2 0 1 0
Materiały
i substancje
PRAWO
niebezpieczne
> Podpowiedzi i wskazówki jak
obchodzić się z substancjami
niebezpiecznymi zgodnie z
prawem polskim i europejskim
EKOLOGI A I BEZPI ECZENSTWO
wne
a
ane aspekty pr
on).
wybr
(40 str
ę
ersj
w
zł 49,-
ą
DENIOS 
88-296-71,
1
Zamów pełn
aksem [phone]
" lub f
6
Nr zamówienia:
onicznie [phone]
lef
e
T
REACH  Nowe prawo obowiązujące w Europie w zakresie
zarządzania chemikaliami
REACH: Registration, Evaluation, Authorisation of Założenia systemu REACH
CHemicals (Rejestracja, Ocena, Udzielanie Zezwoleń w System REACH opiera się na trzech filarach: Registration,
zakresie Chemikaliów). Evaluation, Authorisation of CHemicals (Rejestracja,
W dniu 18 grudnia 2006 roku Parlament Europejski i Rada Ocena, Udzielanie Zezwoleń w zakresie Chemikaliów).
Unii Europejskiej przyjęła Rejestracja
Rozporządzenie (WE) 1907/2006 Parlamentu Europejskiego Po wejściu w życie rozporządzenia każda substancja,
i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie rejestracji, wprowadzana do obrotu na terenie Wspólnoty w ilości co
oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w najmniej 1 tony, będzie musiała być zarejestrowana przez
zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej producenta lub importera w Europejskiej Agencji ds.
Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE Chemikaliów. Termin rejestracji i rodzaje wymaganej
oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i dokumentacji rejestracyjnej zależeć będą od rocznej wielkości
rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również obrotu. Odmowa lub brak rejestracji będzie oznaczał, że
dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji substancja ta nie może być obecna na rynku wspólnotowym.
91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE Obowiązek rejestracji będzie dotyczył substancji
opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej wprowadzanej do obrotu w postaci własnej oraz jako
seria L nr 396 z 30 grudnia 2006 roku) składnik preparatu, a w pewnych przypadkach także jako
Wraz z tym rozporządzeniem opublikowano Dyrektywę składnik wyrobu (jeżeli substancja jest zaklasyfikowana
2006/121/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 jako niebezpieczna i następuje zamierzone wydostanie
grudnia 2006 r. zmieniającą dyrektywę Rady 67/548/EWG w się substancji z wyrobu w warunkach normalnego
sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i stosowania). Same preparaty nie podlegają rejestracji.
administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, Sprawny proces rejestracji substancji  wprowadzonych
pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych w ma zapewnić harmonogram, zgodnie z którym
celu dostosowania jej do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 rejestrację substancji wprowadzonych rozłożono na 11
w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i lat od daty wejścia w życie rozporządzenia REACH.
stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) W pierwszej kolejności (w ciągu 3,5 lat od daty wejścia
oraz utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów. w życie rozporządzenia, tj. do końca listopada 2010 r.)
Rozporządzenie REACH nie wymaga implementacji do rejestrowane będą substancje, których roczny obrót
prawa polskiego, a jego postanowienia zaczynają przekracza 1000 t oraz substancje zaklasyfikowane jako
obowiązywać wszystkie 25 Państw Członkowskich UE z rakotwórcze, mutagenne, lub działające szkodliwie na
dniem jego wejścia w życie tj. 1 czerwca 2007 roku rozrodczość.
Kolejne terminy rejestracji (w zależności od wielkości rocznego
REACH obejmuje nie tylko europejskich producentów obrotu) liczone od wejścia w życie rozporządzenia upłyną:
chemikaliów ale także importerów, handlowców, a także " dla substancji o rocznym obrocie od 100 - 1000 ton
użytkowników takich jak zakłady przemysłowe. REACH - 30 listopada 2013 r.
nie obejmuje prywatnych użytkowników chemikaliów. " dla substancji o rocznym obrocie od 1 - 100 ton
- 31 maja 2018.
Podział ról i komunikacja w łańcuchu dostaw wg REACH
Producent lub
dossier
od 1 tony
ECHA*
Rozszerzona karta
importer
charakterystyki produktu:
Karta
właściwości, klasyfikacja,
Rejestrujący
Używanie substancji np. ich łączenie
zakres użycia, ekspozycja,
(synteza)
Obowiązki rejestrującego
Handlowiec
bezpieczne używanie
= producent tak jak przy pojedynczej
substancji >1 tony
Karta
Używanie substancji spoza WE
Uczestnik
= importer
Obowiązki rejestrującego
Uczestnik
Rozszerzona karta
procesu produkcji tak jak przy pojedynczej
łańcucha
charakterystyki użycia:
substancji >1 tony
dostawy
substancji
właściwości, klasyfikacja,
Karta Pozostałe substancje od producentów
zakres użycia, ekspozycja,
(Downstream
europejskich = uczestnik łańcucha
user)
bezpieczne używanie
dostaw
Obowiązki Downstream
Użytkownik
User
Użytkownik
prywatny
* Europejska Agencja ds. Chemikaliów,
(konsument) www.echa.eu
2
GHS: Nowa klasyfikacja i oznakowanie substancji
niebezpiecznych
Global Harmonized System (Globalny System Symbole zagrożenia
Zharmonizowany): Użycie obowiązkowe od 01.06.2015
System GHS zawiera ujednolicone kryteria klasyfikacji Zagrożenia fizyczne:
substancji i mieszanin pod względem stwarzanych
przez nie zagrożeń dla zdrowia i środowiska, w tym
także zagrożeń związanych z właściwościami fizycznymi
chemikaliów. Zawiera on również ujednolicone zasady
informowania o zagrożeniach, zawierające wymogi Zagrożenia dla zdrowia:
dotyczące oznakowania i kart charakterystyki.
