PRACA POGL
DOWA ISSN 1643 0956
A
ukasz Święcicki
II Klinika Psychiatryczna Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
Depresja zimowa  epidemiologia,
etiopatogeneza, objawy i metody leczenia
Seasonal affective disorder  epidemiology, etio-pathogenesis and treatment
STRESZCZENIE
monitorów rozpoczynamy tak wiele rozmów od
skarg na pogodę, pochwał dotyczących aury albo
W niniejszym artykule przedstawiono współczesne
poglądy dotyczące rozpowszechnienia, etiopatoge- prognoz związanych z pogodą, możemy sobie tylko
nezy, symptomatologii oraz metod leczenia depre-
z trudem wyobrazić, jak silnie czynniki pogodowe
sji zimowej. Autor zwraca uwagę na konieczność
działały przez całe tysiąclecia na ludzi kulących się
rozróżnienia między jedno- i dwubiegunowym prze-
w jaskiniach, szałasach, kurnych chatkach czy też na-
biegiem choroby afektywnej sezonowej.
wet mieszkających w pałacach tak ciemnych, że choć
oko wykol. Jest więc oczywiste, że tak potężny czyn-
słowa kluczowe: choroba afektywna sezonowa,
nik jak pogoda, do której nasi przodkowie wznosili
depresja zimowa, leczenie światłem
modły, wpływał i nadal wpływa na ludzki nastrój.
Ten wpływ, trzeba to od razu przyznać, jest trudny
do przewidzenia  jedni przysięgają, że wolą słońce,
ABSTRACT
inni uwielbiają deszczowe dni, dla jednych lepszy jest
More recent views concerning prevalence, etiopatho-
chłód, a dla innych żar. Jednak tego typu rozważa-
genesis, symptomatology and treatment methods
nia nie mają bezpośredniego związku z treścią ni-
oh winter depression are discussed. Author empha-
niejszego artykułu.
sized the need for differentiation between uni- and
Depresja zimowa [jeden z wariantów choroby
bipolar course of seasonal affective disorders.
afektywnej sezonowej (SAD, seasonal affective di-
key words: seasonal affective disorder, winter
sorder)] to choroba bardzo podobna do dużej de-
depression, light treatment
presji (o pewnych istotnych różnicach symptomato-
logicznych autor wspomni w dalszej części tekstu),
różniąca się od niej przebiegiem i etiopatogenezą,
a więc wymagająca rozpoznania depresji jako cho-
Wstęp
roby. Nie wystarczy więc, że ktoś bardziej lub mniej
Zmiana pór roku i zmieniające się wraz z nimi
lubi daną porę roku, że lepiej lub gorzej toleruje okre-
warunki oświetlenia to, przynajmniej w dużych sze-
ślone warunki oświetlenia; jeśli nie towarzyszą temu
rokościach geograficznych, czynniki o ogromnym
różnorodne objawy depresji, to o rozpoznaniu de-
znaczeniu. Skoro obecnie bezpiecznie skryci w cen-
presji zimowej nie ma absolutnie mowy. Dlatego
tralnie ogrzewanych domach i oświetleni mnóstwem
zupełnie chybione są różne żarty z tego, jak to każ-
żarówek, ulicznych lamp, neonów czy połyskujących
dy ludzki problem można określić jako chorobę
 uproszczenia w rodzaju następujących: jeśli ktoś z
le
pisze, ma dysgrafię, ukradł  kleptomanię, nie lubi
zimy  depresję zimową. Tego rodzaju utyskiwania
Adres do korespondencji: dr A
ukasz Święcicki
wskazują na zupełny brak zrozumienia zagadnienia.
