KONSUMPCJA W WARUNKACH PEWNOÅšCI
I NIEPEWNOÅšCI
1. Pojęcie konsumpcji i funkcja konsumpcji.
Konsumpcja to proces zaspakajania potrzeb ludzkich przez zużycie
określonych dóbr i usług. W skali makro mierzy się ją wydatkami gospodarstw
domowych na dobra i usługi zaspakajające potrzeby konsumentów takie jak:
żywność, odzież, opieka zdrowotna, zamieszkanie, transport, wypoczynek. Jest
największym ze składników PNB, stanowiących ponad 50% łącznych wydatków.
PNB = C + I + G
C - konsumpcja,
I - inwestycje,
G - wydatki rzÄ…dowe,
Wydatki na konsumpcjÄ™ ilustruje rys. 1
Rys. 1
W znaczeniu makroekonomicznym wyróżnia się konsumpcję autonomiczną i
dodatkową. Konsumpcja autonomiczna nie zależy od dochodów, stanowi minimum
zapewniające egzystencję. Konsumpcja dodatkowa zależy od wysokości dochodów
- rośnie wraz z dochodem, ale coraz wolniej, bo przy większym dochodzie
potrzeby są zaspakajane pełniej i są tylko niezastąpione, natomiast mały dochód
jest w całości przeznaczony na niezaspokojone potrzeby.
Zależność między konsumpcją a dochodem nazywamy funkcją konsumpcji (rys.2)
Rys. 2
Linia 45° ilustruje zbiór punktów w których wydatki (konsumpcja) sÄ…
dokładnie równe różnym poziomom dochodu. Punkt przecięcia krzywej
konsumpcji z liniÄ… 45° oznacza, że ten poziom dochodu jest w caÅ‚oÅ›ci
konsumowany (oszczędności są zerowe). N a prawo od tego punktu funkcja
konsumpcji leży poniżej 45° co oznacza, że konsument posiada oszczÄ™dnoÅ›ci,
różne odległości pionowej między tymi liniami, natomiast od tego punktu
konsument ma większe wydatki iż dochody, tzn. ma oszczędności ujemne (długi).
Zależność miedzy wielkością oszczędności a wielkością dochodu nazywamy
funkcja oszczędności (rys.3).
Rys. 3
Oszczędności rosną wraz z dochodem.
Oszczędności są różnicą między dochodem i konsumpcją (S = Y  C), zaś
graficznie sÄ… odlegÅ‚oÅ›ciÄ… miÄ™dzy liniÄ… 45° a krzywÄ… konsumpcji.
Wielkość konsumpcji i oszczędności wyznacza się za pomocą za pomocą dwóch
parametrów:
" krańcowa skłonność do konsumpcji MPC0 ( marginal propencity to
consumer)
" krańcowa skłonność do oszczędzania MPS (marginal propen city to
save).
MPC jest to ta dodatkowa część jednostki dochodu, która jest przeznaczona na
konsumpcjÄ™,
MPS jest to ta dodatkowa część jednostki dochodu, która jest przeznaczona na
oszczędności.
MPC jest miarą liczbową nachylenia funkcji konsumpcji wyrażającą przyrost
konsumpcji spowodowany przyrostu dochodu o jednostkę. Sposób wyznaczania
MPC i MPS są swoimi zwierciadlanymi odbiorcami, ponieważ każda dodatkowa
jednostka dochodu jest dzielona na dodatkowÄ… konsumpcjÄ™ i dodatkowe
oszczędności, tzn. MPC+MPS=1.
Tabela 1.(7.5)
2. Klasyfikacja konsumpcji.
W sferze konsumpcji możemy zatem wyróżnić jej cztery obszary. Są to1:
1) POTRZEBY LUDZKIE
Termin potrzeba jest postrzegany wieloznacznie, ale ogólnie można przyjąć, że
jest to subiektywne odczucie braku czegoś w określonych warunkach, i któremu
to odczuciu towarzyszy chęć pozyskania konkretnych dóbr lub usług.