Pakiet GHS:
rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, Zagrożenia dla środowiska:
oznakowania i pakowania substancji i mieszanin,
zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i
1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr
1907/2006 (Dz.Urz. UE nr L 353 z 31 grudnia 2008 roku)
rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Znaczącą zmianą w stosunku do obecnie obowiązujących
nr 1336/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. zmieniające oznaczeń  T jest rozróżnienie między substancjami ostro
rozporządzenie (WE) nr 648/2004 w celu dostosowania trującymi i działającymi chronicznie: CMR - czyli
go do rozporządzenia (WE) nr 1272/2008 w sprawie rakotwórczo, mutagennie i szkodliwie na rozrodczość
klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i
mieszanin (Dz.Urz. UE nr L 354 z 31 grudnia 2008 roku) Stare Nowe
dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Zagrożenia chroniczne
2008/112/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. zmieniająca np. substancje CMR
dyrektywy Rady 76/768/EWG, 88/378/EWG, 1999/13/WE
oraz dyrektywy 2000/53/WE, 2002/96/WE i 2004/42/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady w celu dostosowania Zagrożenia ostre
ich do rozporządzenia nr (WE) 1272/2008 w sprawie
klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i
mieszanin (Dz.Urz. UE nr L 345 z 23 grudnia 2008 roku)
Zaszeregowanie Kategoria 1 Kategoria 2 Kategoria 3
Piktogramm
Cel:
Celem GHS jest zidentyfikowanie i przekazanie
informacji o zagrożeniach stwarzanych przez substancje
i mieszaniny chemiczne. Kryteria klasyfikacji zagrożeń
Hasło ostrzegawcze Zagrożenie Zagrożenie Uwaga
zostały zharmonizowane. Ujednolicone zostały także
 Zwroty H Ciecz i pary Ciecz i pary Ciecz i pary
zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, symbole
ekstremalnie bardzo łatwopalne
zagrożenia i hasła ostrzegawcze tak, aby stworzyć
łatwopalne łatwopalne
zintegrowany system informowania o zagrożeniach.
GHS pozwoli na zharmonizowanie elementów systemu
 Zwroty P (np. Przebywać z Przebywać Przebywać
informowania o zagrożeniach zawartych w różnych
właściwe środki dala od z dala od z dala od
istniejących dotychczas systemach.
ostrożności jakie płomienia płomienia płomienia
należy podjąć)
Zastosowanie nowych kryteriów klasyfikacji może
spowodować, że klasyfikacja może się różnić od
dotychczasowej. Zgodnie z art. 55 rozporządzenia nr
1272/2008 z dniem 20 stycznia 2009 r. został uchylony
załącznik I do dyrektywy nr 67/548 (wykaz substancji
niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem).
Od tej daty obowiązuje natomiast tabela 3.2 załącznika VI
do rozporządzenia nr 1272/2008.
3
www.denios.com
Symbole klas zagrożenia
Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Klasa 4
> Substancje i przedmioty > Gazy > Substancje płynne > Substancje samozapalne
wybuchowe zapalne i reagujące z wodą
Oznakowanie Oznakowanie Oznakowanie Oznakowanie
Niepalne +
Klasa 1.1, 1.2, 1.3
FLAMMABLE LIQUID FLAMMABLE LIQUID
Zapalne substancje
nietrujące gazy
3 3
2 2
stałe
1.4 1.5 1.6
Etykieta na każdym
Klasa 1.4, 1.5, 1.6
1 1 1
opakowaniu
Palne gazy Samozapalne
FLAMMABLE GAS FLAMMABLE GAS
jednostkowym
2 2
substancje
! ! !
Przy tr. koleją
F
+ oznakowanie j.w.
!
Trujące gazy
POISON
łatwopalne
GAS
2
Substancje, które
F+
przy kontakcie z
Etykieta na każdym 4 4
Przy tr. koleją gazów płynnych
bardzo łatwopalne
wodą tworzą
opakowaniu Każda jednostka transportowa załadowana
zapalne gazy
materiałami niebezpiecznymi powinna być
jednostkowym
oznakowana tablicami barwy pomarańczowej
o wymiarach 40x30 cm otoczonych czarnym
obrzeżem z naniesionymi numerami
Etykieta na
rozpoznawczymi zagrożenia (w górnym polu)
każdym
oraz numerem określającym substancję (tzw.
opakowaniu
kod UN) w polu dolnym. Tablice są
jednostkowym
nanoszone na obu ścianach bocznych
F
cysterny lub kontenera. Mogą mieć postać
łatwopalne
tabliczek metalowych, malowania lub folii
samoprzylepnej. Zgodnie z przepisami
F+
wysokość cyfr powinna wynosić 10 cm
bardzo łątwopalne
Wagony powinny
! ! !
być oznaczone
!
dodatkowo
+ oznaczenia j.w.
