psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Krystyna Plebańska: System polityczny Słowacji
Autor: Krystyna Plebańska
25.02.2007.
1. Konstytucja (z dnia 1.09.1992)
Składa się ze wstępu oraz 156 artykułów zawartych w dziewięciu rozdziałach.
We wstępie wyłożona jest geneza państwowości oraz wola utworzenia demokratycznej formy
rządów. Interesujące jest zróżnicowanie podmiotu władzy na ,,Naród słowacki'' oraz
,,obywateli państwa należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych żyjących na
terytorium Republiki Słowackiej''.
My, Naród Słowacki, pomni na polityczne i kulturalne dziedzictwo swoich przodków i na
stuletnie doświadczenie w walce o byt narodowy i własną państwowość, państwowość
poczuciu cyrylo-metodyckiego dziedzictwa duchowego i historycznej spuścizny Wielkich Moraw
[...] my, obywatele Republiki Słowackiej, uchwalamy za pośrednictwem swoich przedstawicieli
tę oto Konstytucję
Rozdziały:
• I - poświęcony zasadom naczelnym: suwerenności, państwu prawa, wolności,
demokracji przedstawicielskiej
• II - podstawowe prawa i wolności
• III- dot. gospodarki oraz Najwyższego Urzędu Kontroli
• IV - samorząd terytorialny
• V - władza ustawodawcza
• VI- władza wykonawcza
• VII- władza sądownicza
• VIII - prokuratura
Zasady umieszczone w konstytucji stanowią klasyczny katalog fundamentalnych reguł
państwa demokratycznego, na czele z prawami i wolnościami jednostki oraz ich gwarancjami.
Funkcje naczelnych organów państwowych uregulowane zostały zgodnie z zasadą podziału
władzy, a relacje pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą oparto na podstawach
systemu parlamentarnego. Zakres i sposób regulacji konstytucyjnych uległ dużym zmianom w
latach 1992-2001. (Nowelizacje weszły w życie z dniem 1.01.2002).
Utrzymano dotychczasową liczbę artykułów, nadając im jednak rozbudowaną postać. Jednym
z celów było dokonanie dostosowanie prawa wewnętrznego do międzynarodowego w związku
z przystąpieniem Słowacji do UE.
Porównanie Konstytucji Republiki Słowackiej w jej pierwotnym brzmieniu z września 1992
roku i aktualnym uwidacznia, że obecnie mamy do czynienia z demokratyczną ustawą
zasadniczą. Pewną słabością konstytucji jest tryb jej zmiany, ponieważ wystarczy do tego
liczba 3/5 wszystkich posłów, czyli jedynie 90 głosów. W drodze referendum potwierdza się
ustawę konstytucyjną o wstąpieniu do związku państwowego albo o wystąpieniu z tego
związku.
2. System prawa wyborczego
Podstawowe zasady zostały przyjęte w ustawie wyborczej 80/1990 z dnia 16.03.1990.
Niewielkie zmiany w latach `91, `92, `94- uwzględnione są w jednolitym tekście ustawy z
czerwca 1992. Na jej podstawie odbyły się pierwsze wybory parlamentarne w suwerennej
Słowacji (30.9-1.10.1994).
http://www.psz.pl/content/view/3997/ Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18lat, zaś bierne prawo
wyborcze tym obywatelom powyżej 21 roku życia, którzy posiadają prawo czynne. Ordynacja
zezwala na zarejestrowanie listy kandydatów ugrupowania pod warunkiem posiadania
min.10.000 członków (brakującą część może zastąpić petycja o dopuszczeniu do wyborów
podpisana przez uprawnionych wyborców w liczbie zastępującej brakujących członków)
Ustawa wprowadziła proporcjonalny system wyborczy ( w reżimie komunistycznym formalnie
system większościowy). Stosowany jest system liczenia głosów Hagenbacha-Bischoffa (
odmiana systemu d`Honta). Przy zastosowaniu tej metody wynik głosowania ustala się
następująco:
a) ustala się sumę wszystkich ważnie oddanych głosów w okręgu;
b) sumę tę dzieli się przez liczbę przypadających na ten okręg mandatów powiększoną o 1;
c) otrzymaną w ten sposób liczbę zaokrągla się do liczby całkowitej i uzyskuje iloraz wyborczy;
d) liczbę ważnie oddanych głosów na każdą z list dzieli się przez iloraz wyborczy;
e) otrzymane liczby całkowite (bez uwzględniania reszt) określają liczbę mandatów
przypadających każdej liście, natomiast część mandatów z reguły pozostaje nieobsadzona.
