Wstęp
Współczesna lekkoatletyka uważana jest obecnie za jedną z najbardziej
popularnych dyscyplin sportowych na świecie. O niezwykłej popularności tej
dyscypliny świadczy min frekwencja na wszelkich olimpiadach, oraz ogrom emocji
jakich dostarczajÄ… one kibicom.
Rozmach i zakres zainteresowania społeczeństwa tymże zjawiskiem
spowodował, że lekkoatletyką od dawna zajmują się historycy, psychologowie,
socjologowie, także przedstawiciele innych dyscyplin nauki: medycyny, pedagogiki
czy architektury.
Lekkoatletyka, ze względu na wielorodność dyscyplin jakie w sobie łączy, jest
również jednym z najbardziej dochodowych sportów na świecie, przejawia się to min.
w ogromnych nakładach finansowych wydatkowanych na różnego typu reklamy
związane z promowaniem widowiska czy sprzętem sportowym i medykamentami dla
sportowców. Aby przyciągnąć widzów sponsorzy ciągle dążą do uatrakcyjniania
widowisk z udziałem najwybitniejszych lekkoatletów. Modyfikowane są przepisy, a
także zmienia się formuła zawodów rozgrywanych na najwyższych światowych
poziomach, takich jak zawody lekkoatletyczne organizowane przez Międzynarodowe
Stowarzyszenie Federacji Lekkoatletycznych oraz Mistrzostwa Åšwiata i Europy.
Wraz ze wzrostem zainteresowania tą dyscypliną sportu pojawia się również
presja aby zawody i mistrzostwa były coraz bardziej dynamiczne, bardziej
emocjonujące, oraz zawierały coraz więcej spektakularnych rekordów. Dlatego też
zwiększają się wymagania stawiane zawodnikom przez trenerów, kibiców czy
sponsorów.
Znaczące sukcesy w tej dyscyplinie mogą jedynie odnosić zawodnicy
lekkoatletyki odpowiednio wcześnie przygotowani do zawodów, kompetentni,
prezentujący odpowiednio wysoki poziom ogólnej sprawności. Aby jednak zawodnik
tej trudnej dyscypliny mógł uzyskać wymaganą sprawność, musi zostać odpowiednio
do tego przygotowany przez uczestnictwo we wszystkich etapach szkoleń, takich jak:
technika, taktyka, szybkość czy odpowiednie przygotowanie fizyczne.
Obserwując olimpiady lekkoatletyczne można zauważyć, że ewolucja
umiejętności technicznych, a także przygotowanie fizyczne sportowców idzie w
2
kierunku jej większej użyteczności, skuteczności, a także zdolności wykonania w
coraz trudniejszych warunkach standardów ogólnoświatowych. Jedną z
najważniejszych cech omawianej dyscypliny sportu jest wytrzymałość na duże
obciążenia organizmu podczas codziennych treningów. Cecha ta wymaga dużej
dyscypliny, odpowiedzialności w wykonywaniu coraz trudniejszych wymagań
stawianych przez trenera. Dynamika, zmienność stylu, duża intensywność treningów
to niezwykle charakterystyczne elementy lekkoatletyki.
Na każdej z pozycji przewidzianych w lekkoatletyce niezbędny jest taki poziom
sprawności, który umożliwi zaprezentowanie podczas zawodów sportowych swoich
umiejętności techniczno-taktycznych, niezależnie od narastającego w funkcji czasu
zmęczenia. W lekkoatletyce o funkcjonalnych możliwościach zawodnika decyduje
zarówno potencjał jak również odpowiednio dobrany trening pozwalający doskonalić
posiadane umiejętności.
Według definicji zaproponowanej przez J. Drabika  trening sportowy to
wieloletni, specjalnie zorganizowany proces pedagogiczny, w ramach którego
zawodnik uczy się techniki i taktyki swojej dyscypliny i doskonali je, kształtuje
sprawność fizyczna, a także cechy wolicjonalne i osobowość oraz nabywa wiedzę na
temat prowadzonej przez siebie działalności sportowej. Celem treningu jest
optymalizacja funkcji ustroju i rozwinięcie specyficznej adaptacji wysiłkowej,
umożliwiającej uzyskiwanie maksymalnych wyników i osiągnięć w uprawianej
specjalności ruchowej ... Przytoczona w tym miejscu definicja jasno precyzuje
motywy młodych ludzi, którzy zapisują się do klubów sportowych, aby doskonalić
swoje umiejętności. Sport, wbrew powszechnej opinii doskonali nie tylko sprawność
fizyczną, w znacznym stopniu kształtuje również osobowość, poprzez dyscyplinę,
systematyczność, uczenie radzenia sobie z niepowodzeniem oraz stale
podtrzymywanie motywacji w dążeniu do celu1.
Wynik sportowy stanowi zatem najważniejszy cel sportu klasyfikowanego oraz
stanowi rezultat działań sportowca realizowanych w świetle obowiązujących
przepisów w danej dyscyplinie czy konkurencji sportowej. Sukces osiągany w sporcie
klasyfikowanym jest efektem długotrwałego treningu wywołującego w organizmie
1
J. Drabik, Aktywność fizyczna w treningu zdrowotnym osób dorosłych cz. II, AWF Gdańsk 1996, s. 60
3
sportowca zmiany adaptacyjne zezwalające na wykonanie coraz to większych
wysiłków.
Osiąganie celów perspektywicznych w sporcie klasyfikowanym jakim jest
lekkoatletyka wymaga zatem wieloletniego szkolenia, które nie powinno być
ukierunkowane na doraz
ne efekty i wczesnÄ… specjalizacjÄ™.
Etap treningu ukierunkowanego jest częścią procesu szkolenia, toteż jego
przebieg powinien mieć charakter rozwojowy o progresywnie narastającej wielkości
obciążeń i specjalizacji oraz być podbudową do póz
niejszych maksymalnych
osiągnięć sportowych.
Tematem niniejszej pracy jest ocena wpływu treningu fizycznego na wynik
sportowy w lekkoatletyce. Celem pracy natomiast było wykazanie zależności
pomiędzy odpowiednio przygotowanym treningiem sportowym a uzyskiwanymi w
grupie badawczej wynikami na przełomie dwóch lat. Badaniom poddano zawodników
trenujących lekkoatletykę w klubie sportowym MKS Orlicz Suchedniów.
4
Rozdział I.
Lekkoatletyka
Lekkoatletyka - jedna z najstarszych dyscyplin sportu, oparta na naturalnym ruchu.
Podstawowe konkurencje lekkoatletyczne: biegi, skoki, rzuty i chód mają swój początek w
zachowaniach pradawnych ludzi. Były one w naturalny sposób uprawiane i trenowane przez
człowieka, który polując musiał biegać, skakać przez przeszkody terenowe oraz rzucać
oszczepem czy kamieniem. Z biegiem lat, dla rozrywki, człowiek zaczął stosować różne
formy rywalizacji i wtedy obok sportów walki pojawiły się konkurencje
lekkoatletyczne.2
Lekkoatletyka, ze względu na swą różnorodność, jest sportem dla wszystkich.