2) ÅšRODKI ZASPAKAJANIA POTRZEB
Wyróżnia się cztery grupy środków:
a) Przedmioty materialne, które ulegają fizycznemu zużyciu w trakcie
konsumpcji (żywność, obuwie, odzież);
b) Przedmioty materialne posiadajÄ…ce znaczenie symboliczne (rzez
by, obrazy,
talizmany);
c) Niematerialne wartości społeczne i kulturowe (wiedza, informacja, poczucie
bezpieczeństwa);
d) Świadczenie usług (transport osobowy i towarowy, nauczanie, leczenie);
3) SPOSOBY ZASPAKAJANIA POTRZEB
W sferze tej mamy do czynienia z ogółem zachowań konsumpcyjnych.
Wyróżniamy dwa układy
zachowań:
a) Zachowania konsumpcyjne na rynku (chodzi tu głównie o preferencje
konsumentów i ich zachowania się na rynku);
b) Zachowania konsumpcyjne w gospodarstwie domowym ( dotyczÄ… tego co
konsumenci robią z nabytymi dobrami, kto i jak je użytkuje).
1
Cz. Bywalec, L. Rudnicki, Konsumpcja, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002r., str. 14  38.
4) SKUTKI ZASPAKAJANIA POTRZEB
DzielÄ… siÄ™ na:
a) Bezpośrednie (likwidacja uczucia głodu, bólu, poprawa samopoczucia) i
pośrednie (otyłość, choroby, wysoki poziom intelektualny na skutek
rozpowszechniania edukacji);
b) Negatywne (wysoka zachorowalność, patologia społeczna, wypadki) i
pozytywne (dobre zdrowie, długie życie, wysoki poziom kulturalny i
etyczny).
Konsumpcja najczęściej klasyfikowana jest ze względu na:
1) Przedmiot konsumpcji czyli to co konsumujemy:
" konsumpcja dóbr materialnych (żywności i artykułów przemysłowych);
" konsumpcja usług (materialnych i niematerialnych)
2) Podmiot konsumpcji czyli to co konsumuje:
" konsumpcja indywidualna (osobista)
" konsumpcja zbiorowa (gospodarstw domowych, grupowa,
ogólnospołeczna)
3) y
ródła finansowania konsumpcji:
" konsumpcja prywatna (konsumpcja dóbr nabytych z prywatnych środków
konsumenta);
" konsumpcja publiczna (konsumpcja dóbr które nie są finansowane przez
konsumenta, lecz przez środki publiczne, np. budżet państwa);
4) y
ródła pochodzenia przedmiotów konsumpcyjnych:
" konsumpcja rynkowa (towarowa) - to taka konsumpcja, gdy dobra
pochodzÄ… z rynku, czyli sÄ… zakupione przez konsumenta;
" konsumpcja naturalna (samo zaopatrzenie) - to konsumpcja dóbr, które
zostały wytworzone przez konsumenta w jego gospodarstwie domowym;
" konsumpcja społeczna  to konsumpcja dóbr pozyskanych z pominięciem
rynku, finansowane ze środków publicznych.
Czynniki określające konsumpcję.
KonsumpcjÄ™ rozpatruje siÄ™ w skali mikro- i makroekonomicznej. W skali
mikro mamy do czynienia z konsumpcja jednostki ludzkiej lub całego
gospodarstwa domowego, w skali makro odnosimy konsumpcję do całego
społeczeństwa.
Do podstawowych czynników określających potrzeby w skali mikroekonomicznej
zaliczamy2:
1) Czynniki biologiczne (fizjologiczne) i ekologiczne.
