FACULTY OF PSYCHOLOGY
University of Warsaw
Barbara Bokus
Wstęp do psychologii
http://aneksy.pwn.pl/psychologia/
Program zajęć w Katalogu Kursów na stronie www.psych.uw.edu.pl
1. Ewolucja poglądów na przedmiot psychologii, jej metody i zastosowania:
1.1. Okres przednaukowy
1.2. Psychologia introspekcyjna
1.3. Tzw. nowe szkoły psychologiczne: psychoanaliza, behawioryzm, psychologia postaci
1.4. Niektóre kierunki aktualne
2. Struktura zachowania człowieka:
2.1. Wrodzone modyfikacje zachowania jako odpowiedz
na zmienność fizycznych cech
środowiska
2.2. Podstawowe paradygmaty uczenia siÄ™: warunkowanie klasyczne, instrumentalne i
sprawcze
2.3. Struktura i organizacja czynności ludzkich
3. Psychologiczne mechanizmy regulacji zachowania:
3.1. Mechanizmy aktywacji (emocje i motywacja)
3.2. Mechanizmy poznawcze:
3.2.1. Percepcja obiektów fizycznych i społecznych
3.2.2. Przechowywanie informacji (pamięć)
3.2.3. Przetwarzanie informacji w procesie rozwiązywania problemów
3.2.4. Komunikowanie się ze środowiskiem
3.3. Osobowość jako system samoregulacji
3.4. Świadomość i jej funkcje w normie i patologii
3.5. Społeczne uwarunkowania zachowania
4. Podstawowe problemy rozwoju psychicznego człowieka
5. Metodologiczne i etyczne problemy badań oraz praktyki psychologicznej
http://aneksy.pwn.pl/psychologia/
1
WYKA
AD NR 1
Psyche a materia ( dusza a ciało, psychika a mózg)
" Heraklit
" Platon ( Epithymia, Thymos, Nus na osi mózgowo  rdzeniowej)
" Galen
" Kartezjusz
" Meyer
" Gall
" Broca
" Wernicke
" Goldstein
" Pawłow
" Anochin
" A
uria
" Mariusz Maruszewski, Danuta Kędzielawa
WYKA
AD NR 2
Psychologia introspekcyjna
Psychologia świadomości
Metoda poznania: introspekcja
Przedmiot psychologii: świadomość
Wcześniejsze ujęcia świadomości
1. Świadomość jako byt
Kartezjusz ( 1596  1650) odróżnia psychikę od ciała, wskazuje na dwa byty
substancjalne ( rzeczy).
Psychika ( dusza) jest  rzeczą myślącą .
Funkcja psychiki: myślenie i produkowanie idei.
 Myślenie dla Kartezjusza bliższe pojęciu  świadomości niż pojęciu  myślenie w
rozumieniu  aktów, czyli procesów poznawczych (kognitywnych) .
Myślenie u Kartezjusza to: zarówno akty poznawcze, jak i wolicjonalne, tak
wyobraz
nia, jak i wrażliwość doznaniowa, a także namiętności i emocje.
Wszystkie te różnorakie zjawiska psychiczne są tą samą czynnością.
Różnią się od siebie stopniem wysiłku umysłu, ilością energii włożonej w wyprodukowanie
wyobraz
ni, myślenia w wąskim sensie tego słowa, aktu woli itp.
Umysł jest zatem rzeczą produkującą świadomość, której najwyższą formą jest myślenie
wymagające największego wysiłku umysłu, czyli samoświadomość.
Kartezjusz wprawdzie nie używa tego terminu, ale cały jego wysiłek to szukanie wiedzy o
swojej ludzkiej świadomości (Rosińska, 1984).
Holistyczna koncepcja psychiki
Psychika jest świadomością.
2
Nie ma miejsca na żadne podziały, ani na tworzenie większych części z mniejszych
elementów.
Res Cogitans można zbadać introspekcyjnie.
 Myślenie  ono jedno nie daje się ode mnie oddzielić (Kartezjusz, Medytacja II, s.22)
Cogito ergo sum
Skąd się biorą treści świadomości?
Są wyprodukowane przez umysł  odpowiedziałby Kartezjusz.
Umysł je bierze sam z siebie.
Żadne zewnętrzne przedmioty nie stanowią ich z
ródła. Chodzi tu nie o wszystkie idee, jakie
są w umyśle (są tam bowiem także idee pochodzące od zmysłów, nie zawsze jasne i
prawdziwe), ale o idee oczywiste i prawdziwe, których nie można nabyć z doświadczenia. Są
to np. Idea Boga czy idea  ja , czy idea kwadratu&
Kartezjusz odżegnuje się od prymitywnych form natywizmu, jaki mu czasem
przypisywano.
 Przez idee wrodzone nigdy nie rozumiałem nic innego niż to (& ), że wrodzona nam jest z
natury pewna dyspozycja, dzięki której możemy poznać Boga .
2. J. Locke: świadomość jako samoświadomość
Racjonalizm Kartezjusza a empiryzm Locke a (1632  1704)
Locke używa analogicznych terminów jak Kartezjusz: umysł,
idee = wszystko, co jest przedmiotem aktywności umysłu, myślenie w szerokim zakresie
znaczeniowym.
Nawet wrażenia zmysłowe nazywa Locke ideami, bo znajdują się w umyśle.
 Widzę szklankę, dotykam szklanki =  Posiadam ideę szklanki, ale nie szklanki w ogóle,
tylko tej konkretnej szklanki .
Idee są w umyśle. Skąd się biorą w umyśle?
Idee pochodzą z doświadczenia.
Dwa rodzaje doświadczenia:
1. wewnętrzne doświadczenia ( reflexion, świadomość)
2. zewnętrzne doświadczenia  doznania zmysłowe
Wewnętrzne doświadczenie (reflexion) świadomość:  percepcja tego, co zachodzi w umyśle
podmiotu ,  obserwowanie wewnętrznych operacji naszego umysłu w tym momencie, gdy
ten jest zajęty otrzymywanymi ideami (Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego,
1955, s. 19)
Świadomość byłaby to aktywność, za pomocą której zdobywam idee ( percepcja, myślenie,
wola, wÄ…tpienie& )
Aby wiedzieć coś o myśleniu, muszę mieć zdolność do myślenia i zarazem zdolność do
obserwowania aktu myślowego.
Nie należy go mylić z koncentracją na treści myślowej.
To nie jest obserwacja tego, co myślę, ale tego, że myślę.
Świadomość u Locke a jest rozumiana trojako:
1. świadomość zjawisk zewnętrznych, które stanowią z
ródło percepcji zmysłowej;
2. świadomość własnych stanów i aktów psychicznych, co jest równoznaczne z
samoświadomością;
3.  zmysł wewnętrzny , za pomocą którego jest możliwe zdobywanie owej
samoświadomości, czyli introspekcja.
Bez refleksji poznanie nie byłoby możliwe.
Refleksja dostarcza takich idei, jakich nie może dostarczyć doznanie zmysłowe: idei
postrzegania, myślenia, chcenia&
Idee
" proste (których nie można rozdzielić na elementy, pojawiają się w umyśle niezależnie
od jego woli, najczęściej są to wrażenia zmysłowe, dostarczane przez jeden zmysł dają
nam idee proste)
" złożone (twory umysłu, które są łączeniem idei prostych)
Locke akcentuje:
" refleksję jako zdolność umysłu do obserwacji własnej aktywności
" wyposażenie idei pochodzących od zmysłów w wartość poznawczą ( u Kartezjusza
dawały one wiedzę nieprawdziwą)
" nadanie umysłowi charakteru twórczego, np. przypominanie to ponowne oglądanie
idei zachowanych w pamięci. Umysł nie zawsze zachowuje się biernie, bo zjawienie
się przygasłych obrazów zależy od naszej woli.
 Umysł poszukuje też często idei ukrytej, jak gdyby zwracając ku niej oko duszy
(Locke, tamże, Ks.II, rozdz.1).
3. Condillac ( 1715  1780): sensualistyczna koncepcja świadomości
O pochodzeniu poznania ludzkiego.
Zgoda, co do Locke a tezy:
PoczÄ…tkiem, z
ródłem świadomości jest doświadczenie.
Nieprawda jednak, że istnieje inne niż zewnętrzne doświadczenie.
Condillac: Umysł jest bierny.
Zarówno treści umysłu, jak i jego sposoby funkcjonowania wytwarzają się w doświadczeniu
zewnętrznym jednostkowym.
Umysł nie posiada żadnych wrodzonych idei, żadnych  dyspozycji do ( jak chciał
Kartezjusz).
Wystarczy jeden zmysł, aby rozwinęło się całe życie umysłowe.
Różnorodność intensywności wrażeń wytwarza uwagę, która skupia się na wrażeniach
silniejszych.
Wrażenia pozostawiają ślady ( pamięć).
Nowe wrażenia porównywane są ze starszymi: zdolność sądzenia, itd.
W każdym wrażeniu:
" przedstawienia
" zabarwienia uczuciowe
Z przedstawień wyprowadzamy zdolności umysłowe:
uwagę, pamięć, sądzenie, wnioskowanie.
Z zabarwienia uczuciowego wprowadzamy:
pożądanie, wolę, miłość, nienawiść, nadzieję, obawę.
Mamy 5 zmysłów = mamy 5 różnych sposobów poznawania ( odbijania) rzeczywistości +
mamy 5 różnych typów świadomości.
5 zmysłów = 5 sposobów poznawania rzeczywistości + 5 typów świadomości
Condillac jest krytykowany za koncepcjÄ™:
a/ człowieka jako  posągu, - jednostki samotnej
b/ człowieka bez idei osoby, bez  ja ( ta idea nie wytwarza się z wrażeń).
4. Hume ( 1711  1776) : wiązkowa koncepcja świadomości
Umysł nie jest substancjalną rzeczą ( jak u Kartezjusza i  jak można domniemywać  u
Locke a).
Umysł, to  wiązka lub zbiór różnych percepcji .
Percepcje  elementarne cząstki umysłowe. Mogą nimi być:
myśl, emocja, impresja( wrażenie)
Wiązki, jakie tworzą się pomiędzy nimi, zachodzą wg określonych praw:
1. idee łączą się na zasadzie podobieństwa,
2. idee łączą się na zasadzie bliskości w przestrzeni i czasie,
3. idee Å‚Ä…czÄ… siÄ™ na zasadzie przyczynowo  skutkowej,
4. jedna impresja pociąga drugą, jeżeli są one do siebie podobne,
5. złożony stan psychiczny, składający się z impresji i idei, łączy się z innym, także
złożonym z impresji i idei, jeżeli:
" dwie impresje są związane podobieństwem, a
" dwie idee zwiÄ…zane bÄ…dz
podobieństwem, bliskością w czasie lub przestrzeni,
bÄ…dz
przyczynowością.
Mówiąc o kojarzeniu idei, Hume ma na myśli kojarzenie pomiędzy treściami poszczególnych
myśli.
Mówiąc o kojarzeniu impresji, ma na myśli kojarzenie treści emocji,  czuć . Używa też
terminu  impresje na określenie wrażeń ( impresje pierwotne).
Pojawiła się ostatnio interpretacja praw Hume a jako praw prawdopodobnych:
prawa asocjacji idei są ważne pod warunkiem, że odpowiednie stany mózgu
zostały wytworzone i utrzymane.
5. Wundt ( 1832  1920) : świadomość jako zbiór elementów
Świadomość  nazwa stanu obejmującego następujące składniki:
wrażenia,
obrazy ( przedstawienia)
uczucia,
 chcenia ( wola)
Składniki świadomości = treści psychiczne ( treści świadomości), nie zaś akty lub czynności (
funkcje psychiczne)
Treści świadomości mają charakter oglądowy. Doznajemy ich bezpośrednio, niejako przez
oglÄ…danie.
Wrażenia i uczucia są elementami podstawowymi, ale łączą się one w wiele różnorodnych
wzorców w doświadczeniu, iż dopiero wytrenowany w introspekcji podmiot jest w stanie
porozbijać te zsyntetyzowane całości na elementy.
Podstawowa zasada łączenia elementów ( atomów) psychicznych w struktury złożone:
zasada kojarzenia.
Oprócz biernego kojarzenia się elementów ( zgodnie z opisywanymi przez Hume a zasadami)
występuje aktywne łączenie się elementów: apercepcja.
Apercepcję od asocjacji różni uczucie aktywności, jakie towarzyszy apercepcji.
Treści apercepcyjne to te, na których skupiona jest uwaga.
Koncepcja świadomości wg Wundta nie ma tylko charakteru atomistycznego,
mechanicznego. Wyróżniając składowe świadomości i podając ich charakterystykę Wundt
dodawał, iż świadomość to pewna całość.
Idiogeniści i allogeniści  spory atomistów w psychologii introspekcyjnej.
Dusza a świadomość ( prof. Titchener).
Świadomość  ktosiowa  doświadczenie danego podmiotu poznającego (Witwicki).
W celu poznania życia duchowego człowieka należy też badać historię kultury ludzkiej.
6. James : świadomość jako strumień
Świadomość ( The principles of psychology, 1980), to nie compositum elementów, które
można odkryć drogą analizy.
Życie jest procesem jest procesem kosmicznym i wyraża się w różnych formach.
Życie psychiczne jest jedną z form Zycie kosmicznego, co James nazywa doświadczeniem.
Przelotne stany myślowe, tak jak stosunkowo wyraz
ne i dłużej trwające, są częściami
strumienia aktywności.
Pięć charakterystycznych cech świadomości:
1. każda myśl, czy stan należy do świadomości indywidualnej, jest posiadana przez
kogoÅ›.
2. w świadomości jednostki stany ciągle się zmieniają.
3. w każdej indywidualnej świadomości istnieje poczucie ciągłości, pomimo przerwy na
sen,
4. świadomość ma do czynienia z przedmiotami niezależnymi od niej,
5. wybiórczy charakter świadomości.
PotwierdzajÄ… to selektywna uwaga oraz zachowania wolicjonalne.
Umysł wg Jamesa ma charakter teologiczny (nastawiony na kształtowanie się całości, na
nadawanie sensu poszczególnym elementom)
 WYKA
AD NR 3
Introspekcja  wglÄ…d w siebie
Introspekcja równoczesna.
Introspekcja z pamięci ( retrospekcja)
Wykład nr 3a
Problem psychofizyczny
Różne rozwiązania problemu psychofizycznego.
Arystoteles (384  322 p.n.e.) i Tomasz z Akwinu (1225  1274) nie rozłączali duszy od
ciała, ale je rozróżniali.
Dusza i ciało mogły istnieć realnie tylko we wzajemnym połączeniu.
Charakter połączenia: dusza stanowi formę dla ciała. Ciało musi spełniać określone
właściwości, które umożliwiają przyjęcie tej formy.
Dusza jest formą dla ciała, które ma w swojej potencji życie ( HYLEMORFIZM)
Różne rozwiązania problemu psychofizycznego
INTERAKCJONIZM
Dusza i ciało jako dwie różne substancje oddziałują na siebie wzajemnie ( Kartezjusz)
Problem: jak to możliwe, że dwie jakościowo różne substancje wpływają na siebie.
Interakcjonizm w niezgodzie z zasadÄ… zachowania energii.
OKAZJONALIZM (Malebranche, 1638  1715)
Nie ma styczności między substancją rozciągłą i substancją myślącą.
Obie są bierne, nie oddziałują na siebie.
