{143}{207}W roku 1942 {243}{314}hitlerowcy przyst¹pili do przeczesywania|krajów Europy Zachodniej {318}{364}w pogoni za „ostatecznym rozwi¹zaniem” - {368}{443}eksterminacj¹ ¯ydów. {693}{739}¯ydów tropiono w miejscach|nawet tak odleg³ych, {743}{820}jak Wyspy Normandzkie. {868}{914}Przyszed³ rozkaz z góry: {918}{964}wraz z najbli¿sz¹ rodzin¹ {968}{1014}bêdzie Pani ewakuowana. {1018}{1064}Ju¿ nigdy jej nie widzieliœmy, {1068}{1114}ani nie s³yszeliœmy, co siê z ni¹ sta³o -|przez 50 lat! {1118}{1189}To niewiarygodne. {1193}{1264}Kiedy siê dowiedzia³am,|¿e zginê³a w Auschwitz, {1268}{1377}byliœmy po prostu...|wstrz¹œniêci i przera¿eni. {1418}{1464}Ale hitlerowcy w Auschwitz {1468}{1514}i w innych obozach w okupowanej Polsce {1518}{1564}mieli siê przekonaæ, {1568}{1664}¿e zaplanowaæ uœmiercanie|na skalê masow¹ - to jedno, {1668}{1789}a byæ zdolnym do jego przeprowadzenia -|to coœ zupe³nie innego. {1793}{1864}Sposób, w jaki rozwi¹zali|ten morderczy problem, {1868}{1959}mówi nam wiele o ich mentalnoœci. {2043}{2108}W roku 1942, {2143}{2189}metod¹ przera¿aj¹cych prób i b³êdów, {2193}{2239}ci hitlerowcy stworzyli coœ nowego, {2243}{2289}coœ, czego historia dot¹d nie zna³a: {2293}{2339}„fabryki œmierci”, {2343}{2432}zdolne do uœmiercania milionów. {2868}{2939}AUSCHWITZ|Naziœci i „Ostateczne Rozwi¹zanie” {2943}{3024}Odcinek 3|FABRYKI ŒMIERCI {3218}{3289}Pierwsi ¯ydzi z Europy Zachodniej,|którzy zostali wys³ani do Auschwitz, {3293}{3369}pochodzili z Francji. {3543}{3589}Dla wielu niemieckich ¿o³nierzy {3593}{3639}Francja stanowi³a ³atwy przydzia³. {3643}{3802}Znacznie ³atwiejszy ni¿ na przyk³ad walka|na froncie wschodnim przeciw Armii Czerwonej. {3843}{3962}Niemcy, którzy tu trafili,|uwa¿ali siê za szczêœciarzy. {4068}{4114}W rzeczywistoœci jednak {4118}{4241}niemieckich ¿o³nierzy we Francji|by³o stosunkowo niewielu. {4268}{4339}Niemcy podzielili kraj na dwie strefy: {4343}{4389}okupowan¹ i nieokupowan¹, {4393}{4439}jednak obiema strefami|zarz¹dza³a w du¿ym stopniu {4443}{4489}administracja francuska. {4493}{4539}Tak wiêc jedynym sposobem, w jaki hitlerowcy {4543}{4614}mogli wywieŸæ z Francji tamtejszych ¯ydów, {4618}{4714}by³a wspó³praca z francuskimi w³adzami. {4718}{4764}2 lipca 1942 roku {4768}{4814}odby³o siê wa¿ne spotkanie {4818}{4889}z udzia³em SS i wysokich funkcjonariuszy|francuskiej policji. {4893}{4964}Mieli oni omówiæ kwestiê masowych deportacji. {4968}{5039}Z notatek robionych|przez przedstawiciela SS wynika, {5043}{5114}¿e Francuzi pocz¹tkowo proponowali|wspó³pracê z nazistami, {5118}{5212}lecz tylko w ograniczonym zakresie. {5218}{5301}«- W nieokupowanej Francji {5318}{5439}moglibyœmy, przynajmniej na razie,|wy³apaæ ¯ydów z zagranicy. {5443}{5514}Ale w okupowanej czêœci {5518}{5654}ob³awy na ¯ydów dokonywane|przez francusk¹ policjê by³yby k³opotliwe. {5668}{5739}Zatem francuski rz¹d|odmawia przeprowadzenia aresztowañ? {5743}{5839}Führerowi zapewne siê to nie spodoba». {5843}{5889}Francuskie w³adze wiedzia³y,|¿e odmowa wspó³pracy {5893}{5964}œci¹gnie na nie gniew Niemców. {5968}{6014}Nie chcia³y jednak|oddawaæ im francuskich ¯ydów. {6018}{6064}Ich rozwi¹zanie by³o nastêpuj¹ce: {6068}{6151}«- Mogê z³o¿yæ propozycjê? {6193}{6264}Zgadzamy siê na aresztowanie|tylu ¯ydów, ilu chcecie, {6268}{6364}w ca³ej Francji,|tak¿e w strefie okupowanej, {6368}{6464}ale tylko tych z obcym obywatelstwem. {6568}{6614}W porz¹dku. {6618}{6707}Niech to bêdzie pierwszy krok». {6818}{6914}Francuskie w³adze, podj¹wszy decyzjê|o wydaniu ¯ydów z zagranicy, {6918}{6964}zorganizowa³y pierwsze aresztowania {6968}{7063}wczesnym rankiem 16 lipca 1942 roku. {7293}{7364}W 20. arrondisemencie* Pary¿a {7368}{7439}francuska policja zaczê³a siê dobijaæ|do mieszkania rodziny Mullerów. {7443}{7489}Pochodzili oni z Polski. {7493}{7634}*(arrondisement - jednostka dzielnicowa|*w najwiêkszych miastach Francji) {7768}{7814}Wczesnym rankiem zbudzi³o nas {7818}{7889}g³oœne walenie w drzwi. {7893}{7964}Zobaczy³am moj¹ matkê, jak klêczy na ziemi, {7968}{8060}i obejmuje nogi dwóch policjantów. {8143}{8214}B³aga³a ich, ¿eby nas zostawili. {8218}{8264}B³aga³a ich, {8268}{8339}p³aka³a, krzycza³a... {8343}{8414}Zobaczy³am policjantów, {8418}{8439}znaczy: inspektorów, {8443}{8489}jak j¹ odpychaj¹, kopi¹c. {8493}{8539}Mówili: „Szybciej! Szybciej! {8543}{8627}Nie marnuj naszego czasu! ”. {8643}{8714}Tego ranka francuska policja {8718}{8764}zabra³a Annette Muller,|jej najm³odszego brata Michela {8768}{8837}oraz ich matkê. {8868}{8914}Pamiêtam, ¿e byliœmy trochê przestraszeni, {8918}{8989}bo to by³o bardzo wczeœnie rano. {8993}{9039}Kazali nam