DERMATOLOGIA WETERYNARIA W PRAKTYCE
lek. wet. Agnieszka Sikorska, prof. dr hab. Józef Nicpoń
Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Psychogenne
choroby skóry
psów
Psychodermatozy lub psychogenne wy- fikować do czterech kategorii zjawisk: za-
Streszczenie
łysienia to zmiany skórne powstałe w wy- burzenia psychofizjologiczne, pierwszo-
niku wylizywania, spowodowane prze- rzędne zaburzenia behawioralne, wtórne
Istnieje wiele czynników prowadzących
sadną potrzebą utrzymywania skóry zaburzenia behawioralne oraz zaburzenia
do powstawania tzw. psychodermatoz
w czystości, objawiające się wyłysienia- funkcji czuciowej skóry (2).
skórnych, które manifestują się przede
mi, owrzodzeniami, zmianami krostowy-
wszystkim wyłysieniami, otarciami oraz
mi, a czasem wytworzeniem tkanki ziar- ZABURZENIA
owrzodzeniami i są narażone na wtór-
ninowej. Psychodermatozy prowadzą do PSYCHOFIZJOLOGICZNE
ne infekcje bakteryjne. Dla lekarzy we-
powstania miejscowych lub wieloogni- To w pierwszym rzędzie schorzenia der-
terynarii, dermatologów, zjawisko to
skowych zmian samouszkodzeniowych matologiczne, na które może wpływać
jest wyzwaniem do dalszych poszuki-
w wyniku powtarzających się samoura- stres emocjonalny. Najważniejsze u zwie-
wań najbardziej optymalnych sposo-
zów, co jest następstwem obsesyjnych rząt schorzenia w tej kategorii obejmują
bów terapii.
zaburzeń kompulsacyjnych lub choro- atopowe zapalenie skóry, chroniczne stany
bowych zaburzeń zachowań (1). zapalne skóry oraz dermatozy z wylizywa-
Słowa kluczowe
Skóra jest pierwszorzędnym organem nia (ALD). Choć wiele przypadków ALD
skóra, stres, ziarniniak, zapalenie,
stymulacji czuciowej. Podkreśleniem in- reaguje na standardowe leczenie derma-
owrzodzenie, łysienie, psy
tegralnej relacji pomiędzy powłoką i za- tologiczne, to niektóre nawracające przy-
chowaniem jest odkrycie, że kontakt padki należy uważać za pierwszorzędne
Abstract
skórny oraz stymulacja w okresie rozwo- zaburzenia behawioralne. W przypadku
ju poporodowego mogą znacząco wpły- zaburzeń psychofizjologicznych aktywacja
Many factors have influence on psycho-
nąć na wzrost i różnicowanie komórek, mediatorów psychoneuroendokrynoim-
dermatoses, which mostly are a symp-
dojrzewanie OUN, reakcje neurosenso- munologicznych może być przyczyną po-
tom of alopecia, abrasions, ulcerations,
ryczne, funkcje immunologiczne oraz garszania się objawów klinicznych. Stres
that are exposed to secondary bacte-
zaistnienie problemów behawioralnych emocjonalny może prowadzić lub utrwa-
rial infection. This issue is a challenge
(związane z agresją i niepokojem) u róż- lać cykl świąd  drapanie, kojarzony z za-
for veterinary surgeons and dermatolo-
nych gatunków. Odkrycia te przedstawia- burzeniami psychofizjologicznymi, przy
gists to look for the most optimal ways
ją ciekawy obraz znaczących relacji po- pomocy mediatorów wazoaktywnych.
of therapy.