Właściwości fizjologiczne człowieka silnie oddziałują na poziom i dynamikę
potrzeb konsumpcyjnych. Chodzi tu głównie o zachowania i potrzeby człowieka
takich cech jak: wiek, waga, cechy psychiczne i sprawność fizyczna. Te właśnie
czynniki determinują potrzeby żywieniowe, rekreacji, mieszkaniowe. Znajomość
zachowań psychofizycznych człowieka pozwala na określenie preferencji
konsumenta, a w tym na kształtowanie struktury konsumpcji. Równie ważny
wpływ na potrzeby, i co za tym idzie na konsumpcję, ma środowisko przyrodnicze,
w którym człowiek żyje. Klimat, ukształtowanie terenu, pogoda to wszystko
wpływa na sposób odżywiania, ubierania się czy mieszkania.3
2) Czynniki ekonomiczne
a) Zasoby majątkowe danego gospodarstwa domowego, a także jego dostęp do
dóbr publicznych;
b) Dochody bieżące tych gospodarstw;
c) Poziom cen artykułów konsumpcyjnych;
d) Podaż dóbr konsumpcyjnych;
Rozpatrując poziom konsumpcji gospodarstwa domowego należy zwrócić uwagę
na zasoby majątkowe, zwłaszcza na posiadanie mieszkania, mebli, sprzętu,
środków transportu. Wartość tych wszystkich rzeczowych składników
majątkowych świadczy o zamożności danego gospodarstwa domowego i jego
możliwościach konsumpcyjnych. Do tych zasobów należy także doliczyć bieżące
2
Cz. Bywalec, L. Rudnicki, cyt. wyd., str.55-80.
3
Tamże, str.56,
dochody osiągane przez każdego z członków gospodarstwa. Oba te czynniki są
komplementarne, czyli uzupełniają się. Nie mogą zatem zastępować się4.
3) Czynniki społeczne
a) Skład gospodarstwa domowego, jego liczebność, płeć i wiek.
Duży wpływ na ilość konsumowanych dóbr w gospodarstwie ma jego
wielkość, czyli liczba osób wchodząca w jego skład, a także wiek i płeć,
ponieważ wraz ze wzrostem jego członków gospodarstwa domowego
wzrasta jego globalna konsumpcja, choć w sposób zróżnicowany i zależny
od rodzaju potrzeb i dóbr, które mają je zaspokoić. Zazwyczaj konsumpcja
zwiększa się wraz ze wzrostem liczby osób5;
b) Aktywność i pozycja zawodowa każdego z członków;
Ważną rolę pełni też pozycja zawodowa członków gospodarstw domowych.
Jest ona zazwyczaj wyróżnikiem statusu społecznego danego gospodarstwa,.
Związane jest to z tym, że im wyższe zajmuje się stanowisko, tym z reguły
wyższe są dochody, i co za tym idzie zwiększają się możliwości
konsumpcyjne. Pełniony zawód ma tez wpływ na poziom i styl życia
członków gospodarstwa.
c) Poziom i rodzaj wykorzystania.
Ze statusem zawodowym mocno jest związane wykształcenie. Ono ma
również wpływ na pozycję społeczną gospodarstwa domowego. Wraz ze
wzrostem wykształcenia potrzeby człowieka rosną i różnicują się. Ma ono na
ogół wpływ na środowisko zajmowane przez człowieka i tym samym na
poziom jego dochodów. Im wyższe wykształcenie, tym z reguły wyższe
dochody, a tym samym lepsze możliwości konsumpcyjne6.
d) PowiÄ…zanie gospodarstwa z otoczeniem.
Każdy człowiek wchodzi z skład danej grupy społecznej. Na ogół
przynależność do takiej struktury warunkuje zachowania konsumenckie,
potrzeby i tym samym możliwości konsumpcyjne;
4
Tamże, str.58,
5
Tamże, str. 67,
6
Tamże, str.69,
e) Struktura czasu wolnego członków gospodarstwa.