Butle gazowe
Kamping
Klasa 5 Klasa 6 Klasa 7 Klasa 8 Klasa 9
> Substancje zapalne > Substancje > Substancje > Substancje żrące > Różne substancje
(utleniające) i trujące lub promieniotwórcze i przedmioty
nadtlenki zakaz
ne niebezpieczne
organiczne
Oznakowanie Oznakowanie
Oznakowanie Oznakowanie Oznakowanie
99
Zapalne Substancje
Etykieta na Transport w
substancje stałe trujące
każdym podwyższonej
opakowaniu temperaturze
Substancje Substancje
jednostkowym
samozapalne mogące wywołać
5.2
choroby zakaz
ne
C
żrące
Etykieta na N
Substancje, które
Etykieta na
Xi każdym
przy kontakcie z
każdym
drażniące
opakowaniu
wodą tworzą
opakowaniu
jednostkowym
zapalne gazy
jednostkowym
N
T
niebezpieczne dla
trujące
Etykieta na środowiska
O
T+
każdym
bardzo trujące
opakowaniu
jednostkowym Xn
szkodliwe dla
O
zdrowia
wspomagające palenie
4
Symbole klas zagrożenia
Porównanie oznakowania na przykładzie metanolu
Aktualne Przyszłe wg GHS
A
atwopalne Trujące
 Oznaczenie ogólnoeuropejskie EC No 200-659-6
H225 zapalne ciecze i pary
R11 Produkt wysoce łatwopalny
H311 Trujące przy kontakcie ze skórą
R23/24/25 Działa toksycznie przez drogi oddechowe,
H301 Trujące przy połknięciu
w kontakcie ze skórą i po połknięciu
H331 Trujące przy wdychaniu
R39/23/24/25 Działa toksycznie przez drogi oddechowe,
H370 Uszkadza organy (wymienić jeśli są
w kontakcie ze skórą i po połknięciu;
znane)(wymienić drogi ekspozycji jeśli
zagraża powstaniem bardzo poważnych
nie ma innych możliwości ekspozycji)
nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia
P&
S&
Adres producenta / Adres producenta /
10 litrów metanolu
10 litrów metanolu wprowadzającego wprowadzającego
Numer identyfikacyjny
do obrotu do obrotu
Zestawienie temperatur zapłonu jako kryterium
określającego substancje łatwopalne
Podział według
Zestawienie substancji
 Globally Harmonised System (GHS)
Oznaczenie
łatwopalnych wg
Dla substancji  czystych od 01.12.2010, dla
temperatury zapłonu
mieszanin okres przejściowy do 2015.
Tempe-
Temperatura
Temperatura zapłonu ratura Oznaczenie wg GHS
zapłonu
wrzenia
skrajnie
ekstremalnie
Kat.
łatwopalne
< 0�C < 23�C d" 35�C zapalne
1
R12 H224 / H242
wysoce
wysoce
Kat.
łatwopalne
e" 0�C do < 21�C < 23�C > 35�C
zapalne
2
R11
H225
łatwopalne zapalne Kat.
e" 21�C do d" 55�C e" 23�C do d" 60�C
-- --
R10 H226 3
ciecz
łatwopalna
Kat.
Poza
-- -- > 60�C do d" 93�C --
> 55�C do d" 100�C
(combustable
4
WE
liquid
GHS rozszerza dotychczasowe oznaczenie symbolem
płomienia w przypadku substancji o temperaturze
zapłonu > 21�C dotychczas oznaczanych tylko napisem
 łatwopalne
5
www.denios.com
Magazyn płynnych substancji łatwopalnych
Najważniejsze wymagania
Wentylacja zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii
Karty charakterystyki substancji chemicznych podają, że przemysłowej (Dz.U. z 17.05.2002 r. nr 58, poz. 535).
należy zapewnić wystarczającą wentylację podczas ich
składowania. Wymiana powietrza odbywa się np. dzięki
zabezpieczonym przeciwwybuchowo wentylatorom
Ile to jest wystarczająco? (wentylacja techniczna) i musi działać ciągle.
Np. według normy TRbF 20, 8.3.2 stosowanej w Niemczech,
pomieszczenie powinno być przewietrzone minimum 0,4 > Aktywne składowanie substancji*)
raza/godzinę (przy składowaniu pasywnym substancji) lub Pomieszczenia w których są otwarte opakowania
5 razy/godzinę przy składowaniu aktywnym substancji (naczynia) z substancjami łatwopalnymi, np. podczas
przelewania, dozowania itp., stanowią całe strefę
Przy składowaniu substancji niebezpiecznych konieczna zagrożenia wybuchem 1. Wymuszona, ciągła wentylacja
może okazać się konsultacja z jednostką Państwowej Straży techniczna jest konieczna
Pożarnej. Jeśli ilość i rodzaj przechowywanych substancji
powoduje zaliczenie zakładu do zakładu zwiększonego lub > Pasywne składowanie substancji*)
dużego ryzyka wystąpienia awarii przemysłowej Pomiszczenia w których składowane są substancje
przechowywanie substancji, a także postępowanie w razie łatwopalne na zewnątrz w zamkniętych szczelnie
wypadku musi być uzgodnione z PSP. pojemnikach stanowią strefę zagrożenia wybuchem 2.
Strefa obejmuje obszar pomieszczenia oraz obszar poza
Podstawa Prawna: Ustawa Prawo Ochrony Środowiska z nim do wysokości 0,2 m i odległości 2 m.