zabraæ jedzenia na trzy dni. {9043}{9089}Tak chyba powiedzieli: trzy dni. {9093}{9174}Ale nie to mnie martwi³o. {9193}{9264}Nie tyle ufa³em policji w moim kraju, {9268}{9364}co raczej bezgranicznie ufa³em matce. {9518}{9564}Zabrano ich do obozu takiego jak ten, {9568}{9614}przepe³nionego ¯ydami-cudzoziemcami, {9618}{9689}z których wielu wczeœniej uciek³o do Francji, {9693}{9796}próbuj¹c siê wymkn¹æ niemieckim represjom. {9968}{10014}Wtedy siê nie martwi³em. {10018}{10089}Niepokoi³em siê tylko o to,|¿eby zd¹¿yæ na rozpoczêcie roku szkolnego. {10093}{10139}By³em ciekaw, co siê wydarzy, {10143}{10214}ale by³em pewien,|¿e wrócimy przed pierwszym dniem szko³y. {10218}{10308}To by³o moje g³ówne zmartwienie. {10393}{10464}W pocz¹tkowej fazie deportacji {10468}{10514}¿¹dania hitlerowców dotyczy³y|tylko doros³ych ¯ydów, {10518}{10589}którzy mieli byæ zamêczeni prac¹ na œmieræ. {10593}{10664}Dlatego te¿ pu³kownik SS Adolf Eichmann, {10668}{10714}który organizowa³ deportacje, {10718}{10764}pocz¹tkowo nie zezwala³, {10768}{10877}by dzieci wysy³ano na Wschód|razem z rodzicami. {11043}{11089}Na pocz¹tku sierpnia 1942 roku {11093}{11139}w obozie Beaune-la-Rolande {11143}{11259}francuska policja przyst¹pi³a|do rozdzielania rodzin. {11443}{11489}Policja bi³a kobiety. {11493}{11564}Dzieci kurczowo trzyma³y siê ubrañ matek. {11568}{11649}Zaczêli nas polewaæ wod¹. {11668}{11714}Tam by³o bardzo du¿o ma³ych dzieci. {11718}{11789}Pamiêtam, jak ludzie p³akali. {11793}{11839}I wtedy nagle {11843}{11889}zajecha³ samochód|z zamontowanym karabinem maszynowym. {11893}{11981}Zapad³a cisza. Straszna cisza. {12043}{12142}Matka by³a w pierwszym szeregu kobiet {12168}{12239}i patrzy³a na nas znacz¹co. {12243}{12289}Michel p³aka³. {12293}{12339}Patrzyliœmy na ni¹. {12343}{12389}Wtedy ostatni raz widzia³am matkê. {12393}{12439}Potem oni zabrali kobiety, {12443}{12521}a dzieci zosta³y same. {12668}{12714}W ci¹gu kilku kolejnych tygodni {12718}{12764}dzieci, które odebrano rodzicom, {12768}{12839}zosta³y przeniesione tutaj: {12843}{12938}do Drancy, na przedmieœciach Pary¿a. {13093}{13164}Ten zaimprowizowany obóz koncentracyjny {13168}{13284}zosta³ za³o¿ony|na nieukoñczonym osiedlu robotniczym. {13518}{13564}Najstarsze z przyby³ych wówczas dzieci {13568}{13639}mia³o oko³o 14 lat. {13643}{13719}Najm³odsze - oko³o 2. {13793}{13839}Garstka doros³ych,|których wczeœniej osadzono w Drancy, {13843}{13938}próbowa³a im pomóc, jak tylko mog³a. {13993}{14072}Dzieci by³y zawszone, {14093}{14173}by³y w op³akanym stanie. {14193}{14264}By³y bardzo, ale to bardzo brudne. {14268}{14353}I wszystkie mia³y czerwonkê. {14418}{14489}Przede wszystkim próbowa³yœmy zrobiæ|listê ich nazwisk, {14493}{14564}ale wiêkszoœæ nie zna³a swoich nazwisk. {14568}{14614}I mówi³y na przyk³ad: {14618}{14705}„Jestem braciszkiem Pierre’a”. {14943}{14989}Umieœcili nas w ma³ych pokojach, {14993}{15089}gdzie spaliœmy na betonowej pod³odze. {15093}{15139}I trzeba by³o ca³y czas uwa¿aæ, {15143}{15214}¿eby siê nie poœlizgn¹æ na stopniach|na klatce schodowej. {15218}{15289}Tyle tam le¿a³o ekskrementów. {15293}{15382}To by³a wêdrówka przez koszmar. {15568}{15639}po krótkim pobycie w Drancy, {15643}{15714}na skutek zezwolenia,|jakie nadesz³o z Berlina, {15718}{15819}dzieci mia³y wyruszyæ w podró¿ na Wschód. {15968}{16039}Zawsze k³ama³yœmy. {16043}{16089}zawsze im mówi³yœmy, ¿e odnajd¹ rodziców. {16093}{16139}Ale bez wzglêdu na to, co i jak mówi³yœmy, {16143}{16189}nie wierzy³y nam. {16193}{16239}To niezwyk³e, {16243}{16339}ale podejrzewa³y, co siê z nimi stanie. {16343}{16414}Wiele z nich mówi³o|do moich przyjació³ek albo do mnie: {16418}{16464}„Proszê pani, niech mnie pani zaadoptuje”, {16468}{16539}bo chcia³y pozostaæ w obozie. {16543}{16589}Mimo ¿e tam by³o bardzo Ÿle, {16593}{16639}nie chcia³y ju¿ nigdzie jechaæ. {16643}{16689}Rano przed ich odjazdem {16693}{16739}ubra³yœmy je najlepiej, jak siê da³o. {16743}{16789}Wiêkszoœæ z nich {16793}{16899}nie mog³a nawet unieœæ|swoich ma³ych walizek. {17043}{17143}S¹dzê, ¿e ju¿ nic gorszego byæ nie mo¿e. {17168}{17249}I myœlê o tym, ca³y czas. {17318}{17389}Michelowi i Annette Muller uda³o siê umkn¹æ, {17393}{17489}gdy¿ ich ojcu uda³o siê przekupiæ|francuskich urzêdników. {17493}{17539}Ich matka, po tym, gdy ich si³¹ rozdzielono, {17543}{17614}zginê³a w Auschwitz. {17618}{17664}Jak twierdzi Michel, {17668}{17757}nale¿y winiæ nie tylko Niemców: {17768}{17814}Aresztowali ludzi tylko dlatego, {17818}{17864}¿e ci urodzili siê ¯ydami. {17868}{17914}I robili to Francuzi. {17918}{17964}Wci¹¿ nie umiem tego poj¹æ! {17968}{18042}Nawet po 