2011-09-27
struktura Komórka prokariotyczna Komórka eukariotyczna Komórka eukariotyczna
roślinna zwierzęca
Jądro kom. -/nukleoid
Ćwiczenie 3 + +
Błona kom. + + +
Budowa komórek Eucaryota
Ściana kom. + + -
cytoplazma + + +
chloroplasty -/chromatofory + -
Retikulum - + +
endoplazmatyczne
wakuole - + -/wodniczki
rybosomy + + +
Aparat Golgiego - + +
lizosomy - + +
miotchondium -/mezosom + +
Wici, rzęski +/wiele +/rzadko +/rzadko
Komórka prokariotyczna Komórka eukariotyczna
Prosta struktura aparatu jądrowego w formie Występuje jądro otoczone podwójną błoną, Jadro komórkowe
nukleoidu/genoforu nie otoczonego błoną; zawierające (zwykle liczne) chromosomy;
Struktura chromosomu- kolista (mogą Struktura chromosomu złożona ; DNA związane z
dodatkowo występować plazmidy o DNA białkami histonowymi (nukleosomy);
liniowym, kolistym) jest stosunkowo prosta, DNA �� Jest to najbardziej charakterystyczny element komórki
związane z białkami histonopodbnymi;
eukariotycznej;
Organizmy haploidalne, mejoza i mitoza nie Organizmy diploidalne; podział komórki wymaga
�� W większości komórkach występuje jedno jądro komórkowe, ale są
występują; mitozy i mejozy;
i takie, w których występuje więcej  wówczas mówi się o
Ściana komórkowa występuje u większości Ściana komórkowa jeśli występuje zawiera
komórczakach;
przedstawicieli; u większości bakterii zawiera składniki strukturalne w postaci celulozy lub
mureinę; u archeonów występuje pseudomureina; chityny, nigdy nie zawiera mureiny; �� Składniki chemiczne jadra komórkowego:
dodatkowo zbudowana z polisacharydów, białek i
SKA
ADNIKI
glikoproteidów;
Nie występują mitochondria , plastydy, siateczka Występują mitochondria, u organizmów
LIPIDY BIAA
KA DNA, RNA WODA
endoplazmatyczna, aparat Golgiego, brak fotosyntetyzujacych także chloroplasty, Obecność
lizosomów; natomiast są kolejno: mezosomy, gładkiej i szorstkiej siateczki endoplazmatycznej,
chromatofory; obecność aparatu Golgiego; obecne lizosomy; OTOCZKA OTOCZKA ZASADY
J
DROWA J
DROWA AZOTOWE
Komórki zawierają rybosomy 70S; Dwa typy rybosomów: 70S (organellowe ) i 80S
ENZYMY CUKRY -
(cytoplazmatyczne);
CHROMATYNA PENTOZY
U bakterii ruchliwych najczęściej występują Mogą występować wici o złożonej strukturze;
DEOKSYRYBOZA
rzęski o budowie odmiennej niż u eukariotów;
RYBOZA
Jądro komórkowe Jąderko
�� Składa się z otoczki jądrowej (1), �� Jąderko stanowi nieobłoniony twór, zbudowany z RNA i białek. W jąderku
kariolimfy (4), chromatyny (6) oraz powstają podjednostki rybosomów;
4
1
jąderka (3). Otoczka jądrowa składa
�� Kariolimfa wypełnia przestrzenie miedzy strukturami jądra, jest silnie
6
się z dwóch błon plazmatycznych. Jest
uwodniona, a jej podstawowym składnikiem są białka, a wśród nich szereg
3
 poprzebijana otworami  porami
enzymów związanych z funkcjami jądra;
jądrowymi (2), dzięki którym
możliwa jest wymiana substancji
pomiędzy jądrem a cytoplazmą.
