Metody intensyfikacji rozrodu kóz
Wiadomości Zootechniczne, R. XLV (2007), 1-2: 5-13
Metody intensyfikacji rozrodu kóz
Piotr Ślósarz, Jacek Wójtowski
Akademia Rolnicza w Poznaniu,
Katedra Hodowli Owiec, Kóz i Zwierząt Futerkowych,
Złotniki, ul. Słoneczna 1, 62-002 Suchy Las
intensywnych systemach produkcji racjo- i ograniczenie rozprzestrzeniania się chorób prze-
W
nalnym sposobem rozmna\
ania kóz mo\
e noszonych drogą płciową. Dla praktyki chowu
być sztuczne unasienianie. Metoda ta pozwala m. kóz istotne mo\
e być te\
zmniejszenie liczby
in. na: maksymalne wykorzystanie najbardziej utrzymywanych rozpłodników, co poza oszczęd-
wartościowych rozpłodników i tym samym nością paszy ogranicza problemy z utrzymywa-
znaczne przyspieszenie postępu hodowlanego, niem kozłów  szczególnie kłopotliwe przy sil-
stosowanie nasienia o sprawdzonej jakości nym rozdrobnieniu chowu tego gatunku zwierząt.
Pobieranie nasienia kozła do sztucznej pochwy (fot. P. Fischer)
Collection of buck semen into artificial vagina (photo P. Fischer)
Prace przeglądowe
5
P. Ślósarz i J. Wójtowski
W Polsce pierwsze próby upowszechnienia inse- płciowej, tj. od września do lutego, gdy\
w tym
minacji kóz podjęto w 1969 roku, w Państwowym okresie nasienie wykazuje większą przydatność
Zakładzie Unasieniania Zwierząt w Poznaniu dla celów inseminacyjnych, mierzoną koncentra-
(Pawlak, 1971). W okresie trzech lat na terenie cją i \
ywotnością plemników (Leboeuf i in.,
Wielkopolski zainseminowano około 800 kóz, 1998).
uzyskując w pierwszym zabiegu skuteczność 60- W innych badaniach, prowadzonych na
65%. Mimo tych dobrych wyników, ze względu licznym materiale wykazano, \
e nasienie pobra-
na brak większego zainteresowania ze strony ho- ne i głęboko mro\
one w okresie aktywności
dowców kóz, jak i niechęć samych inseminato- płciowej kozłów (w porównaniu z nasieniem
rów, zaniechano świadczenia tych usług (Pawlak, świe\
ym) i u\
yte do inseminacji kóz poza sezo-
2005). Z kolei, dobrym przykładem szerokiego nem aktywności płciowej pozwala na uzyskanie
zastosowania inseminacji kóz i włączenia tej me- wy\
szej skuteczności inseminacji (odpowiednio
tody rozrodu do kompleksowego programu ho- 56,7 i 52,1%) (Corteel i in., 1988).
dowlanego, zmierzającego do poprawy u\
ytkowo- Obecnie stosowane są ró\
ne metody kon-
ści mlecznej kóz (Caprigene) mo\
e być Francja serwacji i konfekcjonowania nasienia kozłów. Na
(Leboeuf i in., 1998). przykład we Francji, nasienie przeznaczone do
Nasienie kozłów pobiera się, podobnie długotrwałej konserwacji w temperaturze ciekłego
jak u innych gatunków zwierząt, do sztucznej azotu jest wstępnie rozcieńczane i dwukrotnie
pochwy, zwykle w okresie ich aktywności odwirowywane w celu usunięcia osocza. Zabieg.
