psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Małgorzata Gogół: System polityczny USA
Autor: Małgorzata Gogół
16.09.2007.
Stany Zjednoczone są republiką o prezydenckim systemie władzy. Podstawowymi zasadami
ustrojowymi USA są: zasada federalizmu, z której wynika, że stany są suwerennymi
jednostkami politycznymi oraz zasada podziału władz oparta na systemie checks and balances
(hamulców i równowagi), co oznacza, że władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza
wzajemnie się ograniczają i zarazem uzupełniają.
I. Konstytucja:
W 1787 roku uchwalono zasadniczy tekst konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki
Północnej, która składała się z wstępu i siedmiu artykułów. Przetrwała ona do czasów
współczesnych, a do chwili obecnej przyjęto zaledwie 26 poprawek nie naruszając jej
głównych założeń.Tekst preambuły ma zasadnicze znaczenie, określa, bowiem podstawowe
cele, które przyświecały twórcom konstytucji w momencie jej tworzenia. Nawiązuje do zasad
państwa opartego na idei suwerenności ludu i państwa liberalnego.My, naród Stanów
Zjednoczonych, w celu tworzenia bardziej doskonałej unii, ugruntowania sprawiedliwości,
zapewnienia spokoju wewnętrznego, umożliwienia wspólnej obrony, popierania ogólnego
dobra i zagwarantowania wolności dla nas samych i dla naszych potomków uchwalamy i
ustanawiamy niniejszą Konstytucję Stanów Zjednoczonych.Artykuł I - określa funkcję i
strukturę władzy ustawodawczej - Kongresu;Artykuł II - określa funkcję władzy wykonawczej -
prezydenta;Artykuł III - określa wymiar sprawiedliwości;Artykuł IV - poświęcony został
relacjom władzy federalnej i stanów;Artykuł V - reguluje sposób zmiany konstytucji. Artykuł
VI - określa podstawowy system z
ródeł prawa ustanawiając konstytucję jako nadrzędne
prawo;Artykuł VII - określa zasadę ratyfikacji konstytucji, stwierdzając, że konstytucja
wchodzi w życie po ratyfikowaniu jej, przez co najmniej 9 stanów - 22 czerwca
1788.Procedura zmiany konstytucji wymaga wniosku 2/3 składu obu Izb Kongresu, albo
zwołania konwencji konstytucyjnej celem wprowadzenia poprawek do konstytucji na wniosek
legislatur 2/3 stanów. Zmiany konstytucyjne wymagają akceptacji � stanów i nie zostają
bezpośrednio włączone do jej tekstu, ale stanowią jej uzupełnienie jako poprawki.Podstawowe
prawa obywateli zostały uchwalone w 1791 roku w formie pierwszych dziesięciu poprawek
stanowiących tzw. Deklarację Praw.Poprawka I - Kongres nie może stanowić ustaw
wprowadzających religię albo zabraniających swobodnego wykonywania praktyk religijnych;
ani ustaw ograniczających wolność słowa lub prasy, albo naruszających prawo do spokojnego
odbywania zebrań i wnoszenia do rządu petycji o naprawę krzywd. Poprawka II - Dobrze
zorganizowana milicja jest niezbędna dla bezpieczeństwa wolnego państwa; prawo ludzi do
posiadania i noszenia broni nie może być naruszone.
Poprawka III - W czasie pokoju wojsko nie będzie kwaterowane w żadnym domu bez zgody
właściciela, a w czasie wojny też tylko w sposób prawem określony. Poprawka IV - Nie będzie
naruszane prawo ludzi do bezpieczeństwa osobistego, nietykalności mieszkania, dokumentów i
ruchomości, oraz zapewniające ochronę przed nieuzasadnionymi rewizjami i konfiskatami.
Nakaz rewizji lub aresztowania może być wydany jedynie przez sąd na podstawie
uzasadnionego podejrzenia, popartego przysięgą lub oświadczeniem, przy czym dokładnie
musi być wymienione miejsce rewizji oraz osoby i rzeczy, które mają być obłożone aresztem.
Poprawka V - Nikt nie będzie pociągany do odpowiedzialności za zbrodnię główną lub inne
hańbiące przestępstwo bez zalecenia lub postawienia w stan oskarżenia przez Wielką A
awę
Przysięgłych; przepis ten nie dotyczy członków wojska, marynarki wojennej ani milicji,
będącej w służbie czynnej podczas wojny lub zagrożenia publicznego. Nie wolno też tej samej
osoby sądzić ani narażać na karę śmierci lub karę cielesną dwukrotnie za to samo
przestępstwo; ani też nie wolno wymagać od oskarżonego w sprawie karnej by świadczył
przeciwko sobie, ani pozbawiać go życia, wolności lub mienia inaczej niż w drodze czyniącej
zadość istotnym wymaganiom sprawiedliwości. Nie wolno też przejąć prywatnej własności na
użytek publiczny bez słusznego odszkodowania.
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Poprawka VI - We wszystkich sprawach karnych oskarżonemu przysługuje prawo do szybkiej i
jawnej rozprawy przed bezstronną ławą przysięgłych w tym Stanie i okręgu, w którym
przestępstwo zostało popełnione, przy czym okręg ma być uprzednio prawnie ustalony.
Oskarżonego należy pouczyć o charakterze i przyczynie oskarżenia, postawić go wobec
świadków oskarżenia, w razie potrzeby pod przymusem sprowadzić świadków świadczących
na jego korzyść i zapewnić mu obrońcę.
Poprawka VII - W sprawach opartych na prawie zwyczajowym, gdy wartość przedmiotu sporu
przekracza 20 dolarów, prawo do rozprawy przed sądem przysięgłych będzie zachowane, a
żadna sprawa osądzona przez przysięgłych nie może być ponownie rozpatrywana przez
jakikolwiek inny sąd Stanów Zjednoczonych, jak tylko w zgodzie z postanowieniami prawa
zwyczajowego.
Poprawka VIII - Nie wolno żądać nadmiernych kaucji i wymierzać nadmiernych grzywien ani
też stosować kar okrutnych lub wymyślnych.
Poprawka IX - Wymienienie w Konstytucji określonych praw nie oznacza zniesienia lub
ograniczenia innych praw, przysługujących ludowi.
Poprawka X - Uprawnienia, których Konstytucja nie powierzyła Stanom Zjednoczonym ani nie
wyłączyła z właściwości poszczególnych Stanów, przysługują nadal poszczególnym Stanom
bądz
ludowi.