Zewnętrzna błona jądrowa przechodzi
5
w błony siateczki śródplazmatycznej
szorstkiej (5) pokrytej rybosomami
2
(7). Wnętrze jądra wypełnia kariolimfa
 sok jądrowy. Tworzy ona płynne
7
środowisko, w którym zanurzona jest
chromatyna (6)
1
2011-09-27
Organizacja materiału genetycznego
Postacie chromatyny
�� Chromatyna przechodzi zmiany strukturalne podczas cyklu
�� Badania przy użyciu mikroskopu
życiowego komórki;
elektronowego wykazały, że nici
chromatynowe zbudowane są z kwasu �� Najwyższy stopień kondensacji chromatyny występuje w
deoksyrybonukleinowego  DNA (1)
chromosomach pojawiających się podczas podziału jądra;
 nawiniętego na specjalne białka
�� W jądrze interfazowym (nie dzielącym się lub miedzy
histonowe (2). Połączenie 8 cząsteczek
podziałami) w zależności od stopnia kondensacji wyróżnia się
histonów tworzy rdzeń, na który nawija się
chromatynę luz
ną, aktywną w procesie syntezy RNA
odcinek DNA. W ten sposób powstaje
(transkrypcji)  euchromatynę (1), oraz chromatynę
nukleosom (8) czyli podstawowa jednostka
skondensowaną, zbitą, nieaktywną transkrypcyjnie 
fibryli chromatynowej (3). Następnie każda
heterochromatynę (2).
fibryla zwija się ciasno tworząc solenoid (4),
czyli nić chromatynową. Długa i cienka nić
tworzy pofałdowane pętle ułożone jedna
przy drugiej, czyli domeny (5). Poprzez
spiralizację chromatyny powstają
chromosomy (7).
Procesy zachodzące w jądrze
Budowa chromosomu
komórkowym
�� Pojedynczy chromosom składa się z
ramion rozdzielonych przewężeniem
�� Replikacja DNA  podwojenie DNA, tuż przed podziałem
pierwotnym (centromerem)  jest to
odcinek pozbawiony DNA, zawiadujący komórki;
ruchem chromosomu. W niektórych
�� Transkrypcja  przepisanie informacji genetycznej z DNA
chromosomach występuje także
na RNA;
przewężenie wtórne (określane jako
�� Procesy potranskrypcyjne związane z dojrzewaniem RNA;
region jąderkotwórczy). Dystalny
fragment chromosomu poza
przewężeniem wtórnym to tzw. trabant
(satelita). Widoczny jest także podział
podłużny chromosomu na dwie połówki 
chromatydy.
Mitochondria
Rola jądra komórkowego
ROLA
�� Są to organella występujące u wszystkich Eucaryota (z wyjątkiem
erytrocytów ssaków);
ZAWIERA SUBSTANCJ
JEST REGULATOREM
DZIEDZICZON
W POSTACI FUNKCJI KOMÓRKI �� Zalicza się je do struktur błoniastych  otoczone są podwójną błoną
DNA W CHROMOSOMACH
lipidowo  białkową. Błona zewnętrzna jest gładka i dość łatwo
przepuszczalna, natomiast wewnętrzna jest trudno przepuszczalna i
CENTRALA INFORMACJI REPLIKACJA TRANSKRYPCJA
tworzy do wnętrza mitochondrium głębokie, prostopadłe wpuklenia,
GENETYCZNEJ DLA DNA INFORMACJI
KOMÓRKI LUB CAA
EGO
inaczej grzebienie;
ORGANIZMU ZAWIERAJ
CA:
�� Pomiędzy błonami znajduje się niewielka strefa, którą nazywa się
przestrzenią perymitochondrialną;
PROGRAM DLA DANEJ
PRZEKAZYWANIE
KOMÓRKI �� Wnętrze mitochondium wypełnia jednorodna macierz, w której
INFORMACJI:
CZY ORGANIZMU
znajdują się cząstki mitochondrialnego DNA, RNA, enzymy,
PROGRAM DLA POTOMSTWA
rybosomy;
KOMÓRKOM DO CYTOPLAZMY
POTOMNYM DROG
W BIOSYNTEZIE
PODZIAA
U J
DRA BIAA
EK
KOMÓRKOWEGO
2
2011-09-27
Budowa mitochondrium
Mitochondria