Inseminacja dopochwowa (fot. P. Fischer)
Intravaginal insemination (photo P. Fischer)
Prace przeglądowe
6
Metody intensyfikacji rozrodu kóz
ten zapobiega toksycznemu oddziaływaniu na pewna objętość powietrza, przez drugi otwór
plemniki substancji powstającej na skutek reakcji wprowadzana jest pipeta inseminacyjna zakoń-
enzymu  lipazy trójacyloglicerolowej, zawartej czona krótką igłą, którą przekłuwany jest róg
w wydzielinie gruczołów opuszkowo-cewkowych macicy i wprowadzane nasienie. Zabieg wyko-
z lecytyną znajdującą się w mleku krowim i \
ółt- nywany jest w znieczuleniu, zwierzę nie odczu-
ku jaja kurzego, u\
ywanych w dalszych etapach wa bólu, jedynie dyskomfort wynikający z nie-
konserwacji nasienia. Następnie plemniki są roz- wygodnej dla prze\
uwacza pozycji (Holtz,
cieńczane w roztworze bazującym na odtłuszczo- 2005). Opisana metoda inseminacji pozwala na
nym mleku krowim, wstępnie schładzane do oko- znaczne (5- do 10-krotne) zmniejszenie dawki
ło 4oC, ponownie rozcieńczane z 7% dodatkiem plemników w porównaniu z metodą klasyczną,
glicerolu, pakowane w słomki i zamra\
ane. Słom- zapewniając przy tym wysoką skuteczność za-
ki inseminacyjne mają objętość 0,2 cm3 i zawiera- płodnienia  zwykle ponad 80% (Amoah i Ge-
ją ok. 100 mln plemników (Leboeuf i in., 1998). laye, 1997). Jednak, ze względu na stosunkowo
Niektórzy autorzy zwracają jednak uwagę na mo\
- du\
y koszt aparatury, niezbędne wysokie kwali-
liwość uszkodzenia błony komórkowej plemników fikacje personelu oraz chirurgiczny  inwazyjny
podczas wirowania, co mo\
e obni\
ać przydatność charakter zabiegu, ta metoda inseminacji nie jest
nasienia nawet w większym stopniu ni\
oddziały- szeroko stosowana.
wanie enzymów zawartych w osoczu. Obszerne We współczesnej literaturze naukowej
omówienie tego problemu mo\
na znalez
ć w pra- opisywana jest te\
trzecia metoda inseminacji
cach Leboeuf i in. (2000) oraz Holtz (2005). kóz, pozwalająca na wprowadzenie nasienia głę-
Inseminację kóz, zarówno nasieniem boko do rogów macicy poprzez kanał szyjki ma-
świe\
ym, jak i mro\
onym, wykonuje się najczę- cicznej (Sohnrey i Holtz, 2005). W pierwszej
ściej metodą klasyczną - wprowadzając pipetę fazie zabiegu przez pochwę wprowadzane są
inseminacyjną poprzez rozwartą (specjalnym specjalne kleszcze, pozwalające na uchwycenie
rozwieraczem) pochwę do kanału szyjki macicz- i delikatne rozprostowanie szyjki macicznej. Na-
nej. Niezbędne oświetlenie dróg rodnych kozy stępnie, poprzez kanał szyjki macicznej prze-
zapewnia lampka umieszczona na czole insemi- prowadzany jest elastyczny kateter - około 10 cm
natora lub, w nowszych rozwiązaniach, wbudo- wgłąb najpierw jednego, potem drugiego z ro-
wana w przyrządy inseminacyjne. Koza przy za- gów macicy, gdzie deponowane jest nasienie.
biegu powinna być przytrzymana z uniesionym Podawana przez autorów skuteczność zapłodnie-
do góry zadem i przednimi nogami opartymi nia nasieniem mro\
onym wynosi około 71%.
o ziemię. Zabieg jest nieskomplikowany, niein- Sterowanie cyklem płciowym kóz umo\
-
wazyjny i trwa krótko. Przy prawidłowo przepro- liwia ich rozmna\
anie (tak naturalne, jak i po-
wadzonej inseminacji nasieniem świe\
ym, w se- przez sztuczne unasienianie) w ściśle określo-
zonie aktywności płciowej, płodność kóz jest nym przez hodowcę czasie, zarówno w natural-
zbli\
ona do wyników naturalnego krycia (Holtz, nym okresie aktywności płciowej, jak i poza
2005). Przy zastosowaniu nasienia mro\
onego, nim. W czasie trwania sezonu aktywności płcio-
średnia skuteczność inseminacji we Francji wy- wej mo\
na uzyskać synchronizację rui u więk-
nosi 60-65% (Leboeuf i in., 1998). szości kóz w stadzie poprzez jednorazową, do-
Większą skuteczność zapewnia zabieg mięśniową iniekcję prostaglandyny PGF2ą (8-15
inseminacji bezpośrednio do rogów macicznych, mg) lub preparatów o analogicznym działaniu
wykonywany metodą laparoskopii. W tej meto- (np. cloprostenol, prosolvin), która wywołuje
dzie koza jest unieruchomiona w specjalnym po- luteolizę ciałka \
ółtego pomiędzy 4. a 16. dniem
skromie, le\
ąc na grzbiecie, głową w dół pod cyklu płciowego. Aby zabieg był skuteczny
kątem około 45o. Za pomocą trokaru przekłuwa- w odniesieniu do wszystkich kóz w stadzie,
ne są powłoki brzuszne symetrycznie po obu wskazane jest powtórzenie iniekcji po 10  11
stronach linii białej w odległości około 5 cm od dniach (Holtz, 2005).
