, który rozwija się w gruczole i może zagrażać życiu
mężczyzny.
2. Czy jest to choroba dotycząca tylko starszych mężczyzn?
Rak gruczołu krokowego jest najczęściej wykrywanym nowotworem u mężczyzn i stanowi drugą przyczynę zgonów z
powodu nowotworów złośliwych w USA oraz w Unii Europejskiej (UE). Tylko w UE, raka stercza rozpoznaje się u blisko
380 tysięcy mężczyzn rocznie. Rzeczywiście, zachorowalność na raka stercza wzrasta wraz z wiekiem. Szacuje się, że
około 70 % mężczyzn powyżej 70 roku życia choruje na ten nowotwór.
3. Kiedy chory powinien zgłosić się do lekarza, skoro rak stercza często nie objawia się jednoznacznymi
dolegliwościami?
To prawda, rak stercza we wczesnej fazie rozwoju procesu chorobowego tj. gdy nowotwór pozostaje ograniczony do
gruczołu krokowego, nie daje objawów klinicznych nie sprawia dolegliwości bólowych, nie obniża komfortu i jakości
życia. Chory, który zgłasza się do urologa z powodu zaburzeń w oddawaniu moczu cierpi najczęściej na łagodny rozrost
gruczołu krokowego (A
RS). Sugeruje się wizytę kontrolną u urologa po ukończeniu 50 roku życia lub nawet po 40 roku
życia u chorych z wywiadem rodzinnym raka stercza.
4. Jakich badań powinien się pacjent spodziewać?
Obecnie powszechnie stosowanymi badaniami, które mają na celu wykrycia raka stercza są:
" badanie gruczołu palcem przez odbytnicę tzw. badanie per rectum;
" oznaczanie stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA, Prostate Specific Antigen) w surowicy krwi.
5. Co to jest PSA i jakie jest znaczenie tego markera nowotworowego?
PSA (Prostate Specific Antigen)  to tzw. swoisty antygen gruczołu krokowego. PSA to glikoproteina wytwarzana w
prostacie, której stężenie można oznaczyć w surowicy krwi. W urologii PSA stosowane jest od ponad 20 lat. Niestety,
mimo że oznaczenie PSA jest tanie i powszechnie dostępne, cechuje się niską swoistością w wykrywaniu raka stercza
(podwyższenie wartości PSA występuje również w nie-nowotworowych chorobach gruczołu krokowego np. w łagodnym
rozroście stercza i w stanach zapalnych gruczołu). W sytuacji gdy stężenie PSA w surowicy chorego przekroczy 3.0
ng/mL urolog najprawdopodobniej zleci wykonanie biopsji gruczołu. Jak wspomniano wcześniej do wzrostu PSA
dochodzi nie tylko u chorych z rakiem stercza. Raka gruczołu krokowego rozpoznaje się przeciętnie u jednego z
czterech chorych (25%) z podwyższonym stężeniem PSA w surowicy. Zatem podwyższone PSA nie jest równoznaczne z
obecnością raka stercza.
6. Jakie są obecnie główne metody leczenia raka stercza?
Leczenie raka gruczołu krokowego jest skomplikowane. Znacznie upraszczając, ogólne zasady leczenia przedstawiają
się następująco:
" Leczenie chirurgiczne- prostatektomia radykalna lub radioterapia radykalna gdy nowotwór jest ograniczony
do narządu;
" Terapia hormonalna (kastracja farmakologiczna lub chirurgiczna) stosowana w leczeniu raka
zaawansowanego, zwłaszcza gdy występują przerzuty odległe;
" Chemioterapia lub nowoczesne metody leczenia (obecnie na etapie III fazy badań klinicznych) u chorych z
hormonoopornym rakiem gruczołu krokowego.
7. Jak według Pana Profesora, w przyszłości będzie przebiegać leczenie raka prostaty?
Postęp badań nad rakiem stercza stwarza olbrzymie nadzieje na skuteczną terapię tego nowotworu w najbliższych
latach. Wstępne wyniki, wspomnianych uprzednio, badań klinicznych III fazy są bardzo zachęcające.
8. Jaka jest Pana rada dla mężczyzn powyżej 50 roku życia w sprawie badań przesiewowych?
Sugestia dla mężczyzn - trudno o jednoznaczną odpowiedz
na to pytanie: z jednej strony analizując wyniki ostatniego
ważnego badania - European Randomized Study of Screening for Prostate Cancer (ERSPC), oceniającego wartość
badania przesiewowego w kierunku raka stercza za pomocą PSA, zaobserwowano co prawda istotny statystycznie
spadek śmiertelności na raka stercza u chorych poddanych screeningowi. Jednak, obniżenie śmiertelności wiązało się z
koniecznością poddania nadmiernej terapii dużej liczby chorych. Zatem, według mnie, w chwili obecnej nie możemy
zalecać screeningu PSA, ponieważ nie potrafimy w jednoznaczny sposób wskazać chorych z rakiem stercza, który
zagraża ich życiu.
