Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
Jedność między ludz
mi wypływa z zamysłu Boga względem człowieka.
Bóg, stwarzając człowieka z prochu ziemi stworzył go do życia w komunii.
Powołał go do komunii ze sobą samym, ale również do komunii ludzi miedzy
sobą. Pierwszym i najbliższym człowiekowi środowiskiem życia jest rodzina.
To na jej łonie człowiek przychodzi na świat, w niej wzrasta i rozwija się. W
rodzinie powstają najgłębsze więzi małżeńskie, rodzicielskie, braterskie. Tak
jest od samego początku historii ludzkości opisanego w Księdze Rodzaju.
Prawdę tę odsłania Biblia.
1.1. Rodzina w Pięcioksięgu
Pan Bóg stwarzając człowieka powiedział: Nie jest dobrze,
by człowiek był sam. Uczynię mu pomoc podobną do niego. (Rdz 2, 18.). Te
zacytowane słowa odnoszące się do genezy człowieka ukazują troskę Boga o
swoje stworzenie. Ta troska jest wyrazem Jego miłości, bo, jak powie św. Jan,
Bóg jest Miłością (1J 8b). W momencie stworzenia kobiety samotność
pierwszego człowieka  mężczyzny, Adama Bóg przemienia w bycie we dwoje.
Bóg pogrążając Adama w głębokim śnie swoją inicjatywą i mocą stwórczą
ludzką pierwotną samotność czyni byciem we dwoje i byciem w jedności i do
jedności. Bóg czyni człowieka mężczyzną i niewiastą1.
1
Por. Jan Paweł II Mężczyzną i niewiastą stworzył ich, Watykan 1986, s. 33.
1
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
W Pieśni o stworzeniu człowieka, w Księdze Rodzaju, ukazana została
właśnie ta pierwotna jedność. Do niej odwołuje się Pan Jezus w trakcie swojej
rozmowy z faryzeuszami: Czy nie czytaliście, że na początku Stwórca stworzył
ich mężczyzną i kobietą (Rdz 1, 27). Tę pierwotną jedność bardzo wyraz
nie
ukazuje pierwszy opis stworzenia człowieka, który biblistyka przypisuje tradycji
kapłańskiej (VI w. przed Chr.). W opisie tym Bóg stwarza człowieka mężczyzną
i kobietą na obraz Boży2, wyrażenie to podkreśla właśnie tę pierwotną jedność, o
której przypomina Chrystus. Tak, więc rodzaj ludzki od początku swego
istnienia jest stworzony do życia w jedności, życia w communio.
Najdoskonalszą więzią jedności jest miłość i tego jedynie wymaga od
ludzi Bóg. Tę prawdę przyszedł przypomnieć i z mocą ogłosić nam Syn Boży
Jezus Chrystus, Jego czyny i całe dzieło zbawcze świadczą o Jego miłości do
ludzi a za najważniejsze przykazanie Jezus uznał właśnie przykazanie miłości
Boga i bliz
niego3. Bóg, zatem powołując ludzi do małżeństwa, zapragnął ich
dobra i szczęścia. Pragnie, aby w ten sposób w rodzinie ludzie odnajdywali
dobro zarówno dla samych siebie jak i dla całego rodzaju ludzkiego4.
W drugim opisie stworzenia człowieka przypisywanym tradycji
jahwistycznej (X w przed Chr.), pierwszy człowiek - Adam na widok niewiasty
stworzonej przez Boga powiedział:  Ta wreszcie jest kością
z moich kości i ciałem z mego ciała. Będzie się zwała kobietą, bo
z mężczyzny została wzięta (Rdz 2, 23b). Od początku, relacje między
mężczyzną a kobietą były przewidziane przez Pana Boga jako bardzo głębokie i
ścisłe więzi. Te więzi, relacje mężczyzna - kobieta opierają się na związku
cielesnym. Jedność ta jest tak głęboka, ponieważ, jak ukazują opis stworzenia
kobiety Bóg stworzył ją z ciała Adama. Gra słów w jęz. Hebrajskim.
Oryginalnym jez. księgo Rodzaju. is  maż, issa  kobieta o wiele lepiej ukazują
tę bliskość mężczyzny i kobiety.
2
Rdz 1, 27.
3
Por. Mt 22, 34 - 40.
4
Por. A. J. Sobczyk, Rekolekcje ze Święta Rodziną dla rodzin, Pelplin 2009, s. 31.
2
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
Słowa, które są zapisane w Księdze Rodzaju na zakończenie opisu
uformowania kobiety z żebra Adama mogą być odczytywane jako ustanowienie
małżeństwa monogamicznego. Mogą być one również odczytywane jako Boży
nakaz odnoszący się do postępowania w taki właśnie sposób to jest do łączenia
się ludzi w pary w monogamicznym małżeństwie. Nawiązują one do
pochodzenia kobiety stworzonej z ciała mężczyzny. Skoro jest ona niejako
częścią ciała mężczyzny, bo z jego ciała została uformowana, mężczyzna dąży
do ponownego połączenia się z kobietą, aby połączyć się z tym, co zostało mu
odjęte. Dlatego połączenie mężczyzny i kobiety jest uzupełnieniem braku w
ciele mężczyzny. Zatem małżeństwo z ustanowienia Bożego niejako pieczęcią
jedności dwojga. Połączeni ze sobą stanowią jedno ciało. Jak podaje tradycja
żydowska to mężczyzna szuka kobiety, aby się z nią połączyć. Kobieta nie
szuka męża, ponieważ to kobieta została utworzona z ciała mężczyzny i z tego
właśnie powodu on stara się ją odnalez
ć 5.