wymienia. Przez jeden z otworów (zwykle po Efektywną metodą synchronizacji rui
lewej stronie) wprowadzany jest endoskop wy- u kóz, zarówno w sezonie aktywności płciowej,
posa\
ony w światłowód oraz wtłaczana jest
Prace przeglądowe
7
P. Ślósarz i J. Wójtowski
Tabela 1. Plan postępowania przy sterowaniu rozrodem z u\
yciem wkładów dopochwowych
Chrono-gest (Intervet�)
Table 1. Procedure for controlled reproduction using intravaginal device Chrono-gest (Intervet�)
Podczas sezonu aktywności płciowej - During the breeding season:
Dawkowanie wydłu\
one - Long dosage Dawkowanie skrócone - Short dosage
Dzień 0: zało\
enie gąbek dzień 0: zało\
enie gąbek
Day 0: insertion of sponges day 0: insertion of sponges
dzień 10: domięśniowa iniekcja preparatu
day 10: Prosolvin (0,5 ml)
i.m. injection of Prosolvin (0.5 ml)
Dzień 17-21 wyjęcie wkładów dopochwowych + dzień 12: wyjęcie wkładów dopochwowych +
Days 17-21 domięśniowa iniekcja preparatu day 12: domięśniowa iniekcja preparatu
Folligon (PSMG) Folligon (PSMG)
removal of intravaginal devices + i.m. removal of intravaginal devices + i.m.
injection of Folligon (PMSG) injection of Folligon (PMSG)
Przy produkcji mleka <3,5 l/dzień  400 IU - For milk production <3.5 l/day  400 IU
Przy produkcji mleka >3,5 l/dzień  500 IU - For milk production >3.5 l/day  500 IU
Krycie naturalne: 36 godzin po wyjęciu gąbek, z mo\
liwością powtórzenia po 8-12 godzinach
Natural mating: 36 h after sponge removal, with possible repeat after 8-12 h
Inseminacja: jednorazowo ą 43 godziny po wyjęciu gąbek
Insemination: once ą 43 h after sponge removal
Poza sezonem aktywności płciowej - Outside the breeding season:
Dawkowanie wydłu\
one - Long dosage Dawkowanie skrócone - Short dosage
Dzień 0: zało\
enie gąbek dzień 0: zało\
enie gąbek
Day 0: insertion of sponges day 0: insertion of sponges
48 godz. przed domięśniowa iniekcja preparatu dzień 10: Domięśniowa iniekcja preparatu
wyjęciem Prosolvin (0,5 ml) + domięśniowa day 10: Prosolvin (0,5 ml) + domięśniowa
gąbek iniekcja preparatu Folligon (PSMG) iniekcja preparatu Folligon (PSMG)
48 h before i.m. injection of Prosolvin (0.5 ml) + i.m. injection of Prosolvin (0.5 ml) +
sponge i.m. injection of Folligon (PMSG) i.m. injection of Folligon (PMSG)
removal
Podczas anoestrus - Durign anoestrus:
przy produkcji mleka <3,5 l/dzień  600 IU - For milk production <3.5 l/day  600 IU
przy produkcji mleka >3,5 l/dzień  700 IU - For milk production >3.5 l/day  700 IU
W okresie przejściowym - In the transition period:
przy produkcji mleka <3,5 l/dzień  500 IU - For milk production <3.5 l/day  500 IU
przy produkcji mleka >3,5 l/dzień  600 IU - For milk production >3.5 l/day  600 IU
Dzień 17- 21 wyjęcie wkładów dopochwowych dzień 12. wyjęcie wkładów dopochwowych
Days 17-21 removal of intravaginal devices day 12.