3. Referendum
Konstytucja Republiki Słowackiej w drugiej części rozdziału poświęconego władzy
ustawodawczej określa zasady stanowienia prawa bezpośredniego przez obywateli,
wprowadzając instytucję referendum. W drodze referendum potwierdza się ustawę
konstytucyjną o wstąpieniu lub wystąpieniu ze związku państwowego oraz rozstrzyga się inne
doniosłe problemy publiczne, z wyjątkiem: spraw dot. podstawowych praw i wolności,
podatków, spraw poboru do wojska oraz budżetu państwa. Referendum zarządza prezydent,
jeśli zażąda tego w drodze petycji przynajmniej 350 tys. obywateli lub gdy stosowną uchwałę
podejmie Rada Narodowa (z wniosku np. posłów). Wyniki są wiążące, gdy w referendum
uczestniczyła ponad połowa uprawnionych wyborców i gdy za rozstrzygnięciem opowiedziała
się więcej niż połowa uczestników.
4. System organów państwowych
System jest poddany rygorom dwóch wiodących reguł ustrojowych, a mianowicie podziału
władzy oraz parlamentarnej formy rządów. Pierwsza z nich ma charakter subsydiarny wobec
drugiej. Początkowo sfery podziału kompetencji i wzajemnych relacji parlamentu, prezydenta,
rządu, sądownictwa były niejasne. Zmiany konstytucji z 1999 i 2001 przyniosły istotny postęp
na drodze do stabilności ustroju demokratycznego Słowacji.
A. PARLAMENT
Słowacja ma jednoizbowy parlament noszący nazwę Rady Narodowej Republiki Słowackiej.
W skład rady Narodowej wchodzi 150 posłów (4-letnia kadencja) wybieranych w
pięcioprzymiotnikowych wyborach. Istnieją klauzule zaporowe prawa wyborczego: 5 proc. dla
pojedynczych partii oraz ruchów politycznych, 7 proc. dla koalicji założonych z dwóch lub
trzech partii oraz 10 proc. dla koalicji czterech lub więcej partii. W wypadku nie przekroczenia
progów Komisja Wyborcza obniża je do odpowiednio: 4 proc., 5 proc. i 8 proc.
Kluby poselskie nie mogą liczyć mniej niż 8 członków (art. 64 Regulaminu Rady Narodowej),
dopuszczalne jest ich łączenie i dzielenie. Przedstawiciele klubów delegują
swoich przedstawicieli do Gremium Poselskiego (ciało opiniodawcze).
Kompetencje parlamentu można scharakteryzować jako rozległe, zwłaszcza w zakresie
legislacji. Zakres ustawodawstwa jest konstytucyjnie nieograniczony i obejmuje m.in.:
uchwalanie ustaw, rozpatrywanie ważniejszych umów międzynarodowych.
http://www.psz.pl/content/view/3997/ Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
W ramach funkcji kontrolnej i kreacyjnej Rady Narodowej możemy wyróżnić w pierwszym
rzędzie rozpatrywanie Deklaracji programowej rządu- opierając się na niej kontroluje ona
pracę rządu. Uprawnienia kontrolne przysługują całej izbie, komisjom parlamentarnym i
poszczególnym posłom. Innymi środkami kontrolnymi są interpelacje poselskie oraz tzw.
,,Czas pytań''. Niezadowalająca odpowiedz
na interpelację posła może prowadzić do debaty
plenarnej oraz podjęcia przez całą izbę rezolucji. Podmiotami interpelacji są: rząd, członkowie
rządu, centralne organy rządowe, natomiast ,,Czas pytań'', który jest obligatoryjnym
elementem porządku posiedzeń Rady Narodowej, pozwala na zadawanie pytań także
prokuratorowi generalnemu i przewodniczącemu NUKu.