Praktycznie każdy, niezależnie od warunków fizycznych, może znalez
ć  swoją konkurencję,
w której będzie w stanie osiągnąć wysoki poziom sportowy. Składa się ona bowiem, w
podstawowej wersji stadionowej, z ponad 20 konkurencji dla każdej płci, podzielonych na
trzy bloki konkurencji: · biegi  z podziaÅ‚em na sprinty, biegi Å›rednie i biegi dÅ‚ugie · skoki 
skoki dÅ‚ugie, skoki wysokie · rzuty  rzuty dÅ‚ugie, pchniÄ™cie kulÄ… KonkurencjÄ… Å‚Ä…czÄ…cÄ…
wszystkie powyższe rodzaje jest tzw. wielobój lekkoatletyczny: dla kobiet odbywający się,
jako siedmiobój, a dla mężczyzn, jako dziesięciobój. Do tego dochodzą konkurencje
rozgrywane poza stadionem, takie, jak: biegi uliczne, maraton, chód sportowy. Zaliczane są
one do konkurencji o charakterze wytrzymałościowym. Zimą rywalizacja na poziomie imprez
mistrzowskim odbywa się w specjalnych halach sportowych, z bieżnią okólną, o
standardowym wymiarze 200 metrów. Rozgrywana jest tam większość konkurencji
stadionowych, poza rzutami długimi, tj. dyskiem, młotem, oszczepem. Lekko zmodyfikowane
są również konkurencje biegowe: np. 60m zamiast 100m. Nie ma też rywalizacji na 400m
przez płotki i 3000m z przeszkodami, a najdłuższym dystansem są biegi na 3000 m. Ponadto
odbywają się również zawody innej rangi niż mistrzowskie. Rozgrywane są na mniejszych
obiektach, bez bieżni okólnej i zawierają wówczas tylko wybrane konkurencje, np. skok
wzwyż, skok o tyczce, skok w dal, pchniecie kulą, biegi na 60m i 60m pł, albo kompilację
tych konkurencji. 3
Cieszą się one dużą popularnością wśród widzów oraz mediów, a także zawodników.
Nie wymagają przy tym specjalnej hali lekkoatletycznej, wystarczy tylko właściwa
2
J. Stawczyk red. Podstawy lekkiej atletyki, EPis, Poznań 1981, s. 7
3
J. Stawczyk red, Zarys lekkoatletyki, EPis, Poznań 1987, s. 20
5
infrastruktura do danej konkurencji, np. rozbieg i zeskok do skoku o tyczce, koło wraz z
siatka ochronną i specjalnymi materacami, do pchnięcia kulą itd. W okresie póz
nej jesieni
oraz wiosną najważniejszymi imprezami lekkoatletycznymi są biegi przełajowe, które
odbywają się na dowolnej przestrzeni: lasy, łąki, pola etc. Od kilku lat dużą popularnością
cieszą się również biegi górskie, tzn. odbywające się na trasach o bardzo dużej różnicy
wzniesień. Rywalizacja sportowa odbywa się we wszystkich wcześniej wymienionych
rodzajach konkurencji lekkoatletycznych w następujących kategoriach: - dzieci  bez
ograniczeń wiekowych, najczęściej w formie zabawowej, poza strukturami organizacyjnymi
PZLA - młodzicy - najważniejsza impreza krajowa: Mistrzostwa Polski Młodzików (Mały
Memoriał Janusza Kusocińskiego) - juniorzy młodsi - Ogólnopolska Olimpiada Młodzieży -
juniorzy  Mistrzostwa Polski Juniorów - młodzieżowcy  Mistrzostwa Polski do lat 23 -
seniorzy  Mistrzostwa Polski Seniorów - weterani  od 35/40 roku życia , z podziałem na
dalsze kategorie wiekowe, co 5 lat, bez górnej granicy Mistrzostwa Polski Weteranów.
Imprezy rangi mistrzowskiej o charakterze międzynarodowym, odbywają się w następujących
kategoriach: · Do lat 17  Olimpijski Festiwal MÅ‚odzieży Europy (EYOF) · Do lat 18 
Mistrzostwa Åšwiata U-18, Igrzyska Olimpijskie MÅ‚odzieży, Mistrzostwa Europy U-18 · Do
lat 20  Mistrzostwa Åšwiata Juniorów, Mistrzostwa Europy Juniorów · Do lat 23 -
Mistrzostwa Europy do lat 23 · Seniorzy  Igrzyska Olimpijskie, Mistrzostwa Åšwiata,
Mistrzostwa Europy, Drużynowe Mistrzostwa Europy (wczeÅ›niej, jako Puchar Europy), ·
Weterani - Światowe Igrzyska Weteranów, Mistrzostwa Świata Weteranów, Mistrzostwa
Europy Weteranów. Oczywiście zawody te odbywają się, zarówno w zakresie konkurencji
stadionowych, halowych, jak i poza stadionowych: przełaje, biegi uliczne od 10 km do 100
km, biegi górskie, chód sportowy.4
Starożytni Grecy podczas swoich igrzysk wprowadzili konkurencje rzutu dyskiem i
biegi na krótkim dystansie, nieco póz
niej skok w dal z miejsca. Bieg maratoński jest
konkurencją olimpijską od czasów pierwszej nowożytnej olimpiady, wprowadzono ją dla
upamiętnienia wyczynu Filipiadesa, który po zwycięstwie Greków nad Persami w bitwie pod
Maratonem pobiegł do Aten zanieść tę nowinę.5
4
Pod red. Dr Zb. Zaremby   Program szkolenia  lekkoatletyka II etap, AWF, Warszawa 1999, s. 25
5
Tamże, s. 26
6
Lista konkurencji zaliczanych tradycyjnie do lekkoatletyki6:
" biegi:
o na krótkim dystansie, do 400 metrów, inaczej sprinterskie: 60 m, 100 m, 200 m
i 400 m,
o na średnim dystansie, od 600 do 2000 metrów: 600 m, 800 m, 1000m, 1500 m,
1 mila, 2000 m,
o na długim dystansie, 3000 m, 3000 m z przeszkodami, 5000 m i
10000 m.
o przez płotki na dystansach: 60 m, 100 m, 110 m, 400 m,
o uliczne: maraton (42 195 metrów), półmaraton i ultramaratony (dłuższe niż
maraton),
o sztafetowe: 4 x 100m, 4 x 400m
" chód, zazwyczaj w terenie: 10 km, 20 km i 50 km,
" rzuty:
o pchnięcie kulą,
o rzut oszczepem,
o rzut młotem,
o rzut dyskiem,
" skoki:
o skok wzwyż,
o skok w dal,
o trójskok,
o skok o tyczce,
" wieloboje:
o czwórbój lekkoatletyczny,
o pięciobój lekkoatletyczny,
o siedmiobój lekkoatletyczny,
o dziesięciobój lekkoatletyczny
Lekkoatletyka jest również jedną z najważniejszych sportów dla ludzi
niepełnosprawnych fizycznie, którzy dokonują rzeczy, wydawałoby się, niemożliwych.
6
W Lohmann  Bieg, skok, rzut, Warszwa 1999, s. 30
7
Liczne przykłady mieliśmy podczas ostatnich Igrzysk Paraolimpijskich w Londynie, także z
polskimi akcentami medalowymi! Również podczas Olimpiad Specjalnych oraz Olimpiad
Głuchych, to konkurencje lekkoatletyczne są najliczniej obsadzane! Wszystkie wyżej
wymienione aspekty powodują, że właśnie lekkoatletyka jest dyscypliną dla wszystkich i dla
każdego z osobna, którÄ… można uprawiać niezależnie od: · wieku, · pÅ‚ci, · warunków
somatycznych, · pochodzenie spoÅ‚ecznego, · wyksztaÅ‚cenia, · statusu materialnego, · miejsca
urodzenia · aktualnego miejsca pobytu  nawet w wiÄ™zieniach odbywajÄ… siÄ™ biegi
długodystansowe na ograniczonej powierzchni tzw.  spacerniaka ! Można ją ćwiczyć w
pojedynkę, jak i w grupach. Rywalizacja może mieć charakter indywidualny lub drużynowy.