27.04.2001 (Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 ze zm) oraz
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 kwietnia *) Określenie stref występujących w zakładzie jest
2002 roku w sprawie rodzajów i ilości substancji obowiązkeim pracodawcy. W uzgodnieniu z PSP
niebezpiecznych, których obecność w zakładzie decyduje można w niektórych przypadkach stosować
o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo wentylację naturalną.
Trójkąt ochrony przeciwpożarowej DENIOS
Magazyn kontenerowy z dopuszczeniem Niemieckiego Uwaga: samo użycie materiałów o odporności
Instytutu Techniki Budowlanej o odporności przeciwpżarowej F90 nie wystarczy. Tylko magazyn
przeciwpożarowej F90 z wewnątrz i na zewnątrz jest dopuszczony jako całość jako F90 (tak jak w trójkącie
optymalną ochroną w razie awarii przemysłowej. ochrony przeciwpożarowej DENIOS niżej) zapewnia
pełną ochronę także ze strony ubezpieczycieli.
DIBt - dopuszczenie do składowania F90 odporność ogniowa
substancji niebezpiecznych dla wód z wewnątrz i na zewnątrz
zgodnie z Prawem Ochrony
- użycie certyfikowanych materiałów o
Środowiska
odporności ogniowej F90 lub większej
- zapewnia tylko - budowa całości według wymaganych
Dopuszczenie
ochronę przed kryteriów (np. wzmocnienia betonowe
Ogólne
Dopuszczenie
wyciekiem do wewnątrz konstrukcji stalowej)
Nadzoru
Budowlanego
gruntu i wód - samo użycie materiałów F90
DIBt - Niemiecki Instytut Techniki
Budowlanej w Berlinie
nie jest wystarczające
DENIOS F90 system ochrony przeciwpożarowej
z dopuszczeniem DIBt
- dopuszczenie magazynów kontenerowych jako systemu w całości
- brak konieczności budowy takiego magazynu we własnym zakresie
Ochrona ubezpieczeniowa
- Wypłata odszkodowania w przypadku pożaru
6
Odsysanie substancji niebezpiecznych
Podstawa prawna Miejsca pracy z substancjami
niebezpiecznymi i strefy zagrożenia
DYREKTYWA RADY 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r.
wybuchem
w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa
pracowników przed ryzykiem związanym ze środkami Unormowania prawne w zakresie ochrony życia i
chemicznymi w miejscu pracy (czternasta dyrektywa zdrowia pracowników zatrudnionych w miejscach
szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy zagrożonych wybuchem określa dyrektywa 99/92/EC
89/931/EWG) (dyrektywa Atex 137) z 16 grudnia 1999 roku w sprawie
RADA UNII EUROPEJSKIEJ. minimalnych wymagań mających na celu poprawę
stanu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników
Pracodawca jest zobowiązany do określenia czy potencjalnie narażonych na ryzyko spowodowane
podczas podejmowania danej czynności uzywa się atmosferami wybuchowymi.
substancji niebezpiecznych oraz czy następuje ryzyko Zgodnie z jej postanowieniami od właściciela zakładu
narażenia na działanie tych substancji. Można określić wymaga się, aby:
4 stopnie ochrony: > zagwarantował bezpieczeństwo podczas normalnej
pracy w zakładzie;
> zapobiegał tworzeniu się stężeń wybuchowych w
Stopień 1:
przy małym narażeniu na działanie i występowaniu zakładzie;
poniższych substancji
> zapobiegał powstawaniu efektywnych z
ródeł zapłonu
zdolnych zainicjować wybuch;
Xn Xi C
> w najgorszym wypadku zredukował szkodliwe efekty
wybuchu do poziomu, w którym gwarantowane jest
zachowanie zdrowia i bezpieczeństwa pracowników.
Stopień 2:
Wdrażanie w Polsce postanowień dyrektywy odbywa się
przy niemałym narażeniu na działanie i
w myśl harmonizacji przepisów krajów stowarzyszonych
występowaniu poniższych substancji
w Unii Europejskiej. Na polskim gruncie wymagania
dotyczące stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w
Xn Xi C
zakładzie reguluje Kodeks pracy. Obarcza on 2
odpowiedzialnością pracodawcę, który powinien chronić
Stopień 3:
zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie
przy narażeniu na działanie podczas pracy z
bezpieczeństwa i higienicznych warunków pracy. Miejsca,
poniższymi substancjami
gdzie występują mieszaniny wybuchowe, są szczególnie
groz
ne z punktu widzenia potencjalnych skutków dla
T T+
pracownika. Dlatego rozporządzenie ministra gospodarki,
pracy i polityki społecznej z 29 maja 2003 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i
Stopień 4:
higieny pracy pracowników zatrudnionych na
przy szczególnym narażeniu podczas pracy z
substancjami rakotwórczymi, działającymi stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera
mutogennie oraz zagrażającymi niepłodnością
wybuchowa (Dz. U. nr 107, poz. 1004), jest odpowiedzią
na zagrożenia powodowane przez stężenia wybuchowe i
CMR
jednocześnie implementacją dyrektywy Atex 137.