60 latach. {18193}{18264}W sierpniu 1942 roku {18268}{18314}oko³o 4.100 dzieci za³adowano do poci¹gów {18318}{18364}i wys³ano na Wschód w wagonach towarowych - {18368}{18439}w mieszanych transportach|z doros³ymi z Drancy, {18443}{18522}zupe³nie obcymi ludŸmi. {18793}{18864}Podró¿ trwa³a dwie doby, {18868}{18939}wreszcie dotarli tutaj: {18943}{19019}na rampê w Auschwitz. {19793}{19864}Pozosta³o niewielu œwiadków, {19868}{19939}którzy mogliby opisaæ to, co siê dzia³o|po przybyciu na rampê. {19943}{20014}Jeszcze mniej takich,|którzy byli wówczas cz³onkami SS. {20018}{20089}Na krótko przed transportami|francuskich dzieci {20093}{20139}szeregowy SS, Oskar Gröning, {20143}{20228}zacz¹³ pracowaæ w Auschwitz: {20343}{20414}Niemal od razu zosta³em wyznaczony {20418}{20464}do nadzorowania baga¿u {20468}{20559}ludzi przywiezionych transportem. {20593}{20639}Kiedy ju¿ by³o po wszystkim, {20643}{20689}wygl¹da³o to jak jarmark. {20693}{20764}Wala³o siê pe³no œmieci, {20768}{20839}a pomiêdzy tymi œmieciami {20843}{20940}le¿eli chorzy, niezdolni siê poruszaæ. {21043}{21089}To, jak traktowano tych ludzi, {21093}{21139}nape³ni³o mnie przera¿eniem. {21143}{21208}Na przyk³ad: {21218}{21289}le¿a³o tam jakieœ nagie dziecko, {21293}{21364}po prostu z³apano je za nogi {21368}{21439}i wrzucono na ciê¿arówkê. {21443}{21489}A kiedy zaczê³o krzyczeæ, {21493}{21564}jak chory kurczak, {21568}{21614}to trzasnêli nim o burtê ciê¿arówki {21618}{21682}i zamilk³o. {22093}{22164}Francuskie dzieci przewieziono z rampy|2 mile dalej, {22168}{22214}przez obóz Auschwitz-Birkenau, {22218}{22264}do jednego z dwóch gospodarstw, {22268}{22382}jakie znajdowa³y siê na skraju|obozowego kompleksu. {22443}{22539}Naziœci przekszta³cili je|w prowizoryczne komory gazowe. {22543}{22589}Dzieci zamkniêto w pomieszczeniach|takich jak to, {22593}{22639}a przez wrzutniê w œcianie {22643}{22689}wsypano do œrodka kryszta³ki Cyklonu B - {22693}{22782}truj¹cego œrodka owadobójczego. {22818}{22889}Z ponad 4 tysiêcy dzieci, {22893}{22964}które wys³ano do Auschwitz bez rodziców, {22968}{23061}zginê³y wszystkie - co do jednego. {23168}{23239}Jesieni¹ 1942 roku Oskar Gröning uwa¿a³, {23243}{23353}¿e ta odra¿aj¹ca zbrodnia|jest usprawiedliwiona. {23368}{23439}Tak nam mówi³ nasz œwiatopogl¹d: {23443}{23514}zostaliœmy zdradzeni przez ca³y œwiat. {23518}{23640}I istnieje wielki spisek ¿ydowski,|skierowany przeciw nam. {23668}{23739}Ale jeœli idzie o te dzieci - {23743}{23789}chyba zdawa³ Pan sobie sprawê, {23793}{23882}¿e one nie mog¹ wam nic zrobiæ? {23943}{24014}Dzieci nie by³y wrogami - w tamtej chwili. {24018}{24096}Wrogiem by³a ich krew. {24118}{24164}Sta³yby siê wrogiem, gdyby wyros³y na ¯ydów - {24168}{24214}wtedy mog³yby siê staæ zagro¿eniem. {24218}{24264}I w³aœnie dlatego {24268}{24362}nale¿a³o to samo uczyniæ z dzieæmi. {24393}{24439}Wprawdzie Oskar Gröning w tym czasie {24443}{24489}uto¿samia³ siê z hitlerowskimi rojeniami {24493}{24564}o œwiatowym spisku ¿ydowskim, {24568}{24639}ale nie bra³ bezpoœredniego|udzia³u w zabijaniu. {24643}{24689}Nie chcia³ te¿ dalej s³u¿yæ w Auschwitz. {24693}{24739}Z dokumentów wynika, {24743}{24789}¿e wnioskowa³ o przeniesienie na front - {24793}{24864}ale odmówiono mu. {24918}{24964}Kontynuowa³ wiêc pracê w obozie macierzystym, {24968}{25064}2 mile na po³udniowy wschód od Birkenau. {25068}{25139}Jego praca polega³a na sortowaniu|i liczeniu pieniêdzy, {25143}{25214}zagrabionych ¯ydom z transportów|przyje¿d¿aj¹cych do Auschwitz, {25218}{25325}a tak¿e na koordynowaniu przelewów do Berlina. {25393}{25439}Chocia¿ za „ostatecznym rozwi¹zaniem” {25443}{25489}sta³y g³ównie wzglêdy ideologiczne, {25493}{25539}hitlerowcy zdawali sobie sprawê z tego, {25543}{25639}¿e mog¹ na tej zbrodni|skorzystaæ tak¿e finansowo. {25643}{25714}W ci¹gu ca³ego roku 1942 {25718}{25764}wys³ano do Auschwitz blisko 200 tysiêcy ¯ydów {25768}{25839}pochodz¹cych z ca³ej Europy: {25843}{25914}z Francji, Holandii, Belgii, {25918}{25989}Jugos³awii, Polski, {25993}{26039}z terenów Czech, S³owacji, {26043}{26114}Austrii i Niemiec. {26118}{26164}Blisko 70% z nich {26168}{26239}zg³adzono natychmiast po przybyciu do obozu. {26243}{26289}Zanim zabierano ich na œmieræ, {26293}{26339}hitlerowcy nakazywali im {26343}{26458}pozostawiæ pieni¹dze i ca³y dobytek|do przechowania. {26518}{26564}W mojej pracy, {26568}{26639}która polega³a na zajmowaniu siê|obcymi walutami, {26643}{26764}mia³em do czynienia|z praktycznie wszystkimi walutami œwiata. {26768}{26839}Mo¿na wierzyæ lub nie: {26843}{26889}wszystko od w³oskich lirów, {26893}{26964}poprzez hiszpañskie