Może się też odbywać z udziałem przeciwników lub bez nich, czyli w sposób
korespondencyjny. Wystarczy bowiem proste porównanie wyników, oczywiście przy
zachowaniu regulaminowych warunków. Ta różnorodność dyscypliny determinuje również
określone problemy w sferze organizacyjnej: w zakresie infrastruktury, kadry trenerskiej,
przepisów, organizacji procesu szkoleniowego, jak i organizacji samej rywalizacji sportowej,
atrakcyjności widowiska lekkoatletycznego, medialności dyscypliny itp. Powoduje też, że
koszty organizacji dyscypliny sÄ… relatywnie wysokie. Z drugiej zaÅ› strony lekkoatletyka jest
jednym z najbardziej telewizyjnych sportów. Każda duża impreza , począwszy od Igrzysk
Olimpijskich poprzez Mistrzostwa Świata, czy Europy, cieszy się bardzo dużym
zainteresowaniem mediów, jak i opinii publicznej. Strategia rozwoju lekkoatletyki w Polsce w
latach 2013-2016
1. Skok wzwyż
SKOK WZWYŻ Do 1968 skoczkowie wzwyż stosowali różne techniki. Do
najpopularniejszych zaliczała się technika .nożycowa (na zdjęciu 111 w wykonaniu
brytyjskiego lekkoatlety podczas mityngu w Tooting w 1942) i przerzutowa" (na zdjęciu 121
w wykonaniu R.C. Pavitta podczas lekkoatletycznego meczu w 1949). DyscyplinÄ™
zrewolucjonizował Dick Fosbury, który opracował technikę nabiegu na poprzeczkę pod
kątem, a następnie wybicia się z nogi zewnętrznej i odwrócenia ciała tak, by zwrócić się
plecami do poprzeczki Fosbury zastosował tę technikę na 10 w Meksyku w 1968 (zdjęcie nr
131), zdobywając złoty medal i bijąc przy tym rekord świata wynikiem 2,24 m.7
7
W Lohmann  Bieg, skok, rzut, Warszawa 1999, s. 36-37
8
Stojaki mogą być dowolnego typu, ale muszą gwarantować bezkonfliktowy spadek
poprzeczki w chwili jej strącenia, a także muszą przekraczać o co najmniej 10 cm największą
wysokość skoków finałowych. Końcówki stojaków nie mogą być pokrywane gumą ani inną
substancją zwiększającą tarcie i hamującą spadek poprzeczki z wysięgników. Odległość
między stojakami nie może być mniejsza niż 400 i nie większa niż 404 cm. Poprzeczka
powinna być wykonana z włókna szklanego lub innego podobnego materiału i mieć przekrój
koła, z wyjątkiem spłaszczonych zakończeń umożliwiających jej ułożenie na stojakach.
Åšrednica poprzeczki - 30 mm, dl. 400 cm, waga do 2 kg.
Miejsce lądowania niegdyś stanowiła pryzma piasku, obecnie maty wypełnione masą
piankową. Powierzchnia zeskoku powinna wynosić 5 x 3 m. Dopuszczalna liczba prób: po 3
na każdej wysokości stopniowo pod-noszonej poprzeczki. Przy identycznym wyniku
osiągniętym przez 2 lub więcej zawodników o zwycięstwie decyduje mniejsza liczba prób
wykonanych w toku konkursu. Sportowcy majÄ… prawo do opuszczania poszcz. kolejek W
przypadku jednakowego wyniku osiągniętego przez 2 lub więcej uczestników o zwycięstwie i
dalszej kolejności zawodników decyduje mniejsza liczba prób i strąceń poprzeczki8.
Historia. Konkurencja s w. jest naturalną pochodną czynności życiowych człowieka,
pokonujÄ…cego w ich toku przeszkody naturalne oraz sztucznie stworzone. W tej formie
uprawiany był i jest w wielu kulturach i cywilizacjach. Tradycyjna forma, zbliż, do
8
Adach Z., Jaskulski A.: Wydolność fizyczna dzieci i młodzieży. Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego z zarysem
fizjologii człowieka. AWF Wrocław, 2002, 309
9
współczesnej polegała na skoku przez drewnianą poprzeczkę, uprawiana jest od
niepamiętnych czasów wśród afrykańskiego plemienia Watusi w Rwandzie, gdzie skoki
wykonywane są z odbicia ze sprężynującego kopca termitów, co pozwala osiągać wys. ok. 2,5
m. W starożytnym Egipcie znano formę skoków przez zaplecione dłonie, spotykaną do dziś
na terenie tak Egiptu, jak i Syrii.
Nie ma żadnych dowodów na uprawianie skoku wzwyż w starożytnej Grecji, a w
każdym razie nie rozgrywano takiej konkurencji. podczas igrzysk organizowanych w tym
kraju. W średniowieczu na dworach niektórych władców niemieckich będący połączeniem
skoku wzwyż i w dal, w poprzek ponad grzbietami zwiększanej stopniowo liczby koni.
Uprawiano też w średniowieczu rozmaite odmiany skoków w zbroi, przez konia lub na konia.
W Szkocji uprawiany jest skok wzwyż bez poprzeczki, a celem jest dotknięcie nogą
nadmuchanego pęcherza lub tamburynu, podnoszonego na coraz większą wysokość. Różne
odmiany skoku wzwyż zalecali w swych systemach J.C.F. Guts- Muths i EL Jahn.
Współczesna sportowa forma skoku wzwyż pochodzi z Wysp Brytyjskich. Pierwsze reguły
sportowe skoku wzwyż ustalono w 1834, określając m.in. zasadę wysokości początkowej,
jaką zawodnik musi osiągnąć w pierwszym skoku, by móc kontynuować konkurować
wynosiła wówczas 5 stóp 6 cali, czyli ok. 167,6 cm. Do mistrzostw Anglii skoku wzwyż
wprowadzono w 1866, w USA w 1876. Oficjalne rekordy świata notuje się od 1864. Pierwszy
ustanowił Brytyjczyk F.H. Gooch z wynikiem 168 cm, 1864. Granicę 2 m pierwszy
przekroczył Amerykanin G. Horine (2,01 -1912); 210 cm pierwszy pokonał L. Steers (211 -
1941); 220- J. Thomas (2,23 - 1960); 230 pierwszy osiÄ…gnÄ…Å‚ D. Stones (230 -1973), a
następnie ten sam zawodnik przekroczył tę barierę wynikiem 231 (1976). Do tej wysokości
wszyscy sportowcy pokonujÄ…cy kolejne bariery byli Amerykanami.9
9
W Lohmann  Bieg, skok, rzut, Warszawa 1999, s. 42
10
Jak wcześniej wspomniano, dzisiejsze konkurencje lekkoatletyczne towarzyszyły
człowiekowi od zarania ludzkości. W okresie starożytności, Grecy podczas swoich igrzysk,
11
rywalizowali w takich konkurencjach, jak rzut dyskiem i biegi na krótkim dystansie, nieco
póz
niej także w skoku w dal. Bieg maratoński jest konkurencją olimpijską od czasów
pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich. Wprowadzono ją dla upamiętnienia wyczynu
greckiego żołnierza Filippidesa, który po zwycięstwie Greków nad Persami, w bitwie pod
Maratonem, pobiegł (dystans ok.38-40 km) do Aten zanieść tę nowinę. Także inne
konkurencje lekkoatletyczne były w programie wszystkich igrzysk olimpijskich nowożytnej
ery. Można więc stwierdzić, że lekkoatletyka jest podstawą całego sportu, co wyraża się
między innymi w najbardziej znanym haśle olimpijskim: Citius, Altius, Fortius.10
10
W Lohmann  Bieg, skok, rzut, Warszawa 1999, s. 43
12
Rozdział II
Uwarunkowania wyniku sportowego
1. Wpływ aktywności fizycznej na organizm człowieka
Aktywność fizyczna jest ważnym czynnikiem kształtującym i rozwijającym
narządy każdego człowieka. Ruch i wysiłek fizyczny wpływa na kondycję i ogólną
sprawność fizyczną, a także stanowi podstawowy element zdrowego trybu życia.
