System prawa USA wykład
16.3.2015 prawo rodzi kontrowersje
Let the end be legitimate (& )  cel uświęca środki. Państwo może ograniczyć prawa i
wolności obywatelskie. Państwo może pozbawić obywatela życia w 31 stanach. Ale musi
odbyć się to w granicach prawa.
Sedition laws  rządy federalistów
Artykuł I konstytucji  handel niewolnikami (do 1808 r)
Poprawka II konstytucji  prawo do posiadania broni. Prawo do brony jest ważniejsze.
Prawa Jima Crowa  południe vs Afroamerykanie. Ochrona społecznych relacji.
Bezpieczeństwo narodowe  red scare i mccartyzm są chwile w historii gdy można
ograniczać wartości demokracji.
Roe vs wade 1973  aborcja. Kto i w jakich okolicznościach decyduje o tym 
zadecydowało o tym 9 sędziów sądu najwyższego (9 mężczyzn). Prawo do decydowania
jest tu najważniejsze.
Lawrence vs texas 2003  prawa do prywatności , homoseksualne prawo. Od lat 60
rozpoczął się proces odkrywania nie zapisanych praw w konstytucji.
Prawo musi być reasonable. Pojęcie to odnosi się do 5 i 14 poprawki  prawo powinno
być właściwe i sprawiedliwe, proceduralne. Sdp  materialne due proces (zgodnie z
procedurą, nie tylko procedura ma być sprawiedliwe ale też prawo musi być dobre).
Konstytucja  zakaz unresonable searches and seizures (IV poprawka)
Prawo karne  resonable doubt. Czy decyzja ławy przysięgłych powinna być 100%? Nie
musi być jednomyślność  może być 10 do 2.
Delikty prawa cywilnego  resonable expectation of privacy.
Modelowe reguły postępowania zawodowego prawników  reasonable fees. Prawnik
powinien pobierać odpowiednią opłatę.
Orzecznictwo sądu najwyższego  wzięcie pod uwagę resonable person. Jak zachował by
się przeciętny obywatel/policjant etc.
Due proces of law  prawo powinno być rozsądne, nie może uderzać w obywatela, tylko
pod warunkiem jeśli jest to uzasadnione. Instrumentalne traktowanie prawa.
PRAWO W SYSTEMIE WA
ADZY
Każde państwo działa w ramach systemu prawnego. W demokracji jest jakiś podział
władzy.
Tworzenie prawa to kreowani norm prawnych  proces legislacyjny, pierwotny podmiot
w procesie tworzenia prawa.
Stosowanie prawa  czynienie użytku z kompetencji przyznanych przez prawo  władza
wykonawcza, działania egzekutywy. Prezydent stoi na straży konstytucji.
Interpretacja prawa  rozstrzyganie sporów i zakres działania normy prawnej 
sędziowie tworzą też prawo precedensy prawne.
PRAWO W PAC
STWIE FEDERALNYM
Tworzenie prawa  kongres (na poziomie federalnym) / legislatury stanowe (muszą być
w zgodzie z prawem federalnym)
Stosowanie prawa: prezydent / gubernatorzy ; gubernator generalny / prokuratorzy
stanowi
1
Interpretacja prawa: sądy federalne / sądy stanowe
Złożony system prawny  podwójna odpowiedzialność. Podwójne obywatelstwo 
obywatel USA i obywatel konkretnego stanu. Musi przestrzegać obu.
OD CZEGO ZALEZY SYSTEM PRAWNY?
Od systemu politycznego? Tak, kto jakie ma kompetencje wpływa na prawo. Inicjatywa
ustawodawcza  prezydent oficjalnie nie ma wpływu.
Od formy terytorialnej państwa? Państwo unitarne vs państwo złożone
Od reżimu politycznego? Demokracja vs system autorytarny / totalitarny. Nie
Pozycja państwa w stosunkach międzynarodowych? To zależy. UE vs US
Od ideologii społeczeństwa/ władzy? Tak , konserwatyzm vs liberalizm
POWSTANIE SYSTEMU COMMON LAW
Średniowieczna Anglia. Westminster Abby  narodziny common law. Powstalo to
poprzez sądy królewskie, siedziba mieściła się w Westminsterze. Europa miała problem
ziem. Prawo nie było ujednolicone, każde hrabstwo etc był bardzo rozdrobiony pod
względem prawnym. Ciężko było rządzić. Prawo musiało być ujednolicone  kontynent
poszedł w inną stronę, a wyspy w inną.
Cesarz Justynian i jego dzieło corpus iuris civilis  spisanie prawa rzymskiego. Jus civile
to było prawo dotyczące obywateli rzymskich, jus gentiuns  prawo dotyczące
cudzoziemców. Prawo cywilne odnosiło się do cywila.
Zebrali większość ważnych przepisów i aktów prawnych  dostało się w ręce bolońskich
prawników w XI wieku.  odkrycie prawa rzymskiego (Glosatorzy, Bolonia). Stwierdzili,
że wykorzystają to na płaszczyz
nie formalnej i materialnej. Stwierdzili, że kodeks to
dobry pomysł dot. ujednolicenia prawa. Skopiowali nie tylko kodeks jako formę ale też
wiele uregulowań i ogólnie system prawa cywilnego. Stąd system prawa cywilnego /
kontynentalnego. Recepcja formalna i materialna prawa. Stworzenie podwalin prawa
kontynentalnego.
ANGIELSKI SYSTEM PRAWNY
Nie wszyscy tak chętnie przyjęli system prawa kontynentalnego. Czasami stosowano te
prawa wybiórczo lub wcale.
Bitwa pod Hastings  Wilhelm Zdobywca zastał te same problemy co w innych
państwach. Rozdrobnienie prawa. Jedynym państwem które oprało się całkowicie
prawu rzymskiemu była Anglia. Pomysł angielski wiązał się z tym ,że ogromną rolę
miało prawo niespisane, istniały prawa zwyczajowe. Instytucje które zmusiły ludzi do
przestrzegania pewnych praw były sądy królewskie. Sędziowie orzekali w pewnych
prawach na podstawie zwyczajów, tradycji, precedensów. Sądy westminsterskie /
królewskie  było to stworzone z instytucji królewskiej, orzekały w imieniu króla,
zasiadali tam najlepsi prawnicy, były sprawiedliwe. Ujednolicanie prawa. Powstały 3
typy sądów: skarbowe, cywilne i karne.
Stare decisis  reguła wiążącego charakteru precedensów. To część większej maksymy
 & et non fieta move . Stój przy swojej decyzji i jej nie zmieniaj. Tak mieli działać
sędziowie. Jedyną doktryną legitymizującą decyzje sądów jest to. Historycznie  trzeba
2
było przymusić sędziów, że gdy coś postanowili muszą tego przestrzegać. Precedensy
mają charakter wiążący (ale zależy jaki sąd i jaka decyzja).