Po grzechu pierworodnym dalsze dzieje ludzkości pomimo
najróżniejszych wydarzeń i osłabieniu relacji człowieka z Bogiem realizują się
w rodzinie. Pierwotna jedność człowieka z Bogiem przez grzech została
naruszona. Człowiek został wygnany z Raju, stanu pierwotnej szczęśliwości.
Jednak jedność dwojga: mężczyzny i kobiety nadal jest z
ródłem życia i Bożego
błogosławieństwa. Pismo Święte od pierwszych stron przekazuje tę prawdę w
lakonicznych i jasnych słowach: Adam współżył ze swoją żona Ewą. Ona
poczęła i urodziła Kaina. Rzekła, więc:  Otrzymałam mężczyznę od PANA
(Rdz 4, 1). Narodziny nowego człowieka są przyjęte przez Ewę jako dar od
samego Boga. Dziecko przychodzi na świat w rodzinie. Rodzina, zatem od
początku zajmuje niezwykle ważne miejsce dla narodzin, rozwoju i życia
każdego człowieka. W ten sposób jest ona miejscem szczególnego Bożego
błogosławieństwa. Oto dzieci są darem PANA a owoc łona zapłatą (Ps. 127, 3),
5
Por. D. Lifschitz, Mężczyzna i kobieta Haggada do rozdziału drugiego Księgi
Rodzaju, Kraków - Warszawa 2009, s. 91.
3
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
poucza Psalm. Jest zatem z ustanowienia, samego Boga zjednoczenie
mężczyzny i kobiety związkiem życiodajnym, w którym człowiek może
wzrastać w miłości i odnalez
ć szczęście6.
Dzieje ludzkości opisane w Pięcioksięgu wciąż przebiegają w rodzinie.
miejscu szczególnej jedności. Kolejne fragmenty Biblii, które o tym mówią to
opowiadania o potomkach Kaina: Kain współżył ze swoja żoną, a ona poczęła i
urodziła Henoha (Rdz 4, 17). Lemek wziął sobie dwie żony. Jedna nazywała się
Ada a droga Silla (Rdz 4, 19). Jest to pierwsza wzmianka w Biblii o
przekroczeniu monogamiczności7.
Następne opowiadania o wybranych potomkach Adama i Seta również
zawierają zapisy odnoszące się do ich życia rodzinnego: Adam znów współżył ze
swoją żoną i urodziła mu syna. (Rdz 4, 25a). Setowi również urodził się syn,
którego nazwał imieniem Enosz. (Rdz 4, 26a). Adam żył jeszcze osiemset lat i
miał synów i córki. (Rdz 5, 4). Set żył jeszcze osiemset siedem lat i miał synów i
córki. (Rdz 5, 7). I dalej: Mojżesz zgodził się zamieszkać u tego człowieka, a on
dał mu za żonę swoją córkę Seforę. Urodziła ona syna, któremu nadał imię
Gerszom, gdyż rzekł:  Byłem wygnańcem w obcej ziemi (Wj 2, 21-22).
Wszystkie te teksty ukazują naturalną predyspozycję człowieka do życia i
rozwijania się w rodzinie. Należy więc jasno i zdecydowanie powiedzieć, że
rodzina jest niezbędna do istnienia ludzkości i prawidłowego, zgodnego z wolą
Bożą, rozwoju człowieka. Od samego początku istnienia ludzkości jest ona
według zamysłu Bożego bardzo ważna i jest zamierzona przez Boga w akcie
stwórczym. Rodzina zabezpiecza człowieka przed samotnością. Jest miejscem
Bożego błogosławieństwa i bliskości ludzi między sobą. To w rodzinie powstaje
cała gama odniesień międzyosobowych: oblubieńczość, relacje ojcostwo 
macierzyństwo, synostwo, braterstwo8. To w rodzinie człowiek odnajduje
6
Syr 26, 1-4.
7
Por. R. Cantalamessa, Porywające piękno małżeństwa i rodziny według Biblii, w:
Sprawy Rodziny, Nr 86/2/2009, s. 50.
8
Por. FC, 3; FC. 24
4
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
najgłębsze więzi wypływające z potrzeby jego serca, dawania miłości i
przyjmowania jej. Z tej miłości powstaje nowe życie. Rodzina jest wzorem i
modelem jedności. Rodzina jest ponadto jedynym miejscem pozwalającym na
oddanie siebie drugiej osobie. I choć relacje w rodzinie mogą być również
przyczyną głębokich cierpień i zranień, to jednak w niej mężczyzna i kobieta
przyjmują wewnętrzną wspólnotę życia i miłości9.