Światowy system informacji precyzuje definicję aktywności fizycznej w
następujący sposób:  sprawność fizyczna o właściwościach niezwykle złożonych.
Poziom aktywności natomiast uwarunkowany jest: płcią, wiekiem, budową ciała,
stanem zdrowia, uzdolnieniami i umiejętnościami ruchowymi, poziomem rozwoju
zdolności motorycznych, motywacją, stanem psychicznym, wydolnością narządów
pracy, treningiem, stylem życia i wieloma innymi czynnikami.11
Z kolei J. Drabik12 uważa, że  aktywność fizyczna stanowi kluczowy i
integralny składnik zdrowego stylu życia. Bez niej niemożliwa jest jakakolwiek
strategia zdrowia, jego utrzymania i pomnażania, a u dzieci  prawidłowy rozwój. Jej
brak jest głównym i niezależnym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia 13.
Aktywność fizyczna przybiera najrozmaitsze formy; mogą to być prace domowe, które
wykonujemy na co dzień, mogą to być nasze prace zawodowe oraz różnego rodzaju
podejmowane ćwiczenia fizyczne. Józef Drabik mówi, że aktywność fizyczna  może
być spontaniczna np. marsz, lub odpowiednio zorganizowana i zaplanowana pod
względem obciążenia . Aktywność fizyczna to pojęcie trudne do zdefiniowania ze
względu na jej szeroki zakres. Pośród rankingu czynników utrzymujących i
pomnażających zdrowie, zajmuje ona priorytetowe miejsce. Jest niezbędnym
elementem wpływającym na zdrowie i samopoczucie człowieka14.
11
J. Barankiewicz, Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego, Warszawa 1998, s 5
12
J. Drabik, Aktywność fizyczna w treningu zdrowotnym osób dorosłych cz. II, AWF Gdańsk 1996, s 215
13
Tamże, s. 7
14
K. Karpowicz, M. Karpowicz ,J. Janowski, J. Konarski R. Strzelczyk, Struktura przygotowania
sprawnościowego, jako podstawa optymalizacji treningu na etapie szkolenia ukierunkowanego.[W]: Kierunki
doskonalenia treningu i walki sportowej. A. Kuder, K. Perkowski D. Śledziewski, Rzeszów 2009, PTNKF s.
166-169.
13
Systematycznie wykonywane ćwiczenia oraz trening fizyczny wzmacniają
wszystkie narządy człowieka, a w szczególności układ mięśniowo  kostny.
Aktywność ruchowa zwiększa siłę, masę i wytrzymałość mięśni. Struktura kostna
wzmacniana jest przez zwiększenie uwapnienia beleczek kostnych. Najważniejszym
czynnikiem w sposób bezpośredni oddziałującym na tkankę kostną jest właściwe
obciążenie mechaniczne, które wpływa na budowę kości15.
Uprawiana w sposób przemyślany aktywność fizyczna chroni aparat
torebkowo-więzadłowy przed uszkodzeniem, poprawia stabilność stawów poprzez
zachowanie elastyczności i odpowiedniej długości elementów okołostawowych16.
Oprócz rozwijania i ochrony aparatu odpowiedzialnego za postawę i ruch, uprawianie
aktywności fizycznej usprawnia również układ krążeniowo- oddechowy, korzystnie
przy tym wpływając na sprawność zapotrzebowania tlenowego, przez zwiększanie
przepływu krwi. Pod wpływem ruchu czy umiarkowanego wysiłku dochodzi do
rozrostu mięśnia sercowego, dzięki czemu rośnie min. siła skurczu i objętość
wyrzutowa serca. Powiększa się też przepływ wieńcowy i rezerwa wieńcowa, co
poprawia zdolność do wykonywania wysiłków fizycznych i pokonywania obciążeń
zewnętrznych17.
Aktywność fizyczna korzystnie wpływa na czynność mięśni oddechowych,
tym sposobem poprawie ulega mechanika oddychania i podstawowe parametry
wentylacyjne. Kształtuje również budowę klatki piersiowej, wpływając na postawę
ciała18.
Duże znaczenie ma też wpływ aktywności ruchowej na przemianę materii.
Połączenie ruchu z właściwą dietą pomaga utrzymać właściwy ciężar ciała. U ludzi
aktywnych fizycznie zmienia się skład ciała, niezależnie od wieku. Cechuje ich mała
ilość tłuszczu, związane jest to z redukcją tkanki tłuszczowej zarówno ogólnej jak i
podskórnej, a wzrostem mięśniowej. Wysiłek fizyczny oddziałuję na skład ustroju w
15
J. Drabik, Aktywność Fizyczna w edukacji..., op. cit. s 22
16
J. Barankiewicz, Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego, Warszawa 1998, s 11
17
W. Osiński, Zagadnienia motoryczności człowieka, AWF Poznań 1991, s 66
18
Tamże, s. 67
14
całym okresie życia człowieka, pod jego wpływem podnosi się poziom  dobrego
cholesterolu (HDL) ,a obniża poziom  złego (LDL).19
Szczególne znaczenie mają zmiany w układzie nerwowym, które dotyczą
kształtowania funkcji koordynacyjnych różnych grup mięśniowych, poszczególnych
mięśni i jednostek motorycznych. Ćwiczenia fizyczne poprawiają kontrole ułożenia
ciała i przebiegu ruchów, a także odgrywają zasadniczą rolę w nauczaniu różnych
czynności ruchowych, pomagając w tworzeniu nowych i utrwalonych wzorców
ruchowych. W ten sposób powtarzane ćwiczenia rozwijają pamięć ruchową oraz
szybkość i łatwość oddziaływania na bodz
ce zewnętrzne. Aktywność fizyczna wpływa
na zdolność utrzymywani równowagi ciała, kształtuje i koryguje reakcję układu
nerwowego, dopasowując jego działanie do aktualnych potrzeb.20
Aktywność ruchowa wywiera także pozytywny wpływ na odporność
organizmu, zmniejsza czynniki ryzyka wielu chorób i działa terapeutycznie na ich
skutki. Poprawia samopoczucie i działa korzystnie na sferę psychiczną.21
Wydolność fizyczna oznacza zdolność organizmu do wysiłków fizycznych.
