{110}{175}Do roku 1944
{185}{287}zamordowano w Auschwitz 550 tysięcy ludzi.
{360}{406}Jednak teraz, w ciÄ…gu zaledwie kilku tygodni
{410}{481}wiosny i wczesnego lata
{485}{594}liczba ta miała wzrosnąć|o kolejne 300 tysięcy.
{635}{706}Po czterech latach od powstania Auschwitz,
{710}{781}miał się rozpocząć w tym obozie|okres szaleńczego zabijania,
{785}{884}jakiego nawet tutaj dotÄ…d nie widziano.
{935}{981}Ale historia Auschwitz w roku 1944
{985}{1056}nie jest wyłącznie historią mordu.
{1060}{1146}Jest to też historia intrygi.
{1185}{1231}Był to bowiem rok, w którym naziści
{1235}{1331}wysłali do państw neutralnych|niezwykłych posłańców,
{1335}{1406}próbując zasiać pomiędzy aliantami|ziarno niezgody.
{1410}{1481}Rozumiecie, panowie, o czym rozmawiamy?
{1485}{1531}Niemcom grunt siÄ™ pali pod nogami.
{1535}{1581}WskazujÄ… to wszystkie znaki|na niebie i ziemi.
{1585}{1655}Chcą negocjować.
{1710}{1756}W miarę jak alianci|dowiadywali się coraz więcej o Auschwitz,
{1760}{1806}rosły naciski na nich -
{1810}{1889}co mają zamiar uczynić?
{1960}{2056}Chcieliśmy, żeby zbombardowali obóz.
{2060}{2146}Setki samolotów przelatywały,
{2160}{2231}wypatrywaliśmy - i ciągle żadnych bomb.
{2235}{2306}Oto opowieść o Auschwitz w 1944 roku,
{2310}{2381}widzianym oczami hitlerowców i aliantów;
{2385}{2431}opowieść o śmierci,
{2435}{2512}oszustwie i tajemnicy.
{2860}{2956}AUSCHWITZ|Naziści i "Ostateczne Rozwiązanie"
{2960}{3048}Odcinek 5|SZALEŃSTWO ZABIJANIA
{3185}{3256}Znacząca większość ludzi,
{3260}{3306}których zgładzono w Auschwitz w roku 1944,
{3310}{3406}pochodziła z jednego tylko kraju - Węgier.
{3410}{3456}W marcu 1944 roku
{3460}{3531}niemieccy żołnierze wkroczyli do Budapesztu.
{3535}{3581}Węgry były krajem bardzo bogatym -
{3585}{3631}dla nazistów zatem:|odpowiednim do splądrowania.
{3635}{3706}Choć wcześniej Węgry|były sprzymierzone z Rzeszą,
{3710}{3756}nie był to wiarygodny partner,
{3760}{3831}przynajmniej z punktu widzenia Hitlera.
{3835}{3881}Także dlatego, że Węgrzy odmawiali deportacji
{3885}{3973}760 tysięcy tamtejszych Żydów.
{4035}{4106}Natychmiast po wkroczeniu do Budapesztu
{4110}{4181}SS zorganizowało spotkanie|z węgierskim Żydem - Joelem Brandem,
{4185}{4231}jedną z czołowych postaci
{4235}{4330}Komitetu Ratunkowego i Pomocy Żydom.
{4385}{4456}25 kwietnia 1944 roku
{4460}{4556}miał się spotkać|z podpułkownikiem SS Adolfem Eichmannem.
{4560}{4606}Wiadomo, o czym rozmawiali,
{4610}{4681}z późniejszego przesłuchania Branda|przez brytyjski wywiad,
{4685}{4777}a także z jego powojennych zeznań.
{4785}{4831}Eichmann, znany już
{4835}{4881}jako organizator masowego uśmiercania Żydów,
{4885}{4985}miał złożyć Brandowi zaskakującą ofertę:
{5085}{5181}«- Jestem gotów sprzedać Panu milion Å»ydów.
{5185}{5256}Których Pan chce?
{5260}{5306}Kobiety i mężczyźni w wieku reprodukcyjnym?
{5310}{5379}Dzieci? Starcy?
{5410}{5494}ProszÄ™, niech Pan usiÄ…dzie.
{5510}{5556}Panie pułkowniku...
{5560}{5606}żąda Pan ode mnie, bym zdecydował,
{5610}{5656}kto ma żyć, a kto umrzeć.
{5660}{5731}Nie mogę tego zrobić.
{5735}{5830}Nie chcę gubić żadnego z tych ludzi.
{5885}{5931}Panie Brand, nie mogę Panu sprzedać
{5935}{6019}wszystkich Żydów w Europie.
{6035}{6124}Ale jeden milion mogę wypuścić.
{6160}{6231}InteresujÄ… nas towary, nie pieniÄ…dze.
{6235}{6304}Proszę wyjechać
{6310}{6406}i skontaktować się|ze swoimi międzynarodowymi władzami i aliantami.
{6410}{6513}A potem proszę wrócić z konkretną ofertą.
{6585}{6631}Próbowaliśmy zrozumieć, co się dzieje.
{6635}{6706}*Peretz Révész -|*Komitet Ratunkowy i Pomocy, WÄ™gry
{6710}{6806}Nie dało się wykluczyć, że Niemcy nas zwodzą.
{6810}{6909}Tylko nie mogliśmy zrozumieć: dlaczego?
{6985}{7031}Jednak równoczesne wydarzenia w innym miejscu
{7035}{7081}każą wątpić w szczerość zamiarów nazistów,
{7085}{7156}jeśli idzie o "sprzedaż"|miliona węgierskich Żydów.
{7160}{7231}Bowiem ten czÅ‚owiek:|podpuÅ‚kownik SS Rudolf Höss,
{7235}{7310}wracał do Auschwitz.
{7335}{7381}W listopadzie poprzedniego roku
{7385}{7431}Hössa pozbawiono pierwotnej funkcji|komendanta obozu
{7435}{7527}i awansowano na posadÄ™ w Berlinie.
{7535}{7606}Teraz wydano mu rozkaz powrotu do obozu:
{7610}{7713}miał nadzorować zagładę węgierskich Żydów.
{7735}{7781}Höss, zaprzysiÄ™gÅ‚y nazista,
{7785}{7831}zaczął organizować|w macierzystym obozie Auschwitz
{7835}{7881}spotkania z udziałem|swoich starszych oficerów.
{7885}{7931}*z "Autobiografii" Rudolfa Hössa:
{7935}{7981}«Auschwitz miaÅ‚ siÄ™ stać
{7985}{8056}największym ośrodkiem eksterminacyjnym|wszech czasów.
{8060}{8106}Powody stojÄ…ce za programem eksterminacji
{8110}{8156}uważałem za słuszne.
{8160}{8231}Antysemityzm nie był niczym nowym -
{8235}{8281}istniał zawsze i na całym świecie.
{8285}{8356}Po prostu zaczęło być o nim głośno,
{8360}{8482}kiedy Żydzi posunęli się za daleko|w swojej żądzy władzy.
{8510}{8581}Powodowany takimi uprzedzeniami Höss
{8585}{8681}przygotowywał się na przybycie|węgierskich Żydów do Auschwitz-Birkenau -
{8685}{8756}2 mile od macierzystego obozu.