W dziejach ludzkości opisanych w Starym Testamencie możemy
odnalez
ć niejako dwa modele życia rodzinnego. Pierwszy jest modelem
przypominającym strukturę mini państwa, gdzie głową pod względem
ekonomicznym i prawnym jest ojciec. Jest to model patriarchalny. I pomimo, że
opisane w Biblii dzieje patriarchów, a następnie królów Judy i Izraela ukazują,
że mieli oni dzieci z wieloma kobietami, to jednak normą było małżeństwo
monogamiczne10
Drugi model wyłania się w okresie, gdy naród zmienia tryb życia z
koczowniczego na miejski, osiadły. Pojawiają się instytucje, państwo,
sędziowie, król. Władza ojcowska zostaje osłabiona. Z czasem w strukturze
rodzinnej zachodzą pewne zmiany, które są związane ze zmianą trybu życia.
Struktura patriarchalna zaczyna ustępować strukturom społecznym. Jednak
nienaruszony zostaje schemat  ojcowskiego domu lub namiotu , który
przechodzi z ojca na syna na drodze pierworództwa.
Śledząc dalsze dzieje opisane w Pięcioksięgu, możemy zaobserwować
stopniowe odchodzenie od pierwotnego ideału jedności pomiędzy mężczyzną a
kobietą ustanowionego przez Boga w Raju. Wiąże się to ze zmianą idei leżącej u
samych podstaw małżeństwa w Izraelu. Zmienia się niejako jego cel.
Małżeństwo zaczyna być postrzegane jako sposób przedłużenia istnienia klanu. I
chociaż ideał małżeństwa jako komunii mężczyzny i kobiety nie zostaje
zapomniany, to jednak ustępuje miejsca takim wartościom jak trwanie klanu i
9
Por. FC 11.
10
Por. Cantalamessa R, Porywające piękno małżeństwa i rodziny według Biblii, w: dz.
cyt., s. 50.
5
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
posiadanie potomstwa. Ten fakt unaocznia pozycja kobiety. Od bycia
towarzyszką mężczyzny do obdarzoną równą godnością bywa postrzegana jako
podporządkowana wobec niego11.
W modelu patriarchalnym ojciec decydował o wszystkich sprawach
rodziny. Był on na pierwszym miejscu w rodzinie, stał na straży jej jedności. W
sprawach religijnych był niekiedy kapłanem jako odpowiedzialny za duchowość
i kult wobec Boga, czego dowód daje Hiob: Kiedy dobiegły końca dni
ucztowania, Hiob wezwał ich, aby dokonać obrzędu oczyszczenia
( Hi 1,5 ). Do rodziny w modelu patriarchalnym, nalezą ojciec, matka dzieci,
ale również służący, najemnicy, niewolnicy, przybysze, ludzie niekoniecznie
pochodzący z tego samego rodu. Struktura ta opiera się dziedzicznie na
pierworództwie i w tym sensie rodzina stanowi najmniejszą jednostkę
społeczną. Pozycja ojca jako głowy rodziny była bardzo mocna. Rozproszone
rodziny podtrzymywały ze sobą więzi i stanowiły ród podporządkowany
jednemu przywódcy. Księga Liczb opisuje jak na polecenie JAHWE Mojżesz
dokonuje wykazu mispehot, tj,  domów ojcowskich 12.
Po rodzinie następnym stopniem struktury społecznej w Izraelu jest
pokolenie np.: pokolenie Judy, pokolenie Beniamina, pokolenia Pochodzą od
legalnych synów Jakuba i jest ich dwanaście13.
Bóg na pustyni Synaj z tych rodzin, rodów i pokoleń wyprowadzonych z
niewoli egipskiej ukształtuje poprzez przymierze jeden święty, naród wybrany.
Przymierze pomiędzy Bogiem a Izraelem, to akt religijno  polityczny
ustanawiający teokrację tzn. rządy Boga nad całym wybranym narodem14.
W Pięcioksięgu również możemy zapoznać się ze zwyczajami
panującymi w tamtych czasach w rodzinach semickich. I tak, Abraham z troski
11
Tamże, s. 51.
12
Por. Lb 1,2.
13
Por. Święta Rodzina w Biblii, red. Calduch  Benages Nuria, w: Żyć dla Świętej
Rodziny, Materiały Formacyjne Polskiej Prowincji Misjonarzy Świętej Rodziny (8.2006), red.
A. Bajorski, Ciechocinek 2006, s. 13.
14
Por. M. Peter, Dzieje Izraela, Poznań 1996, s. 31.
6
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
o żonę dla swego syna Izaaka, posyła zarządcę swego mienia Eliezera do swoich
krewnych w miejscowości w Charan w celu, znalezienia dla niego żony.
Posłannik znajduje Rebekę, doskonałą kandydatkę i jednocześnie kuzynkę
Izaaka. Dziewczyna zaprasza go do swego domu. Rozpoczynają się pertraktacje
związane z zaślubinami. Eliezar prowadzi je z ojcem przyszłej żony, Betuelem i
jej bratem Labanem. Jej matka nie ma tu nic do powiedzenia. Ostateczna
decyzję podejmuje jednak dziewczyna. To wydarzenie odsłania z jednej strony
rolę głowy rodziny i jego pozycję, choć w tym wypadku przy całej swej władzy
ani ojciec, ani brat nie mogli wydać Rebeki za mąż bez jej zgody. Po drugie
ukazuje, że Abraham szuka żony dla swego syna jedynie pośród swoich
krewnych15.