A
awa przysięgłych  korzystanie z obywateli, jest to check and balance, społeczeństwo
kontroluje władzę państwową. Jest to charakterystyczny element procesów sądowych w
średniowiecznej Anglii. To tzw. sądy przysięgłych.
Brak kodyfikacji prawa  w teorii. Leges non scripte. Anglicy oparli się procesowi
kodyfikacji. Anglia nigdy nie miała kodeksu cywilnego, prawnego etc.
Writ (CERT)  podstawowych dokument, dotyczący nakazów sądowych. Prawo do
rozstrzygnięcia sporu przez sądu najwyższego.
PRWO W KOLONIACH
Obowiązywał tam system common law. Wiele zapisów w konstytucji USA jest
 skopiowanych z praw angielskich.
Podstawowe funkcje prawa brytyjskiego w koloniach: instrument do ich
funkcjonowania  relacje miedzy koroną a stolicą, służenie interesom korony,
rozstrzyganie konfliktów pomiędzy kolonistami.
Elementy utrudniające wykształcenie prawa amerykańskiego: sądownictwo
brytyjskie jako instancja odwoławcza. Orzekanie w oparciu o brytyjskie precedensy (nie
było precedensów kolonialnych). Brak wykształconych prawników (a jak byli to
kształceni w Anglii), nie było szkół prawniczych. Działalność gubernatorów
mianowanych przez Koronę. Zróżnicowanie społeczne (religia, kultura, prawo).
Przepisy przyjęte dziedzictwo blacksotonea. Prawo do bezpieczeństwa, wolności
osobistej, własności.
Podczas konwencji filadelfijskiej (celem spotkania nie była konstytucja)  weryfikacja
artykułów konfederacji  złe ulokowanie podziału władzy, stany nie miały równości.
Przez 100 dni delegaci poszczególnych stanów próbowali skodyfikować stary dokument,
ale powstał nowy  konstytucja, po to aby państwo lepiej funkcjonowało. Komentarze
blackstonea posłużył jako z
ródło, przejęto te natury prawnej nie politycznej.
Konwencja konstytucyjna 1787
Przedstawiciele wiedzieli czego nie chcą.
Obawy: ustrój monarchiczny, zbyt silna egzekutywa, zbyt silna legislatywa, zbyt silna
jurykatywa, przewaga którejś z władz, utrata kompetencji stanów, dominacja dużych
stanów. Chciano zakazu łączenia funkcji i stanowisk (oprócz symbolicznego wice
prezydenta), wymyślone na kanwie teorii Locka i Monteskiusza. Wzajemna kontrola
którejś z władz. Federacji oddajemy więcej władzy  jak zagwarantować to żeby reszta
należała do stanów.
Kompromisy: republikańska forma władzy (federalist papers)  obieralna głowa
państwa, prezydent zależny od kongresu, dwie izby parlamentu, jeden sąd, system
kontroli i równowagi, federalizm (poprawka X)  3 stadia federalizmu w historii USA.
3
System polityczny był esencją tego co powstało na konwencji. Powstanie państwa w
ramach którego każdy stan miał odrębny system prawny, związany z innymi stanami
tym, że pewne przepisy są łączne.
56 systemów  6 terytoriów zamorskich oraz 50 stanów!!
Teoria/ metoda common law
Precedensowe sytuacje  dlaczego dziecko dostaje kare za złe zachowanie. Ponieważ
tak jest wg zwyczaju, tradycji, przekazywana ustnie, niespisane. Gdy ktoś narusza pewną
zasadę jest ukarany. Case of first impression  sąd nie stosuje precedensu, tworzy nową
regułę prawną, albo nie nastąpiły jakieś reguły albo ..
Precedens prawny. Z łac.  poprzedzający . Coś już się zdarzyło i powielamy zachowanie.
Precedens to: zasada lub reguła prawna (norma)  jakieś orzeczenie staje się
obowiązującym szerzej. Utworzona przez sąd (wyrok)  norma jest efektem decyzji
będącej wyrokiem, obowiązującej w przyszłości (charakter/efekt wiążący). We
wszystkich sprawach podobnych (& ???)
Norma prawna precedensu (wg prof Leidlera)
Wyrok w konkretnej sprawie  kowalski ukradł coś Nowakowi, sąd skazał go na pół
roku więzienia. Norma indywidualna.
Przepis ustawy: subsumpcja  podciągamy sprawę indywidualną pod ogólną normę z
kodeksu  okoliczności sprawy podciągamy pod ogólną zasadę. Norma generalna to
skutek wyroku w konkretnej sprawie.
W USA nie ma normy kodeksowej ale jest precedens, poprzedni wyrok sądu.
& & & ?????
Zasada stare decisis
Stój przy swojej decyzji i jej nie zmieniaj. Powstała w 1237. Decyzja sądu wyższej
instancji jest wiążąca z sądem niższej instancji. Sąd najwyższy nie powinien zmieniać
swej własnej decyzji.
Precedensy wiążące i niewiążące. Niewiążące  sądy tej samej instancji, innego stanu
względem jakiegoś innego stanu, sądów stanowych względem wyżej instancji.
Moc precedensów sądu najwyższego
Zależy od typu sprawy  interpretacja ustawowa i konstytucyjna. Ustawowa  jaki jest
cel i charakter ustawy  kongres zwykłym ustawodawstwem może ją znieść. Jeśli chodzi
o konstytucyjną  kongres zwykłą legislacją nie może znieść.
Czy maksyma stare decisis miała jakieś znaczenie dla SN? To zależy kiedy.
Tak  to że precedensy wiążą sędziów zawdzięcza ciągłość prawną i przewidywalność.
Nie  gdyby SD byłoby nie odwołalne nie mogłoby ewoluować, trzeba by się trzymać
archaicznych przepisów, np. ze starożytności.
Przykłady
Plessy vs Ferguson (1896)  segregacja rasowa, równi ale odseparowani, separate but
equal > Brown vs Board of Education (1954)  wszyscy równi wobec prawa.
Stare decisis obowiązywało przez wiele dekad!
4
Furman vs Georgia 1972  zawieszenie kary śmierci > Gregg vs Georgia 1976 nie każda
kara śmierci jest kara arbitralną, kara śmierci w gestii stanów.
Dred Scott vs Sandford 1857 czy niewolnictwo wynika z konstytucji i czy czarni będą
kiedykolwiek obywatelami USA, usankcjonowanie niewolnictwa > XII Poprawka, XIV
Poprawka, zniesienie niewolnictwa.
Korematsu vs United States 1944  ten kazus nigdy nie został zweryfikowany, obóz
internowania amerykanów japońskiego pochodzenia > teoretycznie do dziś działa , nie
został odwołany
Współczesne kontrowersje
Engel vs vitale 1962  modlitwy w szkołach, jakakolwiek forma religijnego
funkcjonowania w szkołach jest niemożliwe
Miranda vs Arizona 1966  policja zatrzymując kogoś musi wymienić jej obowiązki i
prawa oskarżonego.
