Opracowała:
Agata Grześkiewicz
DZIECI Z SYNDROMEM ADHD - WSPOMAGANIE ICH ROZWOJU
Wprowadzenie
Zaburzenia rozwojowe określane mianem ADHD znane są od ponad stu
lat. Nazywane są także nadpobudliwością lub hiperaktywnością psychoruchową.
Zespół ten charakteryzuje się trudnościami wpływającymi na skuteczność
tworzenia i realizowania zachowań nastawionych na wykonanie zadania.
Dotyczy też dość licznej grupy osób, bo choć zwykło się przyjmować, że mieści
się on w granicach od 3-9% dzieci w wieku szkolnym to niektóre badania
pokazują, że może być o wiele wyższy. ADHD przekracza granice kulturowe,
narodowościowe, a nawet granice wieku i choć niektórzy specjaliści poddają
w wątpliwość istnienie tego zespołu u osób dorosłych, to badania Barkleya
wskazują, że choć symptomy mogą pewnym ulegać zmianom, to objawy nie
zawsze ustępują wraz z wiekiem.
Koniecznością staje się więc jak najszybsze udzielenie pomocy. Jest to
szczególnie ważne w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym,
bowiem brak kompetencji pedagogów w tym zakresie może prowadzić do
powstania u dzieci zaburzeń wtórnych.
Syndrom ADHD
Dzisiejszy pogląd na temat przyczyn ADHD, którego głównymi
symptomami są problemy z kontrolowaniem impulsów, skupieniem uwagi
i w niektórych przypadkach kontrolowaniem czynności ruchowych różni się od
opinii sprzed kilku lat. Barkley podkreśla np., że ADHD nie jest zaburzeniem
uwagi jako takiej. Spowodowane jest ono raczej nieprawidłowym rozwojem
obwodów neuronalnych odpowiedzialnych za hamowanie i samokontrolę. To
właśnie brak samokontroli prowadzi do upośledzenia innych ważnych funkcji
mózgu.
Przyglądając się dzieciom należy pamiętać, że są one na ogół bardziej
aktywne, roztargnione i impulsywne niż dorośli. Obserwuje się także mniejszą
konsekwencję i podatność na wpływy mało istotnych zdarzeń oraz
zdominowanie przez ludzi i przedmioty znajdujące się w bezpośrednim
otoczeniu. Im dziecko młodsze tym mniejszą ma też świadomość czasu i tym
częściej zasada przyjemności dominuje nad zasadą rzeczywistości. Ale, gdy
takie zachowania występują u dziecka częściej niż u jego rówieśników są
oznaką zaburzenia. Typowy dla ADHD wzorzec zachowań ujawnia się między
3 a 5 rokiem życia, ale może pojawiać się także póz
niej.
1
Pewne sygnały pozwalają przypuszczać, że z zaburzeniem tym związane
są kora przedczołowa, część móżdżku oraz co najmniej dwa spośród pięciu
skupisk neuronów znajdujących się w głębi mózgu. Powstanie ADHD może
mieć tez związek z czynnikami pozagenetycznymi np.: patologiami ciążowymi,
ekspozycją na wysokie stężenie ołowiu we wczesnym dzieciństwie czy
uszkodzeniu kory przedczołowej, ale te czynniki wyjaśniają tylko od 20-30%
przypadków hiperaktywności u chłopców i jeszcze mniejszy odsetek
u dziewcząt.
W przypadku ADHD pojawiają się trudności tj.: nadaktywność
motoryczna, emocjonalna, problemy z koncentracją uwagi, które wynikają
z niemożności sterowania zachowaniem przez wewnętrzne instrukcje. Efektem
jest niemożność powstrzymania się od niewłaściwych reakcji.
Dzieci te maja także swoje mocne strony, które można wykorzystać
w procesie wspomagania i wspierania ich rozwoju. Są często inteligentne
i kreatywne, mają niezwykle oryginalne pomysły, rozwinięta jest też u nich
zdolność kombinatoryki. Mają wiele problemów związanych z relacjami
interpersonalnymi, nie są jednak pamiętliwe, zdają się szybko zapominać
o doznanych przykrościach i często pierwsze starają się odbudować zakłócone
relacje. Cechuje je także wrażliwość na potrzeby innych i chęć niesienia
pomocy.
Hartman podaje, że dzieci te charakteryzują się:
" myśleniem lateralnym  jest ono 400-2000 razy szybsze od werbalnego;
" dobrą reakcją na wysoką motywację  potrafią byś wtedy wytrwałe;
" wysokim stopniem świadomości środowiskowej;
" elastycznością i gotowością do szybkiej zmiany strategii postępowania;
" niezależnością i wyobraz
nią.
Cechy te ujawniają się tylko w korzystnych warunkach psychospołecznych
i dotyczy to zarówno środowiska rodzinnego jak i szkolnego. W innych
przypadkach dochodzi do powstania tzw. efektu wtórnego, bo stałe karanie
i odrzucanie przez dorosłych i rówieśników doprowadza do zachowań, które nie
sprzyjając wzajemnemu zrozumieniu wywołują poczucie gorszej wartości
i frustrację.