Instytut Psychiatrii i Neurologii, II Klinika Psychiatryczna
W rzeczywistości psychiatrzy nie wymyślają żadnych
ul. Sobieskiego 9, 02 957 Warszawa
e-mail: [e-mail] nowych chorób, lecz nadają jedynie bardziej precy-
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007; 1 (7): 15 21 zyjne nazwy dolegliwościom znanym od lat; zajmują
Copyright � 2007 Via Medica
www.psychiatria.med.pl 15
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 1
się jednak tylko patologiami, czyli chorobami, a nie częstość występowania choroby afektywnej sezono-
opisem zjawisk o charakterze fizjologicznym. Inny- wej ogółem waha się w przedziale 0 9,7%!) [5]. Nie-
mi słowy, do rozpoznania depresji zimowej z pew- wątpliwie częstsze jest występowanie subklinicznej
nością nie wystarczy fakt, że ktoś nie lubi zimy. postaci depresji zimowej (Ł 10% populacji ogólnej),
natomiast sam wpływ pór roku na nastrój i napęd to
cecha uniwersalna dotycząca prawdopodobnie więk-
Historia szości ludzi. W tym ujęciu  sezonowość można
W pracach starożytnych i średniowiecznych le- uznać za cechę o charakterze spektralnym  na jed-
karzy jest wiele wzmianek, które można by uznać za nym końcu spektrum znajdują się osoby ewidentnie
nawiązanie do depresji zimowej. Jednak dokładne spełniające kryteria choroby (dużej depresji, wystę-
określenie znaczenia tych z
ródeł jest trudne, ponie- pującej w zależności od pory roku), a na drugim zdro-
waż, zdaniem historyków medycyny [1],  do czasu we osoby, którym  zima nie jest obojętna .
wojen napoleońskich określenie  melancholia było Również niezgodne z intuicją i  wiedzą po-
czymś w rodzaju worka, do jakiego wrzucano wszyst- toczną jest rozmieszczenie depresji zimowej na kuli
kie choroby psychiczne, których wspólnym mianow- ziemskiej. Mogłoby się wydawać, że ponieważ
nikiem było występowanie niewielkiej liczby urojeń . (o czym będzie jeszcze mowa) czynnikiem decydują-
Natomiast sporządzony w latach 20. XIX wieku przez cym o występowaniu depresji zimowej jest ilość świa-
francuskiego psychiatrę Esquirola opis przypadku tła, to tam, gdzie jest go mniej  czyli domyślnie
pana M. z pewnością można uznać za, być może w większych szerokościach geograficznych (na pół-
pierwszą w piśmiennictwie, prezentację przypadku kuli północnej oznacza to bardziej na północ, a na
depresji zimowej oraz opis leczenia za pomocą  fo- półkuli południowej  bardziej na południe)  czę-
toterapii naturalnej (Esquirol zalecał swojemu pa- stość występowania depresji zimowej powinna być
cjentowi jesienno-zimowe wyjazdy na południe Fran- większa. Tymczasem wiele wyników badań nie po-
cji i do Włoch). Interesujące obserwacje dotyczące twierdza takiego przekonania [np. 6]. W rzeczywi-
wpływu braku światła na nastrój i napęd człowieka stości nie jest to wcale aż tak paradoksalne, jak mo-
poczynił także lekarz okrętowy wyprawy Peary ego głoby się wydawać. Po pierwsze, należy uwzględnić
na biegun północny  Frederic Cook [wg 2]. ogromne możliwości migracyjne społeczeństwa;
Przełomem we współczesnej historii depresji bardzo wiele osób zmienia obecnie miejsca stałego
zimowej było opublikowanie przez Rosenthala i wsp. pobytu z dużą, z punktu widzenia badań biologicz-
[3] pierwszego kazuistycznego opisu pacjenta z cy- nych, częstością. Ponadto częste są wyjazdy na przy-
klicznie występującym zaburzeniem afektywnym kład na wakacje do innych stref klimatycznych, i to
dwubiegunowym, które nie zostało jeszcze wówczas w różnych porach roku. Po drugie, zmiana szeroko-
określone jako choroba afektywna sezonowa, oraz ści geograficznej nie jest jedynym i wystarczającym
kolejnej pracy Rosenthala i wsp. [4], gdzie po raz warunkiem zmiany warunków oświetlenia. Wyniki
pierwszy użyto terminu  choroba afektywna sezo- jednego z badań prowadzonych w Japonii wykazały
nowa . na przykład, że intensywność oświetlenia jest bar-
dzo różna na sąsiadujących ze sobą wyspach, ze
względu na różną aktywność wulkaniczną. Intensyw-