Poprzez użycie odsysania pracodawca może zmienić
wielkość strefy zagrożenia wybuchem. W takim
Należy zminimalizować długość trwania narażenia na wypadku tylko wewnętrzna część strefy odsysania
działanie substancji niebezpiecznych oraz ich stężenie będzie zdefiniowana jako strfa zagrożenia wybuchem.
w atmosferze miejsca pracy. Uzyskuje się to poprzez W takim wypadku wszelkei urządzenia techniczne
odpowiednie wyposażenie techniczne służące do wewnątrz strefy muszą odpowiadać wytycznym ATEX.
przewietrzania i odsysania atmosfery niebezpiecznej.
Efektywna wentylacja jednocześnie zabezpiecza przed Wytyczne do dokonania procesu oceny ryzyka dla
powstaniem atmosfery i stref zagrożenia wybuchem. atmosfer wybuchowych podane są w normie PN-EN
1127-1 [4]  na nią powołuje się rozporządzenie przy
klasyfikacji miejsc pracy, na których mogą wystąpić
atmosfery wybuchowe.
7
www.denios.com
www.denios.com
Odsysanie substancji niebezpiecznych
Zgodnie z postanowieniami tej normy ocena ryzyka
powinna zawierać następujące elementy składowe:
> identyfikacja zagrożenia,
> określenie prawdopodobieństwa wystąpienia
atmosfery wybuchowej i jej objętości,
> określenie obecności z
ródeł zapłonu i
prawdopodobieństwa wystąpienia efektywnych
z
ródeł zapłonu (zdolnych do zapalania mieszaniny
wybuchowej),
> określenie możliwych skutków wybuchu,
> oszacowanie ryzyka,
> rozważenie środków minimalizacji ryzyka.
Uniknięcie kontaktu z substancją
niebezpieczną dzięku konstrukcji
urządzenia. Norma EN 14 175 cz. 3:
Norma określa sposób testowania urządzeń. Testuje się
je w ten sposób, że zakłócany jest przepływ powietrza
tak jak ma to miejsce w rzeczywistości np. gdy ktoś
przechodzi obok urządzenia.
Następnie mierzone jest stężenie substancji i
sprawdzane czy nie przekracza wartości granicznych. Bezpieczna praca z substancją niebezpieczną
Ergonomiczny stół odsysająco wentylujący do pracy z substancjami niebezpiecznymi
8
Stopnie ochrony- techniki wentylacji
Przy wyborze odpowiedniego systemu wentylacji może Każdorazowo jeśli to tylko jest możliwe wskazane jest
być pomocna diagram na stronie obok. Ważne jest też zastąpienie substancji niebezpiecznej mniej
zapoznanie się z kartą charakterystyki danej substancji niebezpieczną.
oraz czas jaki pracownik spędza w kontakcie z daną
substancją.
Podział substancji na grupy
> Grupa > Właściwość > Przykładowe substancje
G 1
Substancje stwarzające - działanie farmakologiczne znikome, do pominięcia - laktoza
bardzo małe zagrożenie - niebezpieczne dla zdrowia tylko przy bardzo dużym - mąka kukurydziana
wchłonięciu - mleczan wapnia
- bez oznaczeń o niebezpieczeństwie na opakowaniach - glukonian wapnia
- znikome niebezpieczeństwo uczulenia - celuloza
- znikoma absorbcja przy wdychaniu lub kontakcie ze skórą
- bez działania toksycznego (także na rozrodczość) przy
dawkach d" 1000 mg/kg/d
- zapach wyczuwalny w powietrzu w stężeniu > 1 mg/m3
G 2 - działanie farmakologiczne znikome - lizol
Substancje stwarzające - niebezpieczne dla zdrowia (R 20, 21, 22) - kwas cytrynowy
małe zagrożenie - drażniące (R 36, 37, 38) - chlorowodorek
- słabo działające na skórę, toksyczne tylko przy ciągłej kwasu glutaminowego
ekspozycji - ibuprofen
- rakotwórcze, kat. 3 (R 40) - paracetamol
- zapach wyczuwalny w powietrzu 0,1 - 1 mg/m3
G 3
Substancje stwarzające - działanie farmakologiczne średnie - bromkryptyna
średnie zagrożenie - żrące (R 23, 24, 25) - deksametazon
G 3a - rakotwórcze, kat. 2 - ergotamina
W pierwszej linii - może powodować choroby wrodzone, kat. 2 - lidokaina
działanie na drogi - toksyczne dla rozrodczości; kat. 2 - fenobarbital
oddechowe - toksyczne (R 39) - rezerpina
G 3b - zapach wyczuwalny w powietrzu 0,001 - 0,1 mg/m3
W pierwszej linii
działanie przez skórę
G 4
Substancje stwarzające - działanie farmakologiczne silne - leki cytostatyczne
wysokie zagrożenie - bardzo trujące (R 26, 27, 28)
G 4a - rakotwórcze, kat. 1
W pierwszej linii - może powodować choroby wrodzone, kat. 1
działanie na drogi - toksyczne dla rozrodczości; kat. 1
oddechowe - wywołujące ostre efekty zapalne
G 4b - wywołuje silne efekty chroniczne
W pierwszej linii - zapach wyczuwalny w powietrzu < 0,001 mg/m3
działanie przez skórę
9
www.denios.com
www.denios.com
Strefy
Przestrzenie zagrożone wybuchem są podzielone na strefy
zgodnie z dyrektywą ATEX.
Poniższy diagram pomaga w ustaleniu czy mamy
doczynienia z taką strefą.