{8760}{8806}Nadzorował ukończenie nowej linii kolejowej,
{8810}{8856}która pozwalała kierować nowe transporty
{8860}{8941}bezpośrednio do Birkenau.
{9185}{9231}To Birkenau - na poły obóz koncentracyjny,
{9235}{9306}na poły ośrodek eksterminacji -
{9310}{9406}było od 1942 roku dla obozu Auschwitz|"filią" masowej zagłady.
{9410}{9456}Osadzano tu nie tylko Żydów,
{9460}{9506}ale także polskich więźniów politycznych
{9510}{9606}i wszystkich innych, których naziści uznawali|za zagrożenie dla swojej władzy.
{9610}{9681}Motorem działalności Birkenau
{9685}{9731}były cztery krematoria z komorami gazowymi,
{9735}{9781}w których ofiary uśmiercano,
{9785}{9859}a ich ciała palono.
{10010}{10106}*Stanisław Hantz -|*polski więzień polityczny w Auschwitz
{10110}{10156}... Czego nie można pokazać,
{10160}{10239}zwłaszcza w Brzezince -
{10260}{10343}swąd, z palących się ciał.
{10460}{10506}To szło daleko -
{10510}{10581}kilometry od obozu.
{10585}{10631}Nie było tak,|że ten ogień się palił jeden dzień,
{10635}{10706}a potem zgasło i tyle.
{10710}{10781}To się paliło całymi miesiącami.
{10785}{10856}Czy deszcz, czy śnieg padał,
{10860}{10950}ten ogień bez przerwy się palił.
{11035}{11106}Höss i jego esesmani
{11110}{11181}przewidywali, że wobec liczby ludzi,|jaka miała tu zostać uśmiercona,
{11185}{11281}piece krematoryjne nie nadążą|z paleniem zwłok.
{11285}{11398}Dlatego przygotowano|wielkie doły do palenia ciał.
{11410}{11456}W maju 1944 roku odwiedził Auschwitz|prominentny gość -
{11460}{11551}Adolf Eichmann we własnej osobie.
{11610}{11685}Höss znaÅ‚ go dobrze:
{11710}{11781}«Eichmann byÅ‚ opÄ™tany przez swojÄ… misjÄ™.
{11785}{11856}Był przekonany,|że akcja eksterminacji Żydów jest konieczna,
{11860}{11906}by ustrzec naród niemiecki
{11910}{12006}przed przyszłymi|zbrodniczymi zamiarami Żydów.
{12010}{12125}*Eliezer Einsenschmidt -|*żydowski więzień Auschwitz
{12135}{12181}Pamiętam wizytę Eichmanna.
{12185}{12256}To, jak wyglądał.
{12310}{12381}Wszyscy esesmani mieli ten sam wyraz twarzy -
{12385}{12469}zawsze mieli mord w oczach.
{12485}{12556}Chcieli pokazać, jacy są ważni,
{12560}{12652}pokazać, jacy z nich ważni ludzie.
{12710}{12756}Eichmann mniej więcej w tym samym czasie,
{12760}{12856}w którym organizował|deportacje węgierskich Żydów,
{12860}{12931}zezwolił Brandowi 17 maja 1944 roku|opuścić Węgry.
{12935}{12981}Zadaniem Branda było dowiedzieć się,
{12985}{13031}czy alianci chcieliby pójść na wymianę:
{13035}{13135}10 tysięcy ciężarówek za 1 milion Żydów.
{13235}{13306}Brand musiał się spieszyć -
{13310}{13404}deportacje na Węgrzech już ruszyły.
{13460}{13506}OperacjÄ™ przeprowadzano teraz
{13510}{13626}przy istotnej współpracy|ze strony węgierskich władz.
{13735}{13781}W niewielkim miasteczku Sárvár,
{13785}{13856}w pobliżu granicy z Austrią,
{13860}{13931}Alice Lok Cahana, jej starsza siostra Edith,|a także reszta rodziny,
{13935}{14006}przygotowywali siÄ™ do wyjazdu.
{14010}{14056}Skojarzyło mi się to
{14060}{14131}ze scenÄ… ucieczki z Egiptu.
{14135}{14206}Zobaczyliśmy wagony bydlęce!
{14210}{14256}Powiedziałam do siostry: To pomyłka!
{14260}{14306}Podstawili wagony bydlęce!
{14310}{14423}Chyba nie chcą,|żebyśmy jechali w takich wagonach!
{14660}{14706}Wsiedliśmy więc do wagonu bydlęcego,
{14710}{14781}zasunięto za nami drzwi.
{14785}{14831}Mieliśmy wiadro,
{14835}{14906}miało służyć za toaletę,
{14910}{14980}i wiadro z wodÄ….
{14985}{15056}Powiedziałam Edith: żeby nie wiem co,
{15060}{15131}nie skorzystam z tego wiadra,
{15135}{15206}przy tych wszystkich ludziach.
{15210}{15256}I tak chodziłyśmy we dwie
{15260}{15345}w róg tego wagonu bydlęcego.
{15535}{15581}Joel Brand dotarł do Stambułu|w neutralnej Turcji
{15585}{15645}19 maja.
{15685}{15756}Spotkał się z przedstawicielami wielu grup,
{15760}{15806}związanych z żydowską wspólnotą w Palestynie,
{15810}{15886}w hotelu Pera Palace.
{15910}{16006}Rozumiecie, panowie, o czym rozmawiamy?
{16010}{16056}Niemcom grunt siÄ™ pali pod nogami.
{16060}{16106}WskazujÄ… to wszystkie znaki|na niebie i ziemi.
{16110}{16180}Chcą negocjować.
{16185}{16281}Dlaczego nie ma tu nikogo|z przywództwa w Jerozolimie?
{16285}{16331}To kwestia dni, moze godzin -|Eichmann nie będzie czekać.
{16335}{16431}Codziennie upychają w wagonach|po 12 tysięcy ludzi.
{16435}{16481}Musimy wysłać|telegram do Jerozolimy, natychmiast.
{16485}{16581}I naciskać na kogoś,|kogo nazwisko coś znaczy w świecie -
{16585}{16680}Chaima Weizmanna czy Moshe Shertoka.
{16710}{16781}Joel, nie da się wysłać telegramu -
{16785}{16831}nigdy nie wiadomo, czy dotrÄ… na czas
{16835}{16881}i czy to w ogóle ma sens.
{16885}{16931}Musimy wysłać kuriera.
{16935}{16981}Jest pociÄ…g, pojutrze.
{16985}{17031}To potrwa za długo!
{17035}{17106}Dlaczego nie samolotem, choćby dziś?
{17110}{17156}To nie jest takie Å‚atwe, Joel.
{17160}{17231}Nie mamy samolotu.
{17235}{17306}Podczas gdy Brand natrafiał|na pierwsze przeszkody dla swej misji,
{17310}{17420}węgierscy Żydzi docierali|do Auschwitz-Birkenau.
{17460}{17506}Zakaz wykonywania zdjęć
{17510}{17581}był w Auschwitz zasadą generalną,
{17585}{17631}ale jeden z esesmanów zarejestrował
{17635}{17734}przybycie tego węgierskiego transportu.