Nam się tylko wydaje, że oddziałują. Związek między tymi substancjami jest możliwy za
pośrednictwem Boga.
Sprawiając zmiany w duszy, Bóg przy tej okazji sprawia też zmiany w ciele.
Sprawiając zmiany w ciele, Bóg przy tej okazji sprawia też zmiany w duszy.
Bóg okazjonalnie dokonuje zmian w duszy i ciele.
HARMONIA WCZEÅšNIEJ USTANOWIONA (Leibniz, 1646  1715)
Nie istniejÄ… tylko dwie substancje.
Substancji jest wiele.
Ich natura jest duchowa.
Człowiek jest substancją. Z natury człowiek ma charakter duchowy. Ciało jest tylko postacią,
w której jedna substancja ujawnia się innej.
Dusza  została stworzona, że wszystko, co może dać jej ciało, pojawia się w niej samej, na
mocy jej przedstawiającej natury, która została jej dana wraz z bytem, aby się dokonać we
właściwym czasie . (Wyznanie wiary filozofa, 1969, s. 179)
Substancje (zwane  monadami ) są całościami zamkniętymi, nie oddziałują na siebie.
IstniejÄ… obok siebie w koegzystencji harmonijnej, ustanowionej przez Boga ( jak dwa zegary
wskazujące tę samą godzinę, uprzednio ustawione w taki sam sposób).
Leibnizowski sposób myślenia o związku pomiędzy zjawiskami psychicznymi i zjawiskami
fizycznymi został podjęty w XIX wieku przez myśl psychologiczną.
Trzy różne koncepcje psychologiczne:
1. PARALELIZM PSYCHOFIZYCZNY
2. IZOMORFIZM PSYCHOFIZYCZNY
3. SYNCHRONIZM AKAUZALNY
PARALELIZM PSYCHOFIZYCZNY
Koncepcja sformułowana przez Fechnera (1801  1887) w pracy Elemente der Psychophysik
(1860).
Stosunki między duszą i ciałem mają charakter funkcjonalny, a nie przyczynowo  skutkowy.
Ilekroć występuje zjawisko X ( np. fizyczne), tylekroć towarzyszy mu zjawisko Y
(psychiczne).
Zwolennikiem paralelizmu psychofizycznego był również Wundt, przyjmując stanowisko
równoległości zjawisk psychicznych i fizycznych.
IZOMORFIZM PSYCHOFIZYCZNY
W świecie zjawisk fizycznych i w świecie zjawisk psychicznych obowiązują te same prawa:
prawa postaci ( Kohler 1887  1967).
SYNCHRONIZM AKAUZALNY
Jung ( 1875  1961) podaje przykłady z zakresu parapsychologii.
W niektórych wypadkach zjawiskom fizycznym odpowiadają czasowo procesy psychiczne w
sposób znaczący dla rozwoju osobowości.
Znaczące zbieżności
Np. zatrzymanie się zegara z chwilą śmierci jego właściciela, w chwili myślenia o czymś
następuje materialne pojawienie się tego czegoś.
Te zbieżności mogą się pojawiać, ponieważ istnieją dwa aspekty:
1. materialny  psychiczny
2. psychoidalnej rzeczywistości,
która może je ze sobą  stykać w momentach istotnych dla duchowego rozwoju człowieka
(Jung w Man and his Symbols, 1964, zob. Rosińska, Matusewicz, 1984, s. 40).
Wykład nr 3b
Psychologia postaci (GESTALT)
1. Utrwalenie w świadomości psychologów ważnego pojęcia STRUKTURY
(ORGANIZACJI) oraz przekonania, że świat ma budowę zorganizowaną;
2. Tożsamość człowieka i zachodzących w nim procesów określona jest nie tylko przez
ich strukturę wewnętrzną, ale także ich miejsce i funkcje w takiej lub innej szerszej
strukturze zewnętrznej;
3. Zmiany zachodzące w człowieku mają charakter nie tyle sumaryczny czy
kumulatywny, sprowadzajÄ…cy siÄ™ do przyrastania lub ubywania czegoÅ›, lecz raczej
strukturalny, polegajÄ…cy na reorganizacji stanu dotychczasowego;
4. Fizykalnemu modelowi świadomości, będącej mozaiką cząstek elementarnych,
postaciowy (gestaltyści) przeciwstawili fizykalny model pola elektromagnetycznego
jako pola sił i wprowadzili do psychologii pojęcie pola psychologicznego.
Ruch postaciowców  dziedzictwo naukowe.
Rozwijał się na terenie Niemiec, Austrii i Skandynawii, a potem w USA.
1910 r. Max Wertheimer  badanie  ruchu pozornego ( badani postrzegali ruch, który nie
istniał realnie).
Wertheimera interpretacja neurofizjologiczna danych z badań: istnieje tzw. pobudzenie
poprzeczne.
Jeżeli występują pobudzenia dwu punktów, to rozchodzą się one nie tylko wzdłuż włókien
nerwowych, ale i poprzecznie.
W przypadku nałożenia się pobudzeń występuje tzw. krótkie spięcie, w wyniku czego
spostrzegamy zjawisko pozorne.
Spostrzeganie ruchu nie jest wywnioskowanym dodatkiem do  izolowanego spostrzegania
kresek, ale jest cechą pola sensorycznego, które jest z natury dynamiczne.
Podstawowa zasada psychologii Gestalt:
Zasada prymatu całości nad częścią.
Rubina kryteria rozróżniania figury i tła:
1. konturowość figury,
2. kształt figury ( bezkształtność tła),
3. jasność ( wyrazistość figury  tło zawsze jawi się jako  rozmyte ),
4. bliskość figury ( tło zawsze wydaje się dalsze),
5. stałość figury.
Relacja psychiczno  fizyczna : IZOMORFIZM psychofizyczny
James 1842  1910: świadomość jako strumień
Świadomość (The principles of psychology, 1980), to nie compositum elementów, które
można odkryć drogą analizy.
Życie jest procesem kosmicznym i wyraża się w różnych formach.
Życie psychiczne jest jedną z form życia kosmicznego, co James nazywa doświadczeniem.
Przelotne stany myślowe, tak jak stosunkowo wyraz
ne i dłużej trwające, są częściami
strumienia aktywności.
Pięć charakterystycznych cech świadomości:
1. Każda myśl czy stan należy do świadomości indywidualnej, jest posiadana przez
kogoÅ›.
2. W świadomości jednostki stany ciągle się zmieniają.
3. W każdej indywidualnej świadomości istnieje poczucie ciągłości, pomimo przerwy na
sen.
4. Świadomość ma do czynienia z przedmiotami niezależnymi od niej.
5. Wybiórczy charakter świadomości.
PotwierdzajÄ… to selektywna uwaga oraz zachowania wolicjonalne.
Umysł wg. Jamesa ma charakter teologiczny ( nastawiony na kształtowanie się całości, na
nadawanie sensu poszczególnym elementom).
1. Świadomość jako byt.
2. Locke: świadomość jako samoświadomość.
3. Condillac: sensualistyczna koncepcja świadomości.
4. Hume: wiązkowa koncepcja świadomości
5. Wundt: świadomość jako zbiór elementów.
6. James: świadomość jako strumień.
Wykład nr 4
ad. Psychologia klasyczna
Psychologia świadomości
Psychologia introspekcyjna
Dusza a świadomość (Titchener)
W opisywaniu świadomości wzorem stała się teoria atomistyczna. Tak jak fizycy i chemicy
poszukiwali jak najmniejszej liczby pierwiastków, cząstek elementarnych oraz praw, wg
których łączą się one ze sobą, tworząc bogactwo form świata fizycznego, tak samo
psychologowie rozpoczęli poszukiwanie najmniejszej liczby elementarnych zjawisk
świadomości (allogeniści i idiogeniści).
Struktura zachowania człowieka
I. Adaptacyjne modyfikacje zachowania (Konrad Lorenz, 1977)
Jako najniższy poziom organizacji zachowania
Aby mogły zaistnieć, konieczna jest wrażliwość organizmu na odpowiednie bodz
ce,
wrodzony mechanizm  spustowy , dziedziczna koordynacja ruchowa
Co siÄ™ do owych adaptacyjnych modyfikacji zachowania zalicza?
1. UCZULANIE związane z obniżaniem progu wrażliwości na pewne bodz
ce
*np. pojawienie się ławicy drobnych rybek uruchamia reakcję kłapania u ryb drapieżnych
(frenezja)
** frenetyczne oklaski po występie ulubionego artysty (facylitacja społeczna)
Punktem wyjściowym w definicji bywa częściej zjawisko fizyczne. Dlaczego? Jest łatwiej
mierzalne.
Ale koncepcja zakłada, że z obecności i ze zmian jednego można wnosić o drugim.
Nie podejmując metafizycznych pytań o charakter duszy oraz o jej związek z ciałem, Wundt
przyjmował jedyne możliwe w tym czasie stanowisko równoległości zjawisk psychicznych i
fizycznych.
2. ODCZULANIE  podwyższanie progu wrażliwości na niezmienność bodz
ców (na
monotoniÄ™)
HABITUACJA
Normalna wrażliwość jest przywrócona, gdy jakaś cecha sytuacji ulegnie zmianie.
* przykład z badaniem różnicowania bodz
ców słuchowych przez dziecko
 3. WDRUKOWANIE  reakcja podążania za pierwszym ruchomym obiektem
(większym), występująca po wykluciu u ptaków zagniazdowników
4. DOCIERANIE  automatyczne doskonalenie reakcji bez wzmocnienia
* kurczęta, którym uniemożliwiono ćwiczenie dziobania, po zdjęciu okularów dziobały
równie dobrze, jak inne
** dzieci rodziców głuchych przechodzą ten sam scenariusz rozwoju mowy co inne
Psychologia behawiorystyczna
John B. Watson (1878-1958), zoopsycholog, doktorat z psychologii za rozprawÄ™ o rozwoju
psychicznym białego szczura (1903, promotor: J.R. Angell)
Zapowiedz
powołania do życia nowej psychologii, której  introspekcja jest równie potrzebna
jak fizyce lub chemii (Watson, 1981, s. 513).
5.  UCZENIE SI
 URAZOWE
utworzenie wyjątkowo trwałych skojarzeń podczas jedynej próby wiążącej bodziec z reakcją
w warunkach ekstremalnego zagrożenia życia
*zatrucie a unikanie określonego pokarmu do końca życia
**w teorii Freuda też mowa o urazach psychicznych wczesnodziecięcych
6. ODRUCHY (izolowane, w łańcuchach) składające się na instynkty
*por. technologia budowania gniazda (uczenie się na błędach nie występuje)
LORENZ i krytyka niezapisanej karty
Wyposażenie organizmu w liczne wrodzone reakcje (np. ekspresja emocjonalna,
przywiązanie, agresja, atrakcyjność seksualna& )
Bodz
cem jest działanie energetyczne światła zewnętrznego na żywy organizm.
A
ączne oddziaływanie wielu bodz
ców tworzy sytuację stymulującą.
Reakcja następuje bezpośrednio po zadziałaniu bodz
ca.
Przejawia siÄ™ jako  akt motoryczny
 działanie określonego organu, np. gruczołu
 tzw. reakcja wewnętrzna
Reakcja wewnętrzna obejmuje takie formy reagowania, jak myślenie, ciche mówienie,
fantazjowanie.
(Fantazjowanie jako efekt doznań introspekcyjnych stanowi dowód niekonsekwencji
metodologicznej wczesnych prac Watsona).
Formuła S-R wywodzi się z tradycji asocjacjonizmu i nauki o odruchu.
W kierunku teorii czynności i o teorii czynności T. Tomaszewskiego
Od teorii aktów świadomości do teorii działania (Franz Brentano, Kazimierz Twardowski)
Franz Brentano (1838-19170
(zwiÄ…zany poczÄ…tkowo z Uniwersytetem Würzburskim [1886-1873], potem z Uniwersytetem
Wiedeńskim)
Psychologia z empirycznego punktu widzenia, 1874/1999
Brentano odrzuca ideę nieświadomych zjawisk psychicznych.
 Każdy akt psychiczny jest świadomy; dotycząca go świadomość jest obecna w nim samym
(Brentano, 1974/1999, s. 223)
Odróżniwszy w przeżyciach treści doświadczenia od aktów, Brentano kładzie nacisk na akty
psychiczne. Wundt i inni uwzględniali tylko treści psychiczne.
Wykorzystał wiedzę dotyczącą związków pomiędzy procesami psychicznymi a procesami
motorycznymi:
Np.  dziecko uczy się mówić, przyporządkowując właściwe ruchy organów mowy
właściwym bodz
com. Początkowo mówi głośno, potem szeptem (w reakcji na dany
bodziec), a potem staje się to mową wewnętrzną, czyli myśleniem.
Ruchy organów mowy charakteryzują myślenie .
PoglÄ…dy Watsona przeciwstawiajÄ… peryferyzm centryzmowi.
 Mówienie, ze myśli się przy pomocy mózgu, jest równoznaczne mówienu, ze chodzi się za
pomocą rdzenia przedłużonego. Obserwowalne są procesy peryferyjne i one stanowią
przedmiot badań psychologicznych
Watson sformułował ideę o możliwości kierowania zachowaniem jednostki, a nawet całych
grup ludzkich.
Słynne credo: Dajcie mi niemowlę, a zrobię zeń, kogo zechcecie: lekarza, nauczyciela,
inżyniera&
 W przedstawieniu jest coÅ›, co jest przedstawiane, w sÄ…dzie uznane lub odrzucone, w
nienawiści nienawidzone, w pożądane itd.
***  Żaden fenomen fizyczny nie wykazuje czegoś podobnego; Zatem fenomeny psychiczne
można zdefiniować jako te, które intencjonalnie zawierają pewien przedmiot (ibid, s. 126-
127)
Każdy akt świadomości wykracza poza świadomość, wykracza ku przedmiotom, które
sÄ… w stosunku do niej transcendentne.
Konsekwencje intencjonalności aktów psychicznych:
- Tylko akty, jako majÄ…ce naturÄ™ intencjonalnÄ…, sÄ… psychiczne.
- Tylko akty należą do świadomości, a nie ich przedmioty.
- Tylko akty są świadomości immanentne, przedmioty zaś ich są transcendentne.
(Stwierdzenie to obalało idealizm subiektywny. Ukazywało złudność argumentu, że
przedmioty postrzegane są naszymi spostrzeżeniami, więc należą do świadomości, są
psychiczne).
Główne procesy stanowiące podstawę warunkowania klasycznego:
1. Ogólna pobudliwość
Nawet po jednym zestawieniu bodz
ców So i Sb organizm będzie reagować na sytuację
warunkowania w ten sposób, że będzie bardziej pobudliwy (np. ogólne pobudzenie
pokarmowe)
2. Układ bodz
ców w czasie (odstęp między bodz
cem bezwarunkowym a
warunkowym)
Zwiększenie liczby zestawień bodz
ca warunkowego z bezwarunkowym powoduje
zwiększenie siły reakcji warunkowych, ale tylko przy zachowaniu optymalnego odstępu
pomiędzy wspomnianymi bodz
cami (około pół sekundy)
Pierwszy bodziec sygnalizuje drugi i przygotowuje organizm pod względem fizjologicznym.
Krótsze odstępy zmniejszają użyteczność Sw jako sygnału, a dłuższe dają zbyt dużo czasu na
wystÄ…pienie innych bodz
ców, aktywację innych reakcji.