Zakres kompetencji Rady Narodowej:
• przed rokiem 2001:
uchwalenie i kontrola wykonania budżetu, rozpatrywanie podstawowych problemów polityki
państwa, tworzenie centralnych organów, wybór i odwołanie przewodniczącego NUKu oraz
prokuratora generalnego
• nowe kompetencje (po roku 2001) :
prawo zawierania pokoju oraz wypowiadania wojny, wyrażanie zgody na obecność obcych
wojsk na terytorium kraju, wyrażanie zgody na ratyfikację ważniejszych umów
międzynarodowych, prawo powoływania oraz odwoływania Publicznego Obrońcy Praw, prawo
przyjęcia rezolucji o zwrócenie się do wyborców o odwołanie prezydenta w głosowaniu
powszechnym.
Podstawą organizacji i funkcjonowania Rady Narodowej jest konstytucja oraz regulamin
(,,Zasady postępowania'' ) z 24.10.1996. Uregulowano w nim dość szczegółowo zagadnienia
organów Rady Narodowej i ich pracy.
Rada pracuje w trybie tzw. ,, stałej sesji'' trwającej 4 lata. Jej posiedzenia zwołuje
przewodniczący (również w ciągu 7 dni na wniosek 30 deputowanych).
Komisje RN:
- Mandatowa i Regulaminowa
- Niepołączalności Funkcji
- Konstytucyjna i Spraw Ustawodawczych
- komisje o profilu resortowym
- komisje kontrolne - komitety robocze o funkcji opiniodawczej ( obecnie kilkanaście).
B. PREZYDENT
Na Słowacji istnieje dwuczłonowy model egzekutywy, w skład której wchodzi prezydent i
rząd. Prezydent wybierany jest przez obywateli w wyborach powszechnych (od 1999), według
4 przymiotnikowego systemu wyborczego (równość, powszechność, tajność aktu głosowania,
bezpośredniość). Jego kadencja trwa 5 lat, dopuszczalna jest jedna reelekcja. Kandydatów na
ten urząd mogą zgłaszać: co najmniej 15 posłów i grupa obywateli z podpisanym wnioskiem
co najmniej 15.000 uprawnionych do głosowania.
Odpowiedzialność prezydenta ma dwie formy: może on zostać odwołany przez elektorat w
drodze plebiscytu, który zarządza przewodniczący RN ( uzyskanie bezwzględnej większości
plebiscytowej jest trudne) lub przez Sąd Konstytucyjny za zawinione naruszenie konstytucji i
zdradę stanu.
Prezydent mianuje premiera, a na jego wniosek także i ministrów. Może on także w
określonych sytuacjach rozwiązać parlament. Nie przysługuje mu prawo inicjatywy
ustawodawczej, choć jego wpływ na ten proces wzrósł. Pośredniemu wzmocnieniu pozycji
prezydenta i parlamentu służy podział uprawnień do zastępowania prezydenta w sytuacjach
określonych przed postanowienia konstytucyjne (aktualne rozwiązanie jest precyzyjniejsze niż
poprzednie: niektóre uprawnienia są nieprzenoszalne, a reszta uprawnień została równo
http://www.psz.pl/content/view/3997/ Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
podzielona między rząd a premiera oraz przewodniczącego Rady Narodowej.
Prezydentura stawała się powodem kryzysów konstytucyjnych: w roku 1995 próbowano
odwołać prezydenta Kovaca na drodze parlamentarnej, MeŁiar sugerował wtedy potrzebę
zmiany systemu politycznego na prezydencki lub kanclerski. W 1996 trwał ostry kryzys na
szczytach władzy. Prezydent Kovacs w liście z 15 listopada 1996 tak określił stan państwa:
,,To przykre, że po 7 latach obywatele tego kraju znowu muszą podnieść swój głos, by wołać
o sprawiedliwość i prawa człowieka.'' Od paz
dziernika 1998 do marca 1999 urząd prezydenta
był nieobsadzony. Pozycja prezydenta aż do roku 1999 była wynikiem niespójnych zasad
zawartych w konstytucji. Z jednej strony miał pełnić rolę głowy państwa, z drugiej jego rola
była sprowadzana do podmiotu wspierającego rząd. Zmiany konstytucyjne w latach 1998,
1999 i 2001 na nowo ukształtowały jego rolę.