CO TRZEBA WIEDZIEĆ O A
AGODNYM ROZROŚCIE STERCZA (A
RS, ANG. BPH)?
1. Co to jest BPH (definicja)?
BPH (ang. Benign Prostatic Hyperplasia)- łagodny histologicznie proces chorobowy występująca u mężczyzn, związany
głównie z rozrostem (rozplemem) komórek gruczołowych stercza. BPH prowadzi do zaburzeń w oddawaniu moczu
(mikcji). Jednakże, nie każde zaburzenie mikcji jest spowodowane przez BPH. Istnieją inne procesy chorobowe w
układzie moczowym, które mogą utrudniać sprawne oddawanie moczu.
2. Jaki procent mężczyzn cierpi na BPH? Czy choroba ta dotyczy tylko starszych mężczyzn?
Oczywiście, BPH dotyka przede wszystkim starszych mężczyzn. Do wzrostu zapadalności dochodzi wraz z wiekiem
chorych. Zakłada się, że ponad połowa mężczyzn po 50 roku życia cierpi na BPH o różnym nasileniu procesu
chorobowego.
3. Kiedy chory powinien zgłosić się do lekarza?
Bez wątpienia należy zgłosić się do urologa w przypadku pojawienia się zaburzeń w oddawaniu moczu m.in.:
częstomoczu lub nykturii (wielokrotnego oddawania moczu w nocy).
4. Jakie badania powinny być zlecone?
" Badanie gruczołu palcem przez odbytnicę tzw. badanie per rectum pozwalające na ocenę kształtu,
konsystencji, wielkości, elastyczności gruczołu, jak również obecności patologicznych struktur (zwłaszcza
guzów).
" Oznaczanie stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA, Prostate Specific Antigen) w surowicy krwi.
Wzrost stężenia PSA, jak uprzednio wspomniałam, może wskazywać na proces nowotworowy gruczołu lub
zapalenie stercza. Wzrost stężenia PSA może także być jedynie związany ze wzrostem objętości gruczołu.
5. Która metoda leczenia BPH jest, według Pana Profesora, obecnie najlepsza/preferowana?
Jest to jedno z najtrudniejszych pytań. W przeszłości standardowym postępowaniem terapeutycznym było leczenie
chirurgiczne. Szczęśliwie, obecnie posiadamy dwie grupy leków charakteryzujące się dużą skutecznością w leczeniu
BPH:
1. leki blokujące receptor ą-1-adrenergiczny tzw. ą-blokery - prowadzą do rozluz
nienia imięśniówki gruczołu;
2. leki hormonalne blokujące 5-ą-reduktazy tzw. inhibtory 5-ą-redukazy - prowadzą do zmniejszenia objętości
gruczołu.
W zależności od objawów chorobowych, pacjentom proponuje się jedną lub drugą grupę leków bądz
terapię
skojarzoną. Postępowanie chirurgiczne ograniczone jest zwykle jedynie do chorych, którzy nie reagują na
farmakoterapię.
6. Co mężczyzna samodzielnie może zrobić by złagodzić objawy łagodnego rozrostu stercza?
W ostatnich latach ukazało się wiele prac naukowych wskazujących na powiązanie BPH z nadwagą, a zwłaszcza
otyłością. Tak więc, utrzymywanie odpowiedniej masy ciała, a także ćwiczenia fizyczne (mięsni miednicy mniejszej)
mogą znacznie zmniejszyć dolegliwości jak również przyczynić się do opóz
nienia wystąpienia procesu chorobowego.
7. Jak Pan przewiduje przyszłość leczenia BPH?
Znów warto zastosować pewne uproszczenie. Od kilkunastu lat dysponujemy wspomnianymi wcześniej grupami leków:
ą-blokerami oraz inhibitorami enzymu 5-ą-redukazy. Obie grupy leków cechuje duża skuteczność i muszę przyznać
niewiele dzieje się w zakresie testowania/wprowadzania nowych terapii. Dużym wyzwaniem terapeutycznym jest
precyzyjne wskazanie, jakiego leczenia wymaga konkretny chory. Tak więc, mamy tu do czynienia z coraz
powszechniejszą w dzisiejszych czasach tzw. indywidualizacją terapii.
Tekst opracował Dr n. med. Maciej Salagierski ([e-mail]) na podstawie wywiadu z Profesorem
Jack iem Schalkenem z Urology Departament, Radboud Medical Center, University of Nijmegen, Holandia. Wywiad, w
języku angielskim, dostępny jest na stronie internetowej:www.urologyweek.org