K. TWARDOWSKI (1866-1938)  rozwinięcie teorii aktów
1885  studia na Uniwersytecie Wiedeńskim, m.in. pod kierunkiem F. Brentany
1891  doktorat pod kierunkiem Zimmermanna
1892  stypendium naukowe w laboratorium Wundta (Lipsk) i w laboratorium C. Stumpfa
(Monachium)
1894  O treści i przedmiocie przedstawień
1895  założyciel Szkoły Lwowsko-Warszawskiej
1897  Psychologia wobec fizjologii i filozofii (wyodrębnienie psychologii jako nauki
zjawiskach psychicznych, obrona introspekcji)
1912  O czynnościach i wytworach. Kilka uwag z pogranicza psychologii, gramatyki i logiki
Twardowski wyodrębnia AKT, TREŚĆ i PRZEDMIOT przedstawienia
Akt przedstawienia skierowany jest na przedmiot poprzez treść, a nie na przedmiot
bezpośrednio. Treść powstaje w umyśle jako wytwór aktu przedstawienia.
5. Wygaszanie
Wobec zmienności środowiska ważne, żeby związki wytworzone przez warunkowanie nie
były niezmienne.
Gdy bodziec warunkowy nie sygnalizuje już ani niebezpieczeństwa, ani korzyści, reakcja
warunkowa staje się coraz słabsza i osiąga intensywność równą 0. reakcja zostaje wygaszona.
Wygaszanie jest szczególnym przypadkiem aktywnego hamowania, a nie utratą wyuczonego
skojarzenia.
Po okresie wypoczynku rzekomo wygaszona reakcja znowu ożywa przy pierwszym
pojawieniu siÄ™ bodz
ca Sw, ale w słabszej postaci (spontaniczne odnowienie reakcji).
Jeżeli przeprowadzi się dodatkowe próby Sw + Sb, to reakcja powróci do swej poprzedniej
siły.
W czasie wygaszania zachodzi proces analogiczny do generalizacji bodz
ca w trakcie
nabywania Rw.
Reakcje na bodz
ce, których nie poddano bezpośredniemu wygaszaniu, również zostaną
wygaszone, proporcjonalnie do podobieństwa tych bodz
ców do bodz
ca warunkowego (to
szerzenie siÄ™ hamowania znane jest jako ubytek [dekrement] generalizacji).
Po co rozróżnienie między treścią a przedmiotem?
Entia non sunt multipicanda Prater necessitatem (William Ockham, 1287-1347)
(Nie twórz bytów ponad potrzebę)
Argumentacja Twardowskiego:
1. Ilekroć wydajemy sąd prawdziwy negujący jakiś przedmiot, treść przedstawienia
istnieje, przedmiot zaÅ› nie;
2. Przedmiotowi przysługują własności, których nie posiada treść (złota góra ma
własności przestrzennej rozciągłości, bycia ze złota itd., bez względu na to, czy
istnieje realnie, czy nie);
3. Jeden przedmiot może być przedstawiony za pomocą wielu treści.
Teoria czynności i wytworów (1912)
Stosunek aktu psychicznego do związanej z ni treści = stosunek czynności do
wytworu.
TERAPIA BEHAWIORALNA (Meyer, Chesser)
Wykorzystanie paradygmatu uczenia siÄ™ w terapii behawioralnej
I. Warunkowanie reakcji przeciwstawnych
Cel: Wytworzenie akceptowalnych i przystosowawczych reakcji na bodz
ce, które uprzednio
wywoływały symptomy choroby.
Mechanizm: wytworzenie i wzmocnienie nowej reakcji przeciwstawnej do istniejÄ…cej
prowadzi do eliminacji reakcji dotychczasowej.
1. Bezpośrednie przeuczenie w realnej sytuacji życiowej
2. Systematyczne odczulanie w wyobraz
ni
3. Technika łagodzenia lęku
Jeżeli zakończenie działania szkodliwego bodz
ca następuje po innym bodz
cu, to
wystąpienie tego drugiego spowoduje złagodzenie lęku.
4. Naśladownictwo
5. Tzw. warunkowanie  pozytywne , odwołujące się do paradygmatu warunkowania
klasycznego. (Mowrer & Mowrer)
6. Terapia awersyjna
Teoria czynności
I wersja teorii czynności wg T. Tomaszewskiego (1963) równolegle i niezależnie od dwóch
innych teorii:
- teoria planów G. Millera, E. Galanteria i K. Priama (1960, USA)
 - teoria zachowania człowieka wg J. Nuttina (1960, Belgia)
Czynność jest to proces ukierunkowany na osiągnięcie wyniku o strukturze kształtującej się
stosownie do warunków, tak że możliwość osiągnięcia wyniku zostaje utrzymana (T.T., 1963,
s.163)
Czynnościami steruje proces przetwarzania informacji Ne poziomie semantycznym.
Czynności człowieka tworzą hierarchiczne systemy określane przez przyjęte cele, dzięki
czemu człowiek może być traktowany jako układ zdolny do samosterowania.
Pięć rodzajów zależności w warunkowaniu sprawczym:
1. Warunkowanie przy użyciu nagród zwiększa częstość reakcji sprawczych
2. Warunkowanie ucieczki zwiększa częstość reakcji sprawczych
3. Warunkowanie unikania zwiększa częstość reakcji sprawczych
4. Kara zmniejsza częstość reakcji sprawczych
5. Wygaszanie zmniejsza częstość reakcji sprawczych
Wykład nr 5
Psychologia postaci (GESTALT)
1. Utrwalenie w świadomości psychologów ważnego pojęcia STRUKTURY
(ORGANIZACJI) oraz przekonania, że świat ma budowę zorganizowaną;
2. Tożsamość człowieka i zachodzących w nim procesów określona jest nie tylko przez
ich strukturę wewnętrzną, ale także ich miejsce i funkcje w takiej lub innej szerszej
strukturze zewnętrznej;
3. Zmiany zachodzące w człowieku mają charakter nie tylko sumaryczny czy
kumulatywny, sprowadzajÄ…cy siÄ™ do przyrastania lub ubywania czegoÅ›, lecz raczej
strukturalny, polegajÄ…cy na reorganizacji stanu dotychczasowego;
4. Fizykalnemu modelowi świadomości, będącej mozaiką cząstek elementarnych,
postaciowcy (gestaltyści) przeciwstawiali fizykalny model pola elektromagnetycznego
jako pola sił i wprowadzili do psychologii pojęcie pola psychologicznego.
Ruch postaciowców  dziedzictwo naukowe
Rozwijał się na terenie Niemiec, Austrii, i Skandynawii, a potem w USA.
1910r. Max Wertheimer  badanie  ruchu pozornego (badani postrzegali ruch, który nie
istniał realnie)
Wertheimera interpretacja neurofizjologiczna danych z badań:
Istnieje tzw. pobudzenie poprzeczne.
Jeżeli występują pobudzenia dwu punktów, to rozchodzą się one nie tylko wzdłuż
włókien nerwowych, ale i poprzecznie.
W przypadku nałożenia się pobudzeń występuje tzw. krótkie spięcie, w wyniku czego
spostrzegamy zjawisko pozorne.
Spostrzeganie ruchu nie jest wywnioskowanym dodatkiem do  izolowanego spostrzegania
kresek, ale jest cechą pola sensorycznego, które jest z natury dynamiczne.
Podstawowa zasada psychologii Gestalt:
Zasada prymatu całości nad częścią
Rubina kryteria rozróżniania figury i tła:
1. konturowość figury
2. kształt figury (bezkształtność tła)
3. jasność (wyrazistość) figury (tło zawsze jawi się jako rozmyte)
4. bliskość figury (tło zawsze wydaje się dalsze)
5. stałość figury
Relacja psychiczno-fizyczna: IZOMORFIZM psychofizyczny
Myślenie twórcze wiele wyjaśnień zawdzięcza psychologii Gestalt:
Rozwiązywanie problemów polega na uzupełnianiu brakujących elementów postaci.
Dostrzeżenie uzupełnienia: insight (olśnienie, wejrzenie w postać)
Mayer: myślenie twórcze to umiejętność elastycznego wykorzystania elementów sytuacji.
Osoby dostrzegające więcej zastosowań danego przedmiotu są bardziej twórcze, produktywne
w myśleniu.
Całość sytuacji problemowej to postać (figura) z brakującymi elementami.
Szekely  twórca hipotezy cechy latentnej.
RozwiÄ…zanie sytuacji problemowej polega na znalezieniu cechy ukrytej (latentnej),
niedostrzegalnej na pierwszy rzut oka.
Inne ważne odkrycia psychologii Gestalt:
Zasada pregnancji  postać dąży do zamknięcia. (prof. Efekt Zeigarnik)
Treść zasady pregnancji ujęta w kontekście funkcjonowania organizmu jako całości:
Organizm dąży do uzyskania optimum, tj. stanu równowagi wielu procesów i składników
organizmu.
Taka interpretacja zasady pregnancji jest uważana za poprzedniczkę zasady homeostazy
(sformułowanej przez Cannona).
Zasada pregnancji otworzyła postaciowcom możliwości badania motywacji zachowań
ludzkich.
Ogólna koncepcja motywacji bazuje na orientacji biologicznej: zakładano, że organizm jako
całość dynamiczna dąży do przetrwania i to określa treść motywacji w poszczególnych
przypadkach dążeń ludzkich.
Psychologia topologiczna Lewina
Wykorzystał pojęcie pola i pojęcie wektorów, a także pojęcia matematyczne, dla celów analiz
psychologicznych.
Jednostka ludzka jako część szerszego pola  środowiska fizycznego i społecznego.
W polu tym osobom i przedmiotom przypisana jest określona wartość (walencja) pozytywna
lub negatywna.
W aspekcie motywacyjnym można owe wartości przedstawić jako wektory odpowiedniej
intensywności i odpowiedniego kierunku. Wpływają na jednostkę, skłaniając do  lokomocji
w odpowiednim kierunku.
Jednostka jako część pola ma swoje potrzeby i intencje (quasi-potrzeby), które da się
przedstawić w postaci wektorów ukierunkowanych na odpowiednie przedmioty.
Jeżeli wektory przedmiotów i jednostki sumują się, pojawia się dążenie: ruch w celu
osiągnięcia przedmiotu.
Jeżeli nie, następuje odpychanie dwóch wektorów i unikanie przez jednostkę danego obiektu.
To proste wyobrażenie o wpływie wzajemnych wektorów komplikują dodatkowe czynniki
pola:
przeszkody fizyczne (odległość)
lub społeczne (dążenia innych ludzi).
Wektory jednostki, skierowane w polu na określone przedmioty, owo uwrażliwienie na pewne
obiekty stanowi przestrzeń życiową człowieka.
On w tej przestrzeni reaguje poznawczo, motorycznie i emocjonalnie.
Takie rozumienie przestrzeni życiowej daje podstawę do raczej fenomenologicznego niż
energetycznego rozumienia podniet motywacyjnych. Bodz
ce to nie działanie pewnej energii
na nasze zmysły, ale to podniety do rozumienia znaczenia zjawisk lub procesów.
Siły środowiska społecznego określają wektory motywacyjne.
Ten punkt widzenia wykorzystywano w badaniach tzw. Dynamiki grupowej, np.
wpływu dążeń grupowych na zachowanie jednostki (eksperyment Ascha dotyczący
konformizmu), konfliktów wewnątrz- i międzygrupowych&
PSYCHOANALIZA
Freud a Wundt
Wundt  ogólne prawo logicznej ewolucji duszy, które pozwoliłoby  przeniknąć przez bariery
nieświadomego życia psychicznego
Poszukiwania Wundta, który po latach
a) odrzuca doktrynę nieświadomej psychiki (grzech młodości)
Chodzi o nieświadome logiczne wnioskowanie, prowadzące do powstania
 wykończonych produktów , składających się na świadomość (por. przykład z
rozróżnianiem barw).
b) samą nieświadomość traktuje jako  wytwór mistycznej metafizyki
Stanowisko Freuda (1856-1939):
* Sens objawów wszelkich zaburzeń nerwicowych jest przed pacjentem zawsze ukryty.
** Nic z warunków psychicznych, które do tego objawu doprowadziły, nie doszło do
świadomości.
Teza: Istnieje NIEÅšWIADOME w psychice.
Nieświadome to jedna z trzech jakości procesu psychicznego:
- świadomy
- przedświadomy (przedświadome staja się bez naszego udziału, bez jakiegoś wysiłku
świadome)
- nieświadomy (nieświadome może dzięki naszym wysiłkom zostać uświadomione, przy czym
odnosimy wrażenie, że częstokroć pokonujemy wtedy nader silny opór).
Te ostatnie procesy psychiczne niełatwo zostaną uświadomione, gdyż ich treścią są wyparte
wspomnienia i skłonności (Freud, 1944, s. 111-112).
Czy Freud zdołałby wzbudzić czyjekolwiek zainteresowanie, gdyby zamiast o tłumieniu danej
treści przez odrzucenie jej od świadomości i związanej z tym konieczności przezwyciężenia
przez osobę pewnych oporów,
mówił o jej zapomnieniu, a na miejsce demonicznych mocy zaludniających nieświadomość
wprowadził apatyczne ślady pamięciowe?
STRUKTURA PSYCHIKI
ID EGO SUPEREGO
Psychoanalityczna hipoteza nieświadomej aktywności psychicznej
Sugestia metodologiczna Immanuela Kanta, wyrażona w 1978r. (Antropologie In
pragmatischer Hinsicht)
To, czego nie da się bezpośrednio doświadczyć, da się być może wywnioskować z
faktów doświadczenia.
Idąc tym tropem, Freud wprowadza psychoanalityczną hipotezę nieświadomej
aktywności psychicznej.
1. Każdemu z nas świadomość dostarcza wiedzy jedynie o jego własnych stanach
psychicznych.
2. O tym, że drugi człowiek ma świadomość, możemy się dowiedzieć tylko dzięki
wnioskowaniu przez analogię na podstawie dających się spostrzec ekspresji i działań
tego człowieka (Freud, 1993, s. 107)
3. Wszelkie akty i ekspresje, które spostrzegam u siebie, a których nie umiem powiązać z
resztą mojego życia psychicznego, muszą być rozpatrywane tak, jak gdyby należały
do innej osoby i miały znalez
ć wyjaśnienie na podstawie przypisywanego jej życia
psychicznego.
4. Mianem  nieświadomego określamy proces psychiczny, którego istnienie musimy
założyć, ponieważ wnioskujemy o nim na podstawie skutków, jakie powoduje, nie
wiemy jednak niczego na jego temat.
Zakłócone działa jako zakłócające.
Treści wyparte  nieświadomość dynamiczna.
Teoria marzeń sennych wyjaśnia hipotetyczny proces pracy marzenia sennego, polegającej na
przeobrażeniu się w życiu psychicznym śniącego ukrytych myśli sennych w jawne marzenia
senne.
Praca marzenia sennego wyjaśniana jest przez Freuda jako tłumaczenie oryginału (myśl
senna) i powstanie przekładu (jawne marzenie senne)
Marzenie senne nie jest wiernym przekładem słowo w słowo myśli sennej (Freud,
1996, s. 247).
Marzenie senne samo w sobie nie jest komunikatem mającym charakter społeczny, nie jest
żadnym środkiem porozumiewania się (Freud, 1995).
Marzenie senne jest tak utworzone, żeby pozostać niezrozumiałe. Dokonując przekładu lub
odszyfrowania jawnego marzenia sennego, można przekształcić marzenie senne w
pełnowartościowy komunikat społeczny (Freud, 1995, s. 12).