Do nowych uprawnień prezydenta należy ,,zapewnianie swoimi decyzjami prawidłowego
funkcjonowania konstytucyjnych organów'', obsadzanie stanowisk sędziowskich. Utracił jednak
np. prawo uczestniczenia w pracach rządu i przewodniczenia im lub stosować weto wobec
ustaw konstytucyjnych). W przypadku aktów prawnych wydawanych prezydenta nie jest
wymagana kontrasygnata premiera.
Generalnie można powiedzieć, że ograniczenie części prezydenckich uprawnień nie osłabia
jego roli. Jest to właściwie wyodrębniony, samodzielny organ państwa. Może on spełniać
aktywną rolę jako głowa państwa, uczestnik procesu ustawodawczego lub arbiter polityczny.
Prezydenci Słowacji:
od 1993 roku
1. Vladim�r MeŁiar (p.o.) (191 stycznia 1993 - 2 marca 1993)
2. Michal Kov�Ł (2 marca 1993 - 2 marca 1998)
3. Vladim�r MeŁiar i od 14 lipca także Ivan GašparoviŁ (obaj p.o.) (2 marca 1998 - 30
paz
dziernika 1998)
4. Mikul�š Dzurinda i Jozef Migaš (obaj p.o.) (30 paz
dziernika 1998 - 15
czerwca 1999)
5. Rudolf Schuster (15 czerwca 1999 - 15 czerwca 2004)
6. Ivan GašparoviŁ (15 czerwca 2004 - 2009)
C. RZ
D
Do 2001 roku najwyższy (a obecnie naczelny) organ władzy wykonawczej. Jest organem
kolegialnym. Wykonywania funkcji członka rządu nie można łączyć z mandatem poselskim.
Członek rządu nie może też być m.in. prezydentem, sędzią, członkiem NUKu etc.
Rząd musi uzyskać akceptację parlamentu, poprzez udzielenie mu przez izbę wotum zaufania.
Parlament może w każdym momencie odwołać rząd lub tylko jednego jego członka poprzez
udzielenie mu wotum nieufności
Rząd tworzony jest w 3 etapach:
- prezydent desygnuje premiera
- premier formułuje koalicję rządową
- na wniosek premiera prezydent mianuje pozostałych członków rządu
Jeśli zaś chodzi o skład rządu, to konstytucja nie określa liczby wiceprzewodniczących rządu
ani ministrów. ( W latach 1992-2002 liczba wiceprzewodniczących wahała się między 3 a 5,
natomiast liczba ministrów od 13 do 15).
Rząd rozstrzyga główne zagadnienia związane z : programem rządowym, budżetem,
uchwalaniem projektu ustaw, rozpatrywaniem umów międzynarodowych, przedstawianiem
Sądowi Konstytucyjnemu wniosków o zbadanie zgodności z konstytucją itp. Katalog ten może
ulec ustawowemu rozszerzeniu. Program działalności rządu musi uzyskać akceptację Rady
Narodowej.
Konstytucja słowacka nie normuje zadań premiera w dziedzinie kierowania rządem, dbania o
http://www.psz.pl/content/view/3997/ Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
wykonanie aktów rządu czy samodzielnego wydawania rozporządzeń. Jednak pozycja
słowackiego premiera wcale nie jest słaba, bowiem jego znaczenie ustrojowe mierzone jest
(jak w odniesieniu do żadnego organu) w pierwszym rzędzie jego pozycją polityczną wobec
własnej partii, w koalicji, parlamencie.