Diagram postępowania przy wyznaczaniu stref zagrożenia wybuchem
Substancje płynne,
Nie ma
oznaczoen zwrotami R 10,
Czy są obecne substancje
konieczności
11, 12 o temperaturze
łatwopalne?
wyznaczania stref
zapłonu poniżej 55�C
Czy może powstać mieszani- Nie ma
Pyły, pary, gazy
na z powietrzem - atmosfera konieczności
wybuchowa? wyznaczania stref
Czy koncentracja jest wystarczająca Nie ma konieczności
Zob. tabelę na str. 35
aby mógł wystąpić zapłon? wyznaczania stref
Przedsięwziąć środki
Zob. tabelę na str. 37
zapobiegające eksplozji
Możliwie najbardziej
ograniczyć strefę powstawania
atmosfery wybuchowej
Wydzielić strefy mając na uwadze
częstość powstawania i długość
trwania atmosfery wybuchowej
W strefach używać przeznaczonych
do tego urządzeń
Nie ma konieczności
podejmowania
Czy zapłon jest wykluczony?
dalszych działań
Ograniczenie oddziaływania
eksplozji/pożaru poprzez użycie
środków technicznych lub
TAK
organizacyjnych
NIE
10
10
Strefy zagrożenia wybuchem
>Strefa Z 0 - strefa 0: > Strefa Z 11 - strefa 22:
Jest to strefa w której atmosfera niebezpieczna Jest to strefa w której przy normalnej pracy* nie
rozumiana jako mieszanina powietrza oraz palnych może wystąpić atmosfera niebezpieczna rozumiana
gazów, oparów lub par substancji występuje ciągle jako mieszanina powietrza oraz palnych pyłów
przez dłuższy czas lub występuje często. substancji lub występuje tylko krótkotrwale. Do
Uwaga:  często oznacza np. przeważnie jak we strefy tej należą okolice aparatury przy której
wnętrzu pojemników. gromadzi się kurz normalnie nie stwarzający
zagrożenia ale mogący w dłuższym czasie takie
>Strefa Z 1 - strefa 1: zagrożenie spowodować.
Uwaga: taką strefę można znacznie zmniejszyć albo
Jest to strefa w której przy normalnej pracy*
zupełnie wyeliminowac poprzez właściwe
niekiedy może wystąpić atmosfera niebezpieczna
utrzymanie czystości
rozumiana jako mieszanina powietrza oraz palnych
gazów, oparów lub par substancji.
* Jako normalna praca rozumiana jest sytuacja kiedy wszystkie
Np.:
urządzenia pracują zgodnie z przewidzianymi parametrami.
- sąsiedztwo strefy Z 0
- sąsiedztwo przestrzeni w której występuje
napełnianie i opróżnianie zbiorników itp.
>Strefa Z 2 - strefa 2:
Jest to strefa w której przy normalnej pracy* nie
może wystąpić atmosfera niebezpieczna rozumiana
jako mieszanina powietrza oraz palnych gazów,
oparów lub par substancji lub występuje tylko
krótkotrwale.
Np.:
- sąsiedztwo strefy 0 i strefy 1
- pomieszczenia w których substancje
niebezpieczne są przesyłane rurami
>Strefa Z 10 - strefa 20:
Jest to strefa w której atmosfera niebezpieczna
rozumiana jako mieszanina powietrza oraz palnych
pyłów substancji występuje ciągle przez dłuższy czas
lub występuje często. Takie warunki występują we
wnętrzu pojemników, rur, oraz niektórych maszyn i
urządzeń.
>Strefę Z 11 - strefa 21:
Jest to strefa w której przy normalnej pracy*
niekiedy może wystąpić atmosfera niebezpieczna
rozumiana jako mieszanina palnych pyłów
substancji.
Np.
- wnętrze instalacji: silosów, mieszalników
- miejsca zbierania się kurzu
Magazyn kontenerowy F90 jako ognioodporne pomieszczenie
- stacje napełniania mieszania lakierów i farb
Tworzenie się
atmosfery strefa 2 strefa 1 strefa 0
wybuchowej
ilość rocznie
0 10 1.000
lub miesięcznie
0 1 10
lub długość trwania
0,5 10
0,5 10
w godzinach
Wskazówka do wyznaczenia stref zagrożenia wybuchem
11
11
www.denios.com
Strefy Ex - strefy zagrożenia wybuchem
Przy wyznaczaniu stref podczas przechowywania Składowanie pasywne jest przechowywaniem
substancji niebezpiecznych pojawiają się często substancji w dopuszczonych naczyniach
pojęcia  składowanie aktywne i  składowanie transportowych, szc zelnie zamkniętych i które są
pasywne otwierane w magazynie w celu np. pobierania
substancji lub w innych celach.