Epidemiologia ność światła może także zależeć od obecności po-
Określenie rzeczywistej częstości występowa- krywy śnieżnej, która zwiększając albedo, wpływa
nia depresji zimowej nie jest łatwe. Największym na poprawę warunków oświetlenia. Innym istotnym
utrudnieniem jest wspomniany już uniwersalny czynnikiem, który może wpływać na intensywność
wpływ pogody na samopoczucie człowieka (a także światła docierającego bezpośrednio do określonego
innych kręgowców). Ponieważ niemal każdy w jakiś człowieka, jest rodzaj wykonywanego przez niego
sposób odczuwa oddziaływanie pogody, wiele osób zajęcia (a pośrednio  wykształcenie). Eagles [7]
sądzi, że depresja zimowa jest niezwykle częstym za- uważa wręcz, że depresja zimowa została po raz
burzeniem. Na tej samej podstawie inni twierdzą, że pierwszy opisana dopiero w XX wieku, ponieważ
depresja zimowa w ogóle nie jest chorobą, ponie- nigdy przedtem tak ogromna grupa ludzi (ok. 90%)
waż występuje  prawie u wszystkich . Tymczasem nie przebywała przez większość czasu w pomiesz-
prawda jest taka, że depresja zimowa jest chorobą, czeniach zamkniętych. Faktem pośrednio potwier-
i to raczej rzadką. Wyniki badań wskazują najczęściej dzającym taką hipotezę jest spostrzeżenie, zgodnie
na rozpowszechnienie tego zaburzenia w populacji z którym w grupie osób z depresją zimową stwier-
ogólnej na 2 4% (zdaniem Magnussona szacowana dza się zdecydowaną nadreprezentację ludzi z wyż-
16 www.psychiatria.med.pl
A
ukasz Święcicki, Depresja zimowa
szym wykształceniem. roby pojawia się również obniżenie nastroju, niekie-
Opisano występowanie sezonowych zmian na- dy nawet bardzo wyraz
ne, jednak wydaje się, że ma
stroju u dzieci (nawet bardzo małych). Zgodnie ono charakter raczej wtórny do zaburzeń funkcjo-
z pierwszymi opisami klinicznymi depresja zimowa nowania związanych z obniżeniem napędu. Wyniki
miałaby być chorobą występującą najczęściej badań osobowości wskazują, że osobowość pacjen-
w 3. dekadzie życia [8], ale wiele wskazuje na to, że tów z depresją zimową jest  zdrowsza niż osób
początek choroby występuje w rzeczywistości około z depresją występującą w przebiegu choroby afek-
15 lat wcześniej, zanim pacjent pojawi się u lekarza tywnej niesezonowej [13].
[9], dlatego też należy przyjąć, że depresja zimowa Osobnym zagadnieniem jest pytanie, czy de-
jest raczej chorobą ludzi młodych i bardzo młodych. presja zimowa ma przebieg jedno- czy dwubiegu-
Wydaje się, że u osób w podeszłym wieku częstość nowy (tab. 1).
występowania depresji zimowej spada [10]. Jak wynika z tabeli 1, zdania na ten temat są
bardzo podzielone. Niewątpliwie występują co naj-
mniej dwa główne typy przebiegu  z depresjami
Charakterystyczne objawy występującymi zimą i okresami normotymii wiosną
depresji zimowej i latem oraz z depresjami zimą i (hipo)maniami
Objawy depresji zimowej przypominają zasad- wiosną i/lub latem. Zdaniem autora niniejszego arty-
niczo symptomy depresji w przebiegu choroby afek- kułu ten drugi typ przebiegu jest znacznie częstszy,
tywnej niesezonowej; występują jednak pewne dość jednak w przypadku badań retrospektywnych potwier-
charakterystyczne różnice, które nie osiągają wpraw- dzenie występowania hipomanii jest bardzo trudne.
dzie poziomu patognomoniczności  czyli wyłącz- Natomiast przeprowadzenie badań prospektywnych
nie na ich podstawie nie można rozpoznać depresji jest bardzo trudne, ponieważ pacjenci w hipomanii
zimowej  jednakże są niewątpliwie godne uwagi mają bardzo niewielką motywację do zgłaszania się
zarówno ze względów klinicznych, jak i teoretycz- na badanie. Zarówno z naukowego, jak i praktyczne-
nych. W depresji zimowej zaburzenia napędu mogą go punktu widzenia jest to jednak zagadnienie bar-
mieć charakter pierwotny w stosunku do zaburzeń dzo istotne, które wymaga uwzględnienia w plano-
nastroju [11]. Dlatego też, zwłaszcza na początku waniu dalszych badań dotyczących depresji zimowej.