Rove vs Wade 1973  możliwość aborcji
United states vs Lopez 1985  stany mogą mieć większe kompetencje w kwestiach
gospodarczych i handlowych wewnątrz stanów.
Lords & garry vs Texas 2003  mniejszości LBGT mają prawo do prywatności
Us vs Winzor  definicja związku małżeńskiego jako związku kobiety i mężczyzny jest
niezgodna z konstytucją.
IDEOLOGIA sędziów SN determinuje stare decisis  raz odwołują, raz podważają.
Precedens
Składa się z trzech część  holding (reguła prawna) + ratio decidens (podstawa prawna)
+ dictum (mniej ważne, ma charakter niewiążący, hipotetyczna sytuacja???wtf?)
Holding to wiążąca część precedensu, reguła prawna
Ratio decidens to podstawa prawna, reason of the decision
Fakty
Dwa typy faktów ; materialne i niematerialne.
Materialne te które są istotne dla sadu z pkt widzenia rozstrzygania danej decyzji.
Mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy: kto, co zrobił, w jaki sposób + ewentualnie:
dlaczego, kiedy, gdzie.
Niematerialne  nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy np. wzrost, pogoda,
ubiór, kolor włosów.
Stosowanie precedensu
Kiedy sprawy są podobne? A + B + C = D. W naszej sprawie są trzy fakty (AB 
materialne C niematerialny) i w rezultacie sąd tworzy regułę D
A + B + E = D
Zmiana okoliczności w sprawie. A i B już wystąpiły fakty. E też jest faktem
niematerialnym, więc a i b pozostają takie same i e tak samo jak c było faktem
niematerialne więc wynik jest ten sam czyli d.
A+ b+ f = g wtedy już f jest faktem materialnym więc tworzy się inny precedens.
5
Czym różnic się CM i CL
CM jest bardziej podobny do CL niż kiedykolwiek w historii. Są tylko dwie duże główne
różnice  precedensy prawne (cm tak, cl nie). Dziś sędziowie powołują się do praktyki
cm, a cl odwołania do myślicieli. Duża ilość kodeksów cl, mała ilość kodeksów cm.
Brak wyraz
nego podziału na prawo publiczne i prawo prywatne, jednolita konstrukcja
systemu sadowego brak sądów administracyjnych i konstytucyjnych  CM
Rola sędziów  i jedni i drudzy rozstrzygają spory. W CM rozstrzyganie sporów może
być równoznaczne z tworzeniem prawa. CL niemożność tworzenia prawa, wykładnia i
interpretacja prawa, wydawanie wyroków i określanie kary, brak juditial rewievm
większa rola doktryny w orzecznictwach
Norma prawna
Norma prawna precedensu , norma indywidualna  wyrok może stać się normą
generalną w przyszłości, wyrok sądu jako norma
Cl wyrok sądu nie jest normą, norma prawna jest kodeksowa.
WA
ADZA S
DOWNICZA
Lock  władza sądownicza jest w pewnym sensie dodatkiem.
Tajna rada  stałą ponad kolonialnym sądami. Obawiano się podczas konwencji
konstytucyjnej, że za dużo władzy dla sądownictwa to zagrożenie dla republiki. Podczas
konwencji konstrukcyjnej poświęcono władzy sądowniczej jeden dzień.
Alexis de Tocqueville. Poświęcił jej jeden rozdział. Władza sądownicza i jej wpływ na
życie polityczne, kulturę i system wartości. Sady amerykańskie są bardzo
upolitycznione.
Konwencja konstytucyjna
Projekt stanu Virginia  gubernator Edmund Randolph. Miał parę pomysłów na
konwencji konstytucyjnej : utworzenie sądu najwyższego wraz z niższymi, sędziowie
wybierani przez władzę ustawodawczą, nieusuwalność sędziów, stałość wynagrodzenia,
kontrolująca zgodność ustaw z konstytucją.
4 zasady w konstytucji:
Władze sądową sprawuje jeden sąd najwyższy i niższe, jakie ustanowił Kongres.
Prezydent za rada i zgoda senat mianuje sędziów sądów federalny.
Sędziowie mają dożywotnią kadencje, mogą być usuwani za drogą impeachmentu
Nie można zmniejszać uposażenia sędziego.
Schemat sądownictwa stanowego.
Kompetencje wspólne stanów i federacji  prawo do własnej struktury sądów.
Większość stanów (w tym Nowy Jork i Kalifornia): mnijszośc stanów
Sąd najwyższy (supreme court of state) Appellate courts
Sąd drugiej instancji (appe,,ate courts) Trial court
Sąd pierwszej instancji (trial courts)
6
Sądy jurysdykcji ogólnej (1 sędzia, wszystkie sprawy cywilne, większość karnych)
Sądy jurysdykcji ograniczonej (wyspecjalizowane, sądy 24 godzinne)
Schemat sądownictwa federalnego
Sąd najwyższy
Okręgowe sądy apelacyjne (court of appeals for.. circuit)
Sądy procesowe (district court)  94 dystrykty i działa w każdym jeden procesowy sąd
federalnych. Dystrykty składają się na okręg (11 okręgów + sąd dla dystryktu Kolumbii
jako 12 i 13 dla całego terytorium USA w sprawach podatkowych)
Sąd najwyższy
Kongres wybiera sędziów  może zmieniać ilość sędziów! Od 1869 jest 9 a bywało
między 5 a 10 (8 associate justices i 1 cheaf justice). Jedyny sąd utworzony w
konstytucji. Ostateczna instancja odwoławcza. Wybierają sprawę, które wymagają
rewizji. Sąd w pierwszej instancji w wyjątkowych okolicznościach. Tworzą precedensy
wiążące dla wszystkich sądów i obywateli. Od 1803 kontrola zgodności aktów
prawnych wydawanych przez inne gałęzie władzy z konstytucją  judicial review.
Jeżeli jest remis 4 do 4 to pozostaje opinia wydana przez sąd niższej instancji.
Writ of Certiorari
Zgoda sędziów najwyższego na zajęcia się jakąś sprawą. Jedynie do 1% spraw, jakie co
roku docierają do SN uzyskuje writ od certiorari. Liczba ta maleje.
Cert pool  każdy sędzia dosaje kilka spraw, na spotkani sędziów omawiają każdą z nich.
Roule of four  jeśli 4 sędziów zagłosuje za zajęcia się jakąś sprawą to jest ona
rozpatrywana. Póz
niej wyznaczają datę argumentacji ustnej  obie strony argumentują.
Obrada jest jawna i póz
niejsze obrady i głosowanie są tajne. Po głosowanie cheaf justice
wyznacza tego, który napisze opinię (ale może każdy jeśli chce). Wyroki są ogłaszane w
poniedziałek najbliższy. Upublicznianie sprawy trwa kilka tygodni.