Pojęcie to obejmuje również tolerancję zaburzeń homeostazy wewnątrzustrojowej
wywołanej wysiłkiem fizycznym oraz zdolność organizmu do szybkiej ich likwidacji
po zakończeniu wysiłku. W piśmiennictwie polskim wydolność fizyczna kojarzona
jest zwykle z  wydolnością tlenową", tzn. zdolnością do pracy długotrwałej o dużej
lub umiarkowanej intensywności, a jej miarą najczęściej jest wielkość maksymalnego
poboru tlenu (VO2max  maksymalny pobór tlenu w ciągu jednej minuty) oraz
poziom progu mleczanowego (LT). Wydolność fizyczna w takim rozumieniu
funkcjonuje w medycynie pracy, rehabilitacji czy w diagnostyce klinicznej, gdyż
faktycznie wielkość VO2max oraz LT dobrze oddają stan rezerw funkcjonalnych
pacjenta oraz zdolność do wysiłków długotrwałych22.
Dla potrzeb sportu wyczynowego konieczne jest rozszerzenie pojęcia
wydolności fizycznej funkcjonującego w praktyce klinicznej, gdyż w sporcie
wyczynowym mamy często do czynienia z pracą krótkotrwałą o mocy maksymalnej
19
I. Kiełbasiewicz  Drozdowska, W. Siwiński (red.), Teoria i metodyka rekreacji (zagadnienia podstawowe),
AWF Poznań 2001, s 74
20
Tamże, s. 75
21
N. Wolański, J. Petrizkova, Sprawność fizyczna a rozwój człowieka, Warszawa 1995, s 499
22
Tamże, s. 499
15
(MPO  poziom mocy maksymalnej) - niestosowaną w klinice w ramach prób
wysiłkowych czy programów rehabilitacji23.
Zatem pojęcie  wydolność fizyczna sportowca" obejmować powinno zdolność
do wysiłków fizycznych w szerokich zakresach intensywności i czasu trwania
wysiłków fizycznych - od krótkotrwałych prób wysiłkowych o mocy maksymalnej
(np. próby sztangisty, skoki lekkoatletyczne, biegi sprinterskie), aż do wysiłków
wielogodzinnych o dużej lub umiarkowanej intensywności (jak np. bieg maratoński,
biegi narciarskie czy spacery górskie). W wysiłkach krótkotrwałych o mocy
maksymalnej dominuje energetyka beztlenowa, a wraz z wydłużaniem czasu pracy
spada wielkość generowanej mocy oraz rośnie znaczenie energetyki tlenowej tak, że w
wysiłkach kilkugodzinnych rola energetyki tlenowej jest dominująca24.
Trudno, zatem o podanie jednego uniwersalnego wskaz
nika fizjologicznego,
którym można byłoby określić stan wydolności fizycznej sportowców. Najlepszym
wskaz
nikiem wydolności fizycznej sportowca jest wynik uzyskany w zawodach
sportowych, wyrażony w sekundach, minutach, centymetrach czy punktach
sportowych. Jednakże na pewnych etapach szkolenia (np. w okresie
przygotowawczym) udział w zawodach sportowych nie jest celowy. Sprawność
systemów energetycznego zabezpieczenia mięśni odgrywa główną rolę wśród
czynników determinujących wydolność fizyczną człowieka.25
2. Wpływ poziomu indywidualnych zdolności zawodnika a wynik
sportowy
Dyscyplina jaką jest lekkoatletyka wymaga od sportowca wszechstronności.
Dotyczy to także predyspozycji psychicznych. Lekkoatletyka jest dyscypliną sportu
bardzo popularną, jej zasady są dla większości ludzi znane. Jednak z punktu widzenia
psychologii to dyscyplina wymagająca. Zawody trwają długo, sportowcy poddawani
23
J. Barankiewicz, Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego, Warszawa 1998, s 27
24
N. Wolański, J. Petrizkova, Sprawność fizyczna a rozwój człowieka, op. cit. s. 500
25
Z.Krawczyk, Socjologia kultury fizycznej, AWF Warszawa 1995, s 42
16
są wielkiej presji społecznej. Niejednokrotnie dany zawodnik zmuszany jest przez
kolejnych trenerów do ćwiczeń na nowej dla siebie skoczni czy bieżni.
Dziś coraz rzadziej mówimy o liście  idealnych cech jakie powinny
charakteryzować zawodników na poszczególnych pozycjach startowych. Każdy
zawodnik to osobowość, indywidualność,
niepowtarzalny człowiek. Jednak można by zwrócić uwagę na pewne ramowe
właściwości, także te psychiczne, które wydają się być sprzyjające do ćwiczeń na
danej pozycji. Nie traktujemy tego jako warunek skuteczności np. bramkarza czy
napastnika, jednak można wymienić ogólne właściwości, które stanowią pewne
ułatwienie czy sprzyjają wykonywaniu zadań charakterystycznych dla danej formacji.
W prezentowanej pracy analizie poddano następujące cechy: (osobowości bazujące na
teorii Eysencka) neurotyzm ekstrawersja oraz podatność na aprobatę społeczną; lęk
stan i lęk cecha (bazujące na teorii Spielbergera) oraz motywację sportową26.
Z określeniem  zdolności spotkać można się w każdej dziedzinie życia,
zarówno zawodowego jak również osobistego. Termin ten swoją popularność
zawdzięcza głównie roli, jaką indywidualne umiejętności pełnią w codziennym życiu
każdego człowieka27.
Według wielu różnych ujęć definicyjnych, zdolności oznaczają min. zbiór
indywidualnych cech psycho-fizycznych które warunkują powodzenie złożonych
przedsięwzięć. W psychologii natomiast, mówiąc o zdolnościach, najczęściej autor na
myśli ma  .. takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej
motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w
porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i
działaniu .28
Definicja ta jest o tyle ważna że uwzględnia również fizyczne możliwości
każdego organizmu. Równocześnie podkreślając fakt następujących uwarunkowań:
1. organicznych właściwości funkcjonalnych systemu nerwowego (tzw.
zadatkami)
26
M. Krawczyński (red.) Psychologia sportu dzieci i młodzieży  wybrane zagadnienia. Pomorska Federacja
Sportu, Gdańsk 2010, s. 20
27
H. Grabowski, Teoria fizycznej edukacji, PWN, Warszawa 1997, s 31
28
Pietrasiński 1975, s. 736
17
2. wpływem otoczenia społecznego i sposobu wychowania,
3. własną aktywnością jednostki, jej pracowitością i wytrwałością w dążeniu do
celu.
Zespoły zdolności grupujące się wokół określonych dziedzin
aktywności człowieka określane są terminem uzdolnień. Te natomiast, w sytuacji
kiedy odnoszą się do aktywności związanej ze sportem, noszą nazwę uzdolnień
sportowych, rozumianych jako zespół indywidualnych właściwości uwarunkowanych
morfologicznie, motorycznie, fizjologicznie i psychicznie, istotnie sprzyjajÄ…cych
efektywności treningu i walki sportowej w określonej dyscyplinie sportu. Należy przy
tym podkreślić, że szczególny rozwój jednych właściwości (zwłaszcza
morfologicznych) może nie sprzyjać kształtowaniu się innych (dotyczących gibkości,
zwinności czy koordynacji wzrokowo-ruchowej).29
Ponad przeciętnie uzdolniona osoba nie może być traktowana jako obiekt
dziedziczności. Aby doszło do rozwoju uzdolnienia, niezbędne jest połączenie
niepospolitych zadatków ze splotem korzystnych okoliczności zewnętrznych
stymulujących rozwój. Składają się na nie przede wszystkim30:
1. Odpowiednio przygotowane zaplecze dla dalszego doskonalenia: obiekty
sportowe, sprzęt oraz motywator stymulujący do rozwoju w określonej
dziedzinie ze strony otoczenia,
2. Wcześnie rozpoczynana systematyczna nauka pod okiem fachowca,
dbającego również o rozbudzanie i utrwalanie zainteresowania daną
dziedzinÄ…;
3. zaangażowanie się ze strony zawodnika w systematyczny trening i
doskonalenie siÄ™ w zakresie uprawianej dyscypliny.