removal of intravaginal devices
Krycie naturalne: 36 godzin po wyjęciu gąbek, z mo\
liwością powtórzenia po 8-12 godzinach
Natural mating: 36 h after sponge removal, with possible repeat after 8-12 h
Inseminacja: jednorazowo ą 43 godziny po wyjęciu gąbek
Insemination: once ą 43 h after sponge removal
Prace przeglądowe
8
Metody intensyfikacji rozrodu kóz
jak i poza nim, jest metoda hormonalna, polega- gąbek w pochwie kóz ogranicza zaburzenia
jąca na dawkowaniu kozom progesteronu lub transportu nasienia w drogach rodnych samicy,
jego syntetycznych analogów (np. octanu fluoro- wywołane długotrwałym dawkowaniem proge-
gestonu  FGA lub octanu medroxyprogesteronu stagenów i mechanicznym podra\
nieniem błon
- MAP), który powoduje przedłu\
enie fazy lute- śluzowych przez wkłady dopochwowe. Pozwala
alnej cyklu płciowego i tym samym jego wyrów- to na uzyskanie większej skuteczności insemina-
nanie w stadzie kóz, a następnie zastosowanie cji w porównaniu do metody pierwotnej (odpo-
domięśniowej iniekcji hormonu surowicy z
rebnej wiednio 61 i 57% - Corteel i in., 1988). Nowsze
klaczy (PSMG)  stymulującego folikulogenezę. badania wskazują ponadto na mo\
liwość zmniej-
Progesteron podawany jest najczęściej szenia zawartości progesteronu w gąbkach do 20
w formie wkładów dopochwowych (gąbek poli- mg, w porównaniu do typowej zawartości (45
uretanowych nasączonych preparatem), czasem mg), przy zachowaniu podobnej skuteczności
praktykowane jest wszczepianie silikonowych synchronizacji rui i inseminacji (odpowiednio
implantów w górną część ucha kozy lub spodnią 100 i 69,1% - dla gąbek 20 mg oraz 95 i 71,9% -
stronę ogona (Holtz, 2005). Przykładowy spo- dla gąbek o zawartości 45 mg) (Leboeuf i in.,
sób postępowania, w wypadku stosowania 2003). Opisywana metoda hormonalnej synchro-
wkładów dopochwowych, proponowany przez nizacji rui podlega wielu drobnym modyfika-
jednego z producentów - firmę Intervet, przed- cjom, np. w zale\
ności od stosowanych prepara-
stawiono w tabeli 1. tów, a tak\
e jest ściśle dostosowywana do specy-
Skrócony do 12 dni okres pozostawania fiki poszczególnych ras kóz. & & & & & ..
Wprowadzanie nasienia do rogu macicy  metoda laparoskopowa (fot. J. Wójtowski)
Introduction of semen into uterine horn  laparoscopic method (photo J. Wójtowski)
Prace przeglądowe
9
P. Ślósarz i J. Wójtowski
Na przykład we Francji, przy 11- stosowana. Jednak, np. we Francji, w centrach
dniowym okresie pozostawania gąbek w po- inseminacyjnych stosowany jest program polega-
chwie kóz, zaleca się inseminację kóz rasy alpej- jący na zamiennym stosowaniu okresu dnia dłu-
skiej po 43ą2 godzinach od wyjęcia gąbek, zaś giego (16 godzin światła, 8 godzin ciemności,
kóz saaneńskich po 45ą2 godzinach (Leboeuf i przez 1-2 miesiące), a następnie podobnego
in., 1998). okresu dnia krótkiego (8 godzin światła, 16 go-
U kóz, podobnie jak u owiec, mo\
liwe dzin ciemności), co ogranicza sezonowe wahania
jest wpływanie na sezon aktywności płciowej aktywności płciowej kozłów i zwiększa ilość po-
poprzez regulację długości dnia świetlnego. Me- zyskiwanego nasienia w całym okresie u\
ytko-
toda jest jednak dosyć skomplikowana i rzadko wania samca (Leboeuf i in., 1998).