Premierzy Słowacji (od 1993 roku)
1. Vladim�r MeŁiar (1 stycznia 1993-14 marca 1994)
2. Jozef MoravŁ�k (16 marca 1994- 13 grudnia 1994)
3. Vladim�r MeŁiar (13 grudnia 1994 - 29 grudnia 1998)
4. Mikul�š Dzurinda (30 grudnia 1998 - 2006)
5. Robert Fico (od 2006 roku)
5. Władza sądownicza
A. Sąd Konstytucyjny
Jedyny organ ochrony konstytucyjności, jednoinstancyjny, niezawisły. W jego konstrukcji
widoczne są pewne wpływy unormowań sądownictwa konstytucyjnego międzywojennej
Czechosłowacji oraz po roku 1989. Jednakże przed rokiem 1993 trudno mówić nawet o
tradycji sądownictwa konstytucyjnego, ze względu na wątłe orzecznictwo w tej kwestii.
Podstawą prawną działania jest - poza konstytucją - ustawa ze stycznia 1993 o organizacji
Sądu Konstytucyjnego i postępowaniu przed nim oraz statusie sędziów.
Charakterystyka sądowej kontroli konstytucyjności w Słowacji:
• Kontrola ma charakter skoncentrowany - jedyny organ rozstrzygający zagadnienia
konstytucyjności)
• Skład: 13 sędziów (12-letnia kadencja, bez możliwości powtórnego piastowania funkcji.
Sędziów mianuje prezydent wśród kandydatów przedstawionych przez parlament)
• Zasada następczego charakteru kontroli (sąd nie bada zgodności ustaw/projektów
przepisów z aktami prawnymi promulgowanymi w sposób określony ustawą; wyjątkiem są
umowy międzynarodowe, do przyjęcia których potrzebna jest zgoda parlamentu)
• Komplementarność form kontroli (kontrola abstrakcyjna oraz kontrola związana z
konkretnym sporem prawnym)
• Skargowość postępowania (wniosek: 1/5 posłów Rady Narodowej, prezydent, rząd, sąd,
Prokurator Generalny)
• Kontroli konstytucyjności podlegają wszystkie powszechnie obowiązujące akty
normatywne
• Zasada ostateczności i bezwzględnego charakteru orzeczeń.
• W sprawach spornych sąd ogłasza wykładnię konstytucji/ustawy konstytucyjnej.
B. Wymiar sprawiedliwości:
System sądów tworzą. Sąd Najwyższy oraz sądy wojewódzkie/powiatowe ( I instancja), sądy
wojskowe (dwuinstancyjne).
Silne oddziaływanie polityczne władzy na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości było
powodem krytyki jako zagrożenia demokracji. Badająca ten problem Rada Europy w
listopadzie 1997 r. stwierdziła przypadki jawnych nacisków na prowadzenie spraw sądowych.
Minister sprawiedliwości miał pełną swobodę w powoływaniu/odwoływaniu
prezesów/wiceprezesów sądów, a co za tym idzie kontroli i wpływania na pracę sędziów.
Pierwszy pozytywny sygnał poprawy sytuacji datuje się na rok 1998, a następnie 2000, kiedy
to Rada Narodowa uchwaliła ,,Sądowy kodeks'' (ustawa o sędziach i ławnikach). Zmiany
ugruntowała nowela konstytucyjna z 2001r.
6. System partyjny
http://www.psz.pl/content/view/3997/ Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Pluralistyczny system partyjny Słowacji zaczął się kształtować w następstwie wydarzeń
,,aksamitnej rewolucji''. Stanowił on część czechosłowackiego systemu partyjno-politycznego,
jednak na poziomie republiki był autonomiczny. W latach 1989-1992 nim wytworzyły się bądz

przedwcześnie rozpadły się więzi pomiędzy partiami czeskimi a słowackimi, np. czeska ODS
podjęła starania na rzecz założenia swej słowackiej filii (DS) zakończone porażką (w Czechach
30 proc. głosów, w wyborach słowackich koalicja ODS-DS zdobyła tylko 4 proc.).
Bezpośrednio po przełomie 17 listopada 1989 dokonały się trojakiego rodzaju zmiany w
systemie partyjnym:
• ewolucja ideowa i programowa
np. Komunistyczna Partia Słowacji, Partia Demokratyczna, Partia Wolności.
• odrodzenie partii zlikwidowanych przed 1948
np. Socjaldemokratyczna Partia Słowacji
• tworzenie nowych ruchów i partii politycznych, które w początkowym okresie odegrały
rolę decydującą
np. VPN ( Społeczeństwo Przeciw Przemocy ) liderzy: Dubcek, Kniażko, MeŁiar.