między mózgiem, emocjami i skórą. Udokumentowano klinicznie i fizjologicz-
Integralną częścią klinicznych przy- nie, że stres emocjonalny może powodo-
Key words
padków dermatoz behawioralnych są, wać lub nasilać świąd poprzez aktywację
skin, stress, granuloma, inflammation, leżące u podstaw schorzenia psychoder- uwalniania neuropeptydów rozprowadza-
ulceration, alopecia, dogs matologicznego, zaburzenia neurofizjolo- nych w skórze oraz przez krążenie obwo-
giczne. Chociaż skóra i OUN różnicują dowe, jak również wzdłuż włókien autono-
się podczas rozwoju płodowego, to znacz- micznych. Nerwy czuciowe mogą działać
na ilość hormonów, neuropeptydów i re- nie tylko aferentnie, przenosząc impulsy
ceptorów jest wspólna dla obu. Zmiany czuciowe do OUN, lecz również eferent-
fizjologiczne, które można zaobserwować nie, na drodze neurosekrecji. Stąd neuro-
klinicznie, takie jak świąd czy zaczerwie- peptydy i mediatory behawioralne wzdłuż
nienie, związane są z leżącym u podstaw ścieżek OUN mogą również wpływać na
działaniem psychoneuroendokrynoim- odczucie (świąd, ból) lub manifestację
munologicznych mediatorów, takich jak zachowania (drapanie, lizanie, gryzienie)
substancja P oraz wazoaktywne peptydy obwodowo.
jelitowe działające na OUN, powłokę oraz Fizjologiczne odczucie świądu może
system odpornościowy. mieć takie samo pochodzenie bioche-
Wykorzystując struktury ustalone dla miczne jak niektóre stany niepokoju, co
ludzkiej psychodermatologii, dermatozy potwierdza teorię etiologii neuropsycho-
behawioralne u zwierząt można zaklasy- dermatologicznych (2).
STYCZEC
-LUTY " 1/2008
20
www.weterynaria.elamed.pl
DERMATOLOGIA WETERYNARIA W PRAKTYCE
rotyczne (spontaniczna agresja skierowa-
na przeciwko ludziom) (2). Niezależnie od
zaburzeń kompulsywnych niepokój może
prowadzić do rozwoju różnych dermatoz
behawioralnych. Niespecyficzne zacho-
wania skierowane na specyficzne części
ciała, które mogą być pochodzenia psy-
chogennego, obejmują: gryzienie ogona,
ssanie boków, lizanie napletka, ssanie wła-
snych sutków. W oparciu o aktualne dane
te wzorce zachowań reprezentują raczej
heterogeniczny wachlarz ukrytych scho-
rzeń, a nie specyficzne jednostki derma-
tologiczne lub behawioralne. Domaganie
się uwagi, samookaleczenie, zachowania
kompulsywne i inne związane z niepoko-
Zaczerwienienie i wyłysienie okolicy jąder
jem mogą prowadzić do utrwalenia takich
wzorców zachowań.
W oparciu o aktualne badania psycho- wybroczyn lub owrzodzeń dowolnej czę-
fizjologiczne możliwe jest, że pacjenci we- ści ciała przy użyciu zębów, pazurów lub Ziarniniak z wylizywania, zapalenie
terynaryjni ze schorzeniami atopowymi zewnętrznego substytutu (ocieranie się skóry z wylizywania (Granuloma)
oraz innymi chronicznymi stanami zapal- o ścianę). Warunkiem rozpoznania SIB ALD charakteryzuje się twardymi, wrzo-
nymi są predysponowani do pewnych na- jest to, aby te zachowania były demon- dziejącymi płytkami, poprzedzonymi nad-
stępstw behawioralnych, w szczególności strowane wielokrotnie i systematycznie żerkami skóry, na skutek chroniczne-
do zwiększonej reaktywności, niepokoju przy braku pierwszorzędnego schorzenia go lub intensywnego lizania. Większość
oraz agresji. Stresory (przede wszystkim dermatologicznego lub fizjologicznego. przypadków to pojedyncze, jednostronne
środowiskowe) mogą wpływać na nasilenie Ważny jest fakt, że rozpoznanie to nie wy- zmiany na nadgarstku lub śródręczu. Po-
objawów klinicznych lub, w stanie utajenia, maga ani nie implikuje zachowania kom- wszechne są wtórne infekcje bakteryjne
do nawrotu objawów. Dlatego stres środo- pulsywnego, a jedynie dobrowolne. i mogą powodować, że zmiany te będą in-
wiskowy może doprowadzić do tego, że pa- Większość zachowań stereotypowych tensywnie swędzące oraz mogą wymagać
cjent osiągnie próg świądu w taki sam spo- nie stanowi wewnętrznego przymusu. długotrwałego leczenia. Jak zauważono
sób, jak specyficzne bodz
ce antygenowe. W celu postawienia diagnozy zaburze- uprzednio, ALD może być pochodzenia
Potencjalne stresory środowiskowe i so- nia kompulsywnego zachowanie musi dermatologicznego lub psychogennego.