Na przestrzeni lat wprowadzane były kolejne poprawki, które w zasadniczy sposób wpłynęły
na prawa i wolności obywatelskie oraz system sprawowania władzy:
Poprawka XI - z 1795 roku Władzy sądowej Stanów Zjednoczonych nie należy rozumieć w taki
sposób, jakoby rozciągała się na jakiekolwiek powództwo wytoczone lub dochodzone według
zasad prawa lub słuszności przeciwko jednemu ze zjednoczonych stanów przez obywateli
innego stanu albo przez obywateli lub poddanych jakiegokolwiek państwa obcego.Poprawka
XII - z 1804 roku Elektorzy zbierają się w swoich stanach i głosują za pomocą kartek na
prezydenta i wiceprezydenta, przy czym przynajmniej jeden z nich nie powinien być
mieszkańcem tego stanu, co elektorzy; kandydatów na prezydenta i wiceprezydenta
wymieniają na osobnych kartkach. Następnie sporządzają osobne listy, wymieniając na jednej
z nich wszystkich kandydatów na prezydenta, a na drugiej wszystkich kandydatów na
wiceprezydenta oraz liczbę głosów oddanych na każdego z nich, po czym podpisują i
poświadczają listy oraz przesyłają pod pieczęcią do siedziby naczelnych władz Stanów
Zjednoczonych na ręce prezydenta Senatu. Prezydent Senatu otwiera wszystkie poświadczone
listy w obecności Senatu i Izby Reprezentantów, po czym następuje obliczenie głosów. Osoba,
która uzyskała największą liczbę głosów, oddanych na prezydenta, zostaje prezydentem, jeżeli
liczba ta przekracza połowę ogólnej liczby wyznaczonych elektorów; jeżeli nikt nie uzyskał
takiej większości, Izba Reprezentantów niezwłocznie wybiera w głosowaniu za pomocą kartek
prezydenta spośród trzech osób zamieszczonych na liście, które w głosowaniu na prezydenta
uzyskały najwięcej głosów. Przy takim jednak wyborze prezydenta liczy się głosy stanami, a
każdemu stanowi przysługuje jeden głos; quorum wynosi dwie trzecie stanów, z których
każdy reprezentowany jest choćby przez jednego przedstawiciela, a dla wyboru trzeba
uzyskać głosy ponad połowy stanów. Jeżeli zaś Izba, mając prawo wyboru, nie dokona go
przed najbliższym 4 marca, urząd prezydenta przejmuje wiceprezydent, podobnie, jak w razie
śmierci lub w innym przypadku niezdolności prezydenta, przewidzianym w konstytucji. Osoba,
która uzyskała największą liczbę głosów oddanych na wiceprezydenta, zostaje
wiceprezydentem, jeżeli liczba ta jest większa od połowy ogólnej liczby wyznaczonych
elektorów. Gdy nikt takiej większości nie uzyskał, wówczas wiceprezydenta wybiera Senat
spośród dwu osób na liście, które uzyskały najwięcej głosów; quorum wynosi wówczas dwie
trzecie ogółu senatorów, a dla wyboru trzeba uzyskać głosy ponad połowy ogółu senatorów.
Na urząd wiceprezydenta nie może być jednak wybrana osoba, która w myśl konstytucji nie
może być wybrana na urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych.Poprawka XIII - z 1865 roku
ż1. Nie wolno w Stanach Zjednoczonych lub jakimkolwiek innym miejscu podległym ich
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
jurysdykcji nikogo trzymać w niewoli ani zmuszać do pracy przymusowej, chyba, że pod
postacią kary za przestępstwo, za które sprawca został zgodnie z prawem skazany.
Poprawka XIV - z 1868 roku ż1. Każdy, kto urodził się lub naturalizował w Stanach
Zjednoczonych i podlega ich zwierzchnictwu, jest obywatelem Stanów Zjednoczonych i tego
stanu, w którym zamieszkuje. Żaden stan nie może wydawać ani stosować ustaw, które by
ograniczały prawa i wolności obywateli Stanów Zjednoczonych. Nie może też żaden stan
pozbawić kogoś życia, wolności lub mienia bez prawidłowego wymiaru sprawiedliwości ani
odmówić komukolwiek na swoim obszarze równej ochrony prawa.
ż2. Liczba mandatów do Izby Reprezentantów zostaje rozdzielona między poszczególne stany
odpowiednio do liczby mieszkańców, przy uwzględnieniu wszystkich mieszkańców stanu, z
wyjątkiem nieopodatkowanych Indian. Jednak zmniejszeniu ulega podstawa ustalenia
reprezentacji tych stanów, w których przy wyborze elektorów dla wyboru prezydenta lub
wiceprezydenta albo przy wyborach reprezentantów do Kongresu albo stanowych urzędników
władzy wykonawczej lub sądowniczej, albo członków ciała ustawodawczego jakakolwiek część
męskiej ludności stanu, pomimo ukończenia dwudziestu jeden lat i posiadania obywatelstwa
Stanów Zjednoczonych, pozbawiona jest praw wyborczych albo w jakiejkolwiek mierze
ograniczona w tych prawach z innych względów, niż udział w buncie lub popełnienie innego
przestępstwa; zmniejszenie reprezentacji następuje w takim stosunku, w jakim liczba
upośledzonych obywateli płci męskiej pozostaje do ogólnej liczby męskich obywateli tego
stanu, mających ukończone dwadzieścia jeden lat.
ż3. Nie może zostać senatorem ani reprezentantem w Kongresie albo elektorem prezydenta i
wiceprezydenta, ani też sprawować w służbie Stanów Zjednoczonych lub poszczególnego
stanu jakiegokolwiek urzędu cywilnego lub wojskowego, kto poprzednio jako członek
Kongresu lub funkcjonariusz Stanów Zjednoczonych albo któregokolwiek stanu złożył
przysięgę na konstytucję Stanów Zjednoczonych, a następnie wziął udział w powstaniu lub
buncie przeciwko niej albo udzielał jej wrogom pomocy lub poparcia. Jednak niezdolność ta
może być zniesiona przez Kongres większością dwu trzecich głosów.