choroby, na pierwszy plan wybijają się takie objawy, Podsumowując fragment poświęcony sympto-
jak: poczucie braku energii, spowolnienie, nadmier- matologii, można zaryzykować twierdzenie, że choć
na senność, którym bardzo często towarzyszy zwięk- wyłącznie na podstawie objawów nie można rozpo-
szony lub zmieniony apetyt. Typowym objawem jest znać depresji zimowej, można jednak taką diagnozę
znaczne zwiększenie apetytu na węglowodany, wy- znacznie uprawdopodobnić.
stępujące zwłaszcza u kobiet. Zwiększonemu apety-
towi najczęściej towarzyszy wyraz
ne zwiększenie
masy ciała  od kilku do nawet kilkunastu kilogra- Etiologia i patogeneza depresji zimowej
mów. Ogólnie można powiedzieć, że zwiększony W tabeli 2 przedstawiono niektóre mity i praw-
apetyt, objadanie się węglowodanami i przyrost masy dy dotyczące etiologii depresji zimowej (czy choro-
ciała to objawy występujące u około 70% osób by afektywnej sezonowej w ogóle).
z depresją zimową [12]. W póz
niejszym okresie cho- Niezależnie od zastrzeżeń przedstawionych
Tabela 1. Częstość występowania zaburzeń afektywnych dwubiegunowych typu I i II oraz zaburzeń depresyjnych
nawracających u pacjentów z chorobą afektywną sezonową (depresją zimową) w ocenie różnych autorów [wg 12]
Table 1. The frequency of bipolar disorder, type I and II and recurrent depresive disorder in patients with SAD in
selected studies
Badanie Zaburzenia depresyjne Zaburzenie afektywne Zaburzenie afektywne
nawracające jednobiegunowe typu I jednobiegunowe typu II
Faedda i wsp. 1993 51% 30% 19%
Goel i wsp. 1999 76,4% 23,6%* *
Goel i wsp. 2002# 79,1% 3,6% 18,2%
Święcicki 2005 21% 45% 34%
*W publikacji nie określono typu zaburzeń dwubiegunowych
#
Przedstawione liczby nie sumują się do 100%, tak w oryginale
www.psychiatria.med.pl 17
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 1
Tabela 2. Mity i prawdy związane z badaniem etiologii SAD [12]
Table 2. Myths and facts about etiology of SAD [12]
Mit Prawda
SAD to zaburzenie jednorodne W rzeczywistości w badaniach dotyczących SAD uwzględnia się pacjentów
z jedno- lub dwubiegunowym przebiegiem choroby, z depresją zimową i letnią
Pacjenci z SAD są  przewidywalni Wieloletnie badania tej samej grupy chorych mogą łatwo prowadzić do swego
 z góry można ustalić początek rodzaju jatrogenizacji  oczekiwana przez lekarza depresja rzeczywiście występuje
występowania zaburzeń i zaplanować
badania
Przypuszczalna etiologia SAD jest niemal Czynniki klimatyczne są niezwykle złożone, niemal nigdy nie udaje się
z pewnością związana z czynnikami ich zadowalająco kontrolować
klimatycznymi, które łatwo można
kontrolować
Najbardziej prawdopodobnym Światło ma wiele różnych aspektów, a jego wpływ na organizm człowieka
pojedynczym czynnikiem etiologicznym może być związany z wieloma różnymi zmiennymi
jest światło
Teoretycznie odpowiedz
na pytanie W rzeczywistości czynniki migracji i zmienności genetycznej różnych populacji
o rolę światła powinna być prosta w dużym stopniu utrudniają, a być może nawet uniemożliwiają jednoznaczną
 wystarczy przeprowadzić badania interpretację wyników uzyskanych w ten sposób
populacyjne w różnych szerokościach
geograficznych
SAD (seasonal affective disorder)  choroba afektywna sezonowa
w tabeli 2 (oraz tych, które nie zostały w niej uwzględ- Tabela 3. Rodzaj i częstość objawów niepożądanych
występujących podczas leczenia światłem w grupie
nione), nie ulega zasadniczo wątpliwości fakt, że
pacjentów z depresją zimową (n = 50)
głównym czynnikiem etiologicznym depresji zimo-
Table 3. Most frequent side effects of light treatment
wej (którą można też nazwać  chorobą afektywną