Jajnik w 7. dniu po owulacji, sfotografowany przez endoskop. Na jajniku widoczne są 2 ciałka \
ółte, w górnej
części fotografii rogi macicy (fot. P. Ślósarz)
Ovary on day 7 after ovulation, endoscopic photograph. 2 corpora lutera are seen on the ovary, uterine horns in
the upper part of photograph (photo P. Ślósarz)
W rozrodzie kóz, głównie w obszarze Obszerny przegląd badań z tego zakresu zawarto
badań naukowych, wykorzystywane są tak\
e in- m.in. w pracach: Amoah i Gelaye (1997) oraz
ne, zaawansowane metody biotechniczne, obej- Holtz (2005). Zarodki do transplantacji mogą
mujące m.in. pozyskiwanie zarodków, ich trans- być pozyskiwane metodą chirurgiczną, poprzez
plantację, zamra\
anie i mikromanipulacje na za- zabieg laparotomii, a następnie przepłukiwanie
rodkach kozich. Metody te, ze względu na wyso- rogów macicy specjalnym medium. Laparotomia
kie koszty, nieproporcjonalne do wartości pro- powoduje jednak liczne zrosty pooperacyjne,
dukcji uzyskiwanej od tego gatunku zwierząt, nie ograniczając mo\
liwość powtarzania zabiegu.
znalazły dotąd szerszego zastosowania w pra- Mniej inwazyjna jest metoda laparoskopii, wy-
ktyce, jak ma to miejsce np. w hodowli bydła. magająca z kolei skomplikowanego i kosztow-
Prace przeglądowe
10
Metody intensyfikacji rozrodu kóz
nego sprzętu. Współcześnie, standardem stają się i Gelaye, 1997). Metoda ta ma rosnące znacze-
metody niechirurgiczne, polegające na wypłuki- nie, zwłaszcza w międzynarodowym obrocie za-
waniu zarodków za pomocą elastycznego kate- rodkami, a tak\
e ochronie ginących ras kóz.
teru wprowadzanego do rogów macicy poprzez Technika mro\
enia jest podobna jak w przy-
częściowo wynicowaną szyjkę maciczną, po- padku bydła, z zastosowaniem jako związków
dobnie jak przy opisywanej wcześniej jednej osłaniających głównie glikolu etylowego lub gli-
z metod inseminacji. Metoda ta nie wymaga cerolu. Przy transplantacji zamro\
onych zarod-
znieczulenia zwierząt. Transplantację zarodków ków w stadium blastocysty, w optymalnych wa-
wykonuje się najczęściej metodą laparoskopii. runkach mo\
na uzyskać od 45 do ponad 80%
Embriony w bardziej zaawansowanym stadium cią\
.
rozwoju (4-dniowe lub starsze) deponuje się Efektywność transplantacji zarodków
w rogu macicy, zarodki młodsze (od 8 do 16 bla- w du\
ym stopniu zale\
y od mo\
liwości zwięk-
stomerów) w jajowodzie. Pierwszą udaną próbę szenia liczby zarodków mo\
liwych do pozyska-
zamra\
ania zarodków kozich przeprowadzili nia od dawczyń, osiąganej na drodze superowu-
w roku 1976 Bilton i Mooree (za Amoah lacji.
Deponowanie wkładów dopochwowych (fot. J. Wójtowski)
Deposition of intravaginal devices (photo J. Wójtowski)
U kóz zabieg ten przeprowadza się zwy- lację jajników do produkcji większej liczby
kle w połączeniu z hormonalną synchronizacją oocytów uzyskuje się poprzez znaczne zwięk-
rui, np. w opisany wcześniej sposób, zaś stymu- szenie dawki hormonów gonadotropowych,
Prace przeglądowe
11
P. Ślósarz i J. Wójtowski
zwykle PSMG (1000  2000 IU) lub w nowszych liczba jest niewielka (średnio od 1,5 do 2,1
metodach  hormonu folikulotropowego pocho- z jednego jajnika), co ogranicza szersze stosowanie
dzącego od świni (pFSH). Metoda wykorzystu- tej metody (Amoah i Gelaye, 1997).