ż4. Nie będzie poddawana w wątpliwość ważność zadłużenia Stanów Zjednoczonych,
powstałego zgodnie z prawem, nie wyłączając długów zaciągniętych dla opłacenia uposażeń i
nagród za zasługi przy tłumieniu powstania i buntu. Natomiast Stany Zjednoczone ani żaden
ze stanów nie może przejąć ani spłacać jakiegokolwiek długu lub zobowiązania, zaciągniętego
dla poparcia powstania lub buntu przeciwko Stanom Zjednoczonym, ani też jakiegokolwiek
roszczenia z tytułu utraty lub oswobodzenia niewolnika, a wszelkie tego rodzaju długi,
zobowiązania i roszczenia uznaje się za sprzeczne z prawem i nieważne.
ż5. Kongres ma prawo zabezpieczyć wykonanie przepisów niniejszego artykułu przez
odpowiednie ustawodawstwo.Poprawka XV - z 1870 roku ż1. Stany Zjednoczone ani
jakikolwiek Stan nie może pozbawić ani ograniczać praw wyborczych obywateli Stanów
Zjednoczonych ze względu na rasę, kolor skóry albo uprzedni stan niewoli.ż2. Kongres ma
prawo zabezpieczyć wykonanie niniejszego artykułu przez odpowiednie
ustawodawstwo.Poprawka XVI - z 1913 roku Kongres ma prawo nakładać i ściągać podatki od
wszelkiego rodzaju dochodów i nie musi przy tym uwzględniać ani proporcjonalnego rozdziału
między poszczególne stany, ani też jakichkolwiek szacunków lub spisów ludności.Poprawka
XVII - z 1913 roku Senat Stanów Zjednoczonych składa się z senatorów, wybieranych po dwu
przez ludność każdego stanu na sześć lat. Każdemu senatorowi przysługuje jeden głos. W
każdym stanie wyborcy muszą odpowiadać warunkom, jakie są przewidziane dla tej izby ciała
ustawodawczego, która ma najliczniejszy skład.
W razie opróżnienia mandatów do Senatu z jakiegoś stanu władza wykonawcza tego stanu
powinna dla ich obsadzenia zarządzić wybory. Dopuszcza się, aby w każdym stanie ciało
ustawodawcze upoważniło władzę wykonawczą do przejściowego wyznaczenia przedstawicieli
na okres, dopóki o obsadzeniu mandatów nie zdecyduje lud w wyborach określonych przez
ciało ustawodawcze. Niniejszej poprawki nie należy rozumieć w taki sposób, aby mogła mieć
zastosowanie do wyboru lub kadencji senatora, który został wybrany, zanim poprawka ta
weszła w życie jako część składowa konstytucji.Poprawka XVIII - z 1919 roku ż1. Niniejszym
zabrania się, poczynając od roku po przyjęciu niniejszego artykułu, wytwarzania, sprzedaży i
przewozu przeznaczonych do spożycia napojów wyskokowych, jak również ich importu i
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
eksportu ze Stanów Zjednoczonych oraz jakiegokolwiek obszaru podległego ich
zwierzchnictwu.
ż2. Kongres i poszczególne stany są w równej mierze uprawnione do zapewnienia przez
odpowiednie ustawodawstwo wykonania niniejszego artykułu.
ż3. Artykuł ten nie wejdzie w życie, jeżeli w ciągu siedmiu lat od przedstawienia go przez
Kongres stanom nie zostanie zgodnie z przepisami konstytucji ratyfikowany przez ciała
ustawodawcze poszczególnych stanów jako poprawka do konstytucji.Poprawka XIX - z 1920
roku ż1. Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie może pozbawić ani ograniczyć praw
wyborczych obywateli Stanów Zjednoczonych ze względu na płeć.
Poprawka XX - z 1933 rokuż1. Kadencja prezydenta i wiceprezydenta upływa w południe dnia
20 stycznia, a kadencja senatorów i członków Izby Reprezentantów w południe 3 stycznia tego
roku, w którym kadencja upłynęłaby, gdyby niniejszy artykuł nie został przyjęty; w
powyższych terminach rozpoczyna się następna kadencja.
ż2. Kongres zbiera się co najmniej raz do roku, a pierwsze posiedzenie rozpoczyna się w
południe dnia 3 stycznia, chyba że ustawa określi inny dzień.
ż3. Jeżeliby w czasie, wyznaczonym jako początek kadencji prezydenta, prezydent-elekt już
nie żył, wówczas prezydentem zostałby wiceprezydent-elekt. Jeżeliby prezydent nie został
wybrany przed terminem wyznaczonym jako początek jego kadencji albo jeżeliby prezydent-
elekt nie odpowiadał wymogom przepisanym dla prezydenta, wówczas obowiązki jego
przejmuje wiceprezydent-elekt do czasu ustalenia prezydenta, odpowiadającego tym
wymogom. Kongres może w drodze ustawy określić, kto i w jakim trybie obrany przejmuje
obowiązki prezydenta, w razie gdy ani prezydent-elekt, ani wiceprezydent-elekt nie odpowiada
przepisanym wymogom. Osoba ta pełni wówczas obowiązki, dopóki nie zostanie ustalony
prezydent lub wiceprezydent, odpowiadający przepisanym wymogom.
ż4. Kongres może w drodze ustawy określić zasady postępowania w wypadkach, gdy prawo
wyboru prezydenta przechodzi na Izbę Reprezentantów, a jedna z osób, spośród których ma
się dokonać wyboru, zmarła, oraz gdy prawo wyboru wiceprezydenta przechodzi na Senat, a
jedna z osób, spośród których ma się dokonać wyboru, zmarła.
ż5. Paragrafy 1 i 2 wchodzą w życie dnia 15 paz
dziernika następującego po ratyfikacji
niniejszego artykułu.
ż6. Niniejszy artykuł nie wejdzie w życie, jeżeli w ciągu siedmiu lat od przedstawienia go
stanom nie zostanie ratyfikowany jako poprawka do konstytucji przez ciała ustawodawcze
trzech czwartych ogółu stanów.Poprawka XXI - z 1933 rokuż1. Niniejszym uchyla się artykuł
będący osiemnastą poprawką do konstytucji Stanów Zjednoczonych.
ż2. Przewóz lub wwóz do poszczególnych stanów, terytoriów lub posiadłości Stanów
Zjednoczonych napojów wyskokowych w celu ich dalszej dostawy lub spożycia na miejscu jest
zabroniony, jeżeli sprzeciwia się miejscowemu ustawodawstwu.