Kontener
przeciwpożarowy
Wlot
powietrza
Pomieszczenie
produkcyjne
Wentylacja
= Strefa 0
Beczka 200 litrów
= Strefa 1
= Strefa 2
Składowanie pasywne substancji łatwopalnej. 0,4 wymian
powietrza na godzinę w magazynie kontenerowym
Składowanie aktywne ma miejsce wtedy gdy
używamy otwartych naczyń np. podczas przenoszenia
substancji, zlewania ich lub gdy są otwarte w innych
celach
Kontener
przeciwpożarowy
Wlot
Pomieszczenie
powietrza
produkcyjne
Wentylacja
Wysokość
strefy 2: 0,8 m
= Strefa 0
= Strefa 1
Beczka 200 litrów
= Strefa 2
Składowanie aktywne substancji łatwopalnej. 5 wymian
powietrza na godzinę w magazynie kontenerowym
Ognioodporny
magazyn na
substancje
ekstremalnie
łatwopalne
12
12
ATEX - ATmosphŁres EXplosibles
ATEX (od fr. Atmosphere Explosible) - dyrektywa Unii Dyrektywa ATEX dzieli urządzenia przeznaczone do
Europejskiej (akt prawny), definiująca podstawowe pracy atmosferach wybuchowych na następujące grupy:
wymagania, jakie musi spełniać każdy produkt, > Grupa I: urządzenia przeznaczone do pracy w
przeznaczony do stosowania w strefach zagrożonych podziemiach kopalnianych, oraz naziemnych
wybuchem. Wymagania szczegółowe podane są w częściach kopalń zagrożonych wybuchem
normach powiązanych z tą dyrektywą, natomiast > Grupa ll: urządzenia przeznaczone do pracy na
wymagania, które nie są objęte ani dyrektywą ani powierzchni w obszarach zagrożonych wybuchem
normami mogą być przedmiotem regulacji wewnętrznych gazów, par, mgieł lub pyłów
obowiązujących w poszczególnych krajach członkowskich. Grupa II dzieli się jeszcze na następujące kategorie:
Regulacje te nie mogą jednak być sprzeczne z dyrektywą, Kategoria 1 = przeznaczona do stref 0, 1, 2 (G)*,
oraz nie mogą zaostrzać jej wymagań. Ponieważ 20, 21, 22 (D)*
dyrektywa ATEX jest częścią znakowania CE, więc każdy Kategoria 2 = przeznaczona do stref 1, 2 (G)*, 21, 22 (D)*
produkt, który został oznaczony symbolem Ex musiał Kategoria 3 = przeznaczona do stref 2 (G)*, 22 (D)*
wcześniej uzyskać znak CE (przy przewodzących pyłach kategoria 2)
*Atmosfera G (gaz), atmosfera D (pył)
Ponieważ niejednolite przepisy dotyczące
bezpieczeństwa w poszczególnych krajach Unii Dyrektywa 94/9/EU ATEX95 wprowadza specjalne
Europejskiej stanowiły znaczne utrudnienia w oznaczenia urządzeń:
swobodnym przepływie towarów pomiędzy państwami
zgodność z oznaczenie
członkowskimi, postanowiono ujednolicić te przepisy. W
dyrektywą zabezpieczenia
przypadku urządzeń przeznaczonych do pracy w strefach
przeciwwybuchowego
zagrożonych wybuchem dnia 23 marca 1994 r. Parlament
Europejski i Rada Europa stworzyły dyrektywę 94/9/EU
ATEX95, która weszła w życie 1 lipca 2003 roku, oraz
ll 2 G
dyrektywę 99/92/EC ATEX137 (z 16 grudnia 1999r.)
dotyczącą minimalnych wymagań dotyczących
bezpieczeństwa pracy, na stanowiskach, w których może grupa kategoria oznacza rodzaj
wystąpić atmosfera wybuchowa. Pierwsza dyrektywa urządzenia atmosfery - w
została wprowadzona do polskiego prawodawstwa tym wypadku
rozporządzeniem już w 2003 roku (które weszło w życie gaz
wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej w dniu 1
maja 2004 r.), ale obecnie obowiązujące rozporządzenie
Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. Dalsze oznaczenia zależą od od rodzaju urządzenia,
obowiązuje od 1 stycznia 2006 r. Druga dyrektywa jego komponentów, stopnia ochrony przed iskrzeniem.
została wprowadzona przez Ministerstwo Gospodarki, Główny podział ma miejsce na urządzenia elektryczne
Pracy i Polityki Społecznej 29 maja 2003 r. (z póz
n. zm.) i do stref zagrożenia wybuchem gazu lub pyłu i
zaczęła obowiązywać 25 lipca 2003 r. urządzenia nieelektryczne.
> Definicja: atmosfera wybuchowa...
Przykłąd: typowe oznaczenie dla urządzenia
...jest to mieszanina powietrza i palnych gazów,
elektrycznego: EEx q llA T5.
oparów, mgły oraz kurzu, która w normalnych
Oznacza:
warunkach atmosferycznych jeśli istnieje z
ródło
zapłonu - zapala się.
E = zgodność z normą europejską
Ex = przeznaczone do stref zagrożenia wybuchem
> Aby wystąpiła eksplozja zawsze potrzebne są trzy
q = stopień zabezpeiczenia przed iskrzeniem
składniki:
llA = grupa wybuchowości, przy czym
" substancja palna
A - Grupa propanowa (np. aceton, alkohol
" tlen w odpowiednim stężeniu
metylowy, alkohol etylowy)
" ródło zapłonu
B - Grupa etylenowa (np. etylen, siarkowodór)
C - Grupa wodorowa (np. acetylen, wodór
hydrazyna)
T5 = klasa temperatury
13
13
www.denios.com
Urządzenia ATEX
Strefa Atmosfera Rodzaj urządzenia
wybuchowa wg 94/9/EU
Jeśli są wątpliwości co do wyznaczenia danej
ATEX95
strefy, zawsze należy rozpatrywać  najgorszy
Strefa 0 stale, długotrwale kategoria 1
przypadek
. Z tego powodu jeśli występuje
Strefa 20 lub często
mieszanina powietrza, pyłu, gazu, oparów i
mgieł substancji (mieszanina hybrydowa)
Strefa 1 czasami kategoria 2
należy przeprowadzić podział na strefy 0, 1 i 2
Strefa 21
oraz 20, 21 i 22.