Krytyka: Skoro marzenie senne nie jest żadnym środkiem porozumiewania się, to można
wątpić, czy można dokonać jego przekształcenia w komunikat społeczny (Macmillan, 1997,
s.57).
Co o tłumaczeniach mówi Freud?
Przekład 1 to prymitywny sposób wyrażania się, podobny do pisma obrazkowego (Freud,
1982, s. 241)
Przekład 2  odcyfrowanie przez psychoanalityka elementów przypomnianego
(zrelacjonowanego) marzenia sennego, dostarczonych za pomocÄ… metody
swobodnych skojarzeń.
Owo drugie tłumaczenie to przekładanie treści tekstu jawnego marzenia sennego na treść
ukrytych myśli sennych.
Jest w całej pełni analogiczne do czynności odcyfrowania antycznego pisma obrazkowego w
rodzaju egipskiego pisma hieroglificznego (Freud, Das Interesie an der Psychoanalyse, 1924,
s. 327)
Jak doszło do odcyfrowania pisma hieroglificznego?
Słynny kamień z Rosetty (znaleziony podczas wyprawy Napoleona do Egiptu,
przechowywany od 1802 roku w British Museum w Londynie)
Blok z czarnego bazaltu, na którym jest częściowo uszkodzona inskrypcja
- w 2 wersjach językowych (greckiej i egipskiej)
- w 3 pismach:
tekst grecki  literami greckimi
tekst egipski  pismo hieroglificzne egipskie
 pismo demotyczne (kursywna postać pisma hieratycznego)
Inskrypcja: dekret kapłanów z Memphis z 197/196r. p.n.e. ku czci Ptolemeusza V Epifanesa.
Champollion w 1822r. odcyfrował święte pismo obrazkowe starożytnych Egipcjan.
Dobrze, że n znalezionym kamieniu zachowała się dwujęzyczna wersja tego samego tekstu,
ponieważ jeden z języków był już wcześniej znany (grecki).
Freud nie dysponuje dwujęzyczną inskrypcją, by przekładać treść jawną marzenia sennego na
myśl ukrytą senną.
Założenie Freuda o przekładzie treści jawnego marzenia sennego na treść ukrytych myśli
sennych:
1. Treść marzenia sennego i myśli marzenia sennego jako analogia dwóch języków.
2. Praca marzenia sennego: przekształcenie ukrytych myśli marzenia sennego (oryginał)
jako nieświadomych aktów psychicznych w sytuacje o treści obrazowej (przekład).
3. Marzenie senne jest tak utworzone, aby zostać niezrozumiałe.
4. Marzenie senne staje się zrozumiałe po dokonaniu przekładu jego treści na język
myśli sennych.
5. Treść marzenia sennego jest dana w formie pisma rebusowego, czyli  formie znaków
zastępujących każdy obraz jakąś sylabą lub słowem, które w jakiś sposób daje się
odnieść do rysunku (Freud, 1996, s. 243).
6. Przekład treści tekstu jawnego marzenia sennego na tekst ukrytych myśli sennych jest
analogiczny do odcyfrowania antycznego pisma obrazkowego.
Czy psychoanaliza jest naukÄ…?
Karl Popper (filozof nauki):
Dana teoria jest naukowa, jeśli wynikają z niej sprawdzalne empirycznie hipotezy (jeśli
można zatem wskazać takie fakty, które poddają w wątpliwość prawdziwość danej hipotezy).
Hipotezy psychoanalityka
Akceptacja lub brak akceptacji objaśnień marzeń sennych  teoria prawdziwa w jednym i
drugim wypadku.
Adolf Grunbaum (1984) i Hans J. Eysenck (2002) wykazują, że wbrew twierdzeniu Poppera
teorię Freuda można poddać testom, ale ich wyniki nie potwierdzająprawdziwości teorii.
Eksperymentalne badanie procesu śnienia.
Badanie A
urii (1902-1977),
powielone przez Eysencka (1916-1997)
Zastosowanie hipnozy zapewniało znajomość ukrytych myśli sennych i jawną postać
marzeń sennych.
Okazało się, że symbolika myśli sennych nie ma nic wspólnego z freudowskimi
mechanizmami stłumionych życzeń z dzieciństwa, ani innymi życzeniowymi mechanizmami
marzeń sennych.
Wniosek: Freudowski model psychoanalizy tchnie bezgraniczną łatwowiernością.
Współczesny paradygmat badawczy psychoanalizy sięga do różnych konstrukcji modeli
teoretycznych i obejmuje coraz szersze kręgi humanistyki (patrz K. Schier, M. Zalewska
 Krewni i znajomi Edypa ).
Koncepcja Adlera: Co to znaczy być człowiekiem
SPOSTRZEGANIE
Motto: Możemy patrzeć oczami i słuchać uszami, ale widzimy i słyszymy mózgiem i
umysłem (Zimbardo, s. 266)
Proces spostrzegania
- rejestracja (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego.
Obejmuje 3 etapy. SÄ… to:
1) odbiór sensoryczny (wrażenia),
2) percepcja (na tym etapie kształtuje się interpretacja obiektu i powstają spostrzeżenia
bodz
ców zewnętrznych)
ad. 1, 2  analiza sensoryczna i synteza percepcyjna występują bez przerwy w
zmieniajÄ…cej siÄ™ sytuacji bodz
cowej, nawet jeśli nie uświadamiamy ich sobie w
toku, a nawet samego faktu istnienia.
3) identyfikacja i rozpoznanie (czym coś jest? jak się nazywa? jak na to należy
zareagować), czyli przypisanie znaczenia spostrzeżeniom
Na tym etapie zaangażowane są procesy poznawcze  nasze teorie, wspomnienia, poglądy,
postawy dotyczÄ…ce obiektu.
Psychologowie badający spostrzeżenie interesują się tym procesem
a) z perspektywy neurologicznej (śledzą drogę bodz
ca zmysłowego od receptorów przez
szlaki w mózgu, do obszarów kory zaangażowanych w odbiór wrażeń, ich kojarzenia i
reakcje sensoryczne);
b) poszukując zasad rządzących określonymi zjawiskami percepcyjnymi, jak
spostrzeganie ruchu i głębi.
Badacze z dziedziny sztucznej inteligencji dostarczyli narzędzi pojęciowych do badania
percepcji dzięki rozróżnieniu
a) hardware, tu: biologicznych podstaw spostrzegania,
b) reguł specyficznych dla działania różnych procesów percepcyjnych;
c) z perspektywy psychologii postaci.
Interpretowanie obrazów na siatkówce
Obraz na siatkówce w tyle gałki ocznej jest dwuwymiarowy, podczas gdy otoczenie jest
trójwymiarowe.
Obraz dywanu z rys. 8.1. (zad. domowe: prześledzić Rys. 8.1., str. 269, Zimbardo) na
siatkówce to dwa obszary o ponad 20 odrębnych bokach.
Różnice miedzy obiektami w świecie fizycznym i ich optycznymi obrazami na siatkówce są
tak duże, że psychologia rozróżnia dwa odrębne rodzaje bodz
ców spostrzeżeniowych:
a) bodz
ce dystalne (odległe od obserwatora)  rzeczywiste obiekty fizyczne
i
b) bodz
ce proksymalne (bliskie)  np. obraz optyczny na siatkówce.
To, co spostrzegamy, odpowiada bodz
cowi dystalnemu.
Bodziec proksymalny jest tym, z którego musimy wydobyć informację o obiekcie z
otoczenia.
Wytworzenie przedstawienia percepcyjnego to coś więcej niż ustalenie cech fizycznych
bodz
ca dystalnego.
Widzimy przedmioty jako znane nam i znaczące. Interpretujemy je w kategoriach przeszłych
doświadczeń z podobnymi obiektami.
Ten proces identyfikacji i rozpoznawania jest częścią naszych czynności
automatycznych i niemal bezustannych, kiedy spostrzegamy środowisko.
Dwa typy przetwarzania danych w procesie spostrzegania:
- Przetwarzanie oddolne lub wstępujące (bottom-up processing)
- Przetwarzanie odgórne lub zstępujące (top-down processing)
(zadanie domowe: prześledzić Rys. 8.3., Zimbardo, str.271)
Kiedy zmysły oszukują nas, powodując nietrafne doznania układu bodz
ców, doświadczamy
złudzenia (iluzji).
Naszą błędną interpretację w tej samej sytuacji bodz
cowej podziela większość ludzi
(występują zniekształcenia informacji otrzymywanych z bodz
ca sensorycznego).
Złudzenia występują częściej, gdy
a) sytuacja bodz
cowa jest wieloznaczna,
b) brakuje kluczowych informacji,
c) składniki pozostają w nieoczekiwanych relacjach,
d) nie występują znane nam wzorce.
Nasz obraz rzeczywistości może zostać zniekształcony przez 3 inne procesy:
a) halucynacja  fałszywa percepcja stanowiąca zniekształcenie jednostkowe (przyczyny:
schizofrenia, choroby mózgu, zatrucie alkoholowe, działanie środków
psychodelicznych, sugestia hipnotyczna, ekstaza religijna);
b) urojenie (na temat siebie, innych osób, otoczenia)  uporczywe fałszywe przekonanie,
które opiera się zmianom mimo swojej irracjonalności (urojenia prześladowcze,
zazdrości i wielkości w stanach paranoidalnych oraz w pewnych typach przesądów
rasowych)
c) samooszukiwanie się (forma okłamywania siebie na rzecz podtrzymywania obrazu
 + własnej osoby, oparta na blokowaniu informacji zagrażających dobrej
samoocenie).
W przypadkach skrajnych  forma zaprzeczenia potencjalnym zagrożeniom dla zdrowia i
dobrostanu człowieka (lepiej byłoby poradzić sobie w konfrontacji z tymi zagrożeniami).
Nauki płynące ze złudzeń: złudzenia ukazują realność abstrakcyjnego rozróżnienia odbioru
wrażeń, percepcji i identyfikacji, pomagają zrozumieć podstawowe właściwości spostrzeżenia
(Cohen i Girgus, 1978)
J. J. Oppela pierwsza naukowa analiza złudzeń (1854):
Zwykły ciąg kresek wydaje się dłuższy przy podziale na części, niż kiedy pokazywane
sÄ… tylko skrajne paski.
Złudzenie na poziomie wrażeń (krata Hermanna)
W kracie Hermanna następuje rzutowanie pól odbiorczych dwu komórek zwojowych.
Wyjaśnienie: hamowanie oboczne (tłumienie sąsiednich komórek receptorycznych)
Kiedy komórka odbiorcza jest pobudzana przez światło, przekazuje ona informację w 2
kierunkach:
- w górę do mózgu
- na boki do sąsiednich komórek odbiorczych (wysyłane są impulsy, które hamują
przesyłanie sygnałów).
Kiedy jeden receptor jest pobudzany przez intensywne światło, hamuje on pobudzenie
(przez ten sam bodziec) sąsiednich komórek.
Hamowanie oboczne przesadnie uwypukla różnice, wysyłając do mózgu sygnały, że kontrast
jest większy niż w rzeczywistości.
Hubel i Wiesel  nagroda Nobla z 1981r.
Rejestrowali tempo wyładowań pojedynczych komórek kory wzrokowej kotów w reakcji na
ruchome plamy i paski w polu widzenia.
Tworząc mapę pól odbiorczych tych komórek nerwowych, odnalez
li obszary pobudzajÄ…ce i
hamujące, podobnie jak w komórkach zwojowych siatkówki (pola odbiorcze komórek
korowych nie są okrągłe, ale podłużne).
W rezultacie komórki te podlegają silnemu pobudzeniu (lub hamowaniu) przez paski
światła lub krawędzie położone pod ich  preferowanym kątem .
Wykryto komórki korowe detekcji cech, reagowały najsilniejszymi wyładowaniami, kiedy
określone cechy (linie poziome, pod kątem& ) pojawiały się w ich polu odbiorczym.
Ważny wkład psychologii fizjologicznej (por. bliżej na ten temat: rozdział J.
Matysiaka w podręczniku psychologii pod red. Strelaua, 2000).
ZÅ‚udzenia percepcji w figurach wieloznacznych
Układy bodz
ców, które mogą być postrzegane na dwa lub więcej sposobów
Pojedynczy obraz na poziomie sensorycznym może prowadzić do wielorakich
interpretacji na poziomach percepcji i rozpoznawania.
Percepcyjna niestałość figur wieloznacznych (wieloznaczność w fazie percepcji 
odmienne uporządkowanie fizyczne w przestrzeni trójwymiarowej, wynikające z tego
samego obrazu bodz
cowego).
System percepcyjny nie może rozpoznawać dwu możliwych percepcji jednocześnie:
jedna decyzja percepcyjna, przeskok do drugiej
- waza czy twarze?
- sześcian Neckara (z dołu czy z góry?)
ZÅ‚udzenia rozpoznawania w figurach wieloznacznych
Figura kaczka lub królik
- w obu interpretacjach jest postrzegana jako ten sam kształt fizyczny,
dwuznaczność pojawia się w momencie ustalania, jaki obiekt ten kształt
przedstawia i jak go zaklasyfikować, mając do dyspozycji inne informacje
dodatkowe.
Złudzenia percepcyjne uświadamiają nam dwa zjawiska:
- aktywną rolę, jaką umysł odgrywa w strukturalizacji obrazu świata
- wpływ kontekstu na sposób, w jakim postrzegamy pojawiające się na jego tle bodz
ce
Wieloznaczność w sztuce:
- ciekawy obraz Eschera Niebo i woda (ptaki i/lub ryby) z wpływem kontekstu na
percepcjÄ™
- obraz Salvadora Dali Targ niewolników ze znikającym popiersiem Woltera
(przeorganizowanie i zinterpretowanie fragmentu dzieła umożliwia percepcję popiersia
Woltera)
Wykład 10.
Psychologiczne mechanizmy regulacji zachowania
Podstawowe mechanizmy regulacyjne, zwane też dynamizmami regulacyjnymi:
1. Dynamizm fizjologicznych potrzeb organizmu opiera siÄ™ na strukturze
somatyczno-fizjologicznych właściwości i potrzeb jednostki. Bezpośrednią
jego podstawą są mechanizmy popędowe i tworzące się stopniowo wokół
nich odruchy warunkowe.
2. Dynamizm aktywności eksploracyjno-ćwiczącej. Jego główną strukturą jest
układ nerwowy dysponujący zdolnościami odbioru bodz
ców i reagowania
na nie.
3. Dynamizm interakcyjnych potrzeb psychicznych (potrzeba
bezpieczeństwa, więzi emocjonalnej, akceptacji i potrzeby pochodne)
4. Dynamizm ustalania zgodności poznawczej
5. Dynamizm realizacji wartości
(M. Chłopkiewicz, 1980)
Motywacja i emocje
Motywacja (motivation)  wszystkie procesy zaangażowane w rozpoczęcie, kierowanie i
podtrzymywanie aktywności fizjologicznych i psychicznych.
Są to zatem wewnętrzne mechanizmy zaangażowane w:
a) preferowanie jakiejś aktywności ponad inną;
b) siłę reagowania (tzw. wigor);
c) wytrwałość działania wg określonego wzoru.
Wszystkie organizmy dążą do pewnych bodz
ców, a unikają innych (stoją za tym ich apetyty i
awersje).
Ewolucja faworyzuje organizmy, które są w stanie:
- podążać ku temu, co jest im niezbędne do przetrwania
- unikać i przeciwdziałać temu, co im zagraża.