pesety, {26968}{27039}pieni¹dze wêgierskie i meksykañskie {27043}{27129}po dolary i funty brytyjskie. {27168}{27239}Oskar Gröning móg³ mieæ do czynienia z funtami {27243}{27289}dziêki temu, co wydarzy³o siê|na Wyspach Normandzkich. {27293}{27339}Dzieli³o je od Auschwitz 900 mil - {27343}{27414}w sensie geograficznym, {27418}{27519}w ka¿dym innym znaczeniu - lata œwietlne. {27618}{27664}Przed wojn¹ Wyspy Normandzkie {27668}{27772}by³y znanym i lubianym miejscem na wakacje. {27968}{28014}Rodzina Pottsów z Kent {28018}{28089}przenios³a siê na Wyspy Normandzkie w 1939 r. {28093}{28164}Wraz z nimi niania - Therese Steiner. {28168}{28214}Znalaz³a ona w Wielkiej Brytanii schronienie {28218}{28341}przed narastaj¹cym antysemityzmem|w jej rodzinnej Austrii. {28368}{28439}Uwielbia³yœmy j¹, naprawdê, {28443}{28489}by³a przy nas ca³y czas, {28493}{28539}zw³aszcza na Wyspach Normandzkich - {28543}{28614}to by³o tak, jakbym mia³a dwie matki. {28618}{28664}Wiosn¹ 1940 r., {28668}{28739}kiedy Pottsowie zdecydowali siê|na powrót do Anglii, {28743}{28814}w³adze Wysp Normandzkich,|zgodnie z instrukcj¹ brytyjskiego Home Office*, {28818}{28864}odmówi³y jej pozwolenia na wyjazd|wraz z nimi. {28868}{28914}*(Home Office -|*brytyjskie Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych) {28918}{28989}Jako Austriaczkê uznano j¹|za obywatelkê wrogiego pañstwa. {28993}{29064}Mimo i¿ moja matka b³aga³a ich, {29068}{29114}nastêpnego dnia przyszli i j¹ zabrali. {29118}{29189}Nigdy póŸniej jej nie widzieliœmy. {29193}{29239}Tak, byli tam antysemici. {29243}{29289}Powinnam powiedzieæ o cz³owieku, {29293}{29339}który wrêcz powiedzia³ do mojej matki: {29343}{29389}„Jak ju¿ chcieliœcie wlec za sob¹ ¯ydówkê, {29393}{29439}to czego siê spodziewaliœcie? ” {29443}{29489}Powiedzia³a mi o tym. {29493}{29567}To by³o odra¿aj¹ce. {29718}{29789}Tym samym Therese znalaz³a siê w pu³apce|na Wyspach Normandzkich, {29793}{29892}kiedy Niemcy zajêli je latem 1940 roku. {29968}{30014}Niemiecka propaganda podkreœla³a {30018}{30089}przyjazn¹ postawê mieszkañców wysp, {30093}{30192}w tym s³ynnych brytyjskich policjantów. {30218}{30264}To w³aœnie policja na Guernsey {30268}{30314}zorganizowa³a na wyspie rejestracjê ¯ydów - {30318}{30392}na ¿¹danie Niemców. {30418}{30489}W sumie na Guernsey zarejestrowano 4 ¯ydów, {30493}{30587}a na s¹siedniej wyspie Jersey - 12. {30793}{30864}Jedn¹ z ¯ydówek zarejestrowanych na Guernsey|jesieni¹ 1940 roku {30868}{30914}by³a Therese Steiner. {30918}{30964}Podobnie jak w przypadku innych, {30968}{31075}na jej karcie umieszczono|czerwon¹ literê „J”. {31143}{31189}18 miesiêcy póŸniej, {31193}{31264}w kwietniu 1942 roku, {31268}{31363}trzy ¯ydówki-cudzoziemki z Guernsey: {31368}{31439}Auguste Spitz, Marianne Grunfeld|i w³aœnie Therese {31443}{31539}zosta³y wezwane na komisariat policji|w Guernsey. {31543}{31649}Z Therese spotka³ siê sier¿ant Ernest Plevin: {31693}{31764}«Musi siê Pani stawiæ 21 kwietnia 1942 roku {31768}{31814}o godzinie 19. {31818}{31903}na nabrze¿u w St Peter Port. {31943}{31989}Proszê wzi¹æ z sob¹ to wezwanie {31993}{32089}oraz dokumenty potwierdzaj¹ce Pani to¿samoœæ. {32093}{32189}Proszê te¿ zabraæ ciep³¹ odzie¿ i prowiant, {32193}{32307}ale nie wiêcej,|ni¿ jest Pani w stanie sama unieœæ. {32443}{32514}Wci¹¿ mam tê scenê przed oczami: {32518}{32564}odprowadzam j¹ do bia³ej ciê¿arówki, {32568}{32639}poszliœmy we dwójkê razem z ni¹, {32643}{32689}chyba wziê³am jej walizkê na rower {32693}{32772}i tak go prowadziliœmy. {32793}{32864}Staliœmy tam, ¿egnaliœmy j¹, {32868}{32939}patrzyliœmy, jak idzie przez bramkê, {32943}{33025}macha³a do nas - i tyle... {33068}{33139}To by³a tajemnica, dok¹d j¹ zabieraj¹, {33143}{33189}ale mieliœmy tak¹ nadziejê, ¿e mo¿e wróci. {33193}{33258}Nie wróci³a. {33318}{33389}To by³o dla nas niepojête, zupe³nie. {33393}{33498}Takie rzeczy siê nie zdarza³y, nie w Anglii. {33568}{33639}Ani w³adze francuskie,|ani w³adze Guernsey nie wiedzia³y, {33643}{33714}¿e wydani ¯ydzi maj¹ byæ zamordowani. {33718}{33764}Wiedzia³y natomiast a¿ za dobrze, {33768}{33867}jak bardzo hitlerowcy nienawidz¹ ¯ydów. {33918}{34014}Po kilku tygodniach we Francji|trzy kobiety deportowane z Guernsey {34018}{34089}zosta³y objête masowymi wywózkami|w lipcu 1942 roku. {34093}{34164}Trafi³y do Auschwitz. {34168}{34252}Zginê³y tam wszystkie trzy. {34518}{34564}W tym samym miesi¹cu, {34568}{34639}w którym trzy kobiety z Guernsey|dotar³y do Auschwitz, {34643}{34689}obóz odwiedzi³ Heinrich Himmler - {34693}{34827}jedna z wa¿niejszych osób|w nazistowskim programie masowej zag³ady. {34893}{34964}W Auschwitz by³o