Wspomaganie dzieci z syndromem ADHD
Pojęcie wspomagania rozwoju odpowiada nurtowi teorii i praktyki
nazywanemu pomocą psychologiczną. I choć nie wykracza poza szeroko
rozumiane wychowania pojęcie wychowania akceptuje pewien sposób realizacji
zadań wychowawczych. Można je odnieść zarówno do dzieci o prawidłowym,
jak i zakłóconym rozwoju.
Pomoc dziecku z ADHD nie może opierać się tylko na zmianie jego
negatywnych sposobów funkcjonowania, ale na tworzeniu odpowiednich
opartych na interakcjach z dzieckiem warunków samorozwoju.
2
 Skuteczna pomoc w ADHD powinna być interdyscyplinarna  jest tu
miejsce na pomoc medyczną, psychologiczną, pedagogiczną i społeczną. Dzięki
odpowiedniemu wspomaganiu rozwoju dzieci z ADHD można skutki tego
syndromu zminimalizować a w niektórych przypadkach nawet zneutralizować.
Pomoc rodziców i nauczycieli powinna uwzględniać:
" organizację środowiska zewnętrznego  uporządkowane otoczenie;
" modelowanie pozytywnego zachowania przez chwalenie dziecka
w sytuacjach respektowania przez nie reguł dotyczących szczególnie
zachowań społecznych oraz właściwego, konsekwentnego reagowania
w sytuacjach naruszenia przez nie reguł;
" zapewnienie dziecku przestrzeni i czasu do pracy i zabawy;
" treningi umiejętności społecznych w zakresie współdziałania
i pozytywnych kontaktów z innymi;
" zapewnienie dziecku warunków do odrabiania prac domowych.
Przed każdym pedagogiem stoją też dodatkowe zadania które:
" umożliwią dziecku rozwinięcie zdolności poznawczych wykorzystując
jego mocne strony i preferowane style uczenia się;
" pomogą mu dorównać kolegom w opanowaniu podstawowych
umiejętności, czego skutkiem jest wzrost poczucia własnej wartości;
" rozwiną u dziecka szacunek do siebie;
" pozwolą uniknąć poczucia niezadowolenia i słabej motywacji;
" zaspokoją jego potrzeby bez narażania innych dzieci na negatywne
doświadczenia;
" umożliwią mu zintegrowanie z klasą, zminimalizują też sytuacje,
w których dziecko z ADHD jest przyczyną chaosu szkodliwego dla
innych dzieci.
Zadania te, aby były możliwe do spełnienia trzeba nauczyć się: usuwać
powody niechęci dzieci do uczestniczenia w zajęciach, chętnie wysłuchiwać co
ma dziecko do powiedzenia i wyrażać chęć dialogu, być gotowym do
wielokrotnych powtórzeń podawanych informacji bez oznak zniecierpliwienia,
mieć świadomość różnic indywidualnych.
Wspieranie i wspomaganie rozwoju dziecka z ADHD niesie więc ze sobą
pewne konieczności, jednak niezależnie od podjętych sposobów działania muszą
one zawsze uwzględniać społeczny i osobisty kontekst problemów dziecka oraz
ich wpływ na dalszy rozwój jego osobowości. Zajmując się problemami dziecka
zajmujemy się zawsze wszystkimi sferami rozwoju stanowiącymi nierozerwalną
całość. Istotne jest więc, by dawać mu szansę wyborów i pozostawić autonomię
decyzji tworząc równocześnie kontekst sprzyjający rozwojowi.
3
Wnioski
Na ADHD nie ma jeszcze lekarstwa, ale wiadomo jak kontrolować ten
syndrom i skutecznie radzić sobie z trwałym, uciążliwym dla osób nim
dotkniętych i ich otoczenia zaburzeniem. Pomoc, wykorzystującą środki
farmakologiczne musi być uzupełniana pomocą psychologiczną i pedagogiczną
przeznaczoną nie tylko dla dziecka, lecz dla rodziców i nauczycieli. Powinna
ona obejmować naukę skuteczniejszych metod radzenia sobie z problemami
dzieci cierpiących na ten syndrom.
Celem podejmowanych zabiegów jest wspomaganie dziecka pozwalające
mu doświadczać poczucie własnej wartości.
Bibliografia:
- Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M. (1999) - Nadpobudliwość
psychoruchowa u dzieci. Lublin Wyd. BiFolium;
- Elliott J., Place M.  Dzieci i młodzież w kłopocie. Poradnik nie tylko dla
psychologów. WSIP Warszawa 2000;
- Lipowska A.  Teutsch  Rodzina a przemoc. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1995;
- Martin E. P. Seligman  Optymistyczne dziecko. Media Rodzina, Poznań 1997.
4