jąca pFSH jest uwa\
ana za bardziej efektywną, Z powodzeniem rozwijane są jednak techniki aspi-
zarówno pod względem wielkości owulacji (od 8 rowania oocytów od \
ywych zwierząt przez po-
do 16), jak i jakości pozyskiwanych zarodków. chwę  pod kontrolą ultrasonografu oraz metodą
Jednak, ze względu na znacznie krótszy okres laparoskopii. Pierwsze badania dotyczące mikro-
półtrwania w organizmie kozy (około 5 godzin), manipulacji na zarodkach kozich pochodzą z końca
w porównaniu do PSMG (10-15 godzin), ko- lat 80. XX wieku. Ich głównym celem jest uzyska-
nieczne jest częstsze dawkowanie  zwykle po- nie większej liczby przydatnych do transplantacji
przez iniekcję domięśniową, dwukrotnie w ciągu zarodków - na drodze ich podziału lub uzyskanie
doby przez 3-4 dni, zaczynając dawkowanie 1-3 genetycznie identycznych osobników dla dalszych
dni przed zakończeniem podawania progesteronu eksperymentów naukowych. Ten obszar badań
(Holtz, 2005). Pierwsze, zakończone sukcesem, obejmuje tak\
e agregację zarodków i uzyskiwa-
prace nad zapłodnieniem in vitro u kóz pochodzą nie zwierząt chimerycznych. Pierwszą chimerę
z roku 1984. Metoda obejmuje pozyskiwanie pomiędzy owcą i kozą, nazwaną  geep , uzyskali
i dojrzewanie oocytów, zapłodnienie in vitro w roku 1984 Fehilly, Willadsen i Tucker (za
oraz hodowlę zarodków, a następnie ich trans- Amoah i Gelaye, 1997). Warto podkreślić, \
e
plantację. Odsetek zapłodnionych tą drogą bior- podobną chimerę  kozo-owcę uzyskano w roku
czyń nie przekracza zwykle 50%. Oocyty z jajni- 1988 w Polsce, w Instytucie Genetyki i Hodowli
ków kóz pozyskiwane są głównie po uboju, a ich Zwierząt PAN w Jastrzębcu.
Schemat wprowadzania aplikatora z wkładami dopochwowymi
Scheme for insertion of applicator with intravaginal devices
Literatura
Prace przeglądowe
12
Metody intensyfikacji rozrodu kóz
Literatura
Amoah E.A., Gelaye S. (1997). Biotechnological Anim. Reprod. Sci., 62: 113-141.
advances in goat reproduction. J. Anim. Sci., 75: 578-
585. Leboeuf B., Forgerit Y., Bernelas D., Pougnard J.L.,
Senty E., Driancourt M.A. (2003). Efficacy of two
Corteel J.M., Leboeuf B., Baril G. (1988). Artificial types of vaginal sponges to control onset of oestrus,
breeding of adult goat and kids induced with time of preovulatory LH peak and kidding rate in
hormones to ovulate outside the breeding season. goats inseminated with variable numbers of
Small Rum. Res., 1: 19-35. spermatozoa. Theriogenology, 60: 1371-1378.
Holtz W. (2005). Recent developments in assisted Pawlak H. (1971). Rozpoczęto unasienianie kóz.
reproduction in goats. Small Rum. Res., 60: 95-110. Inseminator, 1: 19-23.
Leboeuf B., Manfredi E., Boue P., PiacŁre A., Brice Pawlak H. (2005). Wielkopolska kolebką inseminacji.
G., Baril G., Broqua C., Humblot P., Terqui M. Wyd. Wielkopolskie Centrum Hodowli i Rozrodu
(1998). Artificial insemination of dairy goats in Zwierząt w Poznaniu z siedzibą w Tulcach, sp. z o.o.
France. Livest. Prod. Sci., 55: 193-203.
Sohnrey B., Holtz W. (2005). Transcervical deep
Leboeuf B., Restall B., Salamon S. (2000). Production cornual insemination of goats. J. Anim. Sci., 83:
and storage of goat semen for artificial insemination. 1543-1548.
METHODS FOR INTENSIFICATION OF GOAT REPRODUCTION
Summary
Under intensive production systems, artificial insemination can be a rational method of goat
reproduction. This method can maximize the use of the most valuable sires and thus considerably accelerate
breeding progress, enables the use of semen of proven quality, and limits the spread of sexually transmitted
diseases. In practical goat breeding, a decrease in the number of sires can reduce buck management problems in
addition to feed savings.
This paper discusses procedures for the collection, conservation and packaging of buck semen. Methods
for insemination of goats with both fresh and frozen semen (classical method, direct insemination into uterine
horns using forceps) are presented. The sexual cycle of goats can be controlled to ensure breeding in strictly
defined periods using hormonal oestrus synchronization or regulation of photoperiod. Embryo collection,
transplantation, freezing and micromanipulation is also discussed.
Prace przeglądowe
13