Sprawy które SN zawsze decyduje się rozpatrywać:
konflikty miedzy sądami federalnymi
konflikty między sądami stanowymi a federalnymi
orzeczenie przez sąd niższej instancji o niekonstytucyjności ustawy federalnej (w całości
lub w części uznał ok 170 aktów prawa federalnego i ponad 1000 prawa stanowego i
lokalnego)
petycje ze strony Salicitor General (łącznik między sądem federalnym a sądem
najwyższym, jest to urzędnik rządu).
Chief Justice
Prezes SN, mianowany przez prezydenta za radą i zgodą senatu. Głos jego ma
równoważną wartość z innymi. Wyznacza sędziego uzasadniającego wyroki,
przewodniczy obradom i rozprawom, reprezentuje SN na zewnątrz. Zaprzysięga
7
prezydenta. Przyjmuje zaprzysiężenie prezydenta. Przewodniczy procesowi
impeachmentu.
Prezes Sądu Najwyższego  John Roberts (Bush 2005)
Antonin Scalia (Reagan 1986)
Anthony Kennedy (Reagan 1988)
Clarence Thomas (Bush 1991)
Ruth Bader Ginsburg (Clinton 1993)
Stephen Breyer (Clinton 1994)
Samuel Alito (Bush 2006))
Sonia Sotomayor (Obama 2009)
Elena Kagan (Obama 2010)
Sąd najwyższy
Sposób mianowania sędziów. Na szczeblu stanowym są mianowani lub wybierani.
Wpływ na wybór sędziów pośredni obywatel ma bardzo mały. Wybór sędziów
federalnych często jest w kampaniach wyborczych  jest to też bardzo ważne. Kwestia
ilości  nie ma wakatów. 94 sądy dystryktowy etc. Zaznaczy swój wpływ  bardziej
liberalny lub konserwatywny. Jakość & & ?
Co wynika z zasad w art. 3?
Sędziowie federalni mianowani przez prezydenta (za radą i zgodą senatu).
Usuwanie w trybie impeachemntu (US vs Nixon  sędzia Nixon, nie prezydent).
Mogą zrzec się urzędu lub przejść na emeryturę (po 10 lub 15 latach można iść na
emeryturę)
Otrzymują stałe wynagrodzenie
W praktyce:
Prezydent nominuje sędzię na stanowisko na które jest wakat. Większość z nich
przeżywa prezydentów na urzędzie.
Republikanin wybiera konserwatystę i vice versa.
Prawie każdy prezydent mianował co najmniej jednego sędziego. (Waszyngton
mianował najwięcej, Wiliam Taft, Andrew Jackson, Ronald Reagan).
Na stanowisko Cheaf Justice prezydent może wybierać sędziego spośród działających w
SN lub kogoś spoza (jerard ford mianował Johna Paula  pociągnął sąd na lewo.
Prezydent tego nie przewidział).
Upolitycznienie sądu najwyższego
Ulises Grand czas drukowania banknotów
Roosevelt  projekt poprawki do konstytucji. Projekt przymusowego przejścia na
emeryturę. Każdy, który przekroczyłby 65 lat miał dostawać  pomocników . I byłoby 15
sędziów. Ale nie udało się z tym. 1937. Liberalni sędziowie Roosevelt w latach 50 i 60.
Ronald Reagan. Miał 4 wakaty. Próbował mianować Roberta Borka  zbytnia konserwa.
Bardzo liberalni sędziowie. Regan nie osiągnął celu  aborcja, akcja afirmatywna,
modlitwa szkolna  nic się nie zmieniło!
George W Bush  miał możliwość wprowadzenia dwóch sędziów.
Barack Obama  dwa wakaty. Pierwszy wybór  kobieta, latynoska.
8
Najmniej demokratyczna gałąz
władzy  nie ma reprezentacji władzy! Ale mają
bezpośredni wpływ na sprawy społeczne.
Prawo Cywilne
Delikty czyny niedozwolone w prawie cywilnym.
Własność zespół norm prawnych regulujących stosunki majątkowe niemajątkowe osób
fizycznych i prawnych. Prawo własności, prawo umów i zobowiązań, prawo spadkowe.
Nie ma czegoś takiego jak federalne prawo cywilne!!
Modyfikacja prawa cywilnego
Ogólne zasady prawa cywilnego są zapisane w U S C (united states Code)  kodeks
federalny ogólny. Wzory kodeksów dla stanu NY  David Field  cywilny, karny,
postępowania cywilnego, postpowania karnego. 3 z 4 projektów weszły w życie. NY ma
kodeks karny, postepowania cywilnego i karnego. Nie udało się z prawem cywilnym.
Wszystkie stany poszły za śladem NY i mają kodeks karny, postepowania cywilnego i
karnego. 5 z nich ma tylko kodeks cywilny Montana, Kalifornia, Luizjana, dwie Dakoty.
Problematyka prawa cywilnego w USA. Delikty:
Ujednolicone przez sądy stanowe.
Prawo umów (contract law). Consideration  umowy fikcyjne są niemożliwe. Coś co w
zamian za jakiś akt zostanie mi przekazane. Nie ma jakiejś usług za 0 zł. Stany musza
respektować umowy z innych stanów. Kongres nie narusza umów (locner  piekarze).
Prawo rodzinne (family law). Walka o redefinicję związku małżeńskiego. Doma
defence of marrige act  definicja związku małżeńskiego kobiety i mężczyzny. A część
stanów już przyjęła małżeństwa osób tej samej płci.
Prawo własności (properity law). Związane z tym prawo  no trespassing nie można
wchodzić do czyjegoś domu bez zgody.
Prawo spadkowe (law of succsssion). Zupełnie inne w każdym stanie.
Prawo deliktów (tour law) ?????
Delikty czyny niedozwolone w prawie cywilnym.
Battery  umyślne naruszenie nietykalności osobistej ( w tym zniszczenie własności).
To tez podchodzi pod tresspass  wkroczenie na terytorium.
Delikty
Obowiązek względem drugiej osoby.
Niewypełnienie obowiązku poprzez działanie lub zaniechanie
Związek przyczynowo  skutkowy między & .?
Szkoda drugiej osoby
Delikt: zaniedbania(negligence)  brak należytej staranności , umyślności obiektywnej
(strict libality) , umyślne (???)
9
Delikty prawa cdn
Delikt: obowiązek, naruszenie tego obowiązku i krzywda/ szkoda wynikające. Szkoda
nie musi być fizyczna.
Privity of contract.
Szeroka gałąz
prawa. Niezbywalne prawa jednostek: prawo własności powiązane ze
swobodą do zawierania umów.
Podstawią odp. prawnej była umowa, która obowiązywała między dwoma stronami.
Producent mógł nie odpowiadać za swój produkt. Mógł ponieść odpowiedzialność jeśli
był producentem i sprzedawcą jednocześnie. Nie było odpowiedzialności producenta.
MacPherson vs Buick Motor Company 1916.
Sąd najwyższy stanu NY podaje regułę: producent odp. nie tylko wobec bezpośredniego
kontrahenta ale też wobec dalszego nabywcy  osoby kupującej samochód. Obowiązek
starannego przygotowania produktu, który ma być sprzedany  duty of care.