cjalne, które należy brać pod uwagę, to: kolidować ze zdolnością do normalnego Wydaje się, że u psów istnieje silny zwią-
" brak interakcji z innymi zwierzętami funkcjonowania pacjenta w jego środo- zek pomiędzy lizaniem i niepokojem. Do-
domowymi; wisku. Podobnie jak w medycynie ludz- noszono, że nawet 70% psów z rozpo-
" konflikty terytorialne; kiej, zaburzenie kompulsywne u zwierząt znanym ALD posiadało współistniejące,
" przybycie nowego lub utrata członka powinno być uważane za manifestację powodowane strachem i/lub niepoko-
rodziny bądz
zwierzęcia domowego; niepokoju. Zgodnie z doświadczeniem jem, schorzenia (fobia hałasu, niepokój
" zmiany stanu zdrowia członków rodzi- autora większość pacjentów podejrze- separacyjny, agresja związana z niepoko-
ny lub zwierząt domowych; wanych o zachowania kompulsywne nie jem) (3). Dość powszechne jest ślinienie
" zmiany w porządku dnia członków ro- spełnia kryteriów zaburzenia kompul- nadgarstka u psów wykazujących niepo-
dziny lub zwierząt domowych; sywnego. Dokładne dane opisujące wy- kój separacyjny.
" nowy dom, nowe środowisko; stępowanie zaburzenia kompulsywnego Spośród psów domowych pewne rasy
" zmiany w środowisku fizycznym; lub relatywnego odsetka SIB kompul- wydają się szczególnie licznie reprezen-
" pobyt w klinice weterynaryjnej. sywnych w ogólnej populacji psów i ko- towane (labradory, dogi niemieckie, do-
tów nie są obecnie dostępne (2). bermany, owczarki niemieckie) i istnieją
PIERWSZORZ
DNE Zachowania kompulsywne, kojarzone pewne dowody dziedziczności. Może to
ZABURZENIA BEHAWIORALNE z objawami dermatologicznymi, są najpow- być odbiciem nie tylko komponentu ge-
To schorzenia, z powodu których problem szechniej klasyfikowane jako kompulsyw- netycznego, lecz również nacisku selek-
pierwszorzędny jest związany z zachowa- ne zaburzenia dbałości o okrywę włosową. cyjnego na te rasy, związanego z wykony-
niem w naturze, a wtórne objawy skórne U psów mogą one obejmować ALD/granu- waniem przez nie pewnych prac oraz ich
są prowokowane przez samego psa i klasy- lomę, ssanie boków, gryzienie ogona (któ- związków społecznych z ludz
mi.