{17760}{17856}Nikt nie wie, dlaczego zrobiono te zdjęcia.
{17860}{17931}Zawierają one jednak|najbardziej wartościowy zapis
{17935}{18039}i potwierdzenie tego, co miało tam miejsce.
{18235}{18306}Hitlerowcy chcieli sprawdzić,
{18310}{18381}kto jest zdolny|do pracy przymusowej, a kto nie.
{18385}{18431}Wstępna część procesu selekcji
{18435}{18506}polegała na oddzieleniu|mężczyzn od kobiet z dziećmi.
{18510}{18556}Następnie z każdej z grup wybierano tych,
{18560}{18650}którzy mieli umrzeć natychmiast.
{18660}{18731}Kiedy przybyliśmy na miejsce,|powiedziałam do Edith:
{18735}{18806}Już nic nas gorszego nie spotka|niż ten wagon.
{18810}{18856}Byłam pewna, że będziemy musiały pracować
{18860}{18931}i że dzieci dostaną lepsze jedzenie.
{18935}{18981}I oni mówią wtedy:
{18985}{19059}"Dzieci idÄ… osobno,
{19085}{19131}w innej... grupie.
{19135}{19220}Idź, ustaw się z dziećmi! ".
{19260}{19306}Alice, która przyjechała do Auschwitz|wraz z rodziną,
{19310}{19356}w jednym z takich transportów jak ten,
{19360}{19431}zdecydowała, że zostanie|wśród matek z dziećmi.
{19435}{19548}Nie mogła wybrać|bardziej niebezpiecznego miejsca.
{19610}{19701}Poszłam do tej grupy z dziećmi.
{19735}{19806}Byłam dość wysoka jak na swój wiek...
{19810}{19881}i nagle niemiecki żołnierz spytał mnie:
{19885}{19931}"Masz dzieci? ".
{19935}{19981}Odpowiedziałam, po niemiecku:
{19985}{20056}Skądże, mam tylko 15 lat.
{20060}{20156}I wtedy przesunÄ…Å‚ mnie do tej drugiej grupy.
{20160}{20231}Ta chwila ocaliła jej życie:
{20235}{20306}została zabrana z grupy matek z dziećmi,
{20310}{20381}z której wszyscy mieli zginąć|niemal natychmiast,
{20385}{20431}i znalazła się wśród|młodych i zdrowych kobiet,
{20435}{20525}które wybrano do pracy w obozie.
{20885}{20931}Moment selekcji,|utrwalony na tych fotografiach,
{20935}{21006}trwał dosłownie sekundy.
{21010}{21106}Tej procedurze poddawano|wszystkich nowo przybyłych do obozu Żydów.
{21110}{21156}Paru Niemców rozdzielało nas:
{21160}{21231}*Morris Venezia - żydowski więzień Auschwitz,|*przybył do obozu w kwietniu 1944 r.
{21235}{21281}Jak widział starca, pokazywał na prawo,
{21285}{21331}a jak młodego - na lewo.
{21335}{21421}W ten sposób nas rozdzielali.
{21435}{21506}Dróżką w prawo zabierali ich
{21510}{21591}prosto do komory gazowej.
{22110}{22181}*Dario Gabbai - żydowski więzień Auschwitz,|*przybył do obozu w kwietniu 1944 r.
{22185}{22256}Moja rodzina była już martwa,
{22260}{22331}była już w krematorium.
{22335}{22406}Zginęli, prawie natychmiast.
{22410}{22481}ZabierajÄ… prosto do krematorium -
{22485}{22588}i po kilku godzinach już się nie istnieje.
{22785}{22856}Średnio 75% ludzi|przyjeżdżających transportami z Węgier
{22860}{22963}szło po selekcji na natychmiastową śmierć.
{23135}{23206}Podczas gdy trwały transporty do Auschwitz,
{23210}{23281}Joel Brand udał się do Aleppo w Syrii.
{23285}{23331}11 czerwca 1944 roku
{23335}{23431}spotkał się z przedstawicielami|Agencji Żydowskiej.
{23435}{23506}W spotkaniu uczestniczył też|major brytyjskiego kontrwywiadu,
{23510}{23581}który nagrywał rozmowę.
{23585}{23656}Brand miał usłyszeć złe wieści.
{23660}{23774}Co się stanie,|jeśli Pan nie wróci do Budapesztu?
{23785}{23881}Towarzyszu Shertok,|wszyscy węgierscy Żydzi zostaną zgładzeni.
{23885}{23931}Dwa miesiące - i nikt nie zostanie przy życiu,
{23935}{24016}jak w getcie warszawskim.
{24085}{24181}Drogi Joelu,|muszę Panu powiedzieć bolesną rzecz:
{24185}{24256}nie może Pan wrócić do Budapesztu.
{24260}{24366}Brytyjczycy żądają, by udał się Pan do Kairu.
{24435}{24531}Czy to oznacza, że Brytyjczycy|zatrzymają mnie jak jeńca?
{24535}{24606}Zdajecie sobie sprawÄ™ z tego, co robicie?
{24610}{24681}To jest zwykłe morderstwo.
{24685}{24756}Jeśli nie wrócę, nasz naród czeka rzeź.
{24760}{24856}A moja żona, moja matka, dzieci -|pójdą jako pierwsi.
{24860}{24906}Przybywam tu jako posłaniec.
{24910}{24956}Ale nie jako posłaniec wroga!
{24960}{25046}Niemcy są także MOIM wrogiem!
{25085}{25131}Jestem posłańcem miliona ludzi,
{25135}{25181}na których wydano wyrok śmierci!
{25185}{25256}Ich życie jest w moich rękach!
{25260}{25331}Kto wam dał prawo mnie aresztować?
{25335}{25415}Co ja zrobiłem Anglikom?
{25460}{25506}Brytyjczykom wydawało się, że rozumieją,
{25510}{25612}dlaczego naziści teraz proponują im układ:
{25685}{25766}Niemcy przegrywały wojnę.
{25785}{25881}Armia Czerwona maszerowała na Rzeszę.
{25985}{26031}Hitlerowcy twierdzili,
{26035}{26106}że ciężarówki, które chcieli otrzymać|w zamian za Żydów,
{26110}{26156}będą użyte tylko na froncie wschodnim -
{26160}{26258}a więc przeciw Związkowi Radzieckiemu.
{26285}{26331}Dowódca SS - Heinrich Himmler,
{26335}{26381}który stał za misją Branda,
{26385}{26476}chciał wbić klin między aliantów.
{26510}{26556}31 maja 1944 roku,
{26560}{26606}w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Londynie,
{26610}{26733}propozycje Branda omawiano|na zebraniu Gabinetu Wojennego.
{26760}{26831}Jego wnioski były następujące:
{26835}{26881}propozycja wymiany Żydów za ciężarówki|jest "szantażem"
{26885}{26956}i powinna zostać odrzucona.
{26960}{27006}Jednak w toku obrad
{27010}{27056}ujawnił się inny,|już mniej idealistyczny powód,
{27060}{27131}dla którego oferta miała być odrzucona.