in patients with SAD (n = 50)
sezonową o przebiegu dwu- lub jednobiegunowym )
Objaw niepożądany Liczba osób Odsetek
jest światło i jego wpływ na zegar biologiczny czło-
wieka. Wydaje się, że w pewnej grupie osób, naj-
Bóle, zawroty głowy 6 12%
prawdopodobniej predysponowanych genetycznie,
Pieczenie, bóle oczu 4 8%
prawidłowa regulacja zegara biologicznego wymaga
Zmiana fazy na hipomaniakalną 4 8%
większej intensywności oświetlenia niż jest to możli-
Rozdrażnienie 3 6%
we w warunkach naturalnych, zimą, w pomieszcze-
Uczucie oszołomienia 2 4%
niach zamkniętych; wskazują na to między innymi
Zwiększenie nasilenia lęku, niepokoju 2 4%
wyniki badań, które przeprowadzili Lingjaerde i Re-
Próba samobójcza 1 2%
ichborn-Kjennerud [14], Molin i wsp. [15] oraz Young
i wsp. [16]. Nie próbowano wyjaśnić, w jaki sposób
w tej samej grupie osób względny  nadmiar świa-
tła miałby powodować zmianę fazy na hipomania-
kalną bądz
nawet maniakalną, jest jednak faktem, tryptofanu powoduje istotne pogorszenie stanu psy-
że takie zmiany faz obserwuje się w opisywanej gru- chicznego osób, u których wcześniej udało się osią-
pie zarówno w warunkach naturalnych, w okresie gnąć ustąpienie objawów depresji pod wpływem terapii
wiosennym lub letnim, jak i po leczeniu sztucznym światłem (nawiasem mówiąc, wyniki tych badań są prze-
światłem (tab. 3). konującym argumentem świadczącym o tym, że fotote-
Prawdopodobny mechanizm takiego dwukie- rapia nie jest metodą o charakterze placebo) (tab. 4).
runkowego działania światła na funkcjonowanie Stwierdzono również, że równoczesne stoso-
zegara biologicznego i stabilizację afektywną czło- wanie leków przeciwdepresyjnych o działaniu sero-
wieka zapewne jest skomplikowany, co może tłu- toninergicznym i fototerapii może być przyczyną
maczyć niejednoznaczne i trudne w interpretacji wystąpienia objawów wskazujących na nadmierną
wyniki badań. stymulację układu serotoninowego [27, 28].
W depresji zimowej z pewnością rolę patoge- Istnieją także liczne dowody wskazujące na
netyczną odgrywa układ serotoninergiczny. Wska- znaczenie mechanizmów noradrenegicznych i dopa-
zują na to wyniki wielu różnych badań. Wykazano minergicznych w depresji zimowej. Omawianie tych
między innymi, że stosowanie diety pozbawionej wszystkich badań znacznie przekracza jednak ramy
18 www.psychiatria.med.pl
A
ukasz Święcicki, Depresja zimowa
Tabela 4. Wybrane wyniki badań z wyczerpywaniem zasobów serotoniny
Table 4. Selected studies on serotonin depletion
Autor, rok publikacji Badana grupa Wyniki
Neumeister i wsp., 1997 [17] 12 pacjentów z SAD leczonych ambulatoryjnie, Wystąpienie objawów
po co najmniej 2 tygodniach od ustąpienia objawów depresyjnych, u 6 osób pełen
po fototerapii nawrót objawów
Neumeister i wsp., 1998 [18] 16 pacjentów z SAD w remisji po fototerapii; Istotne pogorszenie stanu
dodatkowo badano efekt wyczerpania zasobów NA psychicznego w obu sytuacjach
eksperymentalnych
Neumeister i wsp., 1998 [19] 11 pacjentów z SAD w okresie lata, po całkowitym U 8 pacjentów pełen nawrót
ustąpieniu objawów objawów
Neumeister i wsp. 1999 [20] Wyniki dalszej obserwacji grupy pacjentów U 7 spośród 8 pacjentów,
zakwalifikowanych do poprzedniego badania (n = 11) u których wyczerpanie zasobów
spowodowało nawrót objawów,
depresja w okresie kolejnej zimy
Lenzinger i wsp., 1999 [22] 18 pacjentów z SAD, w okresie remisji Nie stwierdzono związku między
genotypem transportera
serotoniny a występowaniem
objawów depresyjnych
po pozbawieniu tryptofanu
Leyton i wsp., 2000 [23] 8 pacjentów z SAD w remisji Istotne zwiększenie liczby
punktów w HAMD, wyraz
niejsze