Inny przykład stosunków rodzinnych w Pięcioksięgu, to małżeństwo
Jakuba z Leą i Rachelą. W tym wypadku obie są oddane za żony Jakubowi bez
ich zgody16. Jakub podczas pobytu u Labana, swego wuja w Mezopotamii stara
się najpierw o rękę Rachelii. Podczas nocy poślubnej zostaje mu podsunięta
starsza córka Lea. Dopiero po upływie kolejnych lat służby u swego wuja
dostaje ukochaną Rachelę. Małżeństwo z dwiema żonami zostaje póz
niej w
Prawie Mojżeszowym zabronione: Nie wez
miesz za żonę siostry swojej żony, by
współżyć z nią za życia żony, gdyż było by to powodem wrogości (Kpl 18, 8).
Zazwyczaj kobieta po ślubie przechodziła do domu męża. W przypadku
Jakuba zaistniała odwrotna sytuacja, to on wchodzi do wspólnoty rodzinnej
swoich dwóch żon. W języku akkadyiskim na taką ewentualność istniało
określenie małżeństwo errebu.. W takim wypadku ojciec żony adoptował swego
zięcia. W przypadku Jakuba pomiędzy nim a Labanem dochodzi do zawarcia
umowy. Jakub zobowiązuje się do tego, że nie będzie brał oprócz córek Labana
innych żon i obie będzie dobrze traktował: Gdybyś traktował z
le moje córki
gdybyś wziął sobie żony oprócz moich córek, to patrz  nie ma między nami
15
Por. Claus Schedl, Historia Starego Testamentu, t. II, Tuchów 1996, s. 60.
16
Tamże, s. 60.
7
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
nikogo. Bóg niech będzie świadkiem między mną i tobą (Rdz 3, 50). Jednak w
miarę upływu czasu stosunki pomiędzy Jakubem i Labanem zaczynają się psuć,
co doprowadza do ucieczki Jakuba wraz z żonami, dziećmi i dobytkiem do jego
rodzinnego kraju w Kanaanie17.
Jak ważna jest rodzina, która nie może nigdy zniknąć ukazuje prawo
wykupu go el i prawo lewiratu. Jego celem jest zapobiegnięcie zniknięciu
rodziny18.
Zastosowanie prawa wykupu go el zmierza do ochrony fundamentalnej
jedności pnia rodzinnego, jakim jest pokolenie i ma na celu ochronę dóbr
rodzinnych, które nie mogą zostać utracone na rzecz innego pokolenia. Dlatego
w przypadku, kiedy członek jakiegoś pokolenia izraelskiego miał utracić swoją
ojcowiznę, najbliższy krewny zdolny do tego ma obowiązek wykupić ją i
odzyskać. Prawo lewiratu natomiast zachodziło wtedy, gdy członek rodziny
umierał bezpotomnie. W takim przypadku najbliższy brat miał obowiązek
ożenić się z wdową po zmarłym bracie, aby imię zmarłego i jego dobra
materialne zostały zachowane dla potomków przychodzących na świat w tym
małżeństwie. Pierworodny syn był głównym spadkobiercą dóbr ojcowskich,
Dlatego tak ważne były prawa pierworództwa w rodzinie izraelskiej 19.
W Pięcioksięgu odnajdujemy również opowiadanie o Judzie i Tamar (Rdz
38, 1-30), które obrazuje, na czym polegało prawo lewiratu. W języku łacińskim
levir znaczy szwagier. Juda ożenił swojego syna Era z Tamar. Niestety umiera
on bezdzietnie. Obowiązek wzbudzenia potomka spada według prawa
mojżeszowego na Onana, jego brata. Jednak on dopuszcza się nadużycia
względem żony powstrzymując naturalne poczęcie. Bóg karze go za ten czyn
śmiercią. Mimo to prawo, lewiratu na tym się nie kończy następnym był Szela,
młodszy jego brat. Juda jednak oświadcza, że Szela jest zbyt młody i odesłał
Tamar do rodzinnego domu. Obowiązek względem Tamar nie został
17
Por. C. Schedl, Historia Starego Testamentu, t. II, dz. cyt., s. 66.
18
Por. Tamże, s. 13.
19
Por. Tamże, s. 14.
8
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
wypełniony. Ona jednak uciekła się do podstępu, udaje siedzącą przy drodze
nierządnice, aby podstępnie doprowadzić do współżycia z teściem i zajścia w
ciąże. Z tego współżycia urodziły się bliz
nięta Peres i Zerach. Zostają oni
następnie uznani za synów Judy nie zaś Ery.
Postępowanie Tamar nie zostało jednak potępione, ponieważ to właśnie
wypełnienie prawa i pragnienie potomstwa były motywem jej postępowania, a
nie chęć rozkoszy cielesnych20.