wówczas|oko³o 30 tysiêcy wiêŸniów: {34968}{35077}g³ównie ¯ydów|i polskich wiêŸniów politycznych. {35168}{35264}Himmler wizytowa³|szybko rozwijaj¹cy siê kompleks obozowy: {35268}{35314}obóz g³ówny, {35318}{35389}jego filiê w Birkenau {35393}{35439}oraz budynek|gigantycznej fabryki syntetycznego kauczuku {35443}{35523}w pobliskich Monowicach. {35618}{35664}Przyjrza³ siê nawet uœmiercaniu ¯ydów {35668}{35739}w jednej komór gazowych Auschwitz. {35743}{35789}Ta czêœæ jego wizyty {35793}{35902}zosta³a pominiêta|w jej zapisie fotograficznym. {35918}{35989}Himmler by³ zadowolony z tego, co zobaczy³ - {35993}{36117}do tego stopnia,|¿e natychmiast awansowa³ komendanta obozu. {36218}{36289}Rudolf Höss -|cz³owiek odpowiedzialny za ten horror - {36293}{36379}by³ odt¹d podpu³kownikiem SS. {36518}{36564}Höss zapewni³ sobie i swojej rodzinie {36568}{36639}bardzo wygodne ¿ycie w Auschwitz. {36643}{36747}Mieszkali w willi na skraju g³ównego obozu. {36843}{36914}Tymczasem ¿ycie wiêŸniów|po drugiej stronie drutu kolczastego - {36918}{36964}wewn¹trz obozu macierzystego - {36968}{37014}by³o walk¹ z g³odem, {37018}{37113}chorobami i nieludzkim traktowaniem. {37143}{37253}Kazimierz Piechowski|toczy³ tê walkê codziennie. {37293}{37339}By³em bardzo zdrowy, {37343}{37389}bardzo silny. {37393}{37439}To mi pomaga³o w obozie, {37443}{37489}bo nawet jeœli ktoœ by³ m³ody, {37493}{37539}ale by³ takim maminsynkiem, {37543}{37589}nie mia³ szans. {37593}{37639}Trzeba by³o byæ twardym, {37643}{37689}trzeba by³o mieæ siln¹ wolê. {37693}{37739}¿eby sobie powiedzieæ: {37743}{37811}muszê prze¿yæ. {37843}{37914}¯eby spróbowaæ zapewniæ sobie prze¿ycie, {37918}{37964}Kazimierz Piechowski latem 1942 roku {37968}{38039}podj¹³ jedn¹ z bardziej zuchwa³ych|prób ucieczki {38043}{38127}w ca³ej historii Auschwitz. {38143}{38214}W sobotê, 20 czerwca, {38218}{38264}Piechowski i trzech innych polskich wiêŸniów {38268}{38339}przekroczy³o g³ówn¹ bramê obozu {38343}{38464}kieruj¹c siê do swojego miejsca pracy,|kilkaset metrów dalej. {38468}{38539}Niepostrze¿enie w³amali siê do magazynu, {38543}{38589}w którym SS trzyma³o mundury, wyposa¿enie, {38593}{38673}a tak¿e broñ i amunicjê. {38768}{38864}W poœpiechu przebrali siê za esesmanów. {38868}{38914}Planowali zabraæ broñ, {38918}{38964}ale nie zamierzali jej u¿ywaæ|przeciwko Niemcom: {38968}{39039}wiedz¹c, ¿e odwet,|jaki spad³by wtedy na pozosta³ych wiêŸniów, {39043}{39114}by³by straszliwy. {39143}{39214}Ustalili, ¿e jeœli zostan¹ zatrzymani|na ostatnim punkcie kontrolnym, {39218}{39295}zastrzel¹ sami siebie. {39443}{39514}Poniewa¿ jeden z wiêŸniów|pracowa³ w warsztacie SS - {39518}{39564}który by³ akurat nieczynny|z powodu weekendu - {39568}{39662}uda³o im siê tak¿e ukraœæ samochód. {39693}{39764}Podejmowali ogromne ryzyko, {39768}{39862}od którego mia³o zale¿eæ ich ¿ycie. {39893}{39939}I tam w³aœnie by³ ten problem: {39943}{39989}czy oni nas puszcz¹ bez przepustki, {39993}{40078}bez dokumentów, bez niczego. {40093}{40173}Ale my wierzymy, ¿e tak. {40193}{40264}Mamy jeszcze z 80 metrów, {40268}{40339}ale Gienek ju¿ zredukowa³ na drugi bieg, {40343}{40423}bo szlaban jest na dole. {40493}{40539}Jeszcze 50 metrów... {40543}{40624}Szlaban dalej opuszczony. {40643}{40714}I mamy dos³ownie 15 metrów do tego szlabanu. {40718}{40764}Ja siê wy³¹czy³em i myœlê sobie: {40768}{40814}czas siê wykoñczyæ, {40818}{40889}tak jak ustaliliœmy. {40893}{40964}I w tym momencie takie uderzenie w kark {40968}{41014}i Józek mi syczy do ucha: {41018}{41089}„Kazik, zrób coœ! ”. {41093}{41139}Ockn¹³em siê - {41143}{41189}faktycznie, {41193}{41277}przecie¿ oni na mnie licz¹. {41318}{41398}Jasna cholera, otwieraæ! {41418}{41504}D³ugo tu mamy jeszcze czekaæ? {41868}{41964}To by³a, mo¿na powiedzieæ, euforia. {41968}{42039}Nie posiadaliœmy siê ze szczêœcia. {42043}{42114}Byliœmy m³odzi, byliœmy wolni, uzbrojeni. {42118}{42164}Wiedzieliœmy, ¿e ju¿ siê nie damy {42168}{42214}tak ³atwo do tego piek³a zaci¹gn¹æ. {42218}{42284}Do Auschwitz. {42368}{42439}Kilka tygodni|po udanej ucieczce Piechowskiego {42443}{42514}Höss, podobnie jak inni komendanci, {42518}{42564}odebra³ ostre ostrze¿enie {42568}{42669}od Inspektora Obozów Koncentracyjnych SS. {42818}{42914}Nale¿a³o zaostrzyæ system bezpieczeñstwa. {42918}{43023}Zw³aszcza w œwietle tego, co mia³o nast¹piæ. {43143}{43189}Jeszcze bowiem latem 1942 roku {43193}{43239}Himmler wyda³ tajny rozkaz - {43243}{43314}mia³ on mieæ wielkie znaczenie|dla polskich ¯ydów, {43318}{43439}z których wielu by³o osadzonych tu,|w warszawskim getcie. {43568}{43639}19 lipca Himmler zadekretowa³, {43643}{43689}¿e