Ważnym czynnikiem warunkującym poziom konsumpcji jest także czas
wolny, który w danej mierze się czasem konsumpcji. Ze wzrostem
zamożności społeczeństwa i rozwojem środków do zaspokajania potrzeb, to
właśnie wolny czas stał się jednym z ważniejszych determinantów
konsumpcji. Społeczeństwo mogłoby więcej nabywać, gdyby miało większy
zasób wolnego czasu. Wolny czas oddziałuje podobnie jak dochód ; im
więcej czasu wolnego, tym większa może być jego konsumpcja7.
4) Czynniki kulturowe
a) Przyzwyczajenia, zwyczaje tradycje narodowe, lokalne i rodzinne;
b) Systemy wartości;
c) Edukacja konsumenta, czyli informowanie konsumenta o ludzkich
potrzebach, ich uwarunkowaniach, a także o środkach i sposobach
konsumpcji. Edukację powinny prowadzić specjalne do tego przygotowane
instytucje działające w interesie publicznym, takie jak: instytucje służby
zdrowia, kultury, oświaty czy placówki naukowe. Ważny element w
systemie edukacji konsumenta odgrywajÄ… reklamy.
W skali makroekonomicznej wyróżniamy następujące determinanty
konsumpcji:
1) Poziom i tempo rozwoju gospodarczego
Poziom rozwoju gospodarczego danego kraju mierzony jest za zwyczaj
wielkością produktu krajowego brutto (PKB), a tempo rozwoju wyrażają
indeksy jego zmian.
2) Procesy demograficzno-społeczne.
3) Oddziaływanie państwa.
Samuelson P.A. i Nordhaus W.D. rozpatrujÄ… czynniki wyznaczajÄ…ce konsumpcjÄ™
w skali makro bardziej szczegółowo, zaliczając do nich:8
7
Tamże, str.69,
8
Samuelson P.A., Nordhaus W.D., Ekonomia 1, PWN Warszawa2006, rozdz.7.
a) Dochód rozporządzalny. Jest to ta część dochodu, która można przeznaczyć
na konsumpcję lub oszczędzanie. Dochód rozporządzalny to wielkość PNB
(lub dochodu całkowitego) pomniejszona o podatki, amortyzację i
oszczędności firm. Zmiany w konsumpcji zmieniają się identycznie jak
dochód rozporządzalny (rys.4).
Rys.4
b) Dochód permanentny (dochód w ciągu całego cyklu życia). Jest to dochód
wyznaczony jako wartość średnia w długim czasie, uwzględniająca okresy
dobrej i złej koniunktury gospodarczej.
c) Bogactwo (majÄ…tek). Stan majÄ…tkowy nie ulega szybkim zmianom z okresu
na okres, a zatem, nie powoduje gwałtownych zmian w konsumpcji. Efekt
majątkowy polega na tym, że konsument posiadający majątek może
konsumować więcej bez obawy bankructwa, niż konsument nie posiadający
majÄ…tku.
d) Inne oddziaływania:
- stopa oszczędzania wynikająca ze stopy procentowej i stopy inflacji, czyli
przychody z oszczędzania;
- polityka rządu w zakresie rent i emerytów;
- oczekiwania dotyczące przyszłej sytuacji gospodarczej (stabilność, wzrost).
PRZYKA
ADY TEORII KONSUMPCJI
1) TEORIA KONSUMPCJI ZWI
ZANA Z PARMANENTNYM
DOCHODEM (Milton Friedman)
Teoria ta bierze swą nazwę od rozróżnienia między dochodem permanentnym
(stałym), który w oczekiwaniach gospodarstwa domowego będzie trwał długo oraz
bieżącym dochodem do dyspozycji, który może być dochodem okresowym 9.
Istotnymi punktami wyjściowymi dla tej teorii są dochody dla ludzi, które
ulegają wahaniom w czasie, a także skłonność ludzi do tego, by ich konsumpcja
nie wykazywała wahania. Dlatego dążą oni do wyrównywania wahań w poziomie
konsumpcji starając się nie dopuścić do prznoszenia zmian w poziomie dochodu na
konsumpcje.