fikowane jako pierwszorzędne zaburzenia re może mieć związek lub nie z pogonią W przypadku zmian z wylizywania
behawioralne. Pierwszorzędne zaburzenia za ogonem), gryzienie łap oraz nadmier- w obrazie klinicznym obserwujemy wy-
behawioralne u zwierząt obejmują ALD, za- ne drapanie się. Inne zachowania kompul- siękowe zapalenie skóry, zlokalizowane
chowania kompulsywne, nadmierną dba- sywne obserwowane u psów można zakla- w dystalnych częściach kończyn, zwłasz-
łość o okrywę (alopecja psychogenna) oraz syfikować jako halucynacyjne (pogoń za cza piersiowych, będące efektem inten-
świąd psychogenny (3). muchą/światłem, poszukiwanie zdobyczy, sywnego wylizywania. Następstwem tego
Zachowania samookaleczające (SIB) wpatrywanie się), ruchowe (krążenie, po- są: rumień, wyłysienia, nadżerki, owrzo-
dotyczą dowolnych zachowań, których goń za ogonem, bieganie wzdłuż płotu), je- dzenia, przebarwienie sierści spowodo-
efektem jest samookaleczenie lub uszko- dzenie/picie (ssanie materiału, nadmierne wane przez ślinę, miejscowe zgrubienia
dzenie. Diagnoza SIB u zwierząt musi pragnienie, spaczone łaknienie), głosowe skóry, zapalenie tkanki łącznej i wtórna
spełniać kryterium strzyżenia lub usuwa- (rytmiczne szczekanie, szczekanie na kar- pyoderma. Przewlekłe zapalenia skóry
nia włosów i/lub ocierania; powodowania mę lub przedmioty nieożywione) lub neu- manifestują się najczęściej w postaci gru-
STYCZEC
-LUTY " 1/2008
22
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE DERMATOLOGIA
dek, z możliwością wystąpienia wtórnych Obserwuje się pozostałe włosy, których nych przyczyn metabolicznych, endo-
reakcji ze strony okostnej (4). nie daje się łatwo usunąć, złamane trzony krynnych, neurologicznych czy innych).
Objawy kliniczne występują z reguły włosów widzialne pod mikroskopem, od- W oparciu o podobne mechanizmy dzia-
po lewej stronie ciała, w szczególności rastające normalnie włosy i zmiany, które łania mediatorów psychoneuroimmuno-
w okolicy grzbietowej nadgarstka, sta- goją się po założeniu kołnierza ochronne- endokrynologicznych można założyć, że
wu skokowego i boków. go, oraz znaczną ilość włosów w kale (2). świąd psychogenny może również wy-
Niektórzy autorzy (4) dzielą takie za- stępować u zwierząt.
chowanie na 3 stadia: Domaganie się uwagi Rozpoznanie świądu psychogennego
1. Wylizywanie średnio nasilone: pies Zwierzęta łatwo uczą się, że nie tylko za- u zwierząt musi być dokonane po wyklu-
sam potrafi je przerwać, wylizuje się chowania destrukcyjne (szczekanie, ska- czeniu innych potencjalnych przyczyn
od 3 tygodni, wykazuje objawy prze- kanie, skrobanie łapą, trącanie nosem), drapania. Badając psa pod tym kątem,
czulicy, nadaktywności, pobudzenia, ale również mniej bezpośrednio wymaga- przy braku zmian dermatologicznych,
bezsenności. jące zachowania (lizanie kończyn, naplet- ważna jest identyfikacja kontekstów, śro-
2. Intensywność wylizywania wzrasta: ka, żucie, drapanie, ssanie) mogą zwrócić dowiska lub tymczasowych skojarzeń
zauważa się zanik dotychczasowych na nie uwagę opiekuna. W celu ustalenia z występowaniem świądu. Jak zauważo-
przyzwyczajeń. rozpoznania domagania się uwagi należy no uprzednio, drapanie (lub inne nakie-
3. Pies nie kontroluje wylizywania: tylko dokładnie zbadać historię pacjenta i usta- rowane na siebie zachowania) zachodzące
silny bodziec może je przerwać. lić, że wykazuje on problem behawioralny tylko w obecności wybranych osób suge-
tylko w obecności lub bliskości właści- ruje zachowanie związane z domaganiem
Alopecja psychogenna ciela. Obserwacja pacjenta w czasie kon- się uwagi.