Należy jednak w tym miejscu wspomnieć, że niezależnie od zewnętrznych
uwarunkowań (w tym również indywidualnie przebiegającej aktywności człowieka),
na rozwój umiejętności sportowca, tym co powinno szczególnie zainteresować osobę
szkolącą sportowca, powinno być oddziaływanie odwrotne, a więc wpływ zdolności
na przebieg i skuteczność aktywności jednostki. Dlatego też to właśnie indywidualne
29
Tamże, s. 737
30
B. Suchodolski, Perspektywy rozwoju kultury fizycznej w warunkach nowoczesnej cywilizacji,  Wychowanie
Fizyczne i Sport 1959, nr 3, s.45
18
umiejętności człowieka sprawiają, że każda dowolnie wykonywana przez niego
czynność, obok trudności do pewnego stopnia obiektywnej postrzegana jest w
kategoriach trudności subiektywnej, uwarunkowanej poziomem umiejętności
jednostki. Im wyższe człowiek posiada zdolności, tym subiektywnie dana czynność
postrzegana jest przez niego jako mniej skomplikowana i trudna.
W sporcie jakim jest lekkoatletyka, określenie  zdolności wiąże się ze
sprawnością fizyczną zawodnika, na którą z kolei maja wpływ następujące czynniki31:
" wrodzone uzdolnienia ruchowe
" wydolność fizyczna organizmu,
" umiejętności nabyte,
" wiek oraz płeć zawodnika,
" cechy konstytucjonalne, tj. szczególnie: wysokość i ciężar ciała,
" zespół czynników psychicznych, zainteresowanie daną dyscypliną, poziom
motywacji
" właściwości biofizyczne organizmu, siła, szybkość, wydolność, wytrzymałość,
" koordynacja nerwowo-mięśniowa
Dlatego, o osiągnięciu przez zawodnika maksymalnej sprawności fizycznej,
decyduje miedzy innymi: wczesna specjalizacja sportowa, selekcja kandydatów o
szczególnych predyspozycjach do różnych rodzajów wysiłków sportowych, specjalne
żywienie, treningi prowadzone za pomocą metod opartych na wynikach badań
naukowych, a przede wszystkim indywidualne zdolności zawodnika.32
Jeśli zatem ostateczne efekty treningów zawodnika (jego maksymalne
możliwości sportowe) uwarunkowane są poziomem jego zdolności, to też odpowiedni
trenin powinien spełnić następujące warunki33:
1. powinien dążyć do rozpoznania zdolności zawodnika,
2. umiejętnie połączyć przebieg ćwiczenia do kluczowych zdolności.
Im dokładniejsza i pełniejsza będzie wiedza trenera o zdolnościach (możliwościach
percepcyjnych zawodnika), tym bardziej celowe i skuteczne może być jego działanie.
Inaczej bowiem trzeba pracować z osobą uzdolnioną, inaczej natomiast z mniej zdolną
31
Tamże, s. 45
32
R. Trześniowski, Wychowanie fizyczne a sport.  Kultura Fizyczna 1963, nr 3-4, s. 12
33
J. Barankiewicz, Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego, Warszawa 1998, s 28
19
w konkretnym zakresie. Stopień złożoności (trudności) opracowanego programu
treningów powinien być bowiem dostosowany do indywidualnych możliwości
percepcyjnych zawodnika. Zbyt łatwy zestaw ćwiczeń demotywuje ćwiczącego do
osiągnięć, i sprawia, że posiadane przez niego możliwości i umiejętności nie zostaną w
pełni wykorzystane. Natomiast nadmiernie trudne ćwiczenia zniechęcają i również
osłabiają motywację, wywołując uczucie niewiary w podołanie zadaniu. Głównie na
umiejętnym dostosowaniu ćwiczeń do wcześniej rozpoznanych zdolności
podopiecznego opiera siÄ™ indywidualizacja nauczania i treningu w sporcie. Tempo i
sposób uczenia się w każdym przypadku powinny być zatem optymalnie dobrane do
możliwości osoby ćwiczącej.
Często zdarza się, że umiejętności osoby trenującej nie zostają do końca
odkryte, lub też przecenione. W sytuacji wyraz
nego  rozminięcia się zdolności
ćwiczącego z zastosowanymi środkami treningowymi, pomimo posiadanych przez
zawodnika wysokich zdolności, postęp w treningu okazuje się niewielki34.
Za najczęstsze błędy trenerów uważa się:
1. Stawianie zawodnikowi wymagań, do spełnienia których nie jest on
przygotowany, lub których nie akceptuje;
2. Niechęć do wymagania od zawodnika wyników najlepszych na jakie go
rzeczywiście stać.
Jak wspomniano na poczÄ…tku, proces szkolenia zawodnika  trening sportowy,
najogólniej można zdefiniować jako zbiór metod wywierania wpływu jednego
człowieka (trenera) na drugiego - zawodnika, ukierunkowanych na osiągnięcie
zamierzonego wyniku. Przy czym największą trudność w całym procesie stanowi fakt,
że celem wywierania wpływu jest kształtowanie dyspozycji psychofizycznych
jednostki oraz jej wychowanie35.
Na podstawie analizy literatury dotyczÄ…cej treningu sportowego i uzyskiwanych
w jego trakcie wyników sportowych, można zaobserwować, że niezależnie od
przyjętych programowo celów perspektywicznego kształtowania najwyższego
poziomu sprawności sportowej, najlepsze wyniki uzyskuje się w drodze planowania
34
Tamże, s. 29
35
J. Drabik, Aktywność fizyczna w treningu..., op. cit. s 219
20
treningu na podstawie kluczowych dla danego zawodnika zdolności, nawet w sytuacji
kiedy zawodnik uprawia sport drużynowy, wymagający współpracy. Dlatego też
uważa się, że wszelkie pojawiające się z czasem nieprawidłowości zakłócające proces
indywidualnego szkolenia mają znaczenie nie mniejsze niż ogólne uwarunkowania
rozwojowe, zdrowotne i metodyczne całego zespołu.36
Jeśli natomiast uda się połączyć ze sobą trening oparty na rozwoju
indywidualnych umiejętności każdego zawodnika z koordynacją i współpracą
wszystkich członków zespołu, a obie te sfery oddziaływań będą w sposób
zrównoważony obecne w programie treningu, należy z dużym prawdopodobieństwem
założyć, że cel ten, czyli sportowcy przygotowani do uzyskiwania wysokich wyników
sportowych i realizacji innych zamierzeń życiowych będzie spełniony. Zatem ogólnym
i zasadniczym warunkiem osiągnięcia tych celów jest, aby zawodnika traktować
podmiotowo, na każdym etapie rozwoju kariery sportowej. Najpełniej wyraża to
zasada indywidualizacji37.
W praktyce występuje pewna dowolność odnośnie wyboru metod szkolenia
zespołu. Uważa się, że wybór powinien być uwarunkowany poziomem jego zdolności
całościowej lub częściowej. Nauczanie całościowe charakteryzuje się większym
stopniem trudności, wymaga również większych nakładów wysiłku, cierpliwości oraz
przede wszystkim wyróżniającej się ponadprzeciętną inteligencją osoby uczącej się.