�� Są organellami półautonomicznymi, zawierającymi własny,
mitochondrialny DNA w formie podwójnej helisy nie związanej z
białkami, przypominającej nukleoid prokariotyczny. Nukleoid ten
znajduje się w macierzy mitochondrialnej, w której zawarte są
rybosomy typu 70 S oraz enzymy. Informacja genetyczna zawarta w
mitochondrialnym DNA pozwala jednak na syntezę tylko niewielkiej
części białek znajdujących się w mitochondriach;
�� Podobieństwo mitochondriów do komórek prokariotycznych
(nukleoid, rybosomy 70S, podwójna błona jak u bakterii
gramujemnych) stanowi podstawę hipotezy o pochodzeniu tych
organelli od jednokomórkowych organizmów prokariotycznych, które
w zamierzchłych ewolucyjnie czasach wniknęły jako symbionty do
komórek eukariotycznych i na tyle uzależniły się od swego partnera, że
utraciły zdolność do samodzielnego życia i stały się jego integralnym
składnikiem;
Mitochondria
Mitochondria  fabryki energii
�� Mitochondria są zazwyczaj pod względem kształtu i wymiaru podobne do
Mitochondria dostarczają energii użytecznej biologicznie w postaci ATP.
bakterii, aczkolwiek ich właściwości mogą się różnić w zależności od tylu
komórki. Są niezwykle ruchliwymi organellami, stale zmieniają kształt i
ATP (adenozynotrifosforan) nazywany jest uniwersalnym akumulatorem i
położenie. Występują w dużej ilości i mogą tworzyć długie łańcuchy
przenośnikiem energii, głównym jego z
ródłem jest proces oddychania
związane z mikrotubulami cytoszkieletu. W niektórych komórkach
wewnątrzkomórkowego, polegającego na utlenianiu związków
komórkach pozostają jednak nieruchome, np. w komórce mięśnia
organicznych w następującej kolejności: węglowodany, tłuszcze i białka.
sercowego mitochondria przylegają do aparatu kurczliwego, natomiast w
Najwydatniejsze - tlenowe etapy tego procesu zachodzą właśnie w
plemniku ciasno oplatają ruchomą witkę.
mitochondriach
ATP
MITOCHONDRIA
Siateczka śródplazmatyczna (ER) Retikulum endoplazmatyczne - rodzaje
�� ER (endoplasmic reticulum) jest najlepiej rozwiniętym Z uwagi na charakter błon ER wyróżnia się:
systemem błonowym w komórce eukariotycznej. Struktura ta �� Siateczkę śródplazmatyczną gładką  retikulum
jest bardzo powszechna u Eucaryota (z wyjątkiem erytrocytów endoplazmatyczne agranularne, w skrócie SER. Na jej błonach
ssaków). W komórkach Procaryota ER nie występuje; nie występują rybosomy;
�� Stanowi układ spłaszczonych błon, tworzących kanaliki,
�� Siateczkę śródplazmatyczną szorstką  retikulum
cysterny i pęcherzyki. Ma połączenie z błoną jądrową i błoną
endoplazmatyczne granularne, w skrócie RER. Na błonach tej
cytoplazmatyczną.
siateczki występują ziarnistości. Są to przytwierdzone do
powierzchni błony liczne rybosomy.
3
2011-09-27
ER szorstkie (granularne)
ER gładkie (agranularne)
�� Na powierzchni zewnętrznych błon nie występują rybosomy. Jej
�� Na zewnętrznych powierzchniach błon ER zlokalizowane są
główną funkcją jest synteza lipidów. SER jest szczególnie
rybosomy. Jej główną funkcją jest synteza białek
rozwinięta w komórkach specjalizujących się w syntezie
przeznaczonych na  eksport , stąd też licznie występuje m.in. w:
niebiałkowych składników organicznych.