Według Friedmana dochód permanentny to przeciętny dochód ludzi w długim
okresie, który możemy zapisać wzorem:
Yp=mY+(1-m)Y-1
gdzie:
Yp  permanentny dochód do dyspozycji
Y-1  dochód poprzedniego roku
Y  dochód bieżący
m  udział konsumpcji w danym dochodzie lub jego przyroście
Analizując teorię Friedmana można wyciągnąć następujące wnioski:
a) bieżący dochód zawsze otrzymywał wagę  m mniejszą niż 1,
b) dochód z niedalekiej przeszłości w mniejszym stopniu wpływa na dochód
permanentny niż dochód z lat bardziej odległych,
c) jeżeli bieżący dochód jest równy dochodowi z poprzedniego okresu ,
konsumenci zakładają, że w przyszłości też taki dostaną,
d) jeżeli bieżący dochód jest większy od dochodu z poprzedniego okresu to
dochód permanentny wzrośnie wolniej niż dochód bieżący,
9
Cz. Bywalec, L. Rudnicki, Konsumpcja, cyt. wyd., str. 113,
e) krótkookresowa skłonność do konsumpcji jest mniejsza niż długookresowa
( rys. 5)
[C]-krańcowa skłonność do konsumpcji
C=cY  długookresowa
funkcja konsumpcji (1º)
F 
C C=cmY+c(1-m)Y (2º)
F
F C=cmY+c(1-m)Y0 (3º)
C0
Y0 Y
[Y]-dochód
1º wynikajÄ…ca z kalkulacji permanentnego dochodu
2º, 3º krótkookresowe funkcje konsumpcji odpowiadajÄ…ce bieżącemu
dochodowi
Rys. 5 Funkcje konsumpcji  krótkookresowa i długookresowa
Konsument, który opiera się na informacji o dochodzie w krótkim okresie,
wraz z jego wzrostem zwiększy jego konsumpcję tylko z punktu F do F , obawiając
się krótkotrwałości wzrostu. Dlatego też większą część swoich dodatkowych
dochodów przeznaczy raczej na oszczędności, niż na konsumpcję.
Gdy jednak uwierzy on, że wzrost dochodu utrzyma się także w przeszłości
uzna to za równoznaczne z trwałym znacznym podniesieniem poziomu dochodu
permanentnego i tylko wówczas duży wzrost bieżących dochodów przerodzi się w
znaczne zwiększenie bieżącej konsumpcji do punktu F  .
2) TEORIA KONSUMPCJI I OSZCZ
DNOŚCI W CYKLU ŻYCIA ( A.
Ando, F. Modigliani)
Według konsumpcji i oszczędności w cyklu życia konsumenci budują prognozy
odnośnie dochodów, jakie mogą otrzymać w ciągu całego życia, a następnie na tej
podstawie formułują konkretne plany konsumpcji na całe życie10.
W przypadku tej teorii z
ródłem finansowania konsumpcji są przewidywane
dochody całego życia powiększone o ewentualny spadek, bądz
majÄ…tek
poczÄ…tkowy.
Podobnie jak w teorii permanentnego dochodu o poziomie całkowitego popytu
konsumpcyjnego decyduje głównie przeciętny dochód uzyskiwany w długim
okresie11.
Według tej teorii konsumpcja jest jednakowa przez cały okres życia, a wydatki
konsumpcyjne finansowane są z dochodu całego życia. Hipoteza cyklu życia miała
ogromne znaczenie dla rozwoju badań nad konsumpcją12
SCHEMAT KONSUMPCJI W CYKLU ŻYCIA
dochód faktyczny
Dochód
b
Konsumpcja
a
a
Dochód permanentny
/lata życia/ śmierć
KONSUMPCJA W WARUNKACH NIEPEWNOÅšCI
10
Tamże, str. 115
11
Tamże, str 115
12
Tamże, str. 117
Konsument dokonuje swoich wyborów nie tylko w warunkach niepewności.