Delikt zaniedbania
Trzy elementy charakteryzujące niedbalstwo: obowiązek ostroności względem
powod..? ( duty of care).
Naruszenie obowiązku przez pozwanego
Naruszenie to ma bezpośredni wpływ na wystąpienie szkody po stronie powoda.
Delikty zaniedbania
Niedbalstwo = człowiek mógł spodziewać negatywnych skutków swojego zachowania
ale sądził bezpodstawnie że ich uniknie
Greenman vs Yuba power products
Sąd najwyższy stanu California: producent ponosi odp. obiektywną niezależną od
umowy i od rzetelnego zbadania produktu przez producenta, jeżeli produkt ten
powoduje szkodę u osoby fizycznej.
Ryzyko wynika ze skłonności produktu. Ryzyko naprawienia szkody wynikłej z
wadliwości produktu powinien ponosić producent nawet wtedy, gdy nie można my
przypisać żadnego& .?
Duty to warn  odpowiedzialność obiektywna
Wada może mieć charakter produkcyjny, lub marketingowy (wadliwa instrukcja lub
nieumieszczenie właściwych informacji w instrukcji używania / korzystania z
produktu).
Należy wykazać wadliwość towaru i udowodnić, że szkoda jest spowodowana przez
wadę (należy zrobić sobie coś, na co nie wpadł producent nie wpadł tworząc instrukcję
obsługi produktu).
Odpowiedzialność obiektywna
Producenci broni  strzelanie bez zabezpieczania słuchu może być groz
ne dla słuchu.
1963 1970: 50 tys. spraw, sporów
1970  1980: 500 tys. spraw
10
1980 1990 800 tys. spraw
Delikty umyślne
Delikt zaniedbania + stan świadomość. Umyślne działa powodujące szkodę
poszkodowanego.
Działanie jest umyślne, gdy: osoba spodziewa się konsekwencji psychicznych swego
czynu u drugiej osoby. Osoba jest świadoma, że konsekwencje psychiczne są
bezpośrednim efektem działania.
Trudno udowodnić komuś umyślność.
Jest sporo rodzajów deliktów umyślnych. Najważniejsze delikty umyślne to:
Battery  nielegalne naruszenie nietykalności (nie tylko cielesnej, osobistej też)
powoda. Przykład: pobicie, gwałt, napaść, zdemolowanie samochodu. Umyślne
naruszenie dóbr osobistych drugiej osoby. Musi istnieć świadomość sprawcy, szkoda
może być psychiczna lub fizyczna.
Przykłady: Brown vs Kendall (1859): psy się gryzły, i jeden właściciel chciał odgonić psa
kijem i wybił oko drugiemu właścicielowi. wybicie oka  delikt zaniedbania.
Garrat vs Dailey (1955): dzieci się bawiły, babcia chciała usiąść na siodełku a dziecko
(kolega) ruszyło krzesełko i uszkodziła miednicę.
Battery może być tez tylko szkodą psychiczną.
False Imprisonment Świadome, nieuzasadnione uwięzienie drugiej osoby bez jej
zgody w miejscu, z którego nie może wydostać. Bezpodstawne = bez nakazu (na ulicy,
ale w domu musza mieć nakaz). Musi istnieć świadomość sprawcy, szkoda może być
fizyczna lub psychiczna.
Przykłady the Michael Jackson Case, 2004
Invasion of privacy  naruszenie prywatność (nie dotyczy własności) tylko bardziej
osobistej, duchowej etc. Wejście na posesję to trespass.
Nielegalne naruszenie prywatności drugiej osoby. Wykorzystanie czyjegoś wizerunku,
publiczne ujawnianie informacji prywatnych.
Musi istnieć świadomość sprawcy. Szkoda może być psychiczna.
Przykłady: Galella vs Onasis ( 1973 sąd apelacyjny II okręgu). Była pierwsza dama była
prześladowana przez Galella (paparazzi). Uzyskała zakaz zbliżania się.
Sanders vs American Broad 1999, California, reasonable expectation of privacy. Pani była
nagrywana w pracy przez pracodawcę. Nagrywa po to aby sprawdzić czy wywiązujesz
się ze swojej pracy.
Trespass ma elementy wszystkich trzech deliktów. Świadome wejście i pozostawanie
na terenie prywatnym należącym do drugiej osoby. Umyślne naruszenie dóbr
majątkowych drugiej osoby. Musi istnieć świadomość sprawcy, szkoda może być
psychiczna lub psychiczna. Może to czynić moje dziecko, zwierzę, woda jaką podlewam
ogródek i kogoś zaleje obok.
Przykłady: McNabb vs Houser, 1931, Goergia. E  mail trespass cases (współcześnie
wiele stanów).
11
Deformation. Zniesławienie (libel ustne, slander pisemne)
Rozpowszechniane w formie pisemnej lub ustnej nieprawdziwych twierdzeń godzących
w reputację powoda, narażając go na śmieszność, nienawiść, obmowę lub pogardę.
Ustnie  muszą być świadkowie, przeważnie publicznie.
Jak udowodnić zniesławienie? Trzeba wykazać, że jakieś twierdzenie jest nieprawdziwe.
Musi istnieć świadomość sprawcy. Szkoda jest psychiczna.
Przykłady: New York Times ns Sullivan 1964, SN USA. Peter Zenger s Case 1735, New
York Colony.
Prawo karne
Prawo cywilne a karne? Prawo karne (ścigane z urzędu) jest publiczne a cywilne jest
prywatne. Tzn? Prawo karne rolą państwa jest dbanie o bezpieczeństwo obywateli.
Przeciwdziałanie przestępczości działającej na szkodę społeczeństwa.
Prawo karne to zespół norm prawnych określających przestępstwa, grożących za
nie kary, zasady odp. przestępców, reguły wykonania kary.
Przestępstwo  czyn niedozwolony z pkt widzenia prawa karnego
Kara  sankcja za popełnienie czynu niedozwolonego
Odpowiedzialność  odnosi się od stopnia winy
Egzekucja wyroku  uzależniona jest od charakteru sankcji
Zasady prawa karnego
Nullum crimen sine lege  nie ma przestępstwa bez ustawy, która zakazuje określonego
czynu. Ustawa odnosi się do definicji czynu.
Nulla poena sine lege  nie ma kary bez ustawy/ prawa.
Nullum crimen sine culpa  nie ma przestępstwa bez winy
y
ródła prawa karnego w USA
(prawo federalne i stanowe karne, s bardzo skodyfikowane  zainicjowane to przez
Davida W Field)
Przepisy federalne zapisane są w United Sated Code oraz w orzeczeniach sądów
federalnych
Przepisy stanowe zapisane są w kodeksach karnych oraz w orzecznictwach sądów
stanowych.
Niektóre zasady związane z prawem karnym zapisane są w Konstytucji Federalnej: ART.