�� komórkach nabłonka gruczołowego trzustki (wydzielają enzymy
trawienne);
�� neuronach bez- i kręgowców (o dużej ilości białek
przenośnikowych);
�� komórkach kościotwórczych (wydzielają enzymy pomagające
przy rekonstrukcji i przebudowie kości);
RYBOSOMY
BA
ONY ER
Aparat Golgiego
Funkcje Aparatu Golgiego
�� Jest to system błon złożony z płaskich cystern, rurek i �� Modyfikacja i sortowanie białek, zwłaszcza przyłączanie do
pęcherzyków, blisko związany z siateczką śródplazmatyczną, nich reszt cukrowych;
stanowiący jakby jej przedłużenie pod względem pochodzenia i
�� Synteza niektórych cukrów;
funkcji;
�� udział w procesach wydzielniczych komórki;
�� Strukturą podstawową aparatu Golgiego jest diktiosom  stos
�� transport wydzielin w kierunku błony komórkowej;
płaskich woreczków (cystern - 1). Na brzegach cystern tworzą się
liczne rozdęcia, które odłączają się następnie w postaci kulistych
pęcherzyków  2 .
1
DIKTIOSOM
2
Aparat Golgiego nie występuje u Procayrota.
Najlepiej rozwinięty jest natomiast w komórkach wydzielniczych
Lizosomy Plastydy
�� Organelle otoczone podwójną
�� Są to otoczone pojedynczą błoną biologiczną pęcherzyki,
błoną plazmatyczną,
powszechne tylko u Eucaryota;
występujące tylko u roślin oraz
�� Zawierają enzymy hydrolityczne, które prowadzą kontrolowane
protistów roślinopodobnych;
wewnątrzkomórkowe trawienie zarówno materiału
�� Plastydy rozwijają się z
zewnątrzkomórkowego jak i zużytych organelli;
proplastydów  jednego rodzaju
�� Enzymy te są optymalnie aktywne w środowisku kwaśnym
struktur wyjściowych, a niekiedy
utrzymywanym w lizosomach, dzięki czemu nawet gdyby nastąpił
mogą się przekształcać z jednego
jakiś przeciek, zależność enzymów od dużego zakwaszenia chroni
rodzaju w inny;
zawartość komórki przed strawieniem;
�� Protoplastydy posiadają słabo
wykształconą lub
niewykształconą strukturę
wewnętrzną. Występują w
komórkach embrionalnych i
ENZYMY HYDROLITYCZNE
merystematycznych;
4
2011-09-27
Plastydy dzielimy na:
�� Bezbarwne, wytwarzane bez udziału światła, aktywne podczas procesów metabolicznych:
- leukoplasty, których główną funkcją jest przechowywanie materiałów zapasowych,
do których zaliczają się:
Nie wszystkie komórki bez jądra komórkowego to
* lipidoplasty, olejoplasty, elajoplasty (magazynujące tłuszcze)
* amyloplasty (magazynujące węglowodany  w postaci ziaren skrobi,
komórki prokariotyczne -> erytrocyty tracą jądro
uczestniczące w zjawisku geotropizmu statolity)
podczas dojrzewania, przez co NIE STAJ
SI

* proteoplasty, proteinoplasty (magazynujące białka  w postaci ziaren
aleuronowych)
komórkami prokariotycznymi.
- etioplasty, powstają z proplastów w etiolacji zawieraja protochlorofil
�� Barwne wytwarzane z udziałem światła:
- aktywne w procesie fotosyntezy i innych procesach metabolicznych:
* chloroplasty oraz inne różnobarwne aktywne chromatofory, występujące w
niektórych glonach, mające za zadanie produkowanie glukozy z wykorzystaniem energii
świetlnej (fotosynteza)
- nieaktywne podczas fotosyntezy i innych procesów metabolicznych
* chromoplasty  zawierające barwnik czerwony karoten lub żółty ksantofil, czyli
barwniki nadające barwę kwiatom, owocom, a czasem również korzeniom (np. marchwi);
5