ż3. Artykuł ten nie wejdzie w życie, jeżeli w ciągu siedmiu lat od przedstawienia go stanom
przez Kongres nie zostanie zgodnie z przepisami konstytucji ratyfikowany przez konwencje
poszczególnych stanów jako poprawka do konstytucji.Poprawka XXII - z 1951 roku ż1. Nikt
nie może być wybrany na urząd prezydenta więcej niż dwa razy, a kto sprawował urząd
prezydenta albo pełnił jego funkcję w czasie kadencji innej osoby przez ponad dwa lata nie
może być wybrany na urząd prezydenta więcej niż raz. Niniejszy artykuł nie ma jednak
zastosowania do osoby pełniącej urząd prezydenta w czasie zaproponowania tego artykułu
przez Kongres ani też nie stoi na przeszkodzie, aby osoba sprawująca urząd prezydenta lub
pełniąca jego funkcję w okresie ratyfikowania niniejszego artykułu sprawowała urząd
prezydenta lub pełniła jego funkcje aż do upływu kadencji.
ż2. Artykuł ten nie wejdzie w życie, jeżeli w ciągu siedmiu lat od przedstawienia go stanom
przez Kongres nie zostanie zgodnie z przepisami konstytucji ratyfikowany przez ciała
ustawodawcze trzech czwartych ogółu stanów jako poprawka do konstytucji. Poprawka XXIII -
z 1961 rokuż1. Okręg, będący siedzibą naczelnych władz Stanów Zjednoczonych, wyznacza w
trybie określonym przez Kongres elektorów prezydenta i wiceprezydenta w liczbie
odpowiadającej liczbie senatorów i członków Izby Reprezentantów, do której okręg byłby
uprawniony, gdyby był stanem; nie może to być jednak liczba większa od przypadającej
stanowi o najmniejszej liczbie mieszkańców. Elektorzy ci uzupełniają elektorów wyznaczonych
przez stany; przy wyborze prezydenta i wiceprezydenta działają tak, jakby zostali wyznaczeni
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
przez stan, a zbierając się w okręgu wykonują te obowiązki, które zostały określone przez
dwunasty artykuł poprawek.ż2. Kongres uprawniony jest zapewnić przez odpowiednie
ustawodawstwo wykonanie niniejszego artykułu.Poprawka XXIV - z 1964 rokuż1. Stany
Zjednoczone ani poszczególny stan nie mogą ze względu na niezapłacenie podatku
wyborczego lub innego pozbawiać lub ograniczać praw wyborczych obywateli Stanów
Zjednoczonych przy prawyborach lub innych formach wyboru prezydenta lub wiceprezydenta,
przy wyborze elektorów prezydenta lub wiceprezydenta albo przy wyborze senatorów lub
reprezentantów do Kongresu.
ż2. Kongres uprawniony jest zapewnić przez odpowiednie ustawodawstwo wykonanie
niniejszego artykułu.Poprawka XXV - z 1967 roku ż1. W razie usunięcia prezydenta z
urzędu albo jego śmierci lub ustąpienia prezydentem zostaje wiceprezydent.
ż2. Ilekroć urząd wiceprezydenta pozostaje nie obsadzony, prezydent mianuje
wiceprezydenta, który obejmuje stanowisko po uchwale zatwierdzającej, podjętej większością
głosów obu izb Kongresu.
ż3. Ilekroć prezydent złoży prezydentowi ad interim Senatu i przewodniczącemu Izby
Reprezentantów pisemne oświadczenie, że nie może sprawować władzy i zadań swojego
urzędu, władzę tę i zadania sprawować będzie wiceprezydent jako pełniący obowiązki
prezydenta, dopóki prezydent nie złoży powyższym adresatom pisemnego oświadczenia, że
przeszkoda ustała.
ż4. Ilekroć prezydent i większość kierowników resortów lub innego ciała określonego przez
Kongres w drodze ustawy złoży prezydentowi ad interim Senatu i przewodniczącemu Izby
Reprezentantów pisemne oświadczenie, że prezydent nie może sprawować władzy i zadań
swojego urzędu, wiceprezydent niezwłocznie przejmuje władzę i zadania tego urzędu jako
pełniący obowiązki prezydenta. Jeżeli następnie prezydent złoży prezydentowi ad interim
Senatu i przewodniczącemu Izby Reprezentantów pisemne oświadczenie, że jego niemożność
już nie zachodzi, wówczas przejmuje znów władzę i zadania swojego urzędu, chyba że
wiceprezydent i większość kierowników resortów lub innego ciała, określonego przez Kongres
w drodze ustawy, złoży do dni czterech prezydentowi ad interim Senatu i przewodniczącemu
Izby Reprezentantów swoje pisemne oświadczenia, że prezydent nie może sprawować władzy i
zadań swojego urzędu. W takim wypadku rozstrzyga Kongres; jeżeli nie jest to okres sesji,
zbiera się w tym celu w ciągu czterdziestu ośmiu godzin. Jeżeli Kongres w ciągu dwudziestu
jeden dni od otrzymania powyższego pisemnego oświadczenia, a gdy nie jest to okres sesji -
w ciągu dwudziestu jeden dni od zebrania się, stwierdzi uchwałą podjętą większością dwu
trzecich głosów każdej izby, że prezydent nie może sprawować władzy i zadań swojego
urzędu, wówczas wiceprezydent będzie je sprawował nadal; w przeciwnym razie prezydent
znowu przejmuje władzę i zadania swojego urzędu.Poprawka XXVI - z 1971 roku ż1. Stany
Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie mogą ze względu na wiek pozbawić lub ograniczyć praw
wyborczych obywateli Stanów Zjednoczonych, którzy ukończyli osiemnaście lub więcej
lat.Poprawka XXVII - uchwalona przez Kongres 25 sierpnia 1789, ratyfikowana 7 maja 1992
po 203 latachŻadna ustawa zmieniająca wynagrodzenie senatorów i reprezentantów nie może
wejść w życie przed wyłonieniem Izby Reprezentantów w nowej kadencji.Twórcom konstytucji
udało się rozdzielić i zrównoważyć poszczególne elementy struktury władzy państwowej, aby
zapewnić realizację rządów większości, zachowanie praw mniejszości. Ogólność postanowień
konstytucji spowodowała, że konstytucja będąc przedmiotem ciągłej reinterpretacji, przede
wszystkim w zakresie relacji władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz uprawnień stanów,
może sprostać wymogom nowoczesnej państwowości.Żaden z organów państwowych nie
posiada wyłącznego prawa interpretacji konstytucji.II. Władza wykonawczaCentralną postacią
w systemie politycznym jest prezydent, który łączy funkcje głowy państwa i szefa rządu. Jego
uprawnienia są bardzo szerokie. Jest on organem władzy wykonawczej, szefem rządu, szefem
partii, stoi na czele administracji federalnej. Jest naczelnym dowódcą amerykańskich sił
zbrojnych i posiada prawo użycia ich jak chce w czasie pokoju czy wojny - ma prawo także
dowolnego użycia broni jądrowej czy innej broni niekonwencjonalnej, ale o wprowadzenie
stanu wojny i zakończenie jej musi prosić Kongres. Jest głównym koordynatorem polityki
zagranicznej. Dysponuje też prawem łaski.Prezydent stoi na czele aparatu państwowego. Ma
prawo za zgodą Senatu powoływać i odwoływać członków gabinetu (sekretarzy stanu),
mianować urzędników różnych szczebli, powołuje również najwyższych funkcjonariuszy
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
federalnych, szefów CIA i FBI, sędziów Sądu Najwyższego oraz innych wyższych urzędników.