Prawo dotyczące małżeństw lewirackich zostało następnie
skodyfikowane:  Jeśli bracia mieszkają razem, a jeden z nich umrze i nie
pozostawi syna, to żona zmarłego nie może wyjść za mąż za kogoś spoza
rodziny, lecz jej szwagier, ma przyjść do niej, wziąć ją za żonę i w ten sposób
wypełnić wobec niej obowiązek szwagra (Pwt 25, 5-10). To prawo uzmysławia
troskę Boga o rodzinę i podkreśla jej jedność i jej znaczenie. Miało ono ją
chronić przed wymarciem i utratą posiadłości. Obowiązkiem brata było poślubić
szwagierkę nawet, gdyby już był żonaty21.
Trzeba podkreślić, iż pomimo że opisana w Pięcioksięgu jedność rodziny
chroniona, przez prawa, przepisy i zwyczaje życia. To jednak zasadnicze
znaczenie miała przede wszystkim jedność narodu wybranego z Bogiem i to w
obrębie własnego narodu. Dlatego też Izraelici niechętnie łączyli się z innymi
narodami. Poznanie Boga i pełnienie Jego przykazań było w narodzie izraelskim
najistotniejsze. W mniejszej jednak skali jedność Boga z narodem realizowała
się na łonie rodziny izraelskiej to właśnie ona była w praktyce zabezpieczeniem
przymierza Boga z narodem. Rodzina była fundamentem, na którym Bóg oparł
swoje przymierze z Izraelem. W Starym Testamencie momentem
kulminacyjnym przymierza Boga z ludz
mi jest nadanie Dekalogu22. Dokonało
20
Por. Tamże, s. 71-72.
21
Por. Komentarz do Księgi Powtórzonego Prawa w: Pismo Święte Starego i Nowego
Testamentu, Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem, Częstochowa 2008,
s. 378.
22
Wj 20, 1- 21; Pwt 5.
9
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
się zdarzenie niesłychanej wagi nie tylko dla narodu izraelskiego, ale dla całej
wierzącej ludzkości23.
Rodzina, zatem od samego początku istnienia człowieka na ziemi jest
otoczona przez Boga szczególną opieką. Jest miejscem jedności między ludz
mi.
Najbardziej głębokie pragnienia, uczucia i dążenia biorą w rodzinie swój
początek i w niej odnajdują spełnienie.
1. 2. Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej Starego
Testamentu
Tradycją sapiencjalną Starego Testamentu zwykło się nazywać pouczenia
zawarte w Księgach Przysłów, Hioba, Syracydesa, Koheleta, Mądrości Syracha
oraz w Psalmach. Według nauki mędrców rodzina pełniła funkcję religijną,
wychowawcza i społeczno - ekonomiczną24.
Rodzina izraelska była zorganizowana na sposób patriarchalny
i w jej skład wchodzili ludzie złączeni ze sobą więzami krwi tj. ojciec, jego
małżonka i jednocześnie matka jego dzieci, niezamężni synowie, synowie
żonaci wraz z ich żonami, córki oraz inni ludzie złączeni ze sobą więzami
wspólnego zamieszkiwania, słudzy, przybysze, wygnańcy, sieroty, wdowy.
Wszyscy oni zamieszkiwali w jednym domu pod opieką głowy rodziny, jakim
był ojciec25.
W dawnych dziejach historii Izraela ojciec rodziny posiadał
nieograniczoną władzę nad jej członkami. Przykładem tego jest historia Jeftego i
jego córki, opisana w Księdze Sędziów26. Jefte wracając ze zwycięskiej bitwy z
Amonitami składa Bogu pochopny ślub, obiecując, że złoży w całopalnej ofierze
23
Por. M. Peter, Dzieje Izraela, dz. cyt., s. 31.
24
Por. Tamże. s. 42.
25
Por. Tamże, s. 42.
26
Sdz 11, 1- 38.
10
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
tę osobę, która pierwsza wyjdzie z jego domu na spotkanie z nim. Tą osobą
okazuje się jego własna jedyna córka. Jefte z bólem serca dotrzymuje złożonego
Bogu ślubu. Innym przykładem jest przytoczony już wcześniej przypadek Judy i
Tamar. Kiedy Juda dowiaduje się o podstępie Tamar chce ją ukarać śmiercią27.
W Izraelu ojciec był odpowiedzialny za wychowanie zawodowe dziecka,
szczególnie zaś swego syna. Zawód był dziedziczony i przechodził z ojca na
syna. Księga Mądrości Syracha poucza: Wychowuj swego syna i pracuj nad nim,
żebyś nie został zaskoczony jego bezczelnością ( Syr. 30, 13).
Dla matki życie codzienne w rodzinie izraelskiej było bardzo trudne,
ponieważ to na niej spoczywał ciężar ogniska domowego. Do obowiązków
matki należała troska o przynoszenie wody, mielenie ziaren, wyrabianie ciasta,
wypiekanie chleba. Matka przędła, tkała, zbierała drewno, podtrzymywała ogień
w palenisku. Pomiędzy nią a dziećmi były rozwinięte silne więzi uczuciowe28.
Jak bardzo ważną jest praca i oddanie się matki dla rodziny opisują
mędrcy w poemacie o dzielnej niewieście, w którym autor natchniony
identyfikuje idealną małżonkę z doskonałą panią domu (por. Prz 31, 10 -31).