{27135}{27181}Gdyby została przyjęta,
{27185}{27231}"konsekwencją mogłyby być kolejne oferty
{27235}{27331}przekazania w nasze ręce|jeszcze większej liczby Żydów".
{27335}{27381}Wkrótce po decyzji Brytyjczyków
{27385}{27456}także Amerykanie i Sowieci zgodzili się,
{27460}{27580}że wszelkie negocjacje z nazistami|są "niedopuszczalne".
{27635}{27681}Niemcy ciÄ…gle powtarzali,
{27685}{27756}że Żydzi są wszechpotężni.
{27760}{27840}Że Żydzi rządzą światem.
{27885}{27951}Wciąż mówili:
{27960}{28056}"Ameryka i Anglia robią to, co każą Żydzi".
{28060}{28160}A my mogliśmy zobaczyć, że to nieprawda.
{28235}{28306}Tymczasem alianci nie zdecydowali siÄ™
{28310}{28436}jawnie zakomunikować Niemcom swojej odmowy|tu, w Budapeszcie.
{28485}{28531}Dlatego żona Branda - Hansi,
{28535}{28606}wraz z Rudolfem Kasztnerem -|innym działaczem żydowskim,
{28610}{28656}wielokrotnie próbowała przekonywać Eichmanna,
{28660}{28706}by wykonał gest dobrej woli -
{28710}{28756}miałby on pokazać,
{28760}{28831}że hitlerowcom naprawdę zależy|na negocjacjach z aliantami.
{28835}{28881}Zarówno Kasztner, jak i Hansi Brand
{28885}{29006}opisywali później przebieg tych spotkań|w swoich zeznaniach.
{29010}{29106}«- Dlaczego nie oszczÄ™dzicie przynajmniej dzieci?
{29110}{29206}Możemy zapewnić, że się nimi zajmiemy.
{29210}{29281}Proszę mnie zrozumieć.
{29285}{29356}Mam zmyć żydowski brud.
{29360}{29461}Tu nie pomogÄ… ani lamenty, ani argumenty!
{29485}{29531}Pewnie Pan nie ma dzieci.
{29535}{29631}Dlatego Pan nawet dla nich nie ma litości.
{29635}{29706}Pozwala sobie Pani na zbyt wiele, Pani Brand.
{29710}{29756}Jeśli ma Pani ze mną rozmawiać w taki sposób,
{29760}{29806}radzę, by w ogóle|przestała Pani tu przychodzić.
{29810}{29869}Żegnam.
{29935}{29981}Eichmann nie miał zamiaru
{29985}{30101}ratować czyjegokolwiek życia|z pobudek humanitarnych.
{30110}{30156}Ale on i inni esesmani
{30160}{30249}byli otwarci na inne argumenty.
{30410}{30456}Ogłosili niebawem,
{30460}{30506}że jeden pociąg wypełniony Żydami
{30510}{30581}będzie mógł opuścić Budapeszt|i udać się do bezpiecznego miejsca,
{30585}{30681}jak to ujęli: "w geście dobrej woli".
{30785}{30831}Cena za miejsce w tym pociÄ…gu
{30835}{30915}wynosiła tysiąc dolarów.
{31085}{31160}30 czerwca 1944 roku
{31185}{31231}pociąg z 1.684 węgierskimi Żydami|na pokładzie
{31235}{31325}wyruszył z dworca w Budapeszcie.
{31385}{31456}Specjalna komisja,|w której zasiadał Rudolf Kasztner,
{31460}{31506}miała ustalić ostateczną listę pasażerów.
{31510}{31581}*Éva Speter -|*pasażerka "pociÄ…gu Kasztnera"
{31585}{31631}Lista Kasztnera była sporządzana
{31635}{31681}mniej więcej tak...
{31685}{31756}jak na ArkÄ™ Noego.
{31760}{31831}Wszystko i wszyscy|mieli być tam reprezentowani.
{31835}{31881}To miała być jedyna grupa Żydów z Europy,
{31885}{31931}jaka pozostanie przy życiu.
{31935}{32006}Miała więc być reprezentatywną próbą.
{32010}{32056}Była to jednak dziwna "Arka Noego".
{32060}{32106}Silnie nadreprezentowaną grupą pasażerów
{32110}{32156}byli członkowie rodziny Kasztnera
{32160}{32256}i mieszkańcy jego rodzinnego miasta|Kolozsvar (Cluj)
{32260}{32331}Miejsca przyznano także|kilkuset bogatym węgierskim Żydom -
{32335}{32406}płacili oni za miejsca dla tych wszystkich,|którzy zapłacić nie mogli.
{32410}{32456}Jeśli chcesz ocalić życie,
{32460}{32531}będziesz się chwytać każdego sposobu.
{32535}{32581}Także przestępczego, jeśli będzie trzeba -
{32585}{32656}żeby tylko ocalić własne życie.|Ono jest na pierwszym miejscu.
{32660}{32706}To ono jest najważniejsze,
{32710}{32801}cokolwiek by o tym ludzie mówili.
{32910}{32956}Kiedy byliśmy już w pociągu,
{32960}{33006}baliśmy się.
{33010}{33114}Nadal nie wiedzieliśmy, jaki los nas czeka.
{33160}{33206}Zgodnie z obietnicÄ… Eichmanna,
{33210}{33256}celem pociągu miała być neutralna Szwajcaria.
{33260}{33326}Ale nie była.
{33335}{33381}Pociąg zatrzymał się w Linzu, w Austrii.
{33385}{33431}Żydom kazano wysiąść
{33435}{33506}i udać się pod prysznic.
{33510}{33606}Stałam zupełnie nago przed lekarzem
{33610}{33681}i patrzyłam mu bardzo dumnie prosto w oczy.
{33685}{33756}Żeby zobaczył, jak Żydówka,
{33760}{33831}jak dumna Żydówka idzie na śmierć.
{33835}{33906}Większość z nas już wiedziała,
{33910}{33981}że z pryszniców w Auschwitz
{33985}{34074}nie leci żadna woda, tylko gaz.
{34085}{34156}I wtedy poleciała na nas|wspaniała, ciepła woda.
{34160}{34231}Potem z powrotem się ubraliśmy|i wróciliśmy do pociągu.
{34235}{34281}To było bardzo...
{34285}{34331}kojące doświadczenie,
{34335}{34445}po tym jak wszyscy|byliśmy tam gotowi na śmierć.
{34460}{34531}Pociąg skierował się do obozu|Bergen-Belsen na terenie Niemiec,
{34535}{34606}w którym jego pasażerowie|mieli spędzić sześć miesięcy,
{34610}{34656}zanim hitlerowcy zezwolili niemal wszystkim
{34660}{34754}na podróż do neutralnej Szwajcarii.
{34810}{34856}1.600 węgierskich Żydów,
{34860}{34906}którzy odjechali w czerwcu|"pociągiem Kasztnera",
{34910}{34981}stanowiło mniej niż pół procenta|wszystkich węgierskich Żydów,
{34985}{35076}których deportowano do Auschwitz.
{35110}{35181}Wiosna i wczesne lato 1944 roku
{35185}{35281}miały być najbardziej niesławnym okresem|w całej historii obozu.