Prezydent mianuje też przedstawicieli USA poza granicami kraju. Prezydent kieruje pod
adresem Kongresu orędzia, w których zazwyczaj sugeruje podjęcie określonych decyzji
ustawodawczych. Zawiera za radą i zgodą Senatu traktaty lub bez zgody Senatu umowy
międzynarodowe, zatwierdza zarządzenia i uchwały wymagające zgodnego stanowiska obu izb
parlamentu. Prezydent może w drodze weta zawiesić przedstawiony przez Kongres projekt
ustawy, którego nie akceptuje.Prezydent dysponuje prawem weta:regularnym - używa go
jeżeli nie zgadza się na podpisanie regulacji ustawy;kieszonkowym - w sytuacji jeżeli projekt
ustawy trafia do podpisu w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu niezajęcie przez prezydenta
stanowiska nie pozwala na wejście w życie ustawy,Dodatkowo prezydent dysponuje wetem
nieformalnym, które polega na tzw. ,,zamrożeniu'' kredytów na realizację nie aprobowanej
przez niego ustawy bądz
nie wydaniu aktu prawnego koniecznego do wykonania takiej
ustawy.Weto prezydenckie (regularne) może być jednak odrzucone, gdy projekt ponownie
zostanie przyjęty większością 2/3 głosów w Izbie Reprezentantów i w Senacie.Prezydent nie
ponosi odpowiedzialności politycznej przed Kongresem. Działa samodzielnie i na własną
odpowiedzialność. Może być jednak postawiony w stan oskarżenia i usunięty ze stanowiska,
jeżeli w drodze procedury impeachmentu zostanie uznany winnym zdrady, korupcji lub innego
ciężkiego przestępstwa. Procedura impeachmentu polega na tym, że Kongres staje się ciałem
osądzającym Prezydenta. Ma on prawo pozbawić władzy Prezydenta przed upływem jego
kadencji. Żeby orzec o winie Prezydenta potrzeba 2/3 głosów członków Kongresu. Oskarżenie
przeciw prezydentowi formuje Izba Reprezentantów, a prezydenta sądzi Senat pod
przewodnictwem Sądu Najwyższego. Orzeczenie następuje w wyniku głosowania obecnych na
posiedzeniu senatorów, a orzeczenie skazujące może być jedynie wydane poprzez uzyskanie
2/3 głosów. Wyrok może zarządzić usunięcie z pełnionej funkcji i utratę zdolności do pełnienia
jakiejkolwiek funkcji państwowej, jednak rzadko takie rozwiązanie jest stosowane.
Konstytucja USA przewiduje także stanowisko wiceprezydenta. Praktycznie sprawuje on
funkcje reprezentacyjne. Zakres kompetencji wiceprezydenta wyznaczony przez konstytucję
jest, bowiem niewielki i sprowadza się do pełnienia funkcji przewodniczącego Senatu,
pełnienia obowiązków prezydenta, gdy ten nie jest zdolny do ich wykonywania oraz - w
wypadku opróżnienia się urzędu prezydenta (śmierć, ustąpienie lub usunięcie przez Kongres) -
objęcie go i sprawowanie do końca kadencji. Wiceprezydent jest często naturalnym
kandydatem partii na stanowisko prezydenta.W razie opróżnienia stanowiska wiceprezydenta
w czasie trwania kadencji, prezydent musi je obsadzić. Nominację tę zatwierdza
Kongres.Wiceprezydenci, którzy objeli prezydenturę w wyniku sukcesji:John Tyler w 1841 r.
po śmierci Williama Harrisona; Millard Fillmore w 1850 r. po śmierci Taylora;Andrew Johnson
w 1865 r. po zabójstwie Lincolna;Chester Arthur w 1881 r. po zabójstwie Garfielda;Theodore
Roosevelt w 1901 r. po zabójstwie McKinleya;Calvin Coolidge w 1923 r. po śmierci
Hardinga;Harry Truman w 1945 r. po śmierci Franklina Delano Roosevelta;Lyndon Johnson w
1963 r. po zabójstwie Kennedy'ego;Gerald Ford w 1974 r. po ustąpieniu
Nixona.Wiceprezydenci, którzy pełnili obowiązki prezydenta w wyniku zastosowania 25
poprawki do konstytucji: George H. W. Bush senior (13 lipca 1985 r. w zastępstwie
operowanego Ronalda Reagana);Richard Cheney (29 czerwca 2002 r. w zastępstwie
poddanego zabiegowi medycznemu George W. Busha). Wiceprezydenci, którzy w czasie
pełnienia urzędu, zostali wybrani na prezydenta:John Adams w 1796;Thomas Jefferson w
1800;Martin Van Buren w 1836;George H. W. Bush w 1988.Kadencja prezydencka trwa 4 lata.
Zgodnie z XXII poprawką do konstytucji (z 1951 r.) ta sama osoba może sprawować urząd
prezydenta tylko przez dwie kadencje. Poprawka ta stanowi również, że w przypadku objęcia
urzędu w czasie trwania kadencji i sprawowania go przez ponad dwa lata można być
wybranym na stanowisko prezydenta tylko jeden raz. Kandydat na ten urząd musi mieć
obywatelstwo amerykańskie, ukończone 35 lat, mieszkać na terytorium USA nie mniej niż 14
lat. Nie może być obywatelem naturalizowanym i posiadać pełnię praw publicznych. Zgłoszeń
kandydatów mogą dokonywać grupy wyborców, partie polityczne i sami kandydaci. Wybory są
pośrednie: wyborcy głosują na elektorów (5380 osób), a ci na kandydatów na prezydenta.