Pewne apetyty przeradzają się w uzależnienia i dominują nad innymi systemami
motywacyjnymi
Pewne awersje przekształcają się w patologiczne lęki i paraliżują możliwości
działania.
Psychologia dynamiczna obejmuje wszystkie teorie psychologiczne, które ujmują
zachowanie w kategoriach motywacji.
Motywacji nie można obserwować bezpośrednio, ale obserwujemy zachowanie i
wnioskujemy o celach, potrzebach, pragnieniach i intencjach podmiotu.
Dwa najczęściej stosowane terminy w psychologii dynamicznej:
- popęd  termin stosowany w odniesieniu do motywacji z założenia pierwotnie
biologicznej (np. głód);
- motyw  termin odnoszący się do potrzeb, które z założenia są wyuczone w drodze
doświadczenia osobistego.
Motywy dzielÄ… siÄ™ na
świadome (np. świadomy motyw rywalizacji)
i nieświadome (np. nieświadomy motyw kompensacji),
ale czasami trudno je zróżnicować.
Inny termin ważny w psychologii dynamicznej:
- potrzeba  termin przez jednych używany w związku z wymogami biologicznymi (potrzeba
tlenu odczuwana przez ciało), przez innych w odniesieniu do wymogów psychicznych
(potrzeba samoaktualizacji)
Problem ważny w psychologii dynamicznej:
czy z
ródło motywacji zlokalizowane jest w podmiocie (czynniki biologiczne lub
uzewnętrznione we wczesnym uczeniu się), czy w środowisku (wpływy kultury, interakcje
społeczne, działanie bieżących bodz
ców)?
Pojęcia z psychologii motywacji  funkcje:
1. wyjaśnianie zmienności zachowania,
2. ustalanie związków biologii i zachowania,
3. wnioskowanie o prywatnych stanach z działań publicznych,
4. ustalenie odpowiedzialności za działania,
5. wyjaśnianie wytrwałości podmiotu mimo przeciwności.
Behawioralne wskaz
niki motywacji w badaniach:
- poziom aktywności
- tempo uczenia siÄ™
- osiągnięty poziom wykonania
- odporność reakcji na wygaszanie
- zakłócanie bieżącej aktywności (zakłócający wpływ silnej motywacji)
- wybory zadań, celów, nagród
- zachowania konsumpcyjne (np. ilość spożytego pokarmu)
Badania Wardena (Columbia University)
- ocenianie względnej siły popędów  pragnienie, głód seks, macierzyństwo (zastosowanie
skrzynki przeszkód)
WYNIKI:
Efekt pragnienia i głodu największy po krótkim czasie, potem spadek.
Motywacja seksualna szybko przechodziła do szczytowego nasilenia i utrzymywał
siÄ™ na tym samym poziomie
Matki oddzielone od potomstwa wykazały najwyższy poziom motywacji, narażając się
na największą liczbę szoków elektrycznych (rys. 12.2., s. 439, Zimbardo).
Diagnoza motywacji u ludzi  samopisy, testy projekcyjne
Manipulowanie popędami i motywami
Procedury stosowane do wywołania lub zmiany popędu
- lezja (np. części podwzgórza u najedzonych szcurów)
- deprywacja
- stymulacja bodz
cami awersyjnymi lub pozytywnymi, stymulacja elektryczna,
chemiczna odpowiednich obszarów mózgu, stosowanie podniet motywacyjnych (zew.
bodz
ców wywołujących antycypację nagrody lub kary).
U ludzi podniety motywacyjne mogą mieć także charakter podniet wyobrażonych.
 Teorie wyjaśniające motywację
Co kieruje zachowaniem?
- nagie instynkty
- rozum i wola
Teoria ewolucji przeciwstawia się tej dychotomii (por. adaptacyjne modyfikacje zachowań 
wcześniejszy wykład)
1. Teoria instynktu
2. Teoria popędów a uczenie się
3. Teoria pobudzenia
4. Humanistyczna teoria motywacji wzrostu
5. Społeczno-poznawcze teorie motywacji
ad. 1. Teoria instynktu
Założenie: organizmy rodzą się z pewnymi zaprogramowanymi tendencjami
niezbędnymi do przetrwania gatunku.
Dwa podejścia:
1. Instynkty należy traktować mechanistycznie. Zachowanie instynktowne odbywa się poza
kontrolą jednostki (tak jak złożone odruchy).
2. instynkty pozostawiają organizmowi pewien wybór w zakresie sposobów działania
Żeby przetrwać, naczelne muszą szybko wykrywać niebezpieczeństwo i uruchamiać
odpowiednie zachowania obronne.
Zachowania te są podobne u dzieci rezusów i dzieci ludzkich. Lęk przed obcymi (2-4
miesiące u rezusów i 7-9 miesięcy u dzieci Homo sapiens).
William James: więcej instynktów u ludzi niż u zwierząt;
Instynkty wspólne, jak i specyficznie ludzkie mają charakter celowy, bo służą
adaptacji do środowiska.
William McDougall: instynkty są dyspozycjami dziedzicznymi o 3 składnikach:
- ogólne energetyzowanie
- działanie
- nakierowanie na cel
Zygmunt Freud: instynkty życia (w tym: seksualny) i śmierci (w tym: agresji) nie mają
świadomych celów i wyznaczonego kierunku, a organizm może wyuczyć się wielu sposobów
ich zaspokajania. Impulsy instynktowne istniejÄ… dla zaspokojenia potrzeb cielesnych i tworzÄ…
energiÄ™ psychicznÄ….
Powstałe napięcie kieruje ku działaniom i obiektom, które napięcie redukują.
W latach 20. XX wieku lista ponad 10000 ludzkich instynktów (Bernard, 1924).
Krytyka mechanistycznego ujmowania instynktu i sztywnych wrodzonych
mechanizmów.
Pseudowyjaśnienia, bo:
- nowe dane: różnice międzykulturowe w zachowaniu, a więc nie tylko uniwersalne,
wrodzone motywy (Ruth Benedict, Margaret Mead)
- dowody behawiorystów.
 ad. 2. Teoria popędów
stanowisko Roberta Woodwortha (1918):
motywacja jako wewnętrzny popęd, który determinuje zachowanie.
Popęd rozumiany w kategoriach biologicznych jako energia (bezkierunkowa,
niespecyficzna) wyzwalana przez organizm, coś w rodzaju paliwa do działania.
Inne mechanizmy  percepcja i uczenie siÄ™ kierujÄ… zachowaniem.
Teoria popędu rozwinięta prze Clarka Hulla (1943):
Motywacja jest niezbędna do pojawienia się uczenia, uczenie niezbędne do pomyślnego
przystosowania do środowiska.
Podobnie jak Freud, kładł nacisk na rolę napięcia w motywacji (redukcja napięcia ma
znaczenie wzmacniajÄ…ce).
Teoria popularna do lat 50. Zakwestionowały ją wyniki badań informujące o wzmacnianiu
stymulacji przez zachowania eksploracyjne i manipulacyjne (motywacja ciekawości).
ad. 3. Teoria pobudzenia
pobudzenie jest wskaz
nikiem ogólnej reaktywności organizmu na aktywację układu
siatkowatego w pniu mózgu.
y
ródła teorii:
- koncepcja reakcji na stres (działania w obliczu niebezpieczeństwa)
- zapisy EEG pokazują przygotowanie przez mózg reakcji jednostki na bodz
ce
- zależność między poziomem motywacji a poziomem wykonania.
Prawo Yerkesa-Dodsona
Różnice indywidualne w zapotrzebowaniu na stymulację.
Ograniczenia teorii:
- różne pomiary pobudzenia fizjologicznego w małym stopniu korelują ze sobą
- aktywność mózgu wykryto także w fazie snu, uważanej za krańcowo niski poziom
pobudzenia.
ad. 4.Humanistyczna teoria motywacji
Abraham Maslow (1970)  teoria ludzkiej motywacji wyjaśniającej nie tylko działania
redukujące napięcie, ale i wzmagające je.
Motywacja braku  deficiency motivation  (organizm stara się odzyskać równowagę
psychicznÄ…)
Motywacja wzrostu  growth motivation  jednostka poszukuje pełnej realizacji
swego potencjału.
Motywowani w ten sposób reagują pozytywnie na niepewność, wzrost napięcia, ból, jeśli to
droga do pełniejszej samorealizacji (zob. hierarchia potrzeb u Maslowa).
TAT (autorzy: Henry Murray i Dawid McClelland) do identyfikowania
najistotniejszych motywów.
Zadanie o.b.  układanie historyjek na podstawie wieloznacznych rysunków.
Oprócz motywów pozytywnych wykrywa się też poniżenie, samooskarżanie,
upokorzenie.
ad. 5. Społeczno-poznawcze teorie motywacji
Założenie: z
ródłem ludzkiej motywacji nie są warunki obiektywne, lecz ich subiektywna
interpretacja.
Wzmacniający efekt nagrody nie wystąpi, jeśli nie spostrzegamy go jako wyniku
własnych działań.
Nasza wiedza jest uwarunkowana przez to, co uznajemy za:
- odpowiedzialne za nasze przeszłe sukcesy i porażki,
- możliwe do wykonania,
- przewidywane przez nas skutki działania.
Zwraca się uwagę na wyższe procesy psychiczne zawiadujące Ja w działaniu, a nie na
pobudzenia fizjologiczne, mechanizmy biologiczne i fizyczne cechy bodz
ca.
K. Lewin (1936)  spostrzeganie rozbieżności między celem (stanem pożądanym) a obecnym
stanem tworzy napięcie wewnętrzne motywujące do działania (wykonanie zadania,
osiągnięcie celu, zachowanie zgodne z normami grupy).
L. Festinger (1947)  teoria dysonansu poznawczego: rozbieżność między przekonaniami,
postawami i zachowaniem tworzy motywacyjny stan dysonansu, który skłania do zmiany
jednego lub więcej elementów pozostających ze sobą w sprzeczności.
J. Rotter (1954)  rola oczekiwań w teorii społecznego uczenia się.
Prawdopodobieństwo zaangażowania się w jakąś aktywność jest zdeterminowane
oczekiwaniami osiągnięcia celu. Oczekiwania są uwarunkowane naszą historią wzmocnień,
która wykształciła w nas poczucie umiejscowienia kontroli (locus of control orientation).
F. Heider (1958)  wynik naszego działania (np. niska nota egz.) można przypisać siłom
dyspozycyjnym
(np. zaniedbanie w nauce, niedostatek zdolności)
lub
siłom sytuacyjnym (np. niesprawiedliwy nauczyciel).
 EMOCJE
Czynności psychiczne, za których pośrednictwem jednostka odzwierciedla swój stosunek
do rzeczywistości, dokonuje jej oceny z punktu widzenia swoich potrzeb, określa się jako
procesy emocjonalne.
Każdą emocję można opisać, charakteryzując 3 komponenty:
- intensywność
- znak
- treść
INTENSYWNOŚĆ EMOCJI
Zależnie od tego, jak duże znaczenie ma działający bodziec, wywoła mniejszy/większy
wzrost pobudzenia organizmu, spowoduje słabszą lub silniejszą jego aktywację, a w
następstwie mniejszą lub większą mobilizację energii do działania.
Proces emocjonalny można scharakteryzować jako mniej lub bardziej intensywny
(odznaczający się mniejszym lub większym natężeniem).
ZNAK EMOCJI (+ /  ) zależy od kierunku reakcji, do jakiej pobudza człowieka dany
bodziec.
TREŚĆ EMOCJI
Emocje (np. strach, zazdrość, wstręt& ) są zróżnicowane jakościowo w zależności od tego,
czym są wywołane i do jakiego rodzaju reakcji skłaniają.
Emocje:
a) doraz
ne stany emocjonalne
b) stałe emocjonalne ustosunkowania wobec pewnych przedmiotów, osób czy sytuacji 
uczucia.
Uczuciami nazywa się też procesy emocjonalne  wyższego rzędu , czyli związane z e
specyficznymi ludzkimi potrzebami psychicznymi.
EMOCJA (inna definicja): złożony zespół zmian somatycznych i psychicznych,
obejmujÄ…cych
- pobudzenia fizjologiczne
- uczucia (jako stany + /  )
- procesy poznawcze
- reakcje behawioralne wykonywane w odpowiedzi na danÄ… sytuacjÄ™, spostrzeganÄ… jako
ważną dla danego podmiotu (Kleinginna, Kleinginna, 1981), por. Zimbardo, s. 473
Pobudzenie fizjologiczne
- zmiany hormonalne, trzewiowe, mięśniowe.
Uczucia: ogólny stan afektywny (dobry  zły, + /  ), jak i specyficzny ton uczuciowy (np..
radość, pogarda).
Procesy poznawcze
- interpretacje, wspomnienia, oczekiwania.
Zewnętrzne reakcje behawioralne
- o charakterze ekspresyjnym (np. płacz, śmiech),
- ukierunkowane na działanie (np. wołanie o pomoc).
Zakres zdarzeń, które mogą wywoływać emocje u ludzi jest stosunkowo duży, a jednak
emocje ludzi na całym świecie są zaskakująco podobne, a niektóre wyrażane w podobny
sposób także przez zwierzęta.
Neurofizjologia emocji:
Reakcje emocjonalne zaczynają się od pobudzenia mózgu jako całości przez siatkowaty układ
pnia mózgu, przez który pobudzenia sensoryczne (zmysłowe) docierają do mózgu
(niespecyficzny ogólny system alarmowy dla reszty mózgu).
Autonomiczny układ nerwowy przygotowuje organizm do reakcji emocjonalnych dzięki
działaniu obu swych części:
współczulnej
i przywspółczulnej.
Równowaga między nimi zależy od charakteru i natężenia pobudzającej stymulacji.
Umiarkowana nieprzyjemna stymulacja  bardziej aktywna część współczulna (tzw. część
sympatyczna)
Umiarkowana przyjemna stymulacja  bardziej aktywna część przywspółczulna (tzw.
parasympatyczna)
Niezależnie od znaku, intensywna stymulacja
obie części układu autonomicznego są zaangażowane w coraz większym stopniu.
Silne emocje strachu, gniewu aktywują układ reakcji alarmowej organizmu, przygotowujący
organizm na potencjalne niebezpieczeństwo.
Układ sympatyczny (współczulny) kieruje tą akcją, zawiadując wydzielanie przez gruczoły
nadnerczy hormonów (adrenaliny, noradrenaliny), które pobudzają narządy wewnętrzne do
wydzielania cukru do krwi, zwiększają wydzielanie potu i śliny.
Gdy sytuacja alarmowa minie, parasympatyczny układ nerwowy bierze górę, hamując
wydzielanie aktywujących hormonów.
Po silnej aktywacji emocjonalnej czujemy się jeszcze pobudzeni przez jakiś czas, ponieważ
niektóre hormony nadal krążą w krwioobiegu.
Integracja hormonalnych i neuronalnych aspektów pobudzenia jest funkcją pracy podwzgórza
i układu limbicznego (tzw. rąbkowego).
KontrolujÄ… emocje i formy zachowania polegajÄ…ce na ataku, obronie i ucieczce.
Usunięcie lub stymulacja różnych części układu limbicznego rodzi zmiany w reakcjach
emocjonalnych (łagodne zwierzęta zabijają, drapieżcy i ofiary stają się zgodnymi
towarzyszami) (Delgado, 1969).