Nieco zaskakujące a jednocześnie bardzo uzasadnione jest położenie
akcentu na talenty i zainteresowania ekonomiczne dobrej żony. Autor ponad
piękność i miłość kobiety przedkłada jej zmysł i talent gospodarczy29.
Jedną z najważniejszych umiejętności kobiety była zdolność zarządzania
domem, zaangażowanie w pracę i robienie interesów. Aspekt ekonomiczny w
rodzinie izraelskiej był bardzo ważny. Narzeczony, jeśli chciał wziąć
dziewczynę za żonę musiał ofiarować jej ojcu pewną sumę pieniędzy tzw.
machar, w zależności od ojcowskich wymagań. Zamiast pieniędzy mogło to być
wykonanie pewnej pracy albo jakaś przysługa. Machar nie był jednak zapłatą za
27
Por. Por. N. Calduch  Benages, Święta Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej
Starego Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny,
dz. cyt., s. 42.
28
Tamże, s. 43- 44.
29
Tamże, s. 45.
11
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
kobietę, lecz raczej rekompensatą dla jej rodziny. Poprzez zapłacenie machar
małżonek uzyskiwał prawo do kobiety30.
W miarę upływu czasu, kiedy tryb życia Izraela stawał się osiadły.
Pojawiały się również zmiany dotyczące obyczajów rodzinnych, m. in
ograniczenie władzy ojcowskiej na rzecz całej społeczności izraelskiej. Ukazuje
to przepis zawarty w Księdze Powtórzonego Prawa31.
W Izraelu rodzina obok narodu i państwa była najważniejszą
podstawą społeczności. Mędrcy żydowscy w swoich pouczeniach kładą
szczególny nacisk na jej integralność i jedność. Widzą rodzinę jako siedzibę
Bożego błogosławieństwa, pobożności i wychowania32.
Dom rodzinny człowieka pobożnego, mądrego i sprawiedliwego był
miejscem szczególnego błogosławieństwa Bożego. Tak na ten temat mówi autor
Księgi Przysłów: W domu bezbożnego mieszka przekleństwo PANA, który
błogosławi tylko domy sprawiedliwych( Prz 3, 33); W domu prawego jest wiele
bogactw (Prz 15, 6a). Dom bezbożnego zostanie zburzony, a namiot prawych
zakwitnie (Prz 14, 11).
To właśnie w rodzinie poprzez przykład rodzice uczyli dzieci bojaz
ni dla
Pana, czyli szczególnego szacunku względem Boga. To właśnie bojaz
ni Boża
30
Por. Tamże, s. 45.
31
 Gdyby ktoś nieposłusznego i krnąbrnego syna, który nie słucha ani ojca, ani matki, a
choć go karcili, to nadal ich nie słucha, wtedy ojciec i matka go pochwycą i zaprowadzą do
starszych miasta, do bramy tej miejscowości, i powiedzą do starszych miasta: Nasz syn jest
nieposłuszny i krnąbrny, nie słucha naszych upomnień, jest rozpustnikiem i pijakiem. Wtedy
wszyscy mieszkańcy miasta będą go kamienować aż umrze. Tak usuniecie zło spośród was, a
cały Izrael, słysząc o tym, zatrwoży się (Pwt 21,18-21). Przepis ten ukazuje osłabienie w
Izraelu władzy ojcowskiej na rzecz władzy starszych miasta, czyli władzy społeczności. I
chociaż Pismo Święte nigdzie nie podaje przykładu, aby ten przepis prawa został zastosowany
chce podkreślić, że szacunek i posłuszeństwo jest podstawą ładu społeczno religijnego.
32
Por. Por. N. Calduch  Benages, Święta Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej
Starego Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny,
dz. cyt., s. 50.
12
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
miała pomagać dzielnie stawić czoła wszystkim próbom życiowym, jakie przed
nimi staną33.
Pośród wszystkich ksiąg Starego Testamentu, księga Mądrości Syracha w
sposób szczególny traktuje o wychowaniu dzieci. To właśnie rodzina stanowi
podstawowe środowisko wychowawcze. Obowiązek wychowania dziecka
spoczywał w Izraelu na obojgu rodzicach. Jego zaś celem było zdobycie przez
dziecko pewnego poziomu życia moralnego oraz mądrości i nabycie
dyscypliny34. W Izraelu rodzina była pierwszą szkołą wychowania. Poprzez
pouczenia mędrców Pan Bóg poucza naród jak należy żyć, wychowywać dzieci,
troszczyć się o dom.
Księgi sapiencjalnej Starego Testamentu akcentują wartość małżeńskiej
wierności, dobrego wychowania dzieci, oraz szacunku dzieci względem
rodziców35.
1. 3. Rodzina z punktu widzenia tekstów prorockich
i psalmów
Starotestamentalni prorocy w swoich słowach rzucali światło na Boży
plan i pierwotny zamysł Stwórcy względem rodziny. Izajasz, Jeremiasz, Ozeasz
ukazują związek mężczyzny z kobietą jako symbol przymierza pomiędzy
Bogiem a Jego ludem Izraelem. W ten sposób uwidaczniają wartości, na
33
Por. Por. N. Calduch  Benages, Święta Rodzina w świetle tradycji sapiencjalnej
Starego Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny,
dz. cyt., s. 50.