Wiceprezydent wybierany jest równocześnie z prezydentem.
Prezydencka kampania wyborcza składa się z trzech etapów:1) nominacja kandydatów przez
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
partie;Nominacja odbywa się na podstawie przeprowadzonych prawyborów w poszczególnych
stanach, które na podstawie sondaży opinii publicznej oceniają szanse prezydenckie
kandydatów. Następnie ostateczna decyzja zostaje podjęta podczas konwencji krajowej partii.
Podczas krajowych konwencji partyjnych wybrany kandydat na prezydenta ma prawo
dobrania sobie kandydatów na wiceprezydentów. Przyjmowany jest też wówczas prezydencki
program wyborczy.2) wybory powszechne; W wyborach tych nie wybiera się bezpośrednio
prezydenta, tylko elektorów. Oznacza to, że kandydat danej partii, który uzyskał w danym
stanie większość, otrzymuje wszystkie mandaty elektorskie.3) wybór prezydenta przez
kolegium elektorów;Po obliczeniu wyników głosowania powszechnego (w listopadzie)
następuje głosowanie na prezydenta kolegium elektorskiego (w grudniu).Ogólnikowość
postanowień Konstytucji pozwala w praktyce prezydentom na ich dowolne interpretowanie
powodując stały wzrost kompetencji prezydenta. W rozwoju pozycji prezydenta wyróżnia się
trzy etapy:1) etap uprawnień konstytucyjnych - prezydenci nie wykraczali poza uprawnienia
konstytucyjne, obejmuje on prezydentury z XIX wieku;2) etap ,,sługi narodu'' - prezydent
powinien czynić wszystko, czego domaga się od niego naród, a jedynie ograniczać go mogą
postanowienia konstytucyjne. Etap obejmuje praktycznie cały XX wiek;3) etap ,,koncepcja
prerogatyw'' - prezydent w sytuacji niezadowalającego działania Kongresu może działać
samodzielnie przy akceptacji społecznej. Etap obejmuje koniec XX i XXI wieku.
Prezydenci USA po II wojnie światowej: (D) - Demokraci, (R) - Republikanie
1. Harry S. Truman (D), kwiecień 1945-1953
2. Dwight D. Eisenhower (R), 1953-1961
3. John F. Kennedy (D), 1961-1963
4. Lyndon B. Johnson (D), listopad 1963-1969
5. Richard M. Nixon (R), 1969 - sierpień 1974
6. Gerald F. Ford (R), sierpień 1974-1977
7. James E. Carter (D), 1977-1981
8. Ronald Reagan (R), 1981-1989
9. George Bush (R), 1989-1993
10. Bill Clinton (D), 1993-2001
11. George W. Busch (R) od stycznia 2001
III. Władza UstawodawczaWładzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy Kongres: Izba
Reprezentantów i Senat. Obie izby różnią się zasadniczo. Każda z nich ma własny regulamin,
odrębne konwenanse konstytucyjne, różny okres kadencji, częściowo odrębne uprawnienia
konstytucyjne oraz różny elektorat. Pomimo tego, że są odrębnymi instytucjami są ściśle od
siebie współzależne. Czynne prawo wyborcze do Kongresu mają obywatele amerykańscy,
którzy ukończyli 18 rok życia.Senat - wyższa izba parlamentu, składa się ze 100
reprezentantów (po 2 z każdego stanu). Senatorzy wybierani są na 6 lat, a co 2 lata
odnawiana jest 1/3 ich składu. Bierne prawo wyborcze przysługuje osobie, która ukończyła 30
lat, jest, co najmniej 9 lat obywatelem USA i zamieszkuje w dniu wyborów w tym stanie, w
którym jest wybierana. Senatorowie wyspecjalizowani są w generalnych zagadnieniach, czyli
zajmują się: ratyfikacją zawartych przez prezydenta umów międzynarodowych,
zatwierdzaniem wyznaczonych przez prezydenta wyższych urzędników państwowych, sędziów
Sądu Najwyższego, ambasadorów i członków rządu, orzekają o zasadności impeachmentu,
wybierają wiceprezydenta, gdy kandydaci nie zdobyli większości głosów elektorskich.
Senatowi przewodniczy wiceprezydent, a w przypadku jego nieobecności prezydent pro
tempore (senator partii większości o najdłuższym stażu parlamentarnym) lub senator, który
cieszy się największym autorytetem wśród senatorów.
Izba Reprezentantów - izba niższa parlamentu, składa się z 435 członków. Wybory do Izby
Reprezentantów odbywają się co 2 lata i dokonywane są w okręgach wyborczych, na które
podzielony jest dany stan. Bierne prawo wyborcze przysługuje osobom, które ukończyły 25
lat, są obywatelami amerykańskimi, co najmniej 7 lat oraz zamieszkują w stanie, z którego
kandydują. Członkowie Izby wyspecjalizowani są w wąskich zagadnieniach. Izba zbiera się
przeważnie 2 razy w roku na posiedzeniach plenarnych. Przewodniczącym Izby jest Speaker,
który jest wybierany przez partię posiadającą większość w Izbie. Speaker jest drugą po
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
wiceprezydencie osobą, która przejmuje obowiązki prezydenta. Speaker podejmuje decyzje w
sprawach porządku obrad, przekazuje projekty ustaw właściwym komisjom, powołuje
członków specjalnych, wspólnych i uzgadniających komisji. Ważnymi cechami speakera jest
jego prestiż, umiejętność perswazji, doświadczenie legislacyjne i poparcie własnej partii.