3  zdrada stanu  jedyne zdefiniowane. 8 poprawka wszelkie kary można ustanawiać
pod warunkiem, że są wymyślne (cruel and unusual)  szczególnie dot. kary śmierci. 4
poprawka  nie można dokonać rewizji i konfiskaty (oraz aresztu) bezpodstawnie.
Sądy najwyższy określa granice prawa karnego w USA.
Znamiona przestępstwa
Musi obowiązywać prawo zakazujące określonego czynu (działania lub zaniechania).
Musi wystąpić wina, czyli świadomość sprawcy , że jego czyn jest szkodliwy i
niebezpieczny. Rezultatem czynu niedozwolonego jest szkoda/ krzywda czyli
naruszenie dóbr i wartości zabronionych przez prawo. Prawo musi określać sankcje za
czyn niedozwolony.
12
Przestępstwa
Zbrodnia (felony) czyny zagrożone karą roku pozbawienia wolności roku lub wyższą.
Cięższe: zabójstwo, napaść z bronią w ręku, akt terrorystyczny.
Występek / drobne przestępstwo (misdemeanor) czyny za które grozi kara do 1 roku
pozbawienia wolności. Drobna kradzież, wandalizm, napaść (mała szkodliwość)
Umyślne (intentional) osoba była świadoma, że popełnia czyn zabroniony przez prawo
karne. Zamiar, świadomość, brak elementów wyłączających umyślność.
Nieumyślne (uninrentional) osoba nie była świadoma, że popełnia czyn zabroniony
przez prawo karne. Niepoczytalność, zaniedbanie.
Federalne. Występuje element federalny (stolica kraju, teren ambasady, rezerwaty
indiańskie, budynki federalne: kongres , biały dom etc., jeśli którakolwiek ze stron jest
osobą federalną. Terroryzm. Zdrada stanu, narkotyki (przemyt, produkcja). Defraudacja
i przekupstwo. Violent crimes  element masowy. Przestępstwa przeciw środowisku.
Diversity jurisdiction.
Stanowe. Brak elementu federalnego. Popełniane na terenie stanu. Większość
przestępstw  zabójstwo, kradzież, napaść. Złożoność jurysdykcji.
Przeciw osobie. Zabójstwo, gwałt, porwanie.
Przeciw mieniu. Kradzież, włamanie, akt wandalizmu, porwanie dla okupu.
Przeciw moralności/ obyczajności. Prostytucja, niszczenie symboli narodowych,
publiczne obnażanie się, przestępstwa narkotykowe, przestępstwa przeciwko nieletnim
lub z wykorzystaniem nieletnich, hazard.
Stadia przestępstwa 3 etapy
Przygotowanie  stworzenie warunków do popełnienia przestępstwa, prawie zawsze
niekaralne.
Usiłowanie  zamiar popełnienie przestępstwa, karane tylko przy przestępstwach
umyślnych. Istnieje usiłowanie udolne i nieudolna. Udolne  gdy zrobię wszystko co w
mojej mocy do popełnienia. Nieudolne  gdy nie ma skutku negatywnego. Ale w obu
przypadkach nie dochodzi do tego.
Dokonanie  zawsze karalne, chyba, że istnieją przesłanki od odstąpienia karalności
(np. obrona konieczna).
Organa dochodzeniowo  śledcze
Federalne: policja (federalne biuro śledcze), prokuratura (departament
sprawiedliwości)
Stanowe: policja (state, country, municipal. Hrabstwa, miejska, stanowa). Prokuratura
(prokurator stanowy).
Sąd najwyższy  casy
13
Mapp vs Ohio 1961. Pani Mapp  policja  nakaz sądowy poszukiwania zbiega, mogli
każda posesję przeszukać. Przeszukując jej dom natrafili tajne pomieszczenie gdzie
składowała dużo materiałów pornograficznych. Policja to skonfiskowała i oskarżyła o
moralność. Ona broniła się, że jej dom został przeszukany bezpodstawnie  nakaz był na
inną rzecz więc naruszyli jej prawo. Stworzono pojęcie: wyłączenie materiału
dowodowego zdobytego nielegalnie  exclusionray rule, fruit of the poison tree. Można
zakwestionować te dowody.
Gideon vs Wainwright 1963  prawo do obrońcy z urzędu.
Miranda vs Arizona 1966. Prawa Mirandy. Prawo do milczenia.
Katz vs USS 1967 zakładanie podsłuchu (prawo do prywatności masz w domu, 4
poprawka nie chroni miejsc publicznych). Założono podsłuch w budce telefonicznej i
złapali gościa.
Berghuis vs Thompkins 2010  prawo do milczenia.
Padilla vs Kentucky 2010  deportacja. Milczał i nie chciał przyznać się do winy 
prawnik nie powiedział mu że brak przyznania się do winy nie jest różnoznaczny z
deportacją.
KARY
Jaką rolę pełni kara? Resocjalizacji (rehabilitation). Dobra resocjalizacja kosztuje 
psycholog, bezpośredni kontakt, badania etc. Co poza resocjalizacją? Wpływ na innych 
odstraszanie. Surowe kary pełnią rolę odstraszającą (w tym kara śmierci). Jaki jest
podstawowy argument zwolenników kary śmierci? Życie za życie. Przeciwnicy 
pieniądze  wszystko to kosztuje.
Kary:
a)główne  przewidywany za popełnienie podstawowych przestępstw:
areszt: prewencyjne, nawet do 48 h
grzywna: określona stawka dniowa, kwota zasądzona przeciwko oskarżonemu
ograniczenie wolności: pozostawianie na wolności ze stawianiem się na wezwanie lub
czasowo przed kuratorem
pozbawienie wolności: przedział kar za dane przestępstwo. Zależy od Stanu. Kumulacja
kar (tam gdzie nie ma kary śmierci). Różnica między 100 lat pozbawienia wolności a
dożywocia? Przy 100 latach można np. po 30 latach ubiegać się o wcześniejsze
zwolnienie
kara śmierci: obecne w 32 Stanach. Sąd najwyższy dopiero w latach 70 wypowiedział
się odnośnie kary śmierci w odniesieniu do 8 poprawki
b)dodatkowych  są różne w różnych Stanach
pozbawienie praw publicznych
pozbawianie praw rodzicielskich
zakaz wykonywania zawodu/ stanowisk
14
 zakaz prowadzenia pojazdów
przepadek rzeczy
Kara śmierci w USA
Najwyższy wymiar kar. Geneza: angielski system prawa. Kara za zabójstwa i zdrady
stanu. Michigan odeszło jako pierwsze od kary śmierci w 1847. Lata wojny secesyjnej.
Arbitralność tej kary  często wymierzana na czarnoskórych od lat 30 do 60. A
awa
przysięgłych nadawała te kary  biała ława przysięgłych.
Reakcja sądu najwyższego i orzeczenie Farman vs Georgia 1972. Drugi etap odchodzenie
od kary śmierci. Farman został skazany na karę śmierci za włamanie ze skutkiem
zabójczym. Zawieszenie kary śmierci dla wszystkich stanów na 4 lata. Ale póz
niej w
1976 gregg vs georgia też skazano gościa na karę śmierci. Decentralizacja  sąd
najwyższy stwierdza, że zależy to od stanów czy skazują na śmierć.