{35285}{35356}Cztery krematoria z komorami gazowymi
{35360}{35481}z trudem mogły podołać wielkim liczbom ludzi,|które zamierzano uśmiercić.
{35485}{35531}Dwa z nich znajdowały się tu -
{35535}{35581}w zachodniej części kompleksu Birkenau.
{35585}{35686}Tu komory gazowe znajdowały się na ziemi.
{35710}{35756}Dwa pozostałe umiejscowiono|w pobliżu toru kolejowego,
{35760}{35831}który wiódł nowo przybyłych|do samego serca Birkenau.
{35835}{35940}Tu komory gazowe znajdowały się w piwnicach.
{36060}{36131}Hitlerowcy znacząco zwiększyli|liczbę żydowskich więźniów,
{36135}{36181}przydzielonych do Sonderkommando,
{36185}{36231}które pracowało w krematoriach -
{36235}{36281}po to, by móc dotrzymać kroku|wielkim liczbom ludzi,
{36285}{36356}jakie zamierzali uśmiercić.
{36360}{36406}Do tego stopnia,
{36410}{36481}że krematorium i komorę gazową taką jak ta
{36485}{36531}obsługiwało około stu Żydów
{36535}{36616}i tylko czterech Niemców.
{36735}{36781}Cierpienia, jakim poddawano|członków Sonderkommando,
{36785}{36831}których pod groźbą natychmiastowej śmierci
{36835}{36906}zmuszano do uczestnictwa|w procesie zabijania,
{36910}{36981}są jednym z najbardziej wstrząsających rozdziałów|w całej historii Auschwitz.
{36985}{37056}*Morris Venezia -|*członek żydowskiego Sonderkommando w Auschwitz
{37060}{37106}Kiedy ludzie byli w komorze gazowej,
{37110}{37206}można było usłyszeć głosy wołające: "Boże! ".
{37210}{37281}To było tak, jakby te głosy
{37285}{37373}dochodziły z jakichś podziemi.
{37385}{37431}I... ciągle słyszę te krzyki,
{37435}{37506}ciÄ…gle mam je w uszach!
{37510}{37556}W tych kolumnach z drucianej siatki
{37560}{37606}lądowały kryształki Cyklonu B,
{37610}{37681}który był wsypywany|przez hitlerowców od góry.
{37685}{37731}Chociaż każdorazowo to naziści
{37735}{37806}dokonywali samego aktu morderstwa,
{37810}{37881}to właśnie na więźniach z Sonderkommando
{37885}{37931}spoczywał potworny obowiązek|przenoszenia ciał,
{37935}{37981}Å‚adowania ich do niewielkiej windy
{37985}{38031}i przewożenia w górę, na parter,
{38035}{38081}a także palenia ciał w piecach krematoryjnych
{38085}{38186}i - coraz częściej - na wolnym powietrzu.
{38310}{38356}Kiedy przyjeżdżał wielki transport...
{38360}{38406}z Węgier,
{38410}{38481}to się działo codziennie,
{38485}{38556}chcieli z nimi skończyć szybko.
{38560}{38646}Po to były potrzebne te doły.
{38810}{38856}Na tej fotografii z 1944 roku,
{38860}{38931}którą z narażeniem życia|wykonał jeden z członków Sonderkommando,
{38935}{39042}widać ciała|leżące tuż obok dołu kremacyjnego.
{39235}{39281}Codziennie palili te trupy,
{39285}{39381}co dzień, co dzień, co dzień...|Człowiek się przyzwyczaja.
{39385}{39431}Gdyby się nad tym zastanawiał,
{39435}{39506}też skończyłby z kulą w głowie.
{39510}{39584}Było się jak robot.
{39635}{39681}Od czasu do czasu,
{39685}{39731}kiedy mordowano mniejsze grupy więźniów,
{39735}{39825}nie korzystano z komór gazowych.
{39835}{39931}Członkowie Sonderkommando musieli wtedy|niemal towarzyszyć oprawcom.
{39935}{40006}Musieliśmy ich zabierać,
{40010}{40110}prowadzić pojedynczo, trzymając za uszy,
{40135}{40181}a z tyłu stał esesman
{40185}{40256}i strzelał im w plecy.
{40260}{40306}Oni upadali,
{40310}{40380}było pełno krwi,
{40385}{40471}pełno krwi zmieszanej z wodą.
{40735}{40806}Po pewnym czasie nic się już nie wie,
{40810}{40881}nic do człowieka nie dociera.
{40885}{40956}Właśnie tak sumienie chowa się w środku
{40960}{41006}i zostaje tam - aż do dziś.
{41010}{41100}Tak jakby ktoś inny był we mnie,
{41110}{41181}mówi mi od czasu do czasu,|kiedy się budzę:
{41185}{41301}"Co się stało?|Dlaczego my robiliśmy takie rzeczy? ".
{41335}{41406}Wtedy alianci już wiedzieli o tym miejscu
{41410}{41501}i jego roli jako ośrodka zagłady.
{41510}{41581}Od pierwszych miesięcy 1944 roku
{41585}{41631}stopniowo wzrastała wiedza aliantów|na temat tego,
{41635}{41681}co siÄ™ tu odbywa.
{41685}{41756}Było to możliwe dzięki ucieczkom|garstki więźniów Auschwitz,
{41760}{41856}a także wysiłkowi polskiego ruchu oporu.
{41860}{41906}Uwieńczeniem tej pracy był dokument,
{41910}{41981}w którym zebrano|wszystkie dostępne informacje.
{41985}{42103}Dokument stał się znany jako|"Protokoły Oświęcimskie".
{42110}{42181}Raport zawierał też rysunki,
{42185}{42306}opisujące umiejscowienie|krematoriów i komór gazowych w Birkenau.
{42310}{42356}W rezultacie, od czerwca 1944 roku,
{42360}{42406}organizacje żydowskie domagały się
{42410}{42506}zbombardowania komór gazowych|i linii kolejowych prowadzących do Auschwitz.
{42510}{42581}Żądania te dotarły do amerykańskiego rządu
{42585}{42717}ledwie kilka tygodni|po lądowaniu na plażach Normandii w Dniu "D".
{42760}{42806}Asystent sekretarza stanu, John McCloy,
{42810}{42856}odrzucił te apele, twierdząc,
{42860}{42906}że bombardowanie jest "niewykonalne"
{42910}{42956}i doprowadziłoby do|"rozdrabniania znaczącego wysiłku lotniczego",
{42960}{43006}który był potrzebny gdzie indziej.
{43010}{43056}Pewne wyjaśnienie tego,
{43060}{43106}że McCloy tak usilnie sprzeciwiał się|żądaniom bombardowań,
{43110}{43181}można odnaleźć w memorandum,|przeznaczonym na użytek wewnętrzny.
{43185}{43256}Asystent McCloyła, pułkownik Gerhardt,|pisał w nim m. in.:
{43260}{43306}"Wiem, że kazał mi Pan|ukręcić łeb sprawie... ".
{43310}{43356}W Anglii raz jeszcze proponowano Amerykanom,
{43360}{43431}by przychylili się do żądań|zbombardowania Auschwitz.
{43435}{43523}I na tym sprawa się skończyła.