wszyscy polscy ¯ydzi|z okupowanych terenów, {43693}{43739}które naziœci nazwali|Generalnym Gubernatorstwem, {43743}{43789}maj¹ zostaæ „przesiedleni”, {43793}{43864}co mia³o tu oznaczaæ: „wymordowani”, {43868}{43939}do koñca 1942 roku. {43943}{44014}Dotyczy³o to 2 milionów ludzi, {44018}{44119}setek tysiêcy w samym warszawskim getcie. {44218}{44264}Himmler nie myœla³ jednak o Auschwitz, {44268}{44339}chc¹c uœmierciæ tak¹ liczbê ludzi|w tak krótkim czasie. {44343}{44389}Chcia³ wykorzystaæ|niedawno stworzone oœrodki - {44393}{44439}miejsca, które w przeciwieñstwie do Auschwitz {44443}{44548}by³y od pocz¹tku do koñca fabrykami œmierci. {44618}{44689}Ta, która mia³a poch³on¹æ najwiêcej ofiar, {44693}{44739}znajdowa³a siê tutaj: {44743}{44841}60 mil na pó³nocny wschód od Warszawy. {44943}{45039}W Treblince zamordowano|oko³o 900 tysiêcy ludzi. {45043}{45114}To drugie po Auschwitz|najbardziej mordercze miejsce {45118}{45189}spoœród wszystkich obozów|hitlerowskiego pañstwa. {45193}{45239}Jedyne, co pozosta³o tam do dziœ, {45243}{45289}to leœna polana. {45293}{45339}To sekretne miejsce {45343}{45439}zosta³o zniszczone przez hitlerowców|przed koñcem wojny. {45443}{45514}Jednak dziêki opowieœciom naocznych œwiadków {45518}{45614}mo¿na dziœ zrekonstruowaæ plan obozu. {45618}{45714}By³o to zupe³nie inne miejsce|ni¿ obóz Auschwitz-Birkenau. {45718}{45764}Treblinka, w porównaniu do niego {45768}{45837}by³a niewielka: {45843}{45916}400 na 600 metrów. {45943}{45989}By³ to ma³y obóz, {45993}{46039}poniewa¿ cel jego dzia³ania by³ tylko jeden: {46043}{46107}mordowanie. {46118}{46164}99% ¯ydów by³o uœmiercanych {46168}{46239}w ci¹gu dwóch godzin od chwili|przybycia do obozu. {46243}{46361}Byli zabijani spalinami|w komorach gazowych Treblinki. {46418}{46464}Nigdy nie zapomnê tego, co widzia³am. {46468}{46539}Do œmierci nie zapomnê. {46543}{46614}Ci ludzie, dzieci ma³e... {46618}{46664}No co oni komu winni? {46668}{46734}Co oni winni? {46843}{46922}To by³o coœ strasznego. {46993}{47039}Pierwsze tygodnie dzia³ania obozu {47043}{47114}sta³y pod znakiem kompletnego chaosu. {47118}{47189}Zepsu³y siê komory gazowe, {47193}{47264}przyje¿d¿aj¹ce transporty|czeka³y po kilka dni, {47268}{47381}a wszêdzie wokó³ le¿a³y setki|niepochowanych cia³. {47393}{47439}No w³aœnie, rozk³adaj¹ce siê zw³oki, {47443}{47489}straszny smród! {47493}{47564}Straszne po prostu to by³o. {47568}{47614}Ani nie mo¿na by³o na podwórko wyjœæ, {47618}{47664}ani okna, broñ Bo¿e, otworzyæ, {47668}{47739}ani z domu wyjœæ. {47818}{47889}Sytuacja w Treblince|wymyka³a siê spod kontroli. {47893}{47939}Dlatego te¿ pod koniec sierpnia 1942 r. {47943}{47989}do obozu wybrali siê {47993}{48077}starsi rang¹ oficerowie SS. {48143}{48214}Kim byli i o czym rozmawiali, {48218}{48289}dowiadujemy siê z póŸniejszych zeznañ|sier¿anta SS Josefa Oberhausera, {48293}{48376}który by³ przy tym obecny. {48493}{48539}Jednym z oficerów by³ Christian Wirth, {48543}{48614}mianowany inspektorem obozów œmierci, {48618}{48664}drugim by³ jego prze³o¿ony: {48668}{48752}genera³ SS Odilo Globocnik. {48993}{49039}Komendantowi Treblinki, {49043}{49114}dr. Irmfriedowi Eberlowi, {49118}{49224}ta wizyta mia³a przynieœæ niepokoj¹ce wieœci. {49768}{49814}Nazistowscy przywódcy rozpoczêli|masowe uœmiercanie {49818}{49864}bez znacz¹cych przygotowañ. {49868}{49939}Nie mo¿na by³o przewidzieæ|wszystkich problemów, {49943}{50039}ale te, które mia³y siê pojawiæ,|mo¿na by³o rozwi¹zaæ. {50043}{50089}Krwawy chaos,|do jakiego Eberl dopuœci³ w Treblince {50093}{50139}by³ w³aœnie takim problemem. {50143}{50214}Poruczniku, zwalniam Was z funkcji|ze skutkiem natychmiastowym. {50218}{50264}Dopóki nie pojawi siê Wasz nastêpca, {50268}{50377}zajmê siê osobiœcie|zaprowadzeniem tu porz¹dku. {50418}{50489}Gdyby nie by³ Pan moim rodakiem, Austriakiem, {50493}{50539}aresztowa³bym Pana {50543}{50638}i postawi³ przez s¹dem SS i policji! {50643}{50689}W oczach genera³a Globocnika {50693}{50764}zbrodni¹ Eberla by³o nie to,|¿e pope³nia³ masowy mord, {50768}{50814}ale to, ¿e przeprowadza³ go nie doœæ wydajnie {50818}{50902}i bez zachowania tajemnicy. {50943}{51014}Höss w Auschwitz zmierzy³ siê|z t¹ sam¹ trudnoœci¹, {51018}{51089}z któr¹ dr Eberl|nie móg³ siê uporaæ w Treblince: {51093}{51189}jak pozbywaæ siê kolejnych tysiêcy cia³. {51193}{51288}Na pocz¹tku grzebano je na tym polu. {51443}{51489}Ale wraz z nadejœciem lata|cia³a zaczê³y puchn¹æ. {51493}{51539}Specjalne jednostki ¿ydowskich wiêŸniów {51543}{51635}by³y zmuszane do ich ekshumowania. {51718}{51814}Musieliœmy wykopywaæ cia³a i paliæ je. {51818}{51889}Rozpalaliœmy