(nadmierna dbałość o okrywę) sultacji powinna wykazać, że zachowanie
Przypadki te są typowo identyfikowane takie zostaje zasadniczo ograniczone lub WTÓRNE
u kotów, ale możliwa jest również alopecja znika, kiedy właściciel jest nieobecny. ZABURZENIA BEHAWIORALNE
psychogenna u psów przy braku wyraz
- Mogą być wynikiem zmian dermatolo-
nych zmian typu ALD. Głównym objawem Świąd psychogenny gicznych, które w niekorzystny sposób
klinicznym jest łysienie, w szczególności Trudno jest ustalić, czy psy drapią się wpływają na normalne wzorce zachowa-
obszarów przyśrodkowych kończyn pier- z powodu odczucia swędzenia, ale z de- nia i funkcjonowania społecznego psów.
siowych, brzucha, pachwin, ogona oraz finicji odczuwają świąd wywołany pew- W oparciu o bodz
ce zmysłowe, które
odcinka lędz
wiowego kręgosłupa. nymi bodz
cami inicjującymi drapanie. są typowo kojarzone z różnymi zmia-
Badanie fizykalne ujawnia krótkie, po- Ustalono, że ludzie mogą cierpieć na nami dermatologicznymi, możliwe jest,
łamane włosy, które można łatwo wy- świąd psychogenny (świąd przy bra- że wpływają one na wzorce zachowań
czuć, głaszcząc dotknięty obszar pod włos. ku zmian dermatologicznych lub istot- i funkcje społeczne zwierząt.
r e k l a m a
DERMATOLOGIA WETERYNARIA W PRAKTYCE
ZABURZENIA CZUCIOWE SKÓRY matyńczyki; objawy charakteryzują  leczenie zmian chorobowych (zakła-
To zmiany, z powodu których pacjenci się intensywnym lizaniem i gryzie- danie kołnierzy, bandaży, skarpetek,
doświadczają czysto czuciowych przypa- niem w jednym miejscu (najczęściej leczenie miejscowe: maści z kortyko-
dłości, bez dowodów klinicznych scho- nadgarstek, śródręcze, staw łokciowy, steroidami, kriochirurgia).
rzeń dermatologicznych, neurologicz- śródstopie) do momentu zgrubienia W przypadku zmian psychogennych
nych lub innych. Z definicji patogeneza skóry; następstwem zachowań są od- skóry należy w postępowaniu terapeu-
jest typowo niemożliwa do identyfikacji, barwienia włosa, wyłysienia, owrzo- tycznym przede wszystkim wyelimino-
a badania diagnostyczne dają niczym się dzenia; ważnym środkiem pomocni- wać czynnik stresogenny. Zmiana trybu
niewyróżniające wyniki. czym w tych przypadkach jest kołnierz, życia psa, większe zainteresowanie ze
który musi być ciągle noszony; jeżeli strony właściciela, a w ciężkich przypad-
PODSUMOWANIE nie można stwierdzić przyczyny psy- kach zmian skórnych terapia miejscowa
Reasumując, zmiany skórne mogą wystę- chicznej, należy podjąć próbę zapew- (np. maści) mogą spowodować zadowa-
pować w każdym wieku, ale zazwyczaj po- nienia psu zajęć, zmienić otoczenie lające efekty leczenia (9).
jawiają się po 5. roku życia. Do tego typu oraz kontrolować psychozę farmako- W rozpoznaniu różnicowym należy
zachowań predysponowane są psy ras du- logicznie (6); brać pod uwagę:
żych, takich jak: doberman, seter irlandz-  ssanie boków ciała: powoduje zmocze-  miejscowe zapalenie mieszków wło-
ki, dog niemiecki i owczarek niemiecki (5). nie tego miejsca śliną, zwykle z jednej sowych;
Okres między zadziałaniem bodz
ca stre- strony; zdaniem Harrveya (1) wystę-  nużycę;
sogennego a kliniczną manifestacją trwa puje tylko u pinczerów oraz doberma-  nowotwory skóry;
od kilku tygodni do kilku lat. nów; w diagnostyce różnicowej należy  choroby alergiczne;
Często pojawiają się choroby współ- brać pod uwagę alergię;  zapalenie zatok okołoodbytowych (1).