u osób z obciążonym wywiadem
rodzinnym
Lam i wsp., 2000 [24] 12 pacjentów z SAD w remisji w okresie lata, Pogorszenie w zakresie objawów
10 zdrowych osób; kontrola placebo  płyn depresyjnych w grupie osób
zawierający tryptofan chorych, ale nie stwierdzono
istotnej różnicy między warunkami
eksperymentalnymi a placebo
Van der Does, 2001 [25] Metaanaliza badań z wyczerpywaniem zasobów Mimo istniejących doniesień
serotoniny negatywnych łączne wyniki
wskazują, że efekt podawania
diety pozbawionej tryptofanu
jest stały; pogorszenie u 50 60%
badanych
Stastny i wsp., 2003 [26] 13 pacjentów z SAD w remisji po fototerapii; Stosowanie diety bez tryptofanu
kontrola placebo powoduje istotne pogorszenie
stanu psychicznego, a także
przemijające podwyższenie
stężenia sIL4
NA  noradrenalina; HAMD (Hamilton Depression Rating Scale)  Skala Oceny Depresji Hamiltona; SAD (seasonal affective disorder)  choroba
afektywna sezonowa; sIL4  rozpuszczalna interleukina 4
niniejszego artykułu. grup, można dziś zdecydowanie stwierdzić, że kla-
syczna fototerapia jest skuteczną i specyficzną
Leczenie depresji zimowej metodą leczenia depresji zimowej (tzn. że działanie
Podstawową metodą leczenia depresji zimowej metody nie ogranicza się do efektu placebo). Do pro-
jest terapia białym, jaskrawym światłem. Nieco nie- wadzenia fototerapii stosuje się specjalnie skonstru-
precyzyjnie nazywa się tę formę leczenia  fototera- owane lampy (możliwe do nabycia na polskim rynku).
pią . Nie jest to może określenie najbardziej trafne, Naświetlania przeprowadza się na ogół w godzinach
ponieważ jednak powszechnie je przyjęto, będzie tak- porannych, bezpośrednio po przebudzeniu, przez
że używane w tym artykule. Opublikowano wiele około pół godziny dziennie. Natężenie stosowane-
wyników badań otwartych i kontrolowanych prób go światła powinno wynosić powyżej 2500 luksów.
randomizowanych, dotyczących skuteczności lecze- W praktyce stosuje się obecnie zazwyczaj lampy po-
nia depresji zimowej światłem. Zdaniem autorów jed- zwalające na uzyskania strumienia światła o natęże-
nej z opublikowanych niedawno metaanaliz [29] je- niu 7000 10 000 luksów na poziomie oczu pacjen-
dynie 13% badań kontrolowanych spełnia ścisłe kry- ta. Należy przy tym pamiętać, że pomiar natężenia
teria umożliwiające w pełni rzetelną analizę wyni- światła w luksach jest względny  to znaczy, że jed-
ków. Mimo tych metodologicznych problemów, do nym z decydujących czynników jest odległość od z
ró-
których zalicza się także małą liczebność badanych dła światła. Całe leczenie powinno trwać co najmniej
www.psychiatria.med.pl 19
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 1
14 dni, ponieważ muszą minąć co najmniej 2 tygo- dań naukowych powinna być między innymi próba
dnie, aby można było rozstrzygnąć, czy u danego wyjaśnienia tego zagadnienia.
pacjenta terapia światłem jest skuteczna. Jednak
u tych chorych, u których fototerapia jest skuteczną
metodą postępowania, leczenia na ogół nie można
PIŚMIENNICTWO
przerwać po upływie 14 dni, a wręcz przeciwnie
1. Berrios G.E. Mood disorders. W: Berrios G.E., Porter R. (red.).
 najczęściej konieczna jest terapia podtrzymująca A history of clinical psychiatry. Athlone Press, Londyn 1995;
384 420.
aż do wiosny. Alternatywne metody terapii światłem,
2. Oren D.A. There is nothing new under the sun. Am. J. Psychiatry
takie jak symulacja świtu, umożliwiająca leczenie pod-
1999; 156: 336.
czas snu, czy też przenośne przyłbice świetlne, nie są
3. Rosenthal N.E., Lewy A.J., Wehr T.A., Kern H.E., Goodwin F.K.
Seasonal cycling in a bipolar patient. Psych. Res. 1983; 8: 25 31.