wielki ogieñ|z drewna polanego benzyn¹ {51893}{51980}i wrzucaliœmy zw³oki do ognia. {51993}{52064}Zawsze wrzucaliœmy we dwóch: {52068}{52114}jeden trzyma³ cia³o za nogi, {52118}{52189}drugi za ramiona. {52193}{52280}Ta woñ, ten smród by³ okropny. {52318}{52389}Cia³a nie tylko by³y zakrwawione,|ale i gni³y. {52393}{52439}Dostawaliœmy szmaty, {52443}{52529}¿eby sobie obwi¹zywaæ twarze. {52693}{52739}Esesmani ci¹gle pili: {52743}{52789}wódkê, koniak, {52793}{52864}jeszcze inne rzeczy, prosto z butelek. {52868}{52914}Te¿ nie mogli tego znieœæ. {52918}{52989}Straszne to by³o. {53043}{53089}Straszne. {53093}{53139}O tym nie wolno zapomnieæ. {53143}{53240}To siê nigdy nie powinno by³o zdarzyæ. {53293}{53339}Dlatego tu dzisiaj jestem: {53343}{53439}¿eby nigdy nie zapomniano,|co siê tu wydarzy³o. {53443}{53514}¯e tu ludzie byli zabijani. {53518}{53601}¯e byli zabijani i paleni. {53618}{53664}Gorzej ni¿ zwierzêta. {53668}{53729}Gorzej... {53893}{53939}By uczyniæ z Auschwitz|bardziej wydajn¹ fabrykê œmierci, {53943}{53989}Höss zasiêgn¹³ rady eksperta SS {53993}{54080}w kwestii pozbywania siê cia³. {54093}{54139}We wrzeœniu 1942 roku {54143}{54214}Höss wybra³ siê w specjaln¹ podró¿|w odleg³y zak¹tek Polski, {54218}{54310}nieopodal niewielkiej wsi Che³mno. {54418}{54464}Znamy cel wizyty i przebieg rozmów Hössa {54468}{54514}z jego osobistych wspomnieñ, {54518}{54602}a tak¿e z innych œwiadectw. {54743}{54814}Höss chcia³ siê spotkaæ|z pu³kownikiem SS, Paulem Blobelem. {54818}{54864}i zapoznaæ siê na miejscu {54868}{54960}z dzia³aniem nowego typu palenisk. {55068}{55189}Na pocz¹tku chcieliœmy pozbyæ siê cia³,|u¿ywaj¹c bomb zapalaj¹cych. {55193}{55264}Ale z umiarkowanym powodzeniem. {55268}{55380}I do tego wywo³aliœmy po¿ary|w okolicznych lasach. {55468}{55539}Ale to dzia³a ca³kiem nieŸle, {55543}{55667}jeœli siê po³o¿y na przemian|warstwê cia³ i warstwê drewna. {55793}{55894}I potrzeba trochê benzyny, ¿eby rozpaliæ. {55943}{56014}Oto przyk³ad zapa³u, {56018}{56089}z jakim pokonywano praktyczne trudnoœci|masowego uœmiercania. {56093}{56164}To on pomóg³ w realizacji marzenia Himmlera: {56168}{56214}wymordowania milionów polskich ¯ydów {56218}{56298}przed up³ywem 1942 roku. {56393}{56464}W nastêpstwie rozkazu Himmlera z 19 lipca {56468}{56594}przez setki miasteczek i wsi|przetoczy³a siê fala aresztowañ. {57393}{57464}Ale deportacje w Polsce|nie zawsze przebiega³y tak, {57468}{57559}jak ¿yczyliby sobie tego naziœci. {57618}{57664}Latem 1942 roku {57668}{57714}do ¯ydów w Przemyœlu dotar³y pog³oski, {57718}{57819}¿e wkrótce rozpocznie siê ich deportacja. {57843}{57914}Getto zosta³o zamkniête 15 lipca - {57918}{57989}teraz, po nieca³ych dwóch tygodniach, {57993}{58104}SS zamierza³o wywieŸæ|tutejszych ¯ydów na œmieræ. {58618}{58689}Do kwatery g³ównej Wehrmachtu w Przemyœlu {58693}{58739}i porucznika Alberta Battela {58743}{58852}tak¿e dotar³y wieœci|o nieuchronnej deportacji. {58993}{59039}Ju¿ przed wojn¹ Battel, wykszta³cony prawnik, {59043}{59114}nie by³ wzorem narodowego socjalisty: {59118}{59214}zachowywa³ siê uprzejmie i przyzwoicie|wobec ¯ydów. {59218}{59264}Battel wpad³ we wœciek³oœæ {59268}{59376}na wieœæ o planowanej operacji SS|w Przemyœlu. {59393}{59453}26 lipca {59468}{59539}Battel zorganizowa³ kilka ciê¿arówek|i pojecha³ do getta, {59543}{59658}by zabraæ stamt¹d ¯ydów,|którzy pracowali dla armii. {59668}{59714}Robi³ to przy wsparciu|swoich prze³o¿onych w Wehrmachcie, {59718}{59764}którzy sprzeciwiali siê deportacjom. {59768}{59814}Zale¿a³o im bowiem, {59818}{59930}by nie utraciæ|¿ydowskich robotników przymusowych. {59993}{60039}Kiedy tylko Battel przyby³ na miejsce, {60043}{60133}zruga³ stra¿ników na posterunku. {60143}{60189}Zagrozi³, ¿e wkroczy do getta si³¹ {60193}{60279}i pos³a³ po pluton ¿o³nierzy. {60318}{60389}Stra¿nicy przy bramach getta|szybko zdali sobie sprawê, {60393}{60478}¿e Battel ³atwo nie odpuœci. {60718}{60789}No có¿, trzeba by³o mieæ jaja,|¿eby coœ takiego zrobiæ, {60793}{60839}wjechaæ ciê¿arówkami do getta {60843}{60889}i zabraæ ¯ydów. {60893}{60963}To nie by³o coœ, {60968}{61063}co móg³by zrobiæ przeciêtny Niemiec. {61093}{61189}Ka¿dy uwa¿a³, ¿e to jest bohaterstwo. {61543}{61637}To by³... bardzo porz¹dny cz³owiek, {61643}{61726}by³ prawnikiem... wiadomo, {61768}{61865}ale s¹ dobrzy prawnicy i Ÿli prawnicy. {61968}{62014}Battel udzieli³ wielu ¯ydom schronienia {62018}{62117}w piwnicach kwatery g³ównej Wehrmachtu. {62143}{62189}Wkrótce po ich ukryciu {62193}{62280}zosta³ usuniêty ze stanowiska. {62343}{62439}SS wszczê³o w tej sprawie tajne dochodzenie - {62443}{62514}Himmler