34
Por. I. Soler, Wychowanie Jezusa Chrystusa, w:X Kongres Józefologiczny, dz. cyt. s.
34.
35
Por. Cantalamessa R, Porywające piękno małżeństwa i rodziny według Biblii, w: dz.
cyt., s. 51.
13
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
których winna być oparta jedność w rodzinie, tj: wzajemna miłość, wierność,
nierozerwalność.
Starotestamentalni prorocy przywodzili wydarzenia z życia patriarchów,
ojców narodu wybranego, oraz zapowiadali figury Nowego Testamentu i
wydarzenia przyszłe. Spróbujemy spojrzeć na te teksty prorockie z perspektywy
Nowego Testamentu, w którym są oni cytowani. Przypatrzymy się im w
perspektywie wcielenia Jezusa Chrystusa i spróbujemy odnalez
ć obraz osób
wchodzących w skład Świętej Rodziny i wydarzeń z nią związanych.
O tym pouczają miedzy innymi tzw. teksty refleksyjne, które występują w
Ewangelii wg. św. Mateusza pięć razy i są przywołaniem wypowiedzi proroków
Starego Testamentu. W rozdziale pierwszym ewangelii wg. św. Mateusza
czytamy: A wszystko to się stało, aby się spełniło Słowo PANA przekazane przez
proroka:  Oto dziewica pocznie i porodzi Syna, któremu nadadzą imię
Emmanuel (Mt 1, 22-23). Te słowa były skierowane przez proroka Malachiasza
do króla, Judy, Achaza. Odczytując je literalnie nie koniecznie odnajdziemy w
nich odniesienie do Najświętszej Maryi Panny, do której odnosi je św. Mateusz.
Użyte w nim słowo hebrajskie, almah nie oznacza dziewicy, na określenie której
stosuje się słowo, hertulah, lecz młodą kobietę, dziewczynę, pannę, co jednak
nie wyklucza dziewictwa. Dla dociekliwego egzegety nie jest łatwo
zidentyfikować o kogo chodzi, kim jest ta młoda kobieta. A wśród wielu
wyjaśnień można zaproponować żonę króla, być może żonę proroka Izajasza,
albo symbolicznie Syjon lub Jerozolimę. Święty Mateusz nieco zmienia
brzmienie tego proroctwa odnosząc je wprost do narodzin Jezusa Chrystusa.
Pisze: Dlatego PAN sam da wam znak:  Oto panna pocznie i porodzi syna i
nada mu imię Emanuel (Iż 7, 14). To zdanie ewangelista odnosi do wydarzenia
narodzin Jezusa z Najświętszej Maryi Panny. I tak odczytuje je Kościół. Maryja
jest matką, pozostając dziewicą. Dziecię, które się narodzi, to oczekiwany
Mesjasz, Syn Boży. Zaś św. Józef nie będąc fizycznym ojcem swego dziecka
14
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
stanowi archetyp ojcostwa36. Tak wiec słowa proroka, który zapowiada
wydarzenie narodzin Emanuela, należy odczytać jako znak Boga. Bóg z miłości
do swego ludu daje ludziom swego Syna i czyni to w sposób bliski sercu
człowieka, Emanuel przyjdzie na świat w ludzki sposób jako małe dziecko na
łonie rodziny. I właśnie ta rodzina może być odczytana jako wzór dla
wszystkich innych rodzin. Aby odnowić jedność między sobą i ludz
mi. Bóg
posłużył się wydarzeniem bliskim każdemu człowiekowi a mianowicie
narodzinami, dzięki którym rozpoczyna się życie ludzkie.
Zarówno Stary Testament jak i Nowy jest przepełniony odniesieniami
przywodzącymi relacje rodzinne. Bóg jest ojcem jak pouczy nas o tym Jezus
Chrystus a tytuł Syn jest bardzo głębokim i wymownym określeniem Jezusa
Chrystusa. Biblia, zarówno Stary jak i Nowy Testament są przepełnione
obrazami zaczerpniętymi z życia rodzinnego i do życia rodzinnego się
odnoszącymi. Bóg tymi obrazami przemawia do człowieka.
Odczytując Ewangelię wg. św. A
ukasza zauważamy, że Józef i Maryja
żyli ściśle zjednoczeni we wszystkich okolicznościach życia. Uczestniczyli
razem we wszystkich ważnych wydarzeniach z życia Pana Jezusa, tj. w
narodzeniu, obrzezaniu, przedstawieniu w świątyni, spotkaniu z uczonymi w
prawie, powrocie do Nazaretu. W trakcie tych wydarzeń prześwieca im jedność.