Cechy te znacząco wpływają na sprawne funkcjonowanie IzbyKongres USA tworzy prawo, ma
prawo przesłuchiwać członków rządu, uchwala budżet, decyduje o wojnie i pokoju, może
wprowadzać poprawki do konstytucji. Wydaje się, że dziś w rywalizacji Kongres-prezydent ten
drugi wygrywa. Kongres obraduje na sesjach, a jego najważniejszymi funkcjami są legislacja i
kontrola.Kongres ma mniejsze uprawnienia niż prezydent jednak posiada jedno bardzo ważne
uprawnienie, którego prezydent nie posiada - chodzi tu o możliwość składania
projekt&;oacute;w ustaw (inicjatywa ustawodawcza). Dlatego prezydenckie projekty ustaw
składane są przez członków Kongresu należących do partii prezydenta. Poza tym kongres
posiada wiele funkcji kontrolnych, które umożliwiają sprawdzanie działalności aparatu
administracyjnego (ale nie bezpośrednio prezydenta) i zapobieganie np. korupcji. Kongres ma
prawo do uchwalenia bądz
odrzucenia ustawy budżetowej, a także do zmiany niektórych jej
elementów. Jedynie Kongres może zmieniać wysokość podatków. Bardzo ważnym jakby
przywilejem Kongresu jest możliwość udzielenia kredytu państwowego na działalność rządu,
dlatego jeśli rząd nie ma większości w Kongresie musi wchodzić
w ustępstwa z drugą partią. Kongres ma prawo zażądać od sekretarzy federalnych
przedstawienia zasad działania i kierunku ich polityki. Najważniejszą funkcją kontrolną
Kongresu jest jednak tzw. ,,impeachment'', czyli możliwość postawienia w stan oskarżenia
członków administracji federalnej, w tym także i Prezydenta (przebieg całego procesu
oskarżania i procesu opisałem przy odpowiedzialności konstytucyjnej
prezydenta).Najważniejsze miejsce wśród organów Kongresu zajmują komisje parlamentarne
zwane ,,małymi legislaturami''. Występują komisje stałe, specjalne, wspólne i uzgadniające. W
Izbie Reprezentantów istnieje 21 komisji, a w Senacie 16. Komisje stałe - odzwierciedlają
istniejący układ partyjny danej kadencji Kongresu. Dzięki temu partia większościowa
bezproblemowo może przeforsować projekty legislacyjne. Komisje stałe podzielone są według
tematyki działalności np. Komisja spraw zagranicznych, Kmisja ds. rolnictwa, Komisja ds.
oświaty itd.Komisje specjalne - powoływane są ad hoc do zbadania określonej sprawy. Skład
komisji jest określany przez przewodniczących Senatu i Izby Reprezentantów. Komisje
wspólne - tworzone są tzw. joint committees reprezentantów obu izb Kongresu w celu
wspólnego rozpatrzenia rezolucji.Komisje uzgadniające - wyznaczane dla odprowadzenia do
jednolitego tekstu ustawy przegłosowanej pierwotnie w różnej wersji w izbach.IV. System
partyjnySystem partyjny w USA wykształcił się historycznie. Na scenie politycznej rywalizują
Partia Republikańska i Partia Demokratyczna. Są one wewnętrznie zróżnicowane (w każdej z
nich istnieją frakcje, które mają odmienne poglądy i mogłyby stanowić materiał na odrębne
partie polityczne w rozumieniu europejskim). Wiodące partie amerykańskie stanowią zawsze
koalicję różnych grup interesów. Dwupartyjny system spowodował, że partie unikają
zajmowania wyraz
nie ideologicznych stanowisk, starają się być na wskroś pragmatyczne oraz
elastyczne.
Amerykański system wyborczy opiera się na jednomandatowych okręgach wyborczych, w
których do zwycięstwa wystarczy zwykła większość głosów, w okręgach jednomandatowych
liczą się tylko kandydaci popierani przez silne partie polityczne, w wyborach prezydenckich
może zwyciężyć tylko kandydat posiadający zaplecze w postaci dużej i silnej machiny
partyjnej.
Partia Republikańska i Partia Demokratyczna są partiami typu wyborczego, które określa się
mianem partii usługowych lub maszyn wyborczych. Ich struktury organizacyjne partii nie są
określane przez regulaminy czy statuty partii, lecz przez ustawodawstwo stanowe.
Najwyższym szczeblem struktury organizacyjnej jest komitet krajowy. Wybierany jest on
przez konwencję krajową i składa się z przedstawicieli wysuwanych przez delegacje partyjne
stanów. Komitet krajowy ogranicza się w swoich działaniach do przygotowania następnej
konwencji partii i następnej kampanii prezydenckiej. Komitet krajowy gromadzi fundusze i
zbiera informacje dotyczące przyszłych kampanii wyborczych. Na czele komitetu krajowego
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
stoi przewodniczący, którego w partii rządzącej mianuje prezydent, a w partii opozycyjnej
kandydat na prezydenta. Musza oni zostać zatwierdzeni przez komitet
krajowy.Przewodniczący pełni tylko funkcje organizacyjne, a faktycznym przywódcą partii jest
prezydent lub kandydat na prezydenta. Najwyższą instancją partyjną jest konwencja krajowa
zwoływana, co cztery lata w roku wyborów prezydenckich. Konwencja jest elementem
zarówno systemu partyjnego, jak i wyborczego. Dla partii duże znaczenie ma również
organizacja stanowa. Na szczeblu stanowym funkcjonuje centralny komitet stanowy,
wybierany, co dwa lata przez konwencję stanową lub w prawyborach. Jego zadania podobne
są do zadań komitetu krajowego z tym, że ograniczają się one do wyborów stanowych i do
prowadzenia prawyborów prezydenckich, jeżeli są w danym stanie organizowane. Co dwa lata
partie organizują konwencje stanowe, co związane jest z faktem, że co dwa lata wybiera część
władz federalnych oraz władze stanowe. Podstawę struktury organizacyjnej partii stanowią
komitety miast i hrabstw. Na tym szczeblu rozpoczyna się walka o stanowiska publiczne. Na
czele komitetów stoją ich przewodniczący. W partiach występują również organizacje
okręgowe i obwodowe. Cała struktura organizacyjna partii współdziała przede wszystkim przy
wyborach prezydenckich. Po ich zakończeniu każde ogniwo czy szczebel uprawia własną,
autonomiczą politykę.W partiach amerykańskich nie występuje pojęcia członkostwa. Za
członków partii uważa się tych, którzy głosują na wszystkich kandydatów wysuwanych przez
dana partię. Partia organizuje wyborców i zdobywa głosy wyborcze, jest nastawiona na
zdobywanie poparcia wyborczego a nie masowego członkostwa. Podstawowym celem partii
amerykańskich jest wygranie wyborów tak na szczeblu federalnym, stanowym, jak i
lokalnym.