Dominujące cechy słowackiego systemy partyjnego:
1. Większość partii powstała na skutek podziałów partii macierzystych bądz
secesji frakcji.
2. Przeważają partie niewielkie, liczące 10-30.000 członków.
3. Większość partii unika jasnego formułowania programu polit. w dziedzinie społeczno-
ekonomicznej
Główne partie słowackiej sceny politycznej:
• KDH - Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny, zał. 1990
• DS. - Partia Demokratyczna , 1989
• Partia Koalicji Węgierskiej SMK/MKP
• HZDS - Ruch Na Rzecz Demokratycznej Słowacji, 1991
Powstała po ustąpieniu MeŁiara z funkcji premiera Słowacji (jeszcze części Czechosłowacji) i
jego konflikcie z liderem VPN (Ruch Przeciw Przemocy-pierwsza demokratyczna partia po
upadku komunizmu).
• SOP - Partia Obywatelskiego Porozumienia , 1998
z tej partii wywodził się były prezydent Rudolf Schuster
• SDL - Partia Demokratycznej Lewicy,
• SDKU - Chrześcijańsko-Demokratyczna Unia Słowacka, 1998, premier
• SNS - Słowacka Partia Narodowa, 1989
• SDSS - Słowacka Partia Socjaldemokratyczna , 1990
• ANO - Partia Nowego Obywatela
• SMER - (Kierunek) 1997.
Partia lewicowa. W 2006 wygrała wybory, uzyskując 29,1 proc. głosów i 50 mandatów
w 150-osobowym parlamencie. Jej przywódca, obecnie premier, Robert Fico to
najpopularniejszy polityk na Słowacji. Bywa postrzegany jako populista. Wzywał do
,,ogromnych niesprawiedliwości społecznych, do których dopuściła rządząca koalicja'' pod
kierownictwem premiera Mikulasza Dziurindy. Smer to partia ,,trzeciej drogi'', zapowiada
stworzenie państwa opiekuńczego i solidarnego.
7. Ocena słowackiego ustroju politycznego
1) Słowacka scena polityczna należy do niestabilnych, a elektorat wykazuje ( aż do 1998
roku) znaczną rezerwę w dziedzinie aktywności politycznej.
2) Podział kompetencji organów władzy ustawodawczej i wykonawczej nie został w konstytucji
słowackiej wystarczająco uregulowany, co prowadziło do licznych sporów kompetencyjnych i
hierarchizacji organów państwowych w obrębie władzy wykonawczej.
3) Wyraz
ne jest przywiązanie do idei wolnościowo-narodowych, wzmacnianie niechęcią do
mniejszości narodowych ( Romów, Węgrów), np. Słowacka Partia Narodowa, której lider
http://www.psz.pl/content/view/3997/ Utworzono 9 February, 2008, 15:00
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
znany jest z krytycznych wypowiedzi pod ich adresem.
4) Rysuje się ostry podział na zwolenników status quo i reform.
5) Istotnemu wzmocnieniu uległa prawica.
6) Występuje duża zmienność w obrębie partii, ich programów oraz koalicji.
Bibliografia:
1. ,,Systemy polityczne państw Europy Środkowo-Wschodniej''
praca zbiorowa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
2. http://www.government.gov.sk/english/slovakia.html
3. ,,Europejskie systemy polityczne''
Andrzejewski, Leszczyński, Gołata, Szczepaniak
4. ,, Ustroje państw współczesnych''
Gdulewicz
5. ,, Partie i systemy partyjne Europy Środkowej''
Antoszewski, Herbut, Fiala, Sroka
6. Konstytucja Republiki Słowackiej
http://www.government.gov.sk/VLADA/USTAVA/en_vlada_ustava.shtml
7. ,, Political parties in post-communist eastern Europe''
Paul G. Lewis
8. Beata Szepietowska, Zasada proporcjonalności w prawie wyborczym - wybrane systemy
rozdziału
http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-695.htm
http://www.psz.pl/content/view/3997/ Utworzono 9 February, 2008, 15:00