Efekty uzyskiwane dzięki takim metodom są jednak bardziej efektywne wówczas, gdy
system nauczania (program szkoleniowy) jest spójny, gdy nie jest zbyt obszerny,
natomiast osoba przystępująca do treningu charakteryzuje się ponadprzeciętnymi
zdolnościami, a także umiejętnością kontynuowania wysiłku bez zwrotnego
dostrzegania rezultatów swoich czynności. W psychologii sportu o osobie takiej mówi
się, że posiada wewnętrznie umiejscowiony system kontroli38.
Zasada indywidualizacji treningów sportowych najczęściej przejawia się w
formach organizacji treningu, niemal w każdej fazie jego przebiegu, skierowanego na
kształtowanie, rozwijanie niezbędnych cech i najlepszych właściwości (predyspozycji
36
J. Barankiewicz, op. cit. s 323
37
Tamże, s. 323
38
T. Wolańska (red.), Rekreacja ruchowa. Zeszyt ćwiczeń dla studentów stacjonarnych i zaocznych Wydziału
Wychowania Fizycznego  I stopień, AWF Warszawa 1994
21
i uzdolnień) konkretnego zawodnika, które umożliwią mu osiągnięcie najwyższych
wyników sportowych39.
Zasada ta wypływa z samej istoty treningu sportowego, który jako celowy,
ciągły, wieloletni, systematyczny, przemyślany, zorganizowany, zaplanowany i
kierowany proces specjalizacji sportowej zawodnika zmierza do rozwinięcia tych jego
cech: fizycznych (somatycznych, sprawnościowych) i psychicznych, które umożliwią
mu osiągnięcie najwyższego wyniku sportowego40.
Za każdym z przedstawionych sposobów nauczania mogą kryć się pewne
niedogodności. Gdybyśmy bowiem sprowadzili ćwiczenia do zbyt długiego
powtarzania (doskonalenia) poszczególnych elementów, wykonanie całej złożonej
czynności może okazać się niedokładne i niepewne. Podobnie niezadowalające wyniki
możemy uzyskiwać przy zastosowaniu wyłącznie całościowej metody nauczania, bez
specjalnego utrwalania poszczególnych jej elementów. W tym przypadku dojdzie do
niedokładności, a nawet błędów i w rezultacie do niepoprawnej umiejętności. Dlatego
najbardziej wskazane wydaje się umiejętne połączenie obydwu metod, w postaci
metody kombinowanej. W tym przypadku uczeniu się poszczególnych części
towarzyszą próby łączenia ich w większe całości. Oczywiście, o konkretnych
rozwiązaniach powinny decydować takie czynniki jak wiek, płeć ćwiczącego, poziom
jego zdolności, sprawność motoryczna, stopień wyszkolenia sportowego, okres i staż
treningowy, uprawiana dyscyplina sportu, czy konkretne zadanie szkoleniowe itp41.
Kończąc rozważania na temat wpływu indywidualnych zdolności zawodnika na
przebieg procesu szkolenia (treningów sportowych) i nauczania czynności
sportowych, należy podkreślić, że jeśli w drużynie, występują sportowcy tej samej
płci, w tym samym wieku, a nawet o podobnym poziomie sprawności motorycznej,
nie należy bynajmniej zakładać, że w stosunku do wszystkich zawodników równie
skuteczne będą takie same i z taką samą intensywnością realizowane ćwiczenia.
Dopiero uwzględnienie reprezentowanego przez poszczególne osoby zróżnicowania
temperamentalnego czy dotyczącego poziomu zdolności bądz
też szerzej pojmowanej
39
J. Drabik, Aktywność fizyczna w treningu..., op. cit. s 220
40
Tamże, s.220
41
Tamże, s. 221
22
struktury osobowościowej może pozwolić na odpowiedni dobór rodzaju i natężenia
ćwiczeń oraz dostosowanie ich stylu do indywidualnych właściwości zawodnika.42
3. Problem przygotowania taktycznego w lekkoatletyce
Według definicji zaproponowanej przez Ulatowskiego43, taktyka stanowi
przemyślany, ekonomiczny i zaplanowany sposób prowadzenia rywalizacji sportowej.
Postępowanie taktyczne wzbogaca rywalizację sportową kulturą myśli i
nieporównywalnie skuteczniej prowadzi do zwycięstwa niż współzawodnictwo
żywiołowe.
Zdolność do konstruowania oraz wdrażania w życie planu taktycznego stanowi
jedno z podstawowych, a równocześnie najbardziej skomplikowanych do wykonania i
złożonych zadań, związanych z rywalizacją sportową. W trakcie stosowania założeń
planu taktycznego, jego prowadzeniu, przy wyrównanej sile rywalizujących ze sobą
zawodników lub drużyn zwycięża ten przeciwnik, który sprawniej, bardziej
elastycznie i twórczo realizuje wcześniej opracowaną strategię, trafniej oceni sytuację
w której się znajduje, i jednocześnie jest zdolny szybciej wybrać oraz zastosować
prawidłowe rozwiązanie44.
Sens przygotowania taktycznego oraz realizowania rywalizacji sportowej w
sposób taktyczny w żadnym stopniu jednak nie umniejsza przydatności innych
rodzajów przygotowania sportowego. Dotyczy to dziedzin treningu jak:
przygotowanie techniczne, motoryczne, fizjologiczne czy motywacyjne, ponieważ
poziom optymalizacji wspomnianych elementów przygotowania sportowego wpisuje
się wręcz w krąg zadań uznawanych za taktyczne.45
Za taktykę w prowadzeniu określonej formy działalności sportowej uważa się
powszechnie opracowany uprzednio i zaprogramowany plan rywalizacji, zmierzajÄ…cy
42
H. Sozański (red.): Podstawy teorii treningu. Wydawnictwo RCMSzKFiS, Warszawa 1993, s. 78
43
Tamże, s. 79
44
W. Stronczyński, Osobowościowe uwarunkowania skutecznego działania zawodników w grach zespołowych
(w:) Poradnik psychologiczny dla instruktorów i trenerów sportowych gier zespołowych, Monografie,
podręczniki, skrypty AWF w Poznaniu, Nr 78, Poznań 1999, s. 29
45
J. Raczek (red.): Trening dzieci i młodzieży w lekkoatletyce. Wydawnictwo AWF w Katowicach, Katowice
1985, s.98
23
do takiego jej prowadzenia, by wykorzystując własne przygotowanie (sprawnościowe,
techniczne, wydolnościowe i psychiczne) oraz wiedzę na temat wartości i
przygotowania przeciwnika, osiągnąć jak najkorzystniejszy wynik sportowy46. Zatem
w taktyce wyraża się nieprzerwana zdolność przejawiania inicjatywy, niezależnie od
tego czy zawodnik (zespół) znajduje się w sytuacji ofensywnej czy defensywnej.
W trakcie rywalizacji drużyn sportowych zwyciężają te, które szybciej, bardziej
elastycznie i twórczo realizują przygotowany plan taktyczny.
Aby osiągnąć sukcesy w walce sportowej należy wprowadzić własny styl walki
oparty na zdobytych doświadczeniach i osiągnięciach naukowych. Stworzenie stylu
oznacza stworzenie systemu przygotowania sportowca do wysokiej klasy od wieku
dziecięcego do sportowej dojrzałości47.