zbyt dobrze zbadane i trudno je z całą odpowiedzial-
4. Rosenthal N.E., Sack D.A., Gillin C. i wsp. Seasonal affective
nością polecać. Wyniki badań wskazują, że barwne
disorder. A description of the syndrome and preliminary findings
światło monochromatyczne (zielone) jest równie sku-
with light therapy. Arch. Gen. Psychiatry 1984; 41: 72 80.
teczne jak światło białe, mogłoby więc także być sto- 5. Magnusson A. An overview of epidemilogical studiem on seaso-
nal affective disorder. Acta Psychiat. Scand. 2000; 101: 176 184.
sowane w terapii, jednak z
ródła światła monochro-
6. Magnusson A., Axelsson J., Karlsson M.M., Oskarsson H. Lack
matycznego są zwykle droższe niż światła białego.
of seasonal mood changes in the Icelandic population: results
of a cross-sectional study. Am. J. Psychiatry 2000; 157: 234 238.
7. Eagles J.M. Sociodemographic aspects. W: Partonen T.,
Magnusson A. (red.). Seasonal affective disoreder, practice and
Farmakoterapia depresji zimowej
research. Oxford University Press, Oksford 2001; 33 46.
Niewiele badań dotyczy stosowania leków prze- 8. Rosenthal N.E., Wehr T.A. Seasonal affective disorder. Psychiat.
Ann. 1987; 17: 670 674.
ciwdepresyjnych w terapii depresji zimowej. Najob-
9. Święcicki A
. Leczenie światłem depresji zimowej, opis trzech
szerniejsze i najlepiej udokumentowane dane dotyczą
przypadków. Psychiat. Pol. 1993; 27: 667 672.
stosowania fluoksetyny [30] i sertraliny [31]. Ogól-
10. Genhart M.J., Kelly K.A., Coursey R.D., Datiles M., Rosenthal N.E.
Effects of bright light on mood in normal elderly women.
nie można powiedzieć, że odnotowano skuteczność
Psychiat. Res. 1993; 47: 87 97.
zarówno selektywnych inhibitorów wychwytu zwrot-
11. Święcicki A
., Pragłowska E., Fornal S. i wsp. Ocena procesów
nego serotoniny (SSRI, selective serotonin reuptake
poznawczych oraz nasilenia lęku jako stanu i cechy w grupie
inhibitors), jak i inhibitorów wychwytu noradrenali- osób z chorobą afektywną sezonową badanych w okresie cho-
roby, po leczeniu oraz w remisji (latem). Postępy Psychiat.
ny i serotoniny (SNRI, serotonin noradrenaline reup-
Neurol. 2004; 13: 225 233.
take inhibitors), choć poważnym problemem jest
12. Święcicki A
. Choroba afektywna sezonowa (depresja zimowa).
długi czas, jaki musi upłynąć do wystąpienia pełnej
Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2006.
13. Święcicki A
., Habrat E. Porównanie cech osobowości osób
reakcji na lek. Ponieważ okres ten trwa niekiedy na-
z depresją sezonową i depresją w przebiegu choroby afektyw-
wet 8 tygodni, można się słusznie spodziewać, że
nej dwubiegunowej. Lęk i Depresja 1996; 3: 224 230.
w tym czasie u części osób z depresją zimową wystąpi
14. Lingjaerde O., Reichborn-Kjennerud Y. Characteristics of win-
ter depression in the Oslo area (60 degree N). Acta Psychiatr.
już spontaniczna poprawa (choć może nie remisja).
Scand. 1993; 88: 111 120.
Podstawowa przewaga fototerapii nad farmakote-
15. Molin J., Mellerup E., Bolwig T., Scheike T., Dam H. The influ-
rapią polega właśnie na znacznie większej szybkości
ence of climate on development of winter depression. J. Af-
fect. Dis. 1996; 37: 151 155.
działania tej pierwszej metody.
16. Young M.A., Meaden P.M., Fogg L.F., Cherin E.A., Eastman C.I.
Which environmental variables are related to the onset of
seasonal affective disorder? J. Abnorm. Psychol. 1997; 106:
Podsumowanie 554 562.