Proces odchodzenia od kary śmieci  tylko 6 stanów odeszło od kary śmierci w ciągu
40 lat. Texas, Alabama , Georgia, Floryda  głównie tam się je wykonuje. Współcześnie
zdecydowana większość stanów oraz federacja dopuszczają kare śmierci.
Metody wykonywania: szubienica, rozstrzelanie, krzesło elektryczne, komora gazowa,
zastrzyk.
Jednak zmienia się wiek minimalny oraz warunki jej wykonywania. W 1988  16
lat w momencie popełnienia przestępstwa (Thompson vs Oklahoma).
Roper vs Simmons 2007  18 lat jako wiek minimalny
Francis vs Resweber 1947  double jeopardy. Wyrok miało się wykonać poprzez krzesło
elektryczne ale napięcie prądu nie było wystarczające i pociągnięto za wajchę jeszcze
raz. I czy nie było to skazanie dwa razy za jedno przestępstwo? Nie, kara jest skuteczna
dopiero wtedy gdy prąd przepłynie pod odpowiednim napięciem.
Baze vs Rees 2008  zastrzyk. Najpierw cierpisz póz
niej umierasz.
Gubernator ma możliwość ułaskawienia, oraz prezydent na szczeblu federalnym.
System więziennictwa
Federal bureau of prisons  zwierzchnictwo nad więziennictwem na szczeblu
federalnym. Część departamentu sprawiedliwość. Nie ma jurysdykcji nad
więziennictwem stanowym i hrabstw. Ponad 100 instytucji. Ponad 2,2 mln więz
niów w
USA.
Kontrowersyjny wyrok Brown vs Plata w 2011. Weryfikacja przez SN decyzji sądu
kalifornijskiego która zezwalała na to że 1/3 więz
niów została wypuszczonych. Za mało
więzień za dużo więz
niów. Czy due proces of law jest zgodne z konstytucją (warunki
więzień)? SN to poparł. Warunki więzień były niewystarczające.
Najbardziej surowe więzienie w USA znajduje się we Florence, Colorado. Tam przebywał
Teodor Kaczyński i terroryści związani ze wcześniejszymi atakami na WTC.
Prawo procesowe
Podstawowe cechy procesu amerykańskiego.
15
Kontradyktoryjność  adversarial system. Sędzia jest arbitrem i słucha stron sporu.
Bohaterami procesu aktywnymi są strony sporu. Dwie strony zbierają materiał
dowodowy i go przedstawiała w procesie. Sędzia nie przesłuchuje świadków ani
oskarżonego. Sędzia jest stroną trzecią, nie uczestniczy aktywnie w postepowaniu
dowodnym (kontradyktoryjność).
A
awa przysięgłych  jury system. Zaczęło pełnić ważną role w XIII w. Czynny udział
społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości. Ze wszystkich państw common law w USA
najczęściej występuje ława przysięgłych. Ale ich wpływ maleje. Kwestia substancjalna:
odnosi się do wielkiej rady przysięgłych, ława spotyka się przed procesem aby orzec czy
dowody wystarczą do orzeczenia.
y
ródła prawa procesowego
Reguły procesowe. Acts  ustawy kongresu. Przygotowywane przez konferencje
sędziów, które odbywają się co jakiś czas, szczebel federalny i stanowy. Mają wysoką
moc w hierarchii z
ródeł prawa. Wprowadzane są do nich poprawki.
Najważniejsze unormowania federalne: federal rules od civil procedurę 1938, fedral
rules of crminal procesure 1946, fedral rules of evidence 1975 (gólne reguły
postpowania dochodowego).
Kodeksy procesowe. Rola Davida Fielda. Kodeksy postepowania cywilnego i karnego.
United States Code  przepisy federalne.
Konstytucja federalna. 3 poprawki  gwarancje i zasady procesowe 5, 6 i 7. 5 ogólne
reguły procesowe, 6 proces karny, 7 proces cywilny.
Due proces of law !!! 5 i 14 poprawa do konstytucji są podobnie brzmiące zapisy.
Procedure proces of low (PPL)  poprawka 5. Kongres nie może pozbawić kogoś życia,
wolności i własności bez due proces of low.
Dwa rodzaje due proces of low:
1. Procedure proces of low (PPL)  poprawka 5. Kongres nie może pozbawić kogoś życia,
wolności i własności bez due proces of low.
Due process of low  ogólnie tłumaczone jako proces, procedura. Kongres nie może
nikogo pozbawić życia, wolności i własności bez sprawiedliwego procesu. Due proces 
właściwość prawna, droga właściwa prawnie.
Kongres może pozbawić cię życia/wolności/własności chyba, że procedura
przeprowadzenia tego jest zgodna z prawem. Sprawiedliwa procedura.
2. Substantive due proces (SDP)  kongres może pozbawić życia/wolności/własności na
drodze prawa, które jest rozsądne. Możliwość ograniczania wolności słowa  IIWŚ, IWŚ,
wojna z terroryzmem, wprowadzanie cenzury.
Kongres pozbawić życia/wolności/własności na może drodze prawnej (sprawiedliwy
proces, bez nielegalnie zdobytych dowodów etc) oraz na drodze prawa, które zostało
stworzone i które jest rozsądne.
16
14 poprawka do konstytucji. Stany nie mogą pozbawiać obywateli pozbawić
życia/wolności/własności chyba że na drodze due proces of law.
Inkorporacja karty praw na stany. Wybrane reguły procesowe na stany. Jedna z
gwarancji z praw bill of rights uznawana jest za podstawową/ ważną i wprowadzana jest
w stanie X. Za fundamentalne prawo nie uznano np. grand jury  wielka ława
przysięgłych. Stany mogą mieć wielką ławę przysięgłych ale nie muszą. I pół ma a pół
nie. Np. ława przysięgłych w sprawach cywilnych.
[Pytania do case na egzaminie  czy proces jest karny czy cywilny. Czy jest to
substantive due proces czy procedure proces of low. Gdyby ktoś zachował się inaczej czy
sąd wydałby taki wyrok].
Poprawka 5 ogólne gwarancje procesowe. Pop 6 proces karny. Pop 7 proces cywilny
Orzecznictwa sądów.
Na szczeblu federalnym i stanowym. SN określa granice prawa procesowego.
Interpretacja konstytucyjnych gwarancji procesowych. Istota apelacji jest rew????
Proces cywilny a karny
Proces cywilny: cywilny jest prywatny. Odszkodowanie jest skutkiem  zbadanie czy
doszło do szkody. O to kto ma rację. Powód plaintive i pozwany/oskarżony defendent.
Strony są osoby fizyczne lub prawne. Nie ma gwarancji procesu z ławą przysięgłych.