Główne partie amerykańskie jako partie wyborcze nie formułują ogólnopartyjnych programów
określających ich działalność ani nie odwołują się do założeń ideologicznych. Program partii
jest właściwie platformą wyborczą, przyjmowaną, co cztery lata na konwencjach krajowych
partii. Programy są bardzo pragmatyczne i stanowią zespół zaleceń lub propozycji mających
na celu rozstrzygnięcie konkretnych problemów społecznych. Zróżnicowanie programowe obu
partii było niewielkie. Od połowy lat sześćdziesiątych mamy jednak do czynienia z pewną
ideologizacją partii i kształtowaniem się dwóch bloków, liberalnego z Partią Demokratyczną i
konserwatywnego z Partią Republikańską
Założenia programowe:Partia Demokratyczna (symbolem jest osioł):
- opowiada się za uczestnictwem państwa w gospodarce i utrzymaniem niektórych
programów polityki społecznej,
- postuluje ograniczenie kompleksu wojskowo-przemysłowego,
- zmniejszenie nierówności społecznych
- gwarancję pracy,
- podniesienie minimum zarobków,
- zwiększenie funduszy na oświatę.
Partia Republikańska (symbolem jest słoń):
- program konserwatywny i neoliberalny
- postuluje rezygnację z funkcji ekonomicznych i socjalnych państwa
- propaguje powrót do tradycji, wartości religijnych, kultu przedsiębiorczości i pracy, wiary w
posłannictwo Ameryki na świecie, redukcję aparatu państwowego
- zmniejszenie podatkówPartie trzecie lub określane mianem mniejszościowych odgrywają
rolę marginalną. Rola ich polega na zwracaniu uwagi na kwestie ignorowane przez wiodące
partie, czyli demokratów i republikanów. Partie te znajdują się w centrum uwagi w momencie
podjęcia zainteresowania się ważnym tematem stanowiącym ich program mniejszościowy, a
marginalizowany wcześniej przez duże partie, co de facto umożliwia im udział w podziale
wybieralnych urzędów na szczeblu lokalno-stanowym. Wpływy partii mniejszościowych są
niewielkie, posiadają również małą liczbę członków, ponieważ w głównej mierze są to partie
ideologiczne. Do najbardziej znanych partii mniejszościowych zaliczyć można: Socjalistyczną
Partię Pracy, Partię Libertariańską, Partię Socjaldemokratów USA, Komunistyczną Partię
Stanów Zjednoczonych, Amerykańską Partię Niezależną, Amerykańską Partię nazistowską i
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Partię Postępową. V. System federalnyUSA są państwem federacyjnym składającym się z 50
stanów i Dystryktu Kolumbii (okręg stołeczny). Władza federalna dysponuje uprawnieniami,
które są wyraz
nie przyznane przez konstytucję oraz tymi, które są konieczne do realizacji
uprawnień delegowanych.Stany mają zagwarantowany ustawowo i konstytucyjnie równy
status. Żaden nie dysponuje specjalnymi uprawnieniami, ani przywilejami. Władze federalne
mają obowiązek respektować terytorialną integralność stanów, chronić każdy z nich przed
inwazją i wewnętrznymi zamieszkami, zagwarantować im republikańską formę rządów i równą
reprezentację w Senacie.Stanowy aparat państwowy ma całkowitą autonomię. Stany mają
własne konstytucje. Władzę wykonawczą sprawuje wybierany (na okres 2-4 lat) gubernator.
Organy ustawodawcze są we wszystkich stanach 2-izbowe (poza Nebraską). Obie izby
wybierane są w głosowaniu powszechnym - niższej na 2 lata, wyższej na 4. Podstawową
jednostką regionalną jest hrabstwo, w którym ważną rolę odgrywa szeryf, wybierany na 2-4
lata w wyborach powszechnych. Jest on naczelnikiem policji.VI. Władza
sądowniczaNajwyższym organem sprawującym pieczę nad organizacją sadownictwa jest
federalny Sąd Najwyższy powołany na mocy Konstytucji, sądy niższej instancji zostały
powołane przez Kongres. Jurysdykcję sądów federalnych określa konstytucja i
ustawodawstwo, a podlegają jej wszystkie sprawy wynikające z konstytucji, ustaw
federalnych, traktatów, sporów między stanami i mieszkańcami oraz spory pomiędzy stanem
a obywatelem. Sąd Najwyższy, który jest najważniejszym sądem w systemie sądownictwa
działa jako organ polityczny dokonujący wykładni konstytucji i ustaw. Jego przewodniczący i
członkowie powoływani są przez prezydenta i za radą i zgodą Senatu. Sąd Najwyższy stoi na
straży konstytucyjności działań władzy wykonawczej i ustawodawczej bądz
w zgodności ustaw
z konstytucją, dokonuje wykładni konstytucji. Jest ostatnią instancją apelacyjną.Sędziowie są
niezawiśli i powoływani do pełnienia funkcji dożywotnio. Istnieje jednak możliwość usunięcia
sędziów, ale w drodze impeachmentu. Kongres posiada prawo tworzenia sądów, określania ich
właściwości i organizacji, wynagrodzenia sędziów. Bardzo istotnym prawem, które posiada
Kongres w stosunku do sądów jest możliwość zmiany konstytucji, a przez to obalenie
dotychczasowego orzecznictwa.Sądy pełnią funkcję kreacyjną, interpretacyjną i
ustawodawczą.System sądów federalnych jest trójstopniowy:Sądy dystryktowe (rozstrzygają
spory cywilne i karne przy udziale sędziego zawodowego i ławy przysięgłych jako sądy
pierwszej instancji);Sądy apelacyjne (działają jako sądy odwoławcze od wyroku sądów
dystryktowych);Sąd Najwyższy (stanowi ostateczną instancję odwoławczą, posiada wobec
niektórych spraw uprawnienia pierwszej instancji i feruje w tych kwestiach ostateczny
wyrok).y
ródła:A. Antoszewski, R. Herbut (red.), Encyklopedia Politologii Tom 3 - Partie i
systemy partyjne, Zakamycze 1999.E. Gdulewicz, W. Kręcisz, W. Ormowski, W. Skrzydło, W.
Zakrzewski, Ustroje państw współczesnych, Lublin 1999.K. Nowak, System partyjny w
Stanach Zjednoczonych, Toruń 1979.
http://www.psz.pl/content/view/5936/ Utworzono 9 February, 2008, 15:03