17. Neumeister A., Praschak-Rieder N., Hesselmann B., Rao M.-L.,
Wiele dowodów (w niniejszym artykule przed-
Gluck J., Kasper S. Effects of tryptophan depletion on drug-
stawiono jedynie niewielką ich część) wskazuje na
free patients with seasonal affective disorder during a stable
nozologiczną odrębność depresji zimowej. Choć pod response to bright light therapy. Arch. Gen. Psychiatry 1997;
54: 133 138.
wieloma względami jest to zaburzenie podobne do
18. Neumeister A., Praschak-Rieder N., Hesselmann B. i wsp.
depresji występującej w przebiegu choroby afektyw-
Effects of tryptophan depletion in fully remitted patients with
nej niesezonowej, to jednak jego symptomatologia,
seasonal affective disorder during summer. Psychol. Med.
1998; 28: 257 264.
etiologia, genetyka i metody leczenia dość istotnie
19. Neumeister A., Turner E.H., Matthews J.R. i wsp. Effects of
się różnią. Dotychczas niewyjaśnionym zagadnieniem
tryptophan depletion vs catecholamine depletion in patients
jest mechanizm, który sprawia, że w tej samej gru-
with seasonal affective disorder in remission with light thera-
py. Arch. Gen. Psychiatry 1998; 55: 524 530.
pie osób szczególnie podatnych szkodliwe działanie
20. Neumeister A., Habeler A., Praschak-Rieder N., Willeit M.,
wywołuje zarówno niedobór światła, skutkujący
Kasper S. Tryptophan depletion: a predictor of future depres-
wystąpieniem depresji, jak i jego nadmiar, który po-
sive episodes in seasonal affective disorder? Int. Clin. Psycho-
woduje zaburzenia maniakalne. Celem dalszych ba- pharmacology 1999; 14: 313 315.
20 www.psychiatria.med.pl
A
ukasz Święcicki, Depresja zimowa
21. Neumeister A., Konstantinidis A., Praschak-Rieder N. i wsp. 26. Stastny J., Konstantinidis A., Schwarz M.J. i wsp. Effects of
Monoamines. W: Partonen T., Magnusson A. (red.). Seasonal tryptohan depletion and catecholamine depletion on immune
affective disorder, practice and research. Oxford University parameters in patients with seasonal affective disorder in re-
Press. Oxford 2001; 201 217. mission with light therapy. Biol. Psychiatry 2003; 53: 332 337.
22. Lenzinger E., Neumeister A., Praschak-Rieder N. i wsp. Beha- 27. Święcicki A
., Szafrański T. Side effects after phototherapy im-
vioral effects of tryptophan depletion in seasonal affective di- plementation in addition to fluoxetine or sertraline treatment:
sorder associated with the serotonin transporter gene? Psy- a report of two cases. World J. Biol. Psychiat. 2002; 3: 109 111.
chiatry Res. 1999; 85: 241 246. 28. Vanhaesebrouck P., De Bock F., Zecic A. i wsp. Phototherapy
23. Leyton M., Gharidian A.M., Young S.N. i wsp. Depressive re- as a trigger for severe neonatal hyponatremia after in utero
lapse following acute tryptophan depletion in patients with SSRI exposure: further elucidation of the tryptophan deple-
major depressive disorder. J. Psychopharmacol. 2000; 14: tion paradigm? Pediatrics 2005; 115: 508 511.
284 287. 29. Golden R.N., Gaynes B.N., Eksrom R.D. i wsp. The efficacy of
24. Lam R.W., Bowering T.A., Tam E.M. i wsp. Effects of rapid light therapy in the treatment of mood disorders: a review
tryptophan depletion in patients with seasonal affective and meta-analysis of the evidence. Am. J. Psychiatry 2005;
disorder in natural summer remission. Psychol. Med. 2000; 162: 656 662.
30: 79 87. 30. Lam R.W., Gorman C.P., Michalon M. i wsp. Multi-centre pla-
25. Van der Does A.J. The effects of tryptophan depletion on mood cebo-controlled study of fluoxetine in seasonal affective
and psychiatric symptoms. J. Affect. Disord. 2001; 64: 107 119. disorder. Am. J. Psychiatry 1995; 152: 1765 1770.
31. Moscovitch A., Blashko C., Eagles J.M. i wsp. A placebo-con-
trolled study of sertralina in the treatment of outpatients
with seasonal affective disorder. Psychopharmacol. 2004;
171: 390 397.
www.psychiatria.med.pl 21