Większa rola sędziego  rzadziej występuje ława przysięgłych, bench trial  on zastępuje
ławę w niektórych przypadkach. Poprawka VII i kodeksy postępowania.
Proces karny: rozstrzyganie sporów wynikających z prawa karnego. Stroną jest państwo
i os fizyczne. Gwarancja procesu z udziałem ławy przysięgłych. y
ródło to głównie
poprawka VI, reguły postępowania procesowego
Proces cywilny
Szkoda musi nastąpić
Pozew (complaint) kogo o co i po co
Pisemne wezwanie do stawienia przed sądem (summons)  osoba pozwana powinna się
stawić
Wstępne postępowanie rozpoznawcze: ustala się jurysdykcję (zdolność zajęcia się
sprawą  obszar obowiązywania prawa). Jurystydka: osobowa  kto jest powodem i
pozwanym, miejscowa  jaki sąd jest władny zająć się sprawą, rzeczowa  co jest
przedmiotem sporu i jaka jest tego wartość (jak przekroczymy wartość przedmiotu to
rozpatrujemy federalnie), czasowa  kolejne etapy przed procesowe, czy będzie
rozprawa.
Ugoda Lub Czynność przed procesowa discovery. Strony przed rozpoczęciem mają
względem siebie obowiązek przedstawienia dowodów: np. lista świadków, materiał
dowodowy.
Decyzja (prawo) co do ławy przysięgłych  należy ona do pozwanego (bez ławy
przyległych to tzw bench trial)
Proces
17
Rozprawa cywilna litigation.
Ciężar udowodnienia że ma się racje. Na pierwszej stronie sporu  oskarżyciel, powód.
Sędzia jest arbitrem, jego rola polega na: kieruje rozprawą, przyjmuje dowody (musi to
być wzięte pod uwagę póz
niej przez ławę), odpowiadanie na wnioski stron, karanie za
obrazę sądu (court content), instruowaniu ławy przysięgłych, decydowaniu o wysokości
odszkodowania, rozstrzyganie sprawy w wypadku braku ławy.
Issue of the fact  określenie jakie są fakty i która ze stron ma rację.
Wyroki w procesie cywilnym:
nakaz naprawienia szkody
zakaz związany z osoba powoda
upomnienie pozwanego bez zasądzanych wartości
odszkodowanie:
świadczenia kompensacyjne (compensatory damages)  zadośćuczynienie wyrządzonej
szkody.
Świadczenie mające ukarać pozwanego punitive damages dodatkowe odszkodowanie
mające podkreślić szkodliwość czynu
Świadczenia nominalne nominal damages symboliczne odszkodowania.
Proces karny
Przestępstwo
Zatrzymanie podejrzanego (suspect) do 48 h zatrzymanie
Przesłuchanie i ewentualny areszt lub wykupienie za kaucją
Przedstawienie zarzutów przed grand jury  mają orzec czy zebrany materiał wystarczy
na proces
Negocjacje (plea bargaining)  ponad 70% kończy się tutaj.
Ugoda lub przesłuchanie wstępne i zgłaszanie wniosków
Decyzja co do ławy przysięgły (zależy od pozwanego)
..i& ?
A
awa przysięgłych
Wymysł angielski, staro angielskie prawo. X, XI, XII w. Henryk II był współautorem
różnych aktów prawnych , a w nich prawa do ławy. Wielka karta swobód 1215  sądu
parów co do winy.
Większość dominiów przejmuje je z UK. Ale zrezygnowano tego w Indiach i RPA. USA i
Australia  mocna rola polityczna USA.
Dwa rodzaje ław:
Procesowa ława przysięgłych trial jury. 6  12 członków. Decyduje o winie (karna) lub o
tym po czyjej stronie są fakty (cywilna).
Wielka ława przysięgłych grand jury. 12/23 członków. Decyduje o tym czy istnieje
wystarczająca ilość dowodów przed procesem karnym.
Kwalifikacje do bycia przysięgłym
18
Niekaralność (ewentualnie uniewinnienie). Pełnoletność 18 lat. Obywatelstwo/
terytorialność  nie wezwą z Kalifornii do NY. Przysięgli nie mogą nic mieć wspólnego z
prawem (wiedza laicka). Brak chorób psychicznych. Znajomość języka angielskiego.
Bycie członkiem ławy to czasem marzenie lub przekleństwo. A
awa przysięgłych to
obowiązek jeśli sąd cię wezwie! Lista posiadaczy prawa jazdy  tak często losują nie
obywateli przed ławę przysięgłych. Nie wolno odmówić udziału w ławie przysięgłych.
Wybór przysięgłych voir dire
Sąd wysyła wezwania do udziału w ławie. Spośród grupy osób wezwanych do sądu,
strony dokonują wyboru przysięgłych (strona mogą odrzucić kogoś za podaniem
przyczyny jeśli druga strona chce). Strony zadają pytania do przysięgłych. Strony
zwracają się do sędziego o zatwierdzenie danej osoby z posiedzenia: z podaniem
przyczyny lub bez tzw peremptory challeng > 3 mogą odrzucić bez podania przyczyny.
Sędzia zatwierdza wybór stron. Proces zaczyna się po wybraniu ostatniego przysięgłego
do składu ławy.
Przy orzekaniu sposobu kary śmierci  ten kto jest przeciwko w ławie od razu wie jaka
decyzję podejmie w ostatecznym etapie. Ten kto jest za może dać tą kare śmierci, a ten
co i przeciwko to nie da
Proces karny. Orzeka o winie. Wyrok beyond resanobale doubt. Najczęściej 12 członków.
Zagwarantowana w każdej sprawie. Grand i trial jury.
Proces cywilny. Orzeka kto ma rację. Preponderance of evidence  kto ma cięższe
dowody. Od 6 do 12. Zagwarantowana w sprawach ???? tylko trial jury.
Gwarancje procesowe przed lub w tracie procesu. Prawa oskarżonego w procesie
karnym.
Prawo do jawnej rozprawy public trial. Zarzuty muszą być odczytane. Utajnić można
tylko jeśli ma to działać na korzyść oskarżonego. VI poprawka do konstytucji.
Przykładowy case: waller vs georgia 1984  utajnili bo chcieli chronić świadków.
Problem trial by media  udział mediów w procesie.
Prawo do szybkiego procesu speedy trial. 1974 ustawa kongresu, mija nie więcej niż 70
dni os czasu przedstawienia zarzutów. VI poprawka. Strunk vs US 1972  długo go
przetrzymywali. Problem  co w sytuacji powtórki procesu mistrial. Gdy ława nie może
orzec długo to jest to zawieszane i nowa ława przysięgłych rozstrzyga. Wtórny proces.
Prawo do prawnika z urzędu. Gideon vs wainwright 1963. Problem: brak zaangażowania
profesjonalizmu.
Prawo do procesu z bezstronną ława przysięgły. Dunkan vs Luizjana 1968. VI poprawka.
Problem: kontrowersje wokół wyboru przysięgłych.
19