istniejące, takie jak: choroby bakteryjne,  ssanie sutków: zazwyczaj występuje Jak już wspomniano, istnieje związek
grzybicze (kerion), urazy, alergie, nowo- u suk (należy odróżnić od alergii); pomiędzy schorzeniami dermatologicz-
twory (najczęściej histiocytoma oraz guz  wylizywanie odbytu: predysponowane nymi a psychiką zwierzęcia. Niektóre ob-
z komórek tucznych), pasożyty zewnętrz- do tego typu zachowań są pudle; skóra jawy, mimo że dotyczą skóry, są w isto-
ne (nużeniec), dlatego przed wprowadze- krocza jest zakażona i zgrubiała, wło- cie zaburzeniami psychicznymi, inne
niem leczenia spaczonego zachowania sy są zbrązowiałe; należy odróżnić to natomiast są wprawdzie schorzeniami
należy najpierw wykluczyć te choroby. zachowanie od chorób zatok przyod- dermatologicznymi, ale decydującą rolę
W rozpoznaniu należy zwrócić uwagę na bytowych i okrężnicy, zakażeń Malas- w ich powstawaniu odgrywają czynniki
wywiad, objawy kliniczne oraz  jak już sezia, alergicznego pchlego zapalenia psychiczne.
wspomniano  wykluczenie współistnie- skóry oraz alergii kontaktowej (7);
jących chorób.  żucie i lizanie łap: najczęściej obser- Piśmiennictwo
Do innych problemów psychogennych wowane u ras miniaturowych, przede 1. Harvey R.G.: Choroby skóry psów i kotów.
należą tzw. obsesyjne natręctwa, czyli: wszystkim pudli; zachowanie takie ma- Wydawnictwo Galaktyka, A
ódz
2006.
lizanie, ssanie czy uszkadzanie różnych nifestuje się żuciem i lizaniem łap bez 2. Vint V.: Behavioral Dermatology, Clini-
części ciała. Zaliczamy do nich: widocznych zmian pierwotnych; na- cal Techniques in Small Animal Practice.
 gryzienie ogona: psy łapią i gryzą swój stępstwem manipulacji skóry są naj- ELSEVIER 2004.
ogon; zachowanie takie należy odróż- częściej jej wtórne zakażenia (8). 3. Fabikova R.: Psychogenni dermatozy
nić od świądu ogona spowodowane- Leczenie polega na: psu a kocek.  Veterinarstvi , 2006, 10,
go alergią czy pasożytami lub od za-  terapii współistniejących chorób, an- 608-609.
burzeń czucia ogona spowodowanych tybiotykoterapii (w oparciu o posiew 4. Cierpisz J., Sordyl B., Kaczmarczyk R.:
chorobami odcinka lędz
wiowo-krzy- i antybiogram) przy zmianach wtór- Przypadek psychogennego zapalenia skóry
żowego; nie zakażonych, ograniczeniu stresu u owczarka niemieckiego.  Życie Wetery-
 zapalenie skóry dystalnych odcinków i zmniejszeniu znudzenia; naryjne , 1998, 8, 309-310.
kończyn; przyczyną takich zachowań  tzw. leczenie psychologiczne (fenobar- 5. Gough A., Thomas A.: Predyspozycje
może być zbyt mało zajęć albo ner- bital, diazepam, hydroksyzyna, ami- rasowe do chorób u psów i kotów. SIMA
wowe usposobienie psa; predyspono- tryptylina, fluoksetyna, klomiprami- WLW, Warszawa 2006.
wanymi rasami są dobermany i dal- na, naltrekson); 6. Niemand H.G., Suter P.F.: Praktyka kli-
niczna: psy. Wydawnictwo Galaktyka,
A
ódz
2005.
7. Peterson S.: Choroby skóry psów. SIMA
WLW, Warszawa 2005.
8. Reinhard V.: Hair pulling: a review.  Lab-
oratory Animals , 2005, 39, 365.
9. Beata C.: Napadowe stany lękowe.  Mag.
Wet. , 1998, vol. 7, 2 (34), 115-116.
lek. wet. Agnieszka Sikorska
Katedra Chorób Wewnętrznych
i Pasożytniczych
z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47
e-mail: [e-mail]
STYCZEC
-LUTY " 1/2008
24
www.weterynaria.elamed.pl