odnotowa³,|¿e Battel powinien byæ po wojnie aresztowany {62518}{62610}i wydalony z partii nazistowskiej. {62768}{62814}W roku 1981, {62818}{62889}blisko 30 lat po œmierci, {62893}{62964}Instytut Yad Vashem przyzna³ Battelowi {62968}{63014}tytu³ Sprawiedliwego wœród Narodów Œwiata - {63018}{63085}tu, w Izraelu. {63093}{63139}Drzewko zasadzone ku jego pamiêci {63143}{63189}roœnie dziœ|w Ogrodzie Sprawiedliwych Yad Vashem. {63193}{63239}Przypomina, ¿e nie ka¿dy Niemiec, {63243}{63289}który otrzyma³ takie rozkazy, {63293}{63418}przy³o¿y³ rêkê do hitlerowskiego|„ostatecznego rozwi¹zania”. {63568}{63664}Jednak na ka¿dego porucznika Alberta Battela {63668}{63739}przypada³a ogromna liczba gorliwych oprawców. {63743}{63789}Jeden z bardziej zapalonych {63793}{63876}pracowa³ tu - w Treblince. {63943}{63989}Do koñca 1942 roku {63993}{64119}reorganizacjê obozu nadzorowa³|nowy komendant - Franz Stangl. {64143}{64214}Nazistowskie starania, {64218}{64289}by udoskonaliæ w Treblince|metodê uœmiercania na wielk¹ skalê, {64293}{64364}by³y wreszcie ukoñczone. {64368}{64439}Chaos z czasów komendanta Eberla|nale¿a³ do przesz³oœci. {64443}{64489}Stangl zarz¹dza³ teraz obozem œmierci, {64493}{64539}w którym prawdziwy powód jego istnienia {64543}{64642}mia³ byæ ukrywany przed przybywaj¹cymi. {64718}{64789}Zasadzono kwiaty w donicach, {64793}{64919}oczywiœcie ludziom|nawet nie przychodzi³o do g³owy, gdzie s¹. {64943}{64989}Pomalowano baraki, {64993}{65039}powieszono te¿ ró¿ne znaki i tablice, {65043}{65133}tak jakby to by³a zwyk³a stacja. {65143}{65189}Pamiêtam, jak któregoœ razu {65193}{65239}jeden z nich powiedzia³ tak... {65243}{65328}Nigdy nie zapomnê tych s³ów, {65343}{65423}powiedzia³ po niemiecku: {65443}{65539}„Proszê siê pospieszyæ,|bo woda ju¿ stygnie! ”. {65543}{65619}Do tego siê posunêli. {65693}{65739}Sposób, w jaki to dzia³a³o, to potwornoœæ. {65743}{65826}Strach by³o na to patrzeæ. {65868}{65914}W sercu obozu {65918}{65989}Stangl kaza³ zbudowaæ|nowy, wielki budynek komory gazowej {65993}{66039}upozorowany na ³aŸniê. {66043}{66089}Mo¿na by³o w nim uœmierciæ jednorazowo {66093}{66167}trzy tysi¹ce ludzi. {66318}{66364}Do niedawna nikt nie wiedzia³, {66368}{66414}ilu dok³adnie ludzi zamordowano w 1942 roku {66418}{66514}w obozach œmierci takich jak Treblinka. {66518}{66564}Jednak kilka lat temu {66568}{66639}odnaleziono przechwycon¹ wówczas|niemieck¹ depeszê. {66643}{66689}Ujawnia ona miêdzy innymi, {66693}{66739}¿e w obozach w Treblince, Sobiborze, {66743}{66814}Be³¿cu i Majdanku {66818}{66899}zg³adzono 1.274.166 ludzi {66943}{67014}w samym 1942 roku. {67018}{67064}W przechwyconej depeszy|znalaz³y siê b³êdy w druku - {67068}{67114}by podana suma zgadza³a siê, {67118}{67189}liczba ofiar Treblinki musi wynosiæ {67193}{67239}713.555. {67243}{67289}Treblinka by³a zatem|najwiêkszym oœrodkiem zag³ady {67293}{67380}w ca³ym nazistowskim pañstwie. {67393}{67464}Ale nie na d³ugo. {67568}{67614}Planiœci w Auschwitz ciê¿ko pracowali {67618}{67664}nad poprawkami|do planów budowy nowych krematoriów, {67668}{67769}które mia³y powstaæ w Auschwitz-Birkenau. {68118}{68164}Przez kilka miesiêcy {68168}{68239}plany zmienia³y siê: {68243}{68314}Pomieszczenia piwniczne,|maj¹ce pocz¹tkowo pe³niæ funkcje kostnic, {68318}{68397}zosta³y przekszta³cone. {68468}{68514}W pierwszej kolejnoœci usuniêto z planów {68518}{68597}projekt zsuwni do cia³. {68668}{68764}Nastêpnie pojawi³y siê dodatkowe schody|z boku budynku - {68768}{68814}dziwna koncepcja,|zw³aszcza jeœli wzi¹æ pod uwagê, {68818}{68953}¿e pocz¹tkowo w piwnicy|mieli byæ przetrzymywani zmarli, a nie ¿ywi. {68968}{69014}Wreszcie: zmieniono projekt drzwi {69018}{69108}do jednej z planowanych kostnic. {69143}{69232}Mia³y siê otwieraæ na zewn¹trz; {69268}{69314}mia³y te¿ zostaæ zwê¿one, wzmocnione, {69318}{69364}wyposa¿one w dodatkowe uszczelnienie {69368}{69430}i judasza. {69568}{69685}Ta podziemna kostnica|mia³a s³u¿yæ jako komora gazowa. {69743}{69789}Auschwitz by³ jednym z ostatnich obozów, {69793}{69889}który dysponowa³|wysokowydajn¹ fabryk¹ œmierci. {69893}{69964}Wiosna 1943 roku, kiedy ta fabryka ruszy³a, {69968}{70064}by³a w dzia³alnoœci obozu pocz¹tkiem etapu, {70068}{70182}który zapewni³ mu|tak nies³awne miejsce w historii. {70218}{70264}Symbolem tej zmiany {70268}{70401}mia³o byæ przybycie nowego cz³onka|personelu medycznego Auschwitz. {70618}{70714}Dopiero co zosta³ ranny|podczas walk na froncie wschodnim {70718}{70822}i odznaczono go za odwagê Krzy¿em ¯elaznym. {70843}{70941}Jego nazwisko mia³o staæ siê g³oœne... {71143}{71239}*Napisy: Mateusz Zimmerman|*[e-mail]