Ciało migdałowate w układzie limbicznym (rąbkowym) to  wrota dla emocji i filtr dla
pamięci, nadający znaczenie informacji otrzymywanej od narządów zmysłowych.
Gdy ciało migdałowate jest u człowieka uszkodzone, pacjent nie wykazuje żadnej reakcji
emocjonalnej w sytuacjach, które są normalnie emocjogenne.
Małpy po chirurgicznym usunięciu ciała migdałowatego nie reagują wcale na bodz
ce
emocjonalne i unikają kontaktów społecznych.
Joseph LeDoux (1990)
Odkrył u szczurów szlak nerwowy pozwalający dotrzeć informacji sensorycznej bezpośrednio
do ciała migdałowatego, zanim ta informacja dotrze do kory mózgowej.
Ciało migdałowate przetwarza dane i wyzwala reakcję emocjonalną, zanim kora dostarczy
interpretacji zdarzenia.
Jeśli reakcja jest niepotrzebna, zostanie  ostudzona przez informacje z kory mózgowej.
Hipoteza: U niektórych ludzi występują bardzo silne pobudzenia ciała migdałowatego, by
kora mogła opanować emocje za pomocą racjonalnych interpretacji.
Częste wybuchy emocjonalne u niemowląt:
Ośrodki kory nie w pełni kontrolują reakcje emocjonalne przed 18-36 miesiącem życia (a
ciało migdałowate czynne od dawna).
Hipoteza: Ciało migdałowate rejestruje komunikaty emocjonalne w sposób trwały (nie ma
urządzenia kasującego pamięć).
Eksperyment ze szczurami:
Silna uwarunkowana reakcja strachu mimo treningu wygaszania utrzymuje siÄ™, gdy
chirurgicznie uniemożliwimy oddziaływanie kory na ciało migdałowate.
Hipoteza: Podobne drogi nerwowe funkcjonują w mózgu człowieka.
Kora mózgowa dostarcz interpretacji zdarzeń emocjonalnych (dostarcza skojarzeń,
wspomnień i znaczeń, które integrują doświadczenia psychiczne i biologiczne reakcje).
Odrębne ośrodki przetwarzania emocji pozytywnych (lewa półkula  np. szczęście) i
negatywnych (prawa półkula  np. gniew)  Davidson, 1984.
Lateralizacja
A
zy:
Skład chemiczny różnych łez inny.
A
zy emocji w większej ilości i z większym stężeniem protein niż łzy w reakcji na cebulę
(brak różnic związanych z płcią).
Więcej kobiet niż mężczyzn płacze z przyczyn natury emocjonalnej.
Rys. 13.1 w: Zimbardo, s. 475
Do zapoznania siÄ™ samodzielnie:
Koło emocji Roberta Plutchika (1980, 1984)
Teorie emocji:
1. Teoria reakcji organizmu Jamesa i Langego
2. Teoria ośrodkowych procesów nerwowych według Cannona i Barda
3. Poznawcza teoria pobudzenia Lazarusa i Schachtera
4. Ewolucyjna teoria Darwina
Wykład 11.
Pamięć. Przetwarzanie informacji. Komunikowanie się z otoczeniem
Pamięć  zdolność umysłu do przechowywania, a póz
niej przypominania sobie lub
rozpoznawania zdarzeń, których uprzednio doświadczyliśmy (Zimbardo, s. 353).
Według behawiorystów wytworzone skojarzenia między zdarzeniami bodz
cowymi a
reakcjami są jednostkami pamięci.
Pamięć polega na przetwarzaniu informacji.
Wyróżnia si e3 typy procesów psychicznych, które przekształcają bodz
ce sensoryczne, myśli i
uczucia, jakich doświadczamy, w zapamiętane bity informacji (kodowanie, przechowywanie,
wydobywanie).
TYPY PAMI
CI
Pamięć proceduralna dotyczy tego, jak się wykonuje różne czynności.
Jest funkcją okolic podkorowych (w ewolucyjnie starszej części mózgu).
Używamy tej pamięci przy nabywaniu, przechowywaniu oraz wykorzystywaniu umiejętności
percepcyjnych, poznawczych, ruchowych (Anderson, 1982; Tulving, 1983; Zimbardo, s. 354)
Pamięć deklaratywna określana jest jako sposób przechowywania i przetwarzania
informacji o określonych faktach.
System pamięci deklaratywnej (pamięci faktów) rozwija się póz
niej (w filogenezie i
ontogenezie) niż pamięć proceduralna (pamięć umiejętności).
Wyróżnia się dwa rodzaje pamięci deklaratywnej:
 pamięć semantyczną
 pamięć epizodyczną
Pamięć semantyczna
Pamięć semantyczna dotyczy kategorii ogólnych.
Przechowuje znaczenia słów, znaczenia pojęć, bez odniesienia ich do czasu i miejsca
w doświadczeniu danej osoby.
Bardziej przypomina encyklopedię niż autobiografię.
Związki znaczeniowe w pamięci semantycznej są zorganizowane wokół informacji o
charakterze abstrakcyjno-pojęciowym.
Pamięć ta zawiera też prawa ogólne (prawdziwe także dla innych, bez względu na
doświadczenie osobiste człowieka [Zimbardo, s. 355]).
 Pamięć epizodyczna
Pamięć epizodyczna umożliwia przechowywanie i przetwarzanie zdarzeń znanych z
osobistego doświadczenia.
Przechowuje informację autobiograficzną  własne doświadczenia percepcyjne
jednostki wraz ze znacznikami czasowymi (kiedy doświadczenie miało miejsce) i
znacznikami treściowymi (gdzie doświadczenie miało miejsce).
Pierwsze ilościowe badania pamięci  1885r. Ebbinghaus
Pamięć semantyczna i epizodyczna to typy pamięci jawnej (oparte na świadomym
przypominaniu sobie przyswojonej wiedzy i doświadczeń osobistych).
Pamięć utajona  nieświadoma forma pamięci.
Nie pamiętamy pierwotnego faktu uczenia się, który wpływa na zadanie obecnie
wykonywane.
Efekt torowania (Schacter, 1987) np. w zadaniu z uzupełnianiem brakujących części słowa
-or-er-a
Pamiętanie wymaga 3 procesów umysłowych:
 Kodowanie (encoding)
 Przechowywanie (storage)
 Wydobywanie (retreival)
KODOWANIE  przekształcanie energii odbieranych bodz
ców w specyficzny kod, który
mózg potrafi przetwarzać.
* Reagowanie na cechy sensoryczne bodz
ca i ** uwzględnianie wiedzy o podobnych
bodz
cach, o postawach oraz przekonaniach wobec nich.
*** Wiązanie nowych informacji ze starymi informacjami lub z celami, dla których nowe
informacje mogłyby być przydatne (opracowywanie).
PRZECHOWYWANIE  utrzymanie zakodowanej informacji przez pewien czas w pamięci.
Im częściej powtarza się daną informację, tym większe prawdopodobieństwo jej
zapamiętania.
WYDOBYWANIE pozwala uzyskać dostęp do informacji zapamiętanych wcześniej.
Metody wydobywania:
1) przypominanie, czyli odtwarzanie informacji, z którą zetknęliśmy wcześniej (recall)
2) rozpoznawanie, czyli uświadomienie sobie, że pewne zdarzenie bodz
cowe jest tym, z
którym zetknęliśmy się kiedyś wcześniej (recognition).
Pamięć polega na przetwarzaniu informacji.
W maszynie przetwarzanie szeregowe, u człowieka przetwarzanie równoległe (różne rodzaje
informacji równocześnie).
Trzy systemy przetwarzania pamięciowego:
1) Pamięć sensoryczna
2) Pamięć krótkotrwała
3) Pamięć długotrwała
Pamięć sensoryczna (zwana rejestrem sensorycznym) przechowuje wrażenia utworzone w
procesie odbioru bodz
ców. Jest to pierwotny rodzaj pamięci, który działa po odebraniu
bodz
ca, ale przed zaliczeniem go do określonej kategorii (pamięć prekategorialna).
Np. ikoniczny obraz pamięciowy utrzymuje się ok. pół sekundy (w ciągu 1 sek.), tzw. echo w
pamięci słuchowej utrzymuje się ok. kilku (4) sekund
Nasz aparat sensoryczny reaguje silniej na pewne bodz
ce (ważne), na inne słabiej (filtrowanie
sensoryczne).
Sposobem przeniesienia informacji z pamięci sensorycznej do pamięci krótkotrwałej jest
zwracanie uwagi na tÄ™ informacjÄ™.
Pamięć krótkotrwała to warsztat pracy umysłu (trzeba rozpoznać bodziec, by wydobyć go z
pamięci sensorycznej).
Pamięć krótkotrwała ma bardzo ograniczoną pojemność:
7 + /  2 elementy (znacznie mniej informacji niż w każdym z pozostałych 2
systemów).
Krótki czas przechowywania: 18-20 sekund, o ile na daną informację nie jest skierowana
nasza świadomość.
Pamięć krótkotrwała jest nazywana
pamięcią operacyjną lub roboczą.
Materiał informacyjny (z pamięci sensorycznej lub długotrwałej  obie są nieświadome) jest
w niej przepracowany, przemyślany, zorganizowany (udział świadomości).
Pojemność pamięci krótkotrwałej można zwiększyć przez porcjowanie informacji w grupy
mające określony sens.
Pamięć długotrwała zawiera całą naszą wiedzę o świecie i o nas samych.
Jej pojemność jest niemal nieograniczona.
Podstawą kodowania jest tu organizowanie informacji według znaczenia.
Im bardziej znany materiał i lepiej zorganizowany, tym lepsze przechowanie.
W zależności od rodzaju przechowywanej treści w pamięci długotrwałej wyróżnia się:
 pamięć proceduralną (pamięć umiejętności),
 pamięć semantyczną (pamięć znaczeń pojęć i słów),
 pamięć epizodyczną (pamięć biograficzną).
Różne struktury mózgowe (m.in. hipokamp, ciało migdałowate, móżdżek i kora mózgowa)
odgrywają ważną rolę w pamięci.
Pamięć można też  jak się wydaje  wiązać ze zmianami w błonach neuronów w niektórych
synapsach, a także z poziomem stężenia neuroprzekaz
ników.
Hormony takie jak adrenalina mogą spełniać pewne funkcje w regulowaniu procesów
pamięci.
Przetwarzanie informacji w procesie tworzenia pojęć
1. Eksperyment Sacharowa (1930) w laboratorium Wygotskiego.
Użyto 22 drewniane klocki:
Kryteria różnicujące: barwa (6), kształt (6), wysokość (2), wielkość podstawy (2)
Trzy fazy tworzenia pojęć:
I. Faza obrazu synkretycznego
II. Faza myślenia kompleksami
III. Faza myślenia pojęciowego
I. Faza myślenia synkretycznego (trzy etapy)
II. Faza myślenia kompleksami
KOMPLEKSY
skojarzeniowe
kolekcje
łańcuchowe
rozproszone
pseudopojęcia
III. Faza myślenia pojęciowego (podstawą grupowania jest a. podobieństwo
percepcyjne, b. znaczenie funkcjonalne).
2. Przetwarzanie informacji werbalnych i niewerbalnych.
Zadanie tworzenia pojęć (Czury, Biny, Kady, Moty)
Zadanie dla Studentów.
Wykład 11a. Komunikowanie się z otoczeniem
Język a mowa
Trzy okresy poszukiwań badawczych
w psycholingwistyce rozwojowej
1. Badania nad rozwojem kompetencji językowej dziecka, ujmowanej od strony formalnej
(por. np. teoria wewnętrznego mechanizmu przyswajania języka w ujęciu Chomsky ego czy
koncepcja wyrazów osiowych autorstwa Braine a).
2. Badania nad rozwojem kompetencji językowej dziecka, ujmowanej od strony semantycznej
(por. np. koncepcje Bloom i Schlesingera).
3. Badania nad rozwojem kompetencji komunikacyjnej dziecka(por. teoria rozwoju
językowych autorstwa Hallidaya czy teoria ontogenezy aktów mowy w ujęciu Brunera).
Co się zmieniło w spojrzeniu na język dziecka w ostatnim ćwierćwieczu?
1. Od znanego teorii Chomsky ego (Chomsky, 1965/1982) wewnętrznego mechanizmu
przyswajania języka, LAD (language acquisition device) do systemu przyswajania języka
przez socjalizacjÄ™, LASS (language acquisition socialization system  Bruner, 1985).
2. Kontakt dziecka z językiem otoczenia w ujęciu teorii lingwistyczno-natywistycznej
zastąpiła interakcja dziecka z użytkownikami języka w ramach teorii interakcji
społecznych (Bruner, 1985; Berko Gleason, Hay, Cain, 1989; Farrar, 1990; Snow, 1981;
Tomasello, 2000).
3. Dziecko nie jest  małym gramatykiem , którego umysł przy użyciu LAD wyprowadza
reguły rządzące systemem językowym otoczenia, ale jako istota społeczna przyswaja język
w celu komunikowania się z innymi istotami społecznymi (zob. Berko Gleason, Bernstein
Ratner, 1998/2005).
Bruner już w roku 1975 (wyd. Pol. 1980)  opracowując teorię ontogenezy aktów mowy 
podkreślał wagę społecznego nastawienia dziecka.
Dziecko posiada wrodzoną zdolność do konstruowania schematów służących interpretowaniu
zjawisk intersubiektywnych.
Dziecko konstruuje je, interpretując otrzymywane na zasadzie sprzężenia zwrotnego
informacje od innych osób jako elementy szczególnej klasy zdarzeń  klasy zdarzeń
intersubiektywnych, różnych od innych zdarzeń (Bruner, 1980, s. 495-497).
Teza J. Brunera  fundamentem rozwijanego w ostatnim ćwierćwieczu w badaniach nad
językiem dziecka podejścia, które określamy mianem Interakcyjnej intencjonalnościU
(Bokus, Shugar, 2007).
 Dziecko posługuje się znaczeniem jako kluczem do języka, a nie językiem jako kluczem do
znaczenia (Macnamara, 1972, s.1).
Jakie znaczenia dziecko chce przekazać innym?
Jakie znaczenia inni chcą przekazać dziecku?
U podstaw takich pytań leży założenie, że
 po pierwsze, dziecko jest istotÄ… intencjonalnÄ…;
 po drugie, dziecko postrzega innych jako istoty intencjonalne.
 O tym, że dziecku przypisywane są określone intencje, a zachowania dziecka (nawet te
nieadresowane społecznie) są przez matkę traktowane jako intencjonalne, obdarzone
walorami komunikacyjności, wiadomo od dawna (por. protokonwersacje matka dziecko, zob.
np. Snow, 1972; Stern, 1974; Bullowa, 1979).
 Kiedy dziecko spostrzega innych jako istoty intencjonalne?
To pytanie zelektryzowało badaczy w ostatnim ćwierćwieczu, a ich prace przyniosły spory
zastrzyk wiedzy znanej pod hasłem dziecięcych teorii umysłu (zob. np. Wellman, 1990;
Astington, 1999; Zimmer, 2003; Taylor, 2007; w literalurzze polskiej zob. np. Haman, 2002;
Białecka-Pikul, 2002).
Podejście interakcyjnej intencjonalności wyrosło na gruncie Teorii ontogenezy aktów mowy
autorstwa Brunera, a także koncepcji intersubiektywności (pierwotnej i wtórnej),
sformułowanej przez Colwyna Trevarthena (1979, 1980, 1993).