Wyróżnia się następujące stopnie przebiegu w trakcie opracowywania
modelu przygotowania taktycznego:
Faza I Opracowanie teoretycznego modelu profilu przeciwnika na podstawie
informacji dotyczących jego formy sportowej i nawyków,
Faza II Wybór najlepszej strategii i trening z umownym przeciwnikiem, w myśl
schematu teoretycznego modelu
Faza III Przygotowanie mini-strategii według potencjalnych cech osobowości i
nawyków prawdopodobnego przeciwnika
Faza IV Wdrożenie mini-strategii w obu przyjętych modelach w bezpośredniej
rywalizacji sportowej.
Każda taktyka składa się z różnego rodzaju metod, środków i narzędzi.
Środki taktyki  jest to najogólniej mówiąc działanie sportowca cechujące się
ściśle określoną strukturą ruchową i poziomem właściwości fizycznych. Zbiór
wszystkich tego rodzaju działań opiera się na rozległych dziedzinach wiedzy i
doświadczeń, umiejętnościach, nawykach odnoszących się do poszczególnych
dyscyplin sportu.
46
Tamże, s. 99
47
J. Raczek (red.): Trening dzieci i młodzieży . op. cit. s. 99
24
Sposoby taktyki  to określona organizacja działań zawodnika i drużyny,
wyrażająca się w stosowaniu różnych systemów, kombinacji, wariantów i kontr
wariantów w dyscyplinach sportu48.
System  to taka organizacja wspólnych działań zawodników, przy której
określone są funkcje każdego członka drużyny oraz rozmieszczenie na boisku
poszczególnych zawodników49.
Kombinacja  to przygotowane ścisłe współdziałanie kilku zawodników
nastawione na stworzenie jednemu z nich najbardziej sprzyjających warunków do
zakończenia akcji  bramka, kosz itd50.
Wariant  jest to celowo wykonane, atakujące działanie za pomocą którego
zawodnik uzyskuje przewagę nad przeciwnikiem lub go zwycięża51.
Kontr wariant  jest to działanie wykonane w odpowiedzi na wariant
przeciwnika.
Formy taktyki  są to określone kompleksy zorganizowanych działań
zawodnika i drużyny, stosowane w celu zaatakowania przeciwnika lub w celu obrony
przed jego atakiem.
Natarcie (atak)  składa się z niejednolitych momentów w których można
dokładnie prześledzić kolejno fazy początku, rozwijania i zakończenia natarcia.
Kontratak  to odmiana gwałtownych działań przed wziętych zaraz po
odparciu ataku przeciwnika.
Pomocnicze formy taktyki  to wywiad, rekonesans, manewr oraz
maskowanie.
Celem wywiadu i rekonesansu jest zbadanie sił przeciwnika i rozszyfrowanie
jego planu i zamierzeń.
Manewr z kolei oznacza przemieszczenie się zawodnika w celu zajęcia dobrej
pozycji umożliwiającej przeprowadzenie planowanej akcji.
48
H. Sozański ( red.), Sport dzieci i młodzieży. Vademecum trenera. Wydawnictwo RCMSzKFiS, Warszawa
1994, s. 43
49
Tamże, s. 44
50
Tamże, s. 45
51
Z. Ważny, Leksykon treningu sportowego, Wydawnictwo AWF, Warszawa 1995, s. 39
25
Należy w tym miejscu wspomnieć, że system przygotowania taktycznego
można podzielić na dwie wzajemnie powiązane ze sobą części: przygotowanie
teoretyczne oraz właściwe przygotowanie taktyczne.
W trakcie przygotowanie teoretycznego zawodnik poznaje poczÄ…tkowo
najważniejszą treść taktyki swojej dyscypliny sportu, następnie zasady i
prawidłowości taktyki sportowej. Z kolei w czasie właściwego przygotowania
taktycznego następuje:
1) Opanowanie i praktyczne doskonalenie poszczególnych manewrów
taktycznych oraz doskonalenie współdziałań z partnerami własnego zespołu.
2) Opanowanie i praktyczne doskonalenie kilku względnie elastycznych
wariantów działania w czasie zawodów, charakterystycznych dla typowych
sytuacji rywalizacji między zespołowej.
3) Rozwijanie umiejętności elastycznego i precyzyjnego stosowania
przyswojonych schematów i kombinacji taktycznych, z uwzględnieniem
własnych możliwości.
4) Kształtowanie umiejętności tworzenia planu ataku i obrony w zależności od
słabych stron przeciwnika  umiejętności zmiany przyjętych wariantów.
Dwa pierwsze etapy przygotowania taktycznego odnoszą się głównie do treści i
sposobów przekazywania taktyki, z kolei pozostałe etapy są ostatecznym procesem
doskonalenia rozwiązań praktycznych52.
Wszystkie znane metody przygotowania taktycznego dzielÄ… siÄ™ na kilka
różnych grup.
Ze względu na znaczną obszerność tematu, skupiono się na opisaniu
najważniejszych ich założeń. Za najważniejszą grupę uważa się min. zbiór metod
doskonalenia rozkładu sił. Zadanie rozkładu sił jest jednocześnie proste i złożone,
ponieważ łączy w sobie właściwości całego procesu treningowego. Istnieje kilka
różnorodnych metod doskonalenia rozkładu sił.
We wszystkich dyscyplinach sportu wielkie znaczenie mają umiejętności
polegające na utrzymaniu w czasie rywalizacji odpowiedniego stałego tempa ruchów,
52
R. Panfil, Kierowanie zespołem sportowym. Wydawnictwo RCMSzKFiS ,Warszawa 1991, s. 93
26
żądanej szybkości lub rytmu bowiem przeciwnik dąży do naruszenia tych stałych
parametrów53.
O sukcesie często decyduje umiejętność zmobilizowania wszystkich sił,
niejednokrotnie powtórzenie takiego zrywu, aby przechylić szansę zwycięstwa.
Stosując tę metodę zmusza się zawodników do działania ze znacznie podwyższoną
intensywnością. Środkiem realizacji tej zasady jest zmuszenie zawodnika do działania
z maksymalnym zaangażowaniem sił. Np. w grach zespołowych sportowcy tracą w
pewnym stopniu wyczucie czasu dlatego trener może przedłużyć trening aby rozwinąć
u zawodników umiejętność rezerwowania siły54.
Jeżeli zawodnik w czasie walki treningowej stosunkowo łatwo osiąga przewagę
nad przeciwnikiem i obniża aktywność działań, to do walki wkracza wypoczęty
przeciwnik który na nowo zaostrza walkę, powtórnie zwiększając jej tempo i
aktywność. Metoda ta jest najczęściej stosowana w zespołowych grach sportowych,
których przepisy zezwalają na zmianę zawodników w czasie zawodów55.
Należy stosować takie ćwiczenia taktyczne, które zawodnik wykonuje ze
zwiększoną szybkością, przy utrudnionych warunkach orientacji wzrokowej i
ograniczeń rozmiarów pola walki. Należy zawsze przy tym stawiać zadania nietrudne
ale dokładnie określone i wszystkich zawodników zachęcać do ich wykonania56.
Obserwacje wykazały że zawodnik znajdujący się w stanie napięcia
emocjonalnego bardzo często korzysta z zagrań dawno przyswojonych. Sytuacja jest
prostsza jeżeli wprowadza się przeciwnika ze stopniowo wzrastającą intensywnością57.
Aby dać zawodnikowi możliwość wypróbowania odpowiednich manewrów
taktycznych w warunkach maksymalnie zbliżonych do oczekiwanych zawodów,
poleca się działać w walce w myśl ulubionego planu taktycznego przeciwników, z
uwzględnieniem