Strefa 2 rzadko albo kategoria 3
Strefa 22 krótkotrwale
Stopnie ochrony (wyciąg)
Ochrona przed iskrzeniem
Ochrona przed Kategoria wg
Skrót Ikona Opis
dyrektywy
iskrzeniem
" szczelna obudowa
" iskra nie może przedostać się na zewnątrz
" określona jest maks. szerokość
ognioszczelne
II 2 G
d
szczelin obudowy
zamknięcie II 3 G
" oraz maksymalna temperatura
powierzchni zewnetrznej
" brak iskrzenia
" okreslone drogi przepływu powietrza i
II 2 G
prądów pełzających
II 3 G
zwiększone
" ograniczenie maks. temperatury obudowy
e
bezpieczeństwo
" ograniczenie maks. temperatury części
urządzenia ze szczególnym uwzględnieniem
przewodów (przewodność elektryczna,
izolacyjność, odporność mechaniczna)
" iskrzenie przy normalnej pracy dozwolone
" możliwa praca pod napięciem
" ograniczenie napiecia i natężenia prądu
bezpieczeństwo
" ograniczenie zewnętrznej i wewnętrznej
II 1 G
(wykonanie ia, ib
indukcyjności pojemności elektrycznej II 2 G
iskrobezpieczne)
II 3 G
" ograniczenie maks. temperatury powierzchni
" ograniczenie maks. temperatury części
" Urządzenia kategorii 1 możliwe! (ia)
" nadciśnienie gazu bezpiecznego wewnątrz
urządzenia wraz z monitoringiem ciśnienia
II 2 G
zamknięcie pod
" wniknięcie atmosfery wybuchowej jest
p
II 3 G
ciśnieniem wykluczone
" ogranicznie maks. temperatury powierzchni
" ograniczenie maks. temperatury części
14
14
Mechaniczne zabezpieczenie przeciwwybuchowe
Oznaczenie mechanicznych zabezpieczeń > Grupa wybuchowości zależy od właściwości gazów
przeciwiskrowych przy urządzeniach nieelektrycznych tworzących atmosferę wybuchową
takich jak np. wentylatory, pompy, grzejniki parowe,
taśmociągi Oznaczenie I  typowym gazem jest metan.
Energia iskry potrzebna do
oznaczenie zabezpieczenia
zapłonu to 280 �J
przeciwwybuchowego
Oznaczenie IlA  typowym gazem jest propan.
kategoria zabezpieczenie klasa
Energia iskry potrzebna do
przeciwiskrowe temperatury
zapłonu to >180 �J
Oznaczenie IlB  typowym gazem jest etylen.
Energia iskry potrzebna do
ll 2 G d llB T4 zapłonu to 60 - 180 �J
Oznaczenie IlC  typowym gazem jest wodór.
grupa oznacza rodzaj grupa
Energia iskry potrzebna do
urządzenia atmosfery - w wybuchowości
zapłonu to < 60 �J
tym wypadku
gaz
Przed oznaczeniem Ex jest umieszczane jeszcze znane > Klasy temperatury
oznaczenie CE
T1 = Najwyższa dopuszczona temperatura
3Mechaniczna ochrona przeciw iskrzeniu powierzchni 450 >
C
T2 = .................................................................... 300 >
C
Podstawowe założenia i wymagania T3 = .................................................................... 200 >
C
PN-EN 13463-1:2003 T4 = .................................................................... 135 >
C
T5 = .................................................................... 100 >
C
Ochrona za pomocą obudowy z ograniczonym T6 = .................................................................... 85 >
C
przepływem "fr" PN-EN 13463-2:2005
d ognioszczelne zamknięcie PN-EN 13463-3:2005
 Podano wymagania dotyczące konstrukcji i badania
urządzeń przeznaczonych do użytku w przestrzeniach
zagrożonych wybuchem, w których zastosowano
osłonę ognioszczelną - ewentualna eksplozja
wewnątrz urządzenie nie przeniesie się na zewnątrz
g wykonanie iskrobezpieczne PN-EN 13463-4
 mieszanina niebezpieczna może przedostać się do
wnętrza urządzenia ale temperatury i energia
iskrzenia są tak ograniczone że nie dojdzie do
zapłonu
p wykonanie pod ciśnieniem (gazu) PN-EN 13463-7
k osłona cieczowa PN-EN 13463-8:2005
 Określono wymagania dotyczące projektowania,
konstrukcji, badania i oznakowania urządzeń
zabezpieczonych przed zapłonem za pomocą osłony
cieczowej.
Wkład z węglem aktywnym oraz wentylator zabezpieczony
przeciwwybuchowo
15
15
www.denios.com
DENIOS Sp. z o. o.
ul. Rybickiego 8
96-100 Skierniewice
Tel. [phone]
Fax [phone]
mail: [e-mail]
www.denios.com
DLA EKOLOGI I I BEZPI ECZENSTWA
01/10/GSF-Auszug/PL