Niektóre z zachowań o charakterze naśladowczym zaobserwowano już w 42. minucie życia
(Meltzoff, Moore, 1989).
Eksperci uważają, że zdolność do naśladowania stanowi punkt wyjścia społecznego
poznawania, ponieważ pozwala dzieciom od razu dostrzec podobieństwo między nimi a
innymi ludz
mi (Meltzoff, Topnik, 1993).
Pierwotna i wtórna intersubiektywność
Od
interakcji dziecko  osoba
do
interakcji dziecko  przedmiot  osoba
zasygnalizowane przez Trevarthena przejście od intersubiektywności do
intersubiektywnośći wtórnej w drugiej połowie pierwszego roku życia pokazało, że
zachowania dziecka są nie tylko  skierowane do kogoś , ale także dotyczą czegoś,  odnoszą
się do czegoś , tu: do przedmiotu w polu wspólnej uwagi uczestników interakcji.
Intencja komunikacyjna jest szczególnym przypadkiem rozumienia intencji w ogóle, chodzi o
rozumienie intencji drugiej osoby względem stanu własnej intencji.
Formuła Clarka (1996) dla zobrazowania intencji komunikacyjnej:
Czyjąś intencją jest, abym [ja podzielał uwagę wobec (X)]
Odczytywanie intencji innych osób
i wychwytywanie wzorów
w sposobach posługiwania się językiem
jako podstawowe mechanizmy przyswajania
języka przez dziecko
współczesna psychologia rozwojowa i nauki poznawcze traktują proces przyswajania języka
jako zintegrowany z nabywaniem umiejętności poznawczych i społeczno-poznawczych.
Dwa zestawy owych umiejętności (Tomasello, 2003) mają szczególne znaczenie w
nabywaniu języka.
Pierwszy zestaw składa się z rozmaitych umiejętności odczytywania intencji (szeroko
rozumiana teoria umysłu).
SÄ… to:
1) zdolność do wspólnego z innymi skupienia się na przedmiotach i wydarzeniach,
które budzą obopólne zainteresowanie;
2) zdolność do śledzenia uwagi innych osób i zwracania uwagi na dalsze przedmioty i
wydarzenia poza kontekstem bezpośredniej interakcji;
3) zdolność do aktywnego kierowania uwagi innych na zewnętrzne obiekty poprzez
wskazywanie, pokazywania i inne pozajęzykowe gesty;
4) zdolność do kulturowego (naśladowczego) uczenia się od innych intencjonalnych
działań, w tym działań komunikacyjnych opierających się na intencjach komunikacyjnych
(Tomasello, 2003, s.3).
Skoro komunikowanie się stanowi zawsze próbę manipulowania intencjonalnymi,
umysłowymi stanami innych osób, przytoczone wyżej umiejętności (Tomasello, 2003)
traktowane są jako niezbędne w procesie przyswajania języka.
Drugi główny zestaw umiejętności zawiera najrozmaitsze odmiany wychwytywania wzoru,
czyli szeroko rozumianej kategoryzacji.
Te umiejętności pojawiają się stosunkowo wcześnie w rozwoju osobniczym (część z nich
jeszcze przed nabyciem wiedzy językowej), a zawierają one takie zdolności, jak:
1) zdolność tworzenia spostrzeżeniowych i pojęciowych kategorii  podobnych
obiektów i wydarzeń;
2) zdolność tworzenia sensoryczno-motorycznych schematów na podstawie
powtarzających się wzorców percepcji i działania;
3) zdolność przeprowadzania analiz rozkładów najrozmaitszych rodzajów sekwencji
spostrzeżeniowych i behawioralnych;
4)zdolność do tworzenia analogii pomiędzy dwiema (lub więcej) złożonymi
całościami na podstawie podobnych funkcji niektórych elementów (Tomasello, 2003, s. 4).
Te umiejętności [1] (przytoczone za Tomasellem, 2003) są konieczne, by dzieci mogły
odnalez
ć wzory w sposobach, w jakie dorośli stosują symbole językowe w różnych
wypowiedziach.
[1] Na przykład, badania pokazują, że niemowlęta zdają się dysponować abstrakcyjnymi pojęciami
jednostki już w okresie przedjęzykowym. W badaniach nad odwzorowywaniem liczebności pomiędzy
różnymi modalnościami pokazano, że niemowlęta w wieku od 6 do 9 miesięcy dostrzegają
odpowiedniość pomiędzy dwoma dz
więkami a dwoma przedmiotami oraz między trzema dz
więkami a
trzema przedmiotami (Starkey, Spelke, Gelman, 1990).
Okazało się (zob. P. Bloom, 2007), że sześciomiesięczne dzieci są także wyczulone na liczbę
elementów w ciągu różnych czynności, takich jak podskoki kukiełki (Wynn, 1993).
Taka abstrakcyjna koncepcja jednostki jest póz
niej Å‚atwo kodowana w gramatycznej kategorii
rzeczowników policzalnych.
Warto zapoznać się z badaniami Blooma, w których dzieci 3-letnie odwzorowywały słowa w składni
rzeczowników policzalnych na poszczególne dz
więki/czynności (gdy otrzymały polecenie  Make a
fep ), a słowa w składni rzeczowników niepoliczalnych na ciągły dz
więk/ciągłą czynność (gdy
otrzymały polecenie  Make fep ).
Gramatyka i słownictwo są wzajemnie ze sobą sprzężone. Lapidarnie ujmują tę zależność E.
Bates i J. Goodman w tytule rozdziału On the emergence of grammar from the lexicon w
książce The emergence of language (red. MacWhinney, 1999)[1].
Eve Clark (2005) ujmuje pojawienie się składni w języku dziecka jako pojawienie się
nieodłącznej części wiedzy leksykalnej.
 Każde słowo zawiera w swojej specyfikacji nie tylko znaczenie (lub znaczeni), ale także
właściwą sobie składnię  rodzaje konstrukcji, w jakich może się ono pojawiać. [& ] .
[1] Zależność tę ujmuje się też jako podstawową w modelu matematycznym dynamiki ewolucyjnej
języka według Martina A. Nowaka i współautorów (Nowak, Plotkin, Jansen, 2000; zob. też
Komarowa, Nowak, 2003).
Chodzi o przechodzenie od protojęzyka do języka ze składnią.
Kiedy liczba jednostek owego hipotetycznego protojęzyka osiąga około 400, w procesie komunikacji
nie wystarczają optymalne wcześniej sygnały odnoszące się do całych zdarzeń. Konieczne jest
wprowadzenie składni (zob. też Kurcz, 2005).
Z badań nad percepcją i tworzeniem mowy u niemowląt:
od uniwersalnego wzorca językowego
do wzorca specyficznego dla danego języka
co umożliwia dziecku wyodrębnienie jednostek w strumieniu mowy otoczenia?
Co umożliwia dziecku złamanie swoistego szyfru mowy?
Zastosowano nowe metody i nowe schematy badania:
1) pomiar częstotliwości i siły ssania smoczka przez dziecko (high-amplitude sucking
paradigm  HASP; Eimas, Siqueland, Jusczyk, Vigorito, 1971),
2) pomiar zwolnienia rytmu pracy serca dziecka (cardiac deceleration; Moffitt, 1971),
4) procedura warunkowania odwracania głowy przez dziecko (conditioned head-turn
procedure; Polka, Jusczyk, Rvachew, 1995).
Nowe badania pozwoliły odkryć niezwykle ciekawe przejście, które następuje w pierwszym
roku życia dziecka.
Jest ot przejście
 od uniwersalnego wzorca językowego w procesie percepcji mowy
 do percepcji mowy według wzorca specyficznego dla danego języka.
O ile od urodzenia niemowlęta dostrzegają różnice między wszystkimi jednostkami
fonetycznymi występującymi w językach naturalnych Homo sapiens (Eimas, Miller, Jusczyk,
1987), o tyle póz
niej te  ogólnojęzykowe zdolności zostają ograniczone do różnicowania
dz
więków charakterystycznych dla języka ojczystego.
Generalnie, między szóstym a dwunastym miesiącem życia (zob. Kuhl i in., 2006)
niemowlęta dostrajają swoje systemy percepcyjne do właściwości języka otoczenia.
Kiedy różnorodne dz
więki z danej kategorii otaczają prototyp tej kategorii (A) są do niego
percepcyjnie przyciągane (B). prototyp wydaje się działać jak magnes dla innych bodz
ców ze
swojej kategorii.
Wykład 12.
OSOBOWOŚĆ. Etapy rozwoju osobowości
Osobowość (personality)  złożony zbiór własności psychicznych, które wpływają na
charakterystyczne wzorce zachowania jednostki,
niezmienne czasowo i sytuacyjnie.
y
ródła danych:
1. dane z samoopisu
2. dane obserwacyjne, co o jednostce twierdzÄ… inni
3. specyficzne dane zachowaniowe jednostki
4. dane biograficzne
5. dane fizjologiczne
Te dane mogą być interpretowane według dwu podejść do studiowania osobowości:
I. podejście idiograficzne
II. podejście nomotetyczne
ad. I. podejście idiograficzne, skoncentrowane na osobie, dotyczy tego, w jaki sposób
unikatowe aspekty osobowości jednostki tworzą zintegrowaną całość;
podstawowe metody:
 studium przypadku
 zbiorcze studium przypadku (porównanie informacji idiograficznych na temat wielu
osób)
ad. II. Podejście nomotetyczne, skoncentrowane na zmiennych.
Założenie, że te same cechy czy wymiary osobowości stosują się do każdej jednostki, a ludzie
różnią się stopniem, w jakim przejawiają daną własność.
Stosuje siÄ™ metody korelacyjne
do badania współzmienności cech.
Badania zmian rozwojowych:
 badania poprzeczne
 badania podłużne
TEORIE OSOBOWOÅšCI
 hipotetyczne systemy twierdzeń na temat
struktury i funkcjonowania osobowości.
Czemu służą:
a) rozumieniu struktury, genezy i korelatów osobowości;
b) przewidywaniu zachowań i życiowych zdarzeń na podstawie tego, co wiemy o
osobowości jednostki.
Allport i Odbert (1936) odkryli w słownikach 18000 przymiotników opisujących różnice
indywidualne.
Kategoryzacja według typów osobowości,
Tj. charakterystycznych wzorców własności psychicznych, na podstawie których
przypisuje się ludzi do określonych kategorii.
Wczesne typologie: np. Hipokratesa
Hipokrates (V wiek p.n.e.):
Osobowość jednostki zależy od dominacji jednego z płynów, tzw. humorów
 krwi (u sangwinika, wesołego i aktywnego)
 flegmy (u flegmatyka, apatycznego i ospałego)
 czarnej żółci (u melancholika, smutnego i zadumanego)
 żółci (u choleryka, pobudliwego, łatwo wpadającego w złość)
Typologia Pawłowa
" Zachowanie człowieka i zwierząt zależy od czynności układu nerwowego (zasada
nerwizmu)
" Podstawowe właściwości układu nerwowego
 siła procesów nerwowych
 równowaga między procesami pobudzenia i hamowania
 ruchliwość procesów nerwowych
Typy układu nerwowego
SÅ‚aby (melancholik)
Silny, niezrównoważony, z przewagą pobudzenia (choleryk)
Silny, zrównoważony
a) ruchliwy (sangwinik)
b) powolny (flegmatyk)
Sheldona typologia (1942) na podstawie cech somatycznych:
 endomorficzny (gruby, krągły): zrelaksowani, towarzyscy, smakosze
 mezomorficzny (muskularny, silny): silne fizycznie osoby, przepełnione energią
 ektomorficzny (chudy, kruchy): introwertycy o skłonnościach do rozmyślań raczej niż
preferujący działanie.
Teoria raczej spekulacyjna, nie była udokumentowana.
(por. wcześniejsza typologia konstytucjonalna Kretschmera (1921)
 typy: pykniczny, atletyczny, leptosomatyczny)
Typologia Junga sięgająca do wskaz
nika MBTI (Myers-Briggs Type Indicator)
na podstawie samopisu preferencji badanych
4 wymiary: ekstrawersja  introwersja
zmysłowość  intuicja
myślenie  odczuwanie
sÄ…dy  percepcja
Wypełniający test zostaje przypisany do jednego krańca każdego z wymiarów, ich
kombinacja da wynik: do którego z 16 typów osobie najbliżej.
TEORIE OSOBOWOÅšCI wg CECH
Allport (1937, 1961, 1966)
Cechy jako zmienne pośredniczące
wiążące zbiory bodz
ców i reakcji
 cechy kardynalne, wokół których osoba organizuje swoje życie;
 cechy centralne, reprezentują podstawowe właściwości osoby;
 cechy drugorzędne, właściwości indywidualne (typu: preferencje co do stroju o.b), które
pomagają przewidzieć zachowania, ale są mniej przydatne do zrozumienia cech osobowości.
KOMBINACJE TYPÓW i CECH
Model Eysencka (1947, 1990) Å‚Ä…czy typy, cechy, zachowania w hierarchiczny system
IV. typy: ekstrawertyk, neurotyk, psychotyk
III. cechy
II. reakcje nawykowe
I. pojedyncze reakcje (akty działania, akty poznawcze)
Wyróżnia się 3 wymiary: ekstrawersja, neurotyzm, psychotyzm.
(ale Eysenck nie używa ich do określenia odrębnych kategorii. Omawia różnice między np.
ekstrawertykami a introwertykami, nie zakłada bowiem nieciągłości kategorii)
Zróżnicowanie jednostek jest spowodowane czynnikami biologicznymi, w tym:
genetycznymi.
Np. introwertycy reagują silniej na stymulację zmysłową i wykazują niższy poziom
wydzielania dopaminy mózgu niż ekstrawertycy (szczególnie gdy introwersji towarzyszy
neurotyzm).
Neurotyzm częściej u osób z grupą krwi B niż A.
Fizjologiczne dane dotyczące psychotyzmu są złożone i trudne do interpretacji.
Testy behawioralne stosowane przez Eysencka wykazały:
 Introwertycy mają niższy próg bólu.
 Uczą się szybciej od ekstrawertyków, jeśli bodz
ce bezwarunkowe są słabe lub wzmocnienie
jest nieregularne.
 U introwertyków pamięć skojarzeniowa jest lepsza przy małym pobudzeniu niż przy
dużym.
 Ekstrawertycy potrzebują więcej stymulacji z zewnątrz.
Kontrowersja:
dziedziczność czy środowisko
Genetyka behawioralna bada stopień, w jakim cechy osobowości i wzorce zachowania są
dziedziczone genetycznie
Czy dana cecha silniej koreluje u bliz
niąt jednojajowych (100% wspólnych genów) niż u
dwujajowych (50% wspólnych genów) niż u  zwykłego rodzeństwa (średnio 25% genów
wspólnych)?
Wpływy środowiska testuje się w porównaniach par
a) bliz
niąt wychowywanych wspólnie i
b) bliz
niÄ…t rozdzielonych.
UW  między innymi badania pod kierunkiem J. Strelaua, prace W. Oniszczenki, B.
Zawadzkiego.
WIELKA PI
TKA (The Big Five)
Nazwy cech wydobyte ze słownika przez Allporta i Odberta (1936) zredukowano do 200
wiązek synonimów.
Poproszono ludzi o oszacowanie siebie i innych na podanych wymiarach. Oszacowania poddano
analizie czynnikowej, by ustalić wzajemne powiązania między wiązkami synonimów.