Często zdarza się, ze wyniki jakiś losowych zdarzeń są różnymi stronami stanami
natury. Mamy tu wówczas do czynienia z losowym planem konsumpcji, który
zależy od wyniku jakiegoś zdarzenia.
Zagadnienie konsumpcji w warunkach pewności i niepewności dotyczy
poczucia pewności dochodów gospodarstw domowych i związanego z tym
pewnego poziomu stabilizacji. W sytuacji kiedy gospodarstwa domowe nie muszÄ…
się martwić, że strumień dochodów z dnia na dzień może się skończyć, mają
poczucie starości zatrudnienia, nie boją się o prace i dochody, są zachowane
 warunki pewności . Wzrasta wtedy ich skłonność do wydawania pieniędzy  czyli
konsumpcji. Pewność na poziomie średnim powoduje, ze z tej części gospodarstw
domowych, którą mogą dysponować swobodnie (po zaspokojeniu podstawowych
potrzeb), więcej przeznaczą na konsumpcję niż na oszczędności. Jeżeli poczucie
pewności rośnie jeszcze bardziej, to pojawiają się takie potrzeby, które
przekraczają poziom dochodów i mogą być finansowane jedynie z zaciągniętych
przez gospodarstwa domowe kredytów. Poczucie pewności stałych dochodów
pozwala gospodarstwom domowym na zaciągnięcie kredytu (zdolność do spłaty
zadłużenia) i poziom konsumpcji wzrasta.
W  warunkach niepewności rośnie skłonność do oszczędzania. W sytuacji
kiedy gospodarstwa domowe nie majÄ… poczucia stabilizacji, obawiajÄ… siÄ™ straty
pracy lub znacznego obniżenia dochodów są zmuszone do oszczędzania co dzieje
się oczywiście kosztem konsumpcji. Ograniczane są wydatki bieżące na
konsumpcję, a część dochodów przeznaczana jest na oszczędności.
Ludzie dokonują wyborów adekwatnych do ich preferencji co do konsumpcji w
różnych warunkach13
13
H.R. Varian , Mikroekonomia. Kurs średni, ujęcie nowoczesne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001r.,
str. 241
W przypadku konsumpcji warunkowej również możemy narysować krzywe
obojętności. W tym przypadku podobnie jak w konsumpcji w warunkach pewności
kształtem krzywych obojętności są krzywe wypukłe. Znaczy to, że konsument
raczej woli mieć stałą wielkość konsumpcji, w każdym stanie, niż wielką
konsumpcjÄ™ w jednym i niskÄ… w drugim.
Można zatem wywnioskować, że teoria zachowania konsumenta jest adekwatna do
modelu zachowania zarówno w warunkach pewności, jak i niepewności14
" Prosta funkcja konsumpcji, oznaczająca konsumowanie bieżącego dochodu, i
określona wzorem:
C = 
+ cY cµ (0,1)
gdzie:

 autonomiczne wydatki konsumpcyjne (wydatki niezależne od dochodów)
c  krańcowa skłonność do konsumpcji
Y  dochód
" C
c = -----------
"Y
" Przyrost konsumpcji spowodowany wzrostem dochodu o jednostkÄ™
" Odroczona funkcja konsumpcji, czyli konsumpcja w okresie  t odnoszÄ…ca
się do dochodu z poprzedniego okresu, a określona wzorem:
C = 
+ cv
(t-1)
BIBLIOGRAFIA:
1) Varian H. R., Mikroekonomia. Kurs średni, ujęcie nowoczesne, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2001r.,
14
Tamże, str. 242-243,
2) Bywalec Cz., Rudnicki L., Konsumpcja, Polskie wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2002r.,
3) Red. Naukowa Milewski R., Kwiatkowski E., Podstawy ekonomii, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2005r.,