{43560}{43631}Jednak Amerykanie włączyli się|w sierpniu 1944 roku,
{43635}{43706}bombardujÄ…c budowanÄ… przez I.G. Farben|fabrykÄ™ w Monowicach -
{43710}{43756}zaledwie 4 mile od Birkenau.
{43760}{43806}*Libuša Breder -|*żydowska więźniarka Auschwitz
{43810}{43904}Słyszeliśmy nadlatujące samoloty.
{43935}{43981}Chcieliśmy, żeby zbombardowali obóz.
{43985}{44075}Przynajmniej moglibyśmy uciekać.
{44085}{44171}Setki samolotów przelatywały,
{44185}{44231}patrzyliśmy na niebo - żadnych bomb.
{44235}{44320}Nie mogliśmy tego zrozumieć.
{44335}{44406}Zapomniał o nas zupełnie Bóg,
{44410}{44456}zapomnieli o nas ludzie,|którzy prowadzili tę wojnę.
{44460}{44531}Nic ich nie obchodziło to,|co się tam działo,
{44535}{44626}mimo że wiedzieli, co się działo.
{44635}{44706}Podczas lotu rozpoznawczego,|przeprowadzonego 25 sierpnia,
{44710}{44823}Amerykanie wykonali to zdjęcie|Auschwitz-Birkenau.
{44860}{44906}Nie wiadomo jednak, czy byłoby możliwe
{44910}{44981}zniszczenie drogą precyzyjnego bombardowania|krematoriów i komór gazowych,
{44985}{45031}wyraźnie widocznych tutaj.
{45035}{45081}Nie wiadomo też,
{45085}{45156}czy powstrzymałoby to hitlerowców|przed kontynuowaniem uśmiercania w Auschwitz.
{45160}{45287}To jedne z najbardziej|nierozstrzygniętych kwestii w historii.
{45360}{45406}Wiadomo natomiast na pewno,
{45410}{45481}że odniosły skutek protesty,
{45485}{45556}jakie kilka zagranicznych rządów|wystosowało wobec deportacji;
{45560}{45655}także rządy brytyjski i amerykański.
{45760}{45831}Apogeum tych nacisków|przypadło na początek lipca.
{45835}{45906}Węgrzy przechwycili wówczas depeszę,|w której pojawiło się żądanie
{45910}{46006}ukarania wszystkich członków węgierskiego rządu,|którzy mieli coś wspólnego z deportacjami.
{46010}{46056}Węgierski premier, Dome Sztojay,
{46060}{46131}i Edmund Veesenmayer,|pełnomocnik Hitlera na Węgrzech,
{46135}{46206}spotkali się w celu omówienia depeszy.
{46210}{46256}Wiadomo, o czym rozmawiali,|ze szczegółowego raportu,
{46260}{46374}jaki Veesenmayer|wysłał następnego dnia do Berlina.
{46385}{46467}I mamy jeszcze telegram,
{46510}{46633}są w nim nazwiska|70 węgierskich i niemieckich urzędników,
{46660}{46791}którzy są uważani za kluczowe osoby|odpowiedzialne za deportacje.
{46985}{47056}A wśród nich i moje.
{47060}{47139}I Pańskie, rzecz jasna.
{47210}{47312}Nie robią na mnie wrażenia takie groźby.
{47485}{47556}Ale tego typu groźby i protesty|ze strony społeczności międzynarodowej
{47560}{47606}wywarły wpływ na głowę państwa -
{47610}{47681}admirała Horthyego.
{47685}{47731}Szala wojny przechylała się|na niekorzyść nazistów,
{47735}{47781}toteż Horthy uznał,
{47785}{47881}że czas się zdystansować|od słabnącego sojusznika.
{47885}{47956}7 lipca Horthy poinformował Niemców,
{47960}{48031}że deportacje Żydów muszą się zakończyć.
{48035}{48142}Węgierskie władze|miały zaprzestać współpracy.
{48260}{48356}Już po oficjalnym wstrzymaniu|transportów z Węgier,
{48360}{48431}uwaga hitlerowców z Auschwitz skupiła się|na grupie więźniów,
{48435}{48481}którzy już od pewnego czasu|byli osadzeni w obozie:
{48485}{48550}na Cyganach.
{48610}{48681}Mieszkali oni całymi rodzinami
{48685}{48756}w niemal najgorszych warunkach w obozie.
{48760}{48867}*Franz Rosenbach -|*cygański więzień Auschwitz
{48885}{48931}Warunki były straszne,|w tych samych blokach
{48935}{49006}żyły małe dzieci i dorośli -|większość z nich chora.
{49010}{49081}Wszyscy tam byli wymieszani.
{49085}{49131}Dzieci krzyczały: "Mamo, jestem głodny,
{49135}{49181}daj mi jeść, daj mi pić! ",
{49185}{49281}ale nie mogły pić wody - z uwagi na tyfus.
{49285}{49356}Franz Rosenbach ocalał tylko dlatego,
{49360}{49431}że przeniesiono go gdzie indziej|do pracy przymusowej.
{49435}{49506}Ale w Auschwitz zginęła jego matka
{49510}{49648}wraz z 21 tysiącami Cyganów|z 23 tysięcy, jakie znalazły się w obozie.
{49710}{49756}Były takie chwile...
{49760}{49831}Takie, o których wolałoby się nie myśleć.
{49835}{49881}To wszystko, co nam wtedy zrobiono...
{49885}{49931}Człowiek się zastanawiał: dlaczego?
{49935}{49981}Byliśmy bici, kopani, poniżani -
{49985}{50031}ale nikt nie wiedział, dlaczego.
{50035}{50081}Nie miało się pojęcia, dlaczego.
{50085}{50180}A to tylko dlatego, że byliśmy inni.
{50210}{50269}Cyganie
{50385}{50431}Cyganie ucierpieli|pod rządami hitlerowców bardziej,
{50435}{50542}niż jakakolwiek inna grupa -|nie licząc Żydów.
{50710}{50781}Naziści uważali ich za "aspołecznych",
{50785}{50831}gardzili ich trybem życia
{50835}{50940}i sądzili, że są oni "rasowo niebezpieczni".
{51110}{51181}Wieczorem 2 sierpnia 1944 roku
{51185}{51306}hitlerowcy przystąpili do likwidacji|"obozu cygańskiego".
{51410}{51456}To miała być jedna|z najbardziej przerażających nocy
{51460}{51544}w historii obozu Auschwitz.
{51560}{51631}*Alice Lok Cahana -|*żydowska więźniarka Auschwitz
{51635}{51681}Nasz barak był bardzo blisko|obozu cygańskiego,
{51685}{51761}wszystko słyszałyśmy.
{51785}{51856}Ta noc była niewiarygodna.
{51860}{51906}wypełniona wrzaskiem i płaczem,
{51910}{51970}i dym...
{51985}{52062}Straszne były odgłosy.
{52085}{52156}Zabierali Cyganów
{52160}{52206}i ci Cyganie płakali,
{52210}{52301}bo wiedzieli, gdzie sÄ… zabierani.
{52435}{52506}*Władysław Szmyt -|*polski więzień polityczny Auschwitz
{52510}{52556}Wszyscy oni siÄ™ bronili,
{52560}{52606}bronili się do samego końca.