Okazało się (por. Norman, 1967), że różne zespoły badawcze odkryły tylko pięć
podstawowych wymiarów (dwubiegunowych):
1. Ekstrewersja
+ rozmowny, energiczny, asertywny
 spokojny, wycofujący się, nieśmiały
2. Bycie przyjaznym (tzw. Przyjazność)
+ sympatyczny, miły, ciepły
 zimny, kłótliwy, okrutny
3. Sumienność
+ zorganizowany, odpowiedzialny, przezorny
 beztroski, lekkomyślny, nieodpowiedzialny
4. stabilność Emocjonalna
+ spokojny, stabilny, zadowolony
 lękliwy, niestały, wybuchowy
5. Otwartość na Doświadczenie
+ twórczy, inteligentny, otwarty umysłowo
 prosty, płytki, nieinteligentny
Analizy czynnikowe wykazały:
* niskie wyniki w zakresie Socjalizacji i wysokie wyniki w zakresie Psychotyzmu
korelują z negatywnymi biegunami tzw. Przyjazności i Sumienności;
** wysokie ryzyko pojawienia się przestępczości (z użyciem przemocy) koreluje z
negatywnym biegunem Stabilności Emocjonalnej;
Wielu badaczy akceptuje Wielką Piątkę jako ogólne wymiary wspólnego systemu opisowego.
Paradoks spójności
Oceny osobowości dokonywane w różnym czasie i przez różnych obserwatorów są spójne,
oceny zachowania w różnych sytuacjach są niespójne.
Dyskusję nad spójnością rozpoczęli teoretycy społecznego uczenia się, którzy chcieli
wyodrębnić zachowania specyficzne i zidentyfikować wywołujące je czynniki sytuacyjne.
Odkryto, że specyficzne miary zachowania nie pozwalają z dużą dokładnością przewidywać
te same zachowania w bardzo podobnych sytuacjach, ale nie dają się trafnie uogólniać na
sytuacje odmienne.
Na zachowania specyficzne wpływają raczej sytuacje niż cechy osobowości. Cechy
osobowości, ponieważ stanowią miary sumaryczne, są lepszymi predykatorami ogólnych
wzorów zachowania w sytuacjach nieznanych.
Teoria osobowości wg Chłopkiewicz
Osobowość to stająca się i utrwalająca w czasie  postać indywidualnie zorganizowanych
wokół Ja jednostki i wzajemnie określających się dynamizmów wewnętrznych. Postać ta
obiektywizuje się w reakcjach jednostki na rzeczywistość zewnętrzną i wewnętrzną.
Podstawowe mechanizmy regulacyjne, zwane też dynamizmami regulacyjnymi:
1. Dynamizm fizjologicznych potrzeb organizmu opiera siÄ™ na strukturze somatyczno-
fizjologicznych właściwości i potrzeb jednostki;
2. Dynamizm aktywności eksploracyjno-ćwiczącej. Jego główną strukturą jest układ nerwowy
dysponujący zdolnościami odbioru bodz
ców i reagowania na nie;
3. Dynamizm interakcyjnych potrzeb psychicznych (potrzeba bezpieczeństwa, więzi
emocjonalnej, akceptacji i pochodne);
4. Dynamizm ustalania zgodności poznawczej;
5. Dynamizm realizacji wartości.
Etapy rozwoju osobowości
I. Pierwsze półrocze  okres egzystencji wyznaczonej dynamizmem potrzeb biologicznych i
słabo zaznaczonym dynamizmem aktywności eksploracyjno-ćwiczącej.
PowstajÄ… struktury zwiÄ…zane z bodz
cami osobowymi, charakterystyczne dla pierwotnej
intersubiektywności (wg Trevarthena);
II. Okres osobowości symbiotycznej w drugim półroczu 1. r.ż.
Na tle dynamizmu potrzeb biologicznych zaczyna dominować dynamizm aktywności
eksploracyjno-ćwiczącej.
Powstają struktury sensoryczno-emocjonalno-dążeniowe związane z bodz
cami osobowymi,
charakterystyczne dla okresu wtórnej intersubiektywności.
Rewolucja 9. m.ż. wg Tomasella.
III. Osobowość ekspansywna
Dominacja dynamizmu aktywności eksploracyjno-ćwiczącej, Ja podporządkowane temu
dynamizmowi.
Rola poczucia sprawstwa w polu działania na przedmiotach.
Funkcja naśladownictwa  ożywianie kopii.
IV. Osobowość autonomiczna w okresie 3-5 lat
Struktura Ja werbalnie wyróżniona. Dominacja dynamizmu aktywności eksploracyjno-
ćwiczącej z dynamizmem potrzeb interakcyjnych.
Relacje społeczne wokół linii działania inicjatora interakcji AWł, jego partnera APt, nowej
linii działania AWs.
Różnica między interakcjami dziecko-dziecko i dziecko-dorosły.
V. Etap osobowości interakcyjnie zależnej (5-8 lat)
Zachowanie podporządkowane potrzebom afiliacji, aprobaty i uznania (poza kręgiem
rodzinnym).
Cele Ja emocjonalnego wspierajÄ… struktury poznawcze.
Wykład 13.
Podstawowe problemy rozwoju człowieka w ciągu życia
Rozwój psychiczny człowieka
(Uzupełnienie informacji nt. rozwoju,
przedstawianych na poprzednich wykładach)
Podstawowe mechanizmy regulacyjne w rozwoju, zwane też dynamizmami regulacyjnymi:
1. Dynamizm fizjologicznych potrzeb organizmu
2. Dynamizm aktywności eksploracyjno-ćwiczącej
3. Dynamizm interakcyjnych potrzeb
4. Dynamizm ustalania zgodności poznawczej
5. Dynamizm realizacji wartości.
Podstawowe problemy w psychologii rozwoju człowieka.
Główne pytania o a) czynniki rozwoju, b) mechanizm rozwoju i c) efekty rozwoju.
Rozwój poznawczy wg Jeana Piageta (1896-1980)
 IstotÄ… rozwoju jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych
 Wcześniejsze sposoby myślenia przekształcają się w nowe, bardziej adekwatne i
bardziej zrównoważone struktury poznawcze
 Dążenie systemu poznawczego do równoważenia.
 Podstawowe procesy:
asymilacja: włączanie struktur zewnętrznych do ukształtowanych już struktur poznawczych
akomodacja: dostosowanie struktur wewnętrznych do struktur asymilowanych, w wyniku
czego dochodzi do ich przekształceń.
Stan równowagi wiąże Piaget z odwracalnością struktury umysłowej, czyli ze
współwystępowaniem wraz z każdą operacją umysłową operacji do niej odwrotnej,
likwidującej skutki działania pierwszej.
Operacje formalne, czyli operacje na operacjach, tworzą system działań logicznych
(najlepiej zrównoważonych form poznania).
Rozwój ma charakter stadialny.
Stadia rozwoju poznawczego wg J. Piageta
I. Inteligencja sensomotoryczna (0-2 lata)
Ćwiczenie odruchów i manipulacji podtrzymujących lub powtarzających
interesujÄ…ce dziecko doznania.
Główne osięgnięcie: stałość przedmiotu.
II. Inteligencja przedoperacyjna (2-6 lat)
Celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej świadome
planowanie działań, oparte na reprezentacjach przedmiotów.
Główne osiągnięcia: czynności symboliczne wraz z rozwojem mowy, zdolność
do zachowania stałości cech (takich jak barwa, kształt), czynności umysłowe
typu: szeregowanie, klasyfikowanie.
III. Operacje konkretne (6-12 lat)
Coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych
przedmiotów, decentracja umożliwiająca uwzględnienie w rozważaniach wielu
własności przedmiotu w tym samym czasie.
Główne osiągnięcia: zdolność do zachowania ilości, np. masy, ciężaru,
objętości; rozumowanie sylogistyczne.
IV. Operacje formalne (12-15 lat)
W pełni odwracalne operacje umysłowe
Główne osiągnięcia: myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne,
rozumowanie logiczne, logika zdań.
W dekadzie lat osiemdziesiątych coraz większa liczba badaczy zaczęła podważać
Piagetowską tezę o uniwersalności stadium operacji formalnych w rozwoju poznawczym
człowieka (np. Labouvie-Vief, 1980).
Pojawiła się też teza, że po adolescencji kształtują się tak zwane postformalne postacie
poznania, konstytuujÄ…ce V stadium w stosunku do czterech opisanych przez Piageta.
Stadia rozwoju moralnego według L. Kohlberga
I. POZIOM MORALNOÅšCI PRZEDKONWENCJONALNEJ
1. Moralność unikania kary:
podmiot uzasadnia sÄ…dy z punktu widzenia strachu przed karÄ….
2. Moralność własnego interesu:
podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywalności korzyści osobistych.
II. POZIOM MORALNOÅšCI KONWENCJONALNEJ
3. Moralność harmonii interpersonalnej:
podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osób
pozostających w bezpośrednich interakcjach oraz na podstawie wyobrażeń o  znaczących
i  grzecznych osobach.
4. Moralność prawa i porządku:
podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i
pełnionych ról społecznych.
III. POZIOM MORALNOÅšCI POKONWENCJONALNEJ
5. Moralność umowy społecznej:
podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ogólnych norm, które są uznane i
zweryfikowane przez ogół członków społeczeństwa przy uwzględnieniu relatywnej
wartości osobistych opinii jednostki.
6. Moralność uniwersalnych zasad etycznych:
podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad
etycznych.
Rozwój psychospołeczny
Według Erika H. Eriksona (1997)
Tezy:
W każdym z etapów stoją przed jednostką nowe wyzwania (biologiczne i społeczne).
Nie może ona im podołać, korzystając z już nabytych w poprzednich etapach kompetencji.
Następuje doświadczanie kryzysu.
Aby go rozwiązać, podmiot musi przejść przez długi cykl przemian, pozwalających mu na:
a) nabycie nowych kompetencji i
b) scalenie ich z uprzednio nabytymi w nową całość.
I. Okres niemowlęcy (0-1 r.ż.)
Kryzys psychospołeczny: ufność vs brak ufności
Cel rozwoju: osiągnięcie zaufania do opiekuna
Główna cnota: nadzieja
Centralny proces: wzajemność i wymiana
II. Dzieciństwo (2-3 lata)
Kryzys psychospołeczny: autonomia vs wstyd i wątpliwości
Cel rozwoju: osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności
Główna cnota: wola
Centralny proces: naśladownictwo
III. Wiek zabawy (4-5 lat)
Kryzys psychospołeczny: inicjatywa vs poczucie winy
Cel rozwoju: ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywa w działaniu
Główna cnota: inicjatywa
Centralny proces: identyfikacja
IV. Wiek szkolny
Kryzys psychospołeczny: pracowitość vs poczucie niższości
Cel rozwoju: osiągnięcie poczucia własnej kompetencji
Główna cnota: kompetencja
Centralny proces: edukacja
V. Wczesna (13-17 lat) i póz
na (18-22 lata) adolescencja
Kryzys psychospołeczny: tożsamość grupowa vs alienacja,
tożsamość indywidualna vs pomieszanie ról
Cel rozwoju: osiągnięcie odpowiedzi na pytanie: kim jestem i
kim mógłbym być (wierność sobie)
Główna cnota: wierność
Centralny proces: nacisk rówieśników
VI. Wczesna dorosłość (23-34 lata)
Kryzys psychospołeczny: intymność vs alienacja
Cel rozwoju: osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożsamości
Główna cnota: miłość
Centralny proces: wzajemność między rówieśnikami
VII. Średnia dorosłość (35-60 lat)
Kryzys psychospołeczny: produktywność vs stagnacja
Cel rozwoju: potrzeba opiekowania się i troska o los młodszych generacji
Główna cnota: troska
Centralny proces: dopasowanie
VIII. Póz
na dorosłość (> 61 lat)
Kryzys psychospołeczny: integralność Ja vs desperacja i rozpacz
Cel rozwoju: osiągnięcie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia
Główna cnota: mądrość
Centralny proces: introspekcja
Wykład 13a.
Społeczna uwarunkowania zachowania
I zasada psychologii społecznej
Czynniki sytuacyjne wpływają na myślenie i działanie ludzi w znacznie większym stopniu,
niż zdajemy sobie z tego sprawę i niż byśmy się spodziewali.
 Sama obecność innych może w pewnych okolicznościach sprzyjać uzyskiwaniu lepszych
wyników.
 Przydzielenie danej osobie jakiejś roli społecznej do odegrania nawet w sztucznych
środowiskach ( pozorne więzienie ) może dramatycznie zmienić jej reakcje, tak że będzie się
zachowywać w sposób sprzeczny z własnymi wartościami, przekonaniami i dyspozycjami.
 Inne zmienne sytuacyjne wywierające znaczny wpływ na ludzi to reguły postępowania,
znaki, symbole, uniformy.
 Normy społeczne w grupach ukierunkowują i kształtują zachowanie ich członków.
 Procesy wpływu informacyjnego prowadzą do konformizmu i uległości, kiedy sytuacja jest
niejednoznaczna (a dana osoba chce mieć słuszność i postępować właściwie).
 Skrystalizowana norma może wpływać na oceny jednostek nawet wtedy, gdy grupa dawno
już nie istnieje.
 Nawet w sytuacjach wysoce strukturalizowanych naciski skłaniające do konformizmu mogą
wpływać na spostrzeżenia (badania Ascha).
 Członkowie mniejszości mogą skutecznie zmieniać opinię większości, jeśli są
konsekwentni, jednomyślni i nie są sztywni w swych działaniach.
 Wpływ różnych stylów przywództwa i atmosfery grupowej na produktywność i reakcje
emocjonalne dzieci szkolnych (patrz badania Lewina).
 Badania Milgrama nad posłuszeństwem wobec autorytetu.
 Badania nad interwencją przypadkowych świadków wypadku.
 Możemy wzbudzać altruizm u innych, po prostu prosząc o przysługę.
II zasada psychologii społecznej
Każda jednostka konstruuje pewną wizję rzeczywistości społecznej.
Przekonania i oczekiwania mogą kierować działaniami i kształtować poszczególne aspekty
sytuacji.
 Przewidywania mogą stać się spełniającymi proroctwami.
 Nasze oczekiwania mogą prowadzić do takich własnych zachowań werbalnych i
niewerbalnych, które prowokują innych do zachowań, jakich od nich oczekujemy, przy czym
żadna ze stron nie zdaje sobie sprawy z zachodzącego procesu.
 Skłonność do upraszczania złożonego procesu przetwarzania informacji przez
kategoryzowanie osób może przyczynić się do kształtowania uprzedzeń i dyskryminacji
wobec tych, którzy zostali skategoryzowani jako inni i gorsi.
 Minimalne sygnały różnicujące wystarczają do dokonywania skrajnych kategoryzacji (por.
przykład z niebieskookimi i brązowookimi dziećmi).
Rola schematów poznawczych
W procesie rozumienia zjawisk społecznych
Teoria dysonansu poznawczego wyjaśnia proces uzasadniania własnego postępowania, który
występuje u ludzi, gdy ich działania okazują się niezgodne z wyznawanymi przekonaniami.
Napięcie, jakie wytwarza dysonans poznawczy, zostaje zredukowane przez zmianę jakiegoś
aspektu sytuacji lub podmiotu.
Teoria atrybucji jest ogólną próbą opisania, w jaki sposób ludzie znajdują przyczyny
zachowań, które obserwują u siebie i u innych.
Na czym polega podstawowy błąd atrybucji?
(Zimbardo, rozdz. 16)