Pomimo jednak tej wspólnoty życia Ewangelie dzieciństwa podkreślają też
różnice pomiędzy Maryją a Józefem w historii zbawienia. Maryja stanowi jedno
z Jezusem w Jego misterium, zaś św. Józef zostaje nieco póz
niej wezwany do
uczestnictwa w tej tajemnicy, aby ją zaakceptował w duchu. Tylko Maryja
uczestniczy w cierpieniu w ranach zbawczej śmierci swego Syna. Proroctwo
wypowiedziane ustami Symeona jest skierowane tylko do Maryi. Ona posiada
też świadomość niezwykłości wydarzeń związanych z życiem Pana Jezusa,
36
Por. N. Calduch  Benages, Święta Rodzina w tekstach prorockich Starego
Testamentu, w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, dz. cyt., s.
32 - 41.
15
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
które sprawiają że pilnie zachowywała te wydarzenia w pamięci, aby je
następnie przekazać37.
Psalm 45 jest utworem, który opiewa zaślubiny króla, którego za pomocą
tradycji identyfikujemy z Mesjaszem. Możemy zadać następujące pytanie: Kogo
Mesjasz poślubia, o jakie zaślubiny tutaj chodzi? Odpowiedzi są różne, PAN
poślubia swój lud, Jahwe, Kościół, Matkę Bożą Maryję albo dusze wierzących38.
W tym Psalmie obrazowo ukazana jest Matka Boża jako królowa gebirah.
Jej królewskie funkcje przedstawił anioł Dziewicy Maryi w momencie
zwiastowania, kiedy zaprosił ją by została matką króla mesjańskiego. To
wydarzenie zostało zapisane w Ewangelii św. A
ukasza w słowach: Nie bój się,
Maryjo, bo Bóg cię obdarzył łaską. Oto poczniesz i urodzisz syna i nadasz mi
imię Jezus. Będzie On wielki i zostanie nazwany Synem Najwyższego a Pan Bóg
da Mu tron Jego ojca Dawida. Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a
Jego królestwo nie będzie miało końca (A
k 1, 30a-33). Słowa Anioła są pełne
oddz
więków starotestamentalnych, wśród nich zaś Psalm, 45 zajmuje miejsce
bardzo wymowne. Tradycja chrześcijańska, zwłaszcza liturgiczna przekształciła
go w pieśń ku czci Maryi Matki Mesjasza39.
Te utwory bardzo wymownie i głęboko sięgają do uczuć związanych z
miłością, jak rozwija się w rodzinie. W głębokim sensie odnoszą się również do
Świętej Rodziny z Nazaretu, która jest rodziną szczególną. Jej obecność można
dostrzec choćby w formie profetycznej. W Księdze Psalmów szczególnie w
psalmach mesjańskich40.
Relacje rodzinne w tych utworach nabierają również takiego zabarwienia,
że można mówić o relacjach w rodzinie królewskiej, jaką Święta Rodzina w
istocie swojej jest. Wyniesienie osób, uczuć i relacji w świętych tekstach do
37
Por. N. Calduch  Benages, Święta Rodzina z punktu widzenia psalmów mesjańskich,
w: Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, dz. cyt., s. 70.
38
Tamże, s. 71.
39
N. Calduch  Benages, Święta Rodzina z punktu widzenia psalmów mesjańskich, w:
Święta Rodzina w Starym Testamencie, w: Żyć dla Świętej Rodziny, dz. cyt., s. 71.
40
Tamże, s. 72.
16
Biblijne pojęcie jedności rodzinnej
bardzo wysokiej godności, jak najbardziej odnoszą się do osób Świętej Rodziny.
Prawdziwym królem jest Jezus, jego Matką Maryja Królową, św. Józef jest
potomkiem królewskiego rodu Dawida.
I jeszcze jedna refleksja. Bardzo trudno jest oddzielić teksty Starego
Testamentu od Nowego, gdyż jedne są zapowiedzią drugich. Pisma prorockie i
psalmy w bardzo wielu miejscach zapowiadają Jezusa Chrystusa, a On swoim
życiem wypełnia je. Dlatego analiza tych tekstów, aby była pełniejsza powinna
być prowadzona z perspektywy osoby Jezusa Chrystusa, który przyszedł na
świat i wychowywał się właśnie w Świętej Rodzinie z Nazaretu.
Wydarzenia zbawcze rozgrywające się w historii Izraela bardzo
wyrażanie przeplatane są relacjami i uczuciami zrodzonymi w ludzkim sercu na
łonie rodziny To w rodzinie decydują się przyszłe losu poszczególnych ludzi i
całego narodu. Co więcej to właśnie w rodzinie rozgrywa się i dojrzewa
wydarzenie zbawcze, jakim jest przymierze Boga z człowiekiem. Rozpoczyna
się od prarodziców Adama i Ewy, poprzez kolejne wymienione w Pięcioksięgu
rodziny patriarchów aż do Świętej Rodziny  szczególnej rodziny królewskiej,
na łonie której na świat przychodzi i zostaje wychowany Syn Boży  Jezus
Chrystus. A z tego szczytu rozlewają się dalej do każdej rodziny, szczególnie tej
sakramentalnej oraz całego Kościoła, który jest jedną wielką rodziną Bożą w
Jezusie Chrystusie41.
41
Por. Pieśń:  Rodziną Bożą jesteśmy , w: Nowenna i modlitwy do Świętej Rodziny,
Poznań 2008.
17