{52610}{52681}Gryźli, drapali...
{52685}{52756}Niemcy wjechali tam ciężarówkami.
{52760}{52806}Wrzucali do nich dzieci
{52810}{52856}i jeśli któreś potem wyskoczyło,
{52860}{52906}tłukli je w rękę albo nogę drewnianą pałką,
{52910}{52956}łamali i wrzucali z powrotem na ciężarówkę -
{52960}{53031}Tak żeby nie mogły wyskoczyć znowu -
{53035}{53144}a nie mogły,|bo kończyny zwisały im bezwładnie.
{53160}{53231}Kiedy to zobaczyłem, zacząłem wrzeszczeć.
{53235}{53306}I złapali mnie - Polacy -
{53310}{53431}bo bali się, że Niemcy mogą|wrzucić do środka granat czy coś podobnego.
{53435}{53481}Zawinęli mnie w koc, żebym się uspokoił
{53485}{53559}i siedzieli ze mnÄ….
{53585}{53656}Cyganów zabrano do krematoriów -
{53660}{53731}większość tutaj, do krematorium V -
{53735}{53831}i zamordowano w jego komorach gazowych.
{53835}{53906}Do jesieni 1944 roku -
{53910}{53956}po tym, jak zamordowano tutaj Cyganów
{53960}{54006}i ustały masowe transporty z Węgier
{54010}{54081}oraz likwidowanego łódzkiego getta w Polsce -
{54085}{54156}liczba więźniów uśmiercanych w Auschwitz
{54160}{54206}spadła do mniej niż tysiąca dziennie
{54210}{54281}z 10 tysięcy w szczytowym okresie w maju.
{54285}{54356}Członkowie Sonderkommand,|które pracowały w tych komorach gazowych,
{54360}{54431}zaczęli się obawiać o własne życie.
{54435}{54506}Wymieniali nas.
{54510}{54556}Zawsze wiedzieliśmy,
{54560}{54606}że nasze dni są już policzone.
{54610}{54681}Nie wiedzieliśmy tylko, kiedy nastąpi koniec.
{54685}{54731}Tutaj, w krematorium IV,
{54735}{54831}około godziny 13.30 w sobotę,|7 października 1944 roku,
{54835}{54931}członkowie Sonderkommando stawili opór.
{54935}{54981}Podpalili oni krematorium,
{54985}{55031}i - uzbrojeni w oskardy i kamienie -
{55035}{55106}zaatakowali strażników z SS.
{55110}{55156}W tym samym czasie bunt wzniecili także
{55160}{55256}członkowie Sonderkommando w krematorium II.
{55260}{55331}Po kilkuminutowej walce wręcz z esesmanami,
{55335}{55406}niektórym udało się zbiec|do pobliskiego lasu.
{55410}{55512}Wszystkich jednak wyłapano i rozstrzelano.
{55535}{55581}Zemsta SS dosięgła także tych|członków Sonderkommando,
{55585}{55656}którzy nie brali udziału w buncie.
{55660}{55731}*Hendryk Mandelbaum -|*członek żydowskiego Sonderkommando w Auschwitz
{55735}{55781}Oni nie wiedzieli, co mają z nami zrobić.
{55785}{55856}Odbyli jakÄ…Å› tam dyskusjÄ™
{55860}{55931}a potem kazali nam się kłaść,|twarzami do ziemi,
{55935}{56006}i trzymać ręce za głową.
{56010}{56099}I co trzeci był rozstrzeliwany.
{56110}{56181}Zginęli wtedy niektórzy z moich kolegów|z Sonderkommando,
{56185}{56277}a reszta musiała wracać do roboty.
{56285}{56356}Nie było dla nas nadziei.
{56360}{56434}Mówię, jak to było.
{56585}{56656}Nas nie zabili,
{56685}{56731}bo były tam cztery tysiące zwłok,
{56735}{56806}które musiały pójść do pieca.
{56810}{56896}A tylko my to mogliśmy robić.
{56910}{56956}I dlatego nas oszczędzili.
{56960}{57006}Ale już potem...
{57010}{57056}zabrali większość z nas.
{57060}{57106}Zostawili tylko 92.
{57110}{57204}Wszystkich innych zabrali i zabili.
{57260}{57331}W tym samym miesiącu,|w którym Sonderkommando podniosło bunt,
{57335}{57430}doszło do zamachu stanu na Węgrzech.
{57460}{57531}15 października 1944 roku
{57535}{57581}nieposłuszny reżim Horthyego został obalony
{57585}{57695}przez pronazistowskie bojówki|Strzałokrzyżowców.
{57735}{57831}Eichmann natychmiast wezwał na spotkanie|Rudolfa Kasztnera.
{57835}{57931}Kasztner sporządził później raport|z tego spotkania.
{57935}{58006}Jak Pan widzi, Doktorze - to znowu ja!
{58010}{58081}Proszę uważnie słuchać:
{58085}{58177}Nowy rząd działa na nasze rozkazy.
{58185}{58256}Teraz Żydzi z Budapesztu będą deportowani.
{58260}{58345}Ale tym razem - na piechotÄ™.
{58535}{58581}Żydzi budapeszteńscy,
{58585}{58656}którym aż do teraz udało się|uniknąć deportacji,
{58660}{58743}stali siÄ™ celem Eichmanna.
{58860}{58906}Mieli być wysłani nie do Auschwitz,|ale do Austrii,
{58910}{58981}gdzie mieli pracować|jako przymusowi robotnicy.
{58985}{59031}Ponieważ nie można było|zorganizować pociągów,
{59035}{59109}mieli iść piechotą.
{59185}{59256}W listopadzie dziesiątki tysięcy|budapeszteńskich Żydów
{59260}{59331}zostały zmuszone do opuszczenia miasta|i marszu na zachód.
{59335}{59423}Wiele tysięcy zmarło w drodze.
{59510}{59556}Eichmann jednak ściągnął na siebie
{59560}{59650}gniew najważniejszych osób w SS.
{59660}{59731}Zdawali sobie oni sprawę,|jak kształtują się koleje wojny,
{59735}{59851}i że Eichmann trwoni w ten sposób|cenną siłę roboczą.
{59885}{59931}Tak więc Himmler wezwał Eichmanna
{59935}{60006}na specjalne spotkanie w grudniu 1944 roku -
{60010}{60093}w swoim prywatnym pociÄ…gu.
{60310}{60381}Przy spotkaniu był też obecny|inny oficer SS -
{60385}{60501}podpułkownik Becher,|który także działał na Węgrzech.
{60560}{60664}Po wojnie Becher zeznał,|o czym rozmawiano:
{60735}{60806}«JeÅ›li nawet dotÄ…d zajmowaÅ‚ siÄ™ Pan|eksterminacjÄ… Å»ydów,
{60810}{60856}od teraz rozkazujÄ™,|by wziÄ…Å‚ ich Pan pod opiekÄ™.
{60860}{60931}Przypominam, że to nie Pan|ani generaÅ‚ Müller,
{60935}{60981}lecz ja stworzyłem|Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy.
{60985}{61056}I to ja wydajÄ™ rozkazy!
{61060}{61171}Jeśli to Panu nie odpowiada,|proszę mówić teraz.
{61260}{61306}Himmler wiedział, że Wehrmacht
{61310}{61381}z trudem powstrzymuje napór aliantów.
{61385}{61431}W styczniu 1945 roku
{61435}{61481}także esesmani tu, w Auschwitz,
{61485}{61585}mieli świadomość, że koniec jest bliski.
{61860}{61931}Wszystkie dokumenty wskazujÄ…ce na Auschwitz|jako na miejsce masowej zbrodni,
{61935}{62006}miały zostać zniszczone.
{62010}{62119}*Eva Mozes Kor -|*żydowska więźniarka Auschwitz
{62135}{62206}Obudził nas w środku nocy odgłos wybuchu -
{62210}{62321}wysadzali w powietrze komory gazowe|i krematoria.
{62335}{62381}Na zewnÄ…trz czekali na nas esesmani
{62385}{62431}i rozkazali nam iść.
{62435}{62481}Każdego, kto nie mógł iść dość szybko,
{62485}{62556}rozstrzeliwano na miejscu.
{62560}{62606}Dotarliśmy do obozu Auschwitz I,
{62610}{62656}to jest jakaÅ› godzina marszu,
{62660}{62725}o 1. w nocy.
{62735}{62781}Nagle ci hitlerowcy zniknęli,
{62785}{62881}jakby się pod nimi ziemia rozstąpiła.
{62885}{62956}Eva Mozes Kor i 1200 innych więźniów,
{62960}{63031}których uznano za zbyt słabych,|by ich ewakuować,
{63035}{63081}było teraz zostawionych samym sobie
{63085}{63175}w macierzystym obozie Auschwitz.
{63185}{63256}Większość straży uciekła,
{63260}{63306}ale innej jednostce SS wydano rozkaz,
{63310}{63381}by wkroczyła do obozu i rozstrzelała ich.
{63385}{63431}Żaden z więźniów nie mógł zostać przy życiu,
{63435}{63534}by zaświadczyć o tym, co się tu działo.
{63810}{63856}W tym samym czasie|50 tysięcy innych więźniów Auschwitz -
{63860}{63931}tych, których uznano za zdolnych|do pracy przymusowej -
{63935}{63981}przy ujemnej temperaturze pędzono piechotą
{63985}{64031}w kierunku węzłów kolejowych.
{64035}{64152}Mieli być umieszczeni w pociągach|i wysłani na zachód.
{64210}{64312}*Ibi Mann -|*żydowska więźniarka Auschwitz
{64360}{64431}Jeśli ktokolwiek odważył się schylić,|żeby strząsnąć z butów błotnisty śnieg,
{64435}{64481}był rozstrzeliwany.
{64485}{64531}I koniec.
{64535}{64581}Nie wolno było się odwracać.
{64585}{64631}Trzeba było tylko iść, szybko.
{64635}{64706}Szybko, szybko...
{64785}{64831}Po obu stronach dróg były rowy.
{64835}{64881}Duże rowy.
{64885}{64975}I w tych rowach było pełno ciał.
{65135}{65206}Wśród uczestników marszu,|pośród chaosu towarzyszącego odwrotowi,
{65210}{65256}znaleźli się więźniowie,|którzy nigdy nie sądzili,
{65260}{65306}że uda im się ujść z życiem z obozu -
{65310}{65379}Sonderkommando.
{65385}{65456}Ocaleliśmy dlatego,
{65460}{65545}że od Krakowa szli Rosjanie.
{65585}{65656}I Niemcy zaczęli panikować.
{65660}{65731}Gdziekolwiek szliśmy,
{65735}{65781}Niemcy pytali nas, jednego po drugim:
{65785}{65831}pracowałeś w Sonderkommando?
{65835}{65911}A my: gęba na kłódkę.
{66060}{66106}Kiedy dotarli do stacji,
{66110}{66156}więźniów Auschwitz stłoczono|w otwartych wagonach,
{66160}{66231}w których mieli jechać dalej na zachód,
{66235}{66334}w temperaturach sięgających -20 stopni.
{66385}{66456}Wagon był zatłoczony, był jeden facet,
{66460}{66506}to był Niemiec,
{66510}{66556}powiedział nam, że jest Niemcem.
{66560}{66631}Nie wiem, może jakiś więzień?
{66635}{66681}I on chciał usiąść,
{66685}{66756}nie mógł już dłużej stać.
{66760}{66829}I mówi do mnie:
{66835}{66881}"Mam trochę papierosów, pozwolisz mi usiąść? "
{66885}{66931}Jak usłyszałem "papierosy", no wie Pani...
{66935}{66981}No więc wziąłem kilka papierosów,
{66985}{67031}dał mi dwa czy trzy papierosy,
{67035}{67106}Ja wstałem, a on usiadł.
{67110}{67156}No i pięć, dziesięć minut -|papierosy się skończyły.
{67160}{67231}No więc mówię do niego: Wstawaj!
{67235}{67281}Wstawaj! Rusz siÄ™!
{67285}{67356}A on nie chciał wstać.
{67360}{67431}No więc co zrobiliśmy -|ja i kilku moich kolegów:
{67435}{67506}usiedliśmy na nim.
{67510}{67606}I po półgodzinie czy godzinie - udusił się.
{67610}{67710}No i wyrzuciliśmy go, wyleciał z wagonu.
{67810}{67856}Byłem zadowolony.
{67860}{67906}Jak się czułem?
{67910}{67956}Oni mi zabili całą rodzinę -
{67960}{68006}30 czy 40 osób, całą rodzinę!
{68010}{68056}A że ja zabiłem jednego Niemca?
{68060}{68125}To jest nic.
{68385}{68431}Przecież to było morderstwo, prawda?
{68435}{68521}Zamordowaliście współwięźnia?
{68535}{68581}Byłem wtedy zadowolony, już powiedziałem.
{68585}{68656}Ale on był Niemcem!
{68660}{68745}Nie zrobiłbym tego, gdyby...
{68760}{68806}No, gdyby to był jeden z naszych.
{68810}{68856}Poza tym sam też chciałem usiąść,
{68860}{68931}też byłem zmęczony!
{68935}{69031}Dlaczego miał żyć?|Z powodu dwóch czy trzech papierosów?
{69035}{69106}Właśnie tak - nie chciał wstać.
{69110}{69181}Usiedliśmy na nim - i było po nim.
{69185}{69244}Proste.
{69410}{69481}Niemcy, którzy byli współwinni|zbrodni popełnianych w Auschwitz,
{69485}{69556}wiedzieli, że są coraz bardziej zagrożeni,
{69560}{69658}w miarę jak wojna zbliża się do końca.
{69735}{69781}Esesmani tacy jak Rudolf Höss,
{69785}{69831}do niedawna komendant Auschwitz,
{69835}{69929}próbowali teraz uniknąć schwytania.
{69935}{69981}Opowieść o tym,
{69985}{70056}jak Höss i jego koledzy|usiÅ‚owali ujść sprawiedliwoÅ›ci,
{70060}{70156}i o tym, jak alianci usiłowali|postawić ich przed sądem,
{70160}{70280}jest jedną z najbardziej bolesnych|w całej tej historii.
{70360}{70456}*Napisy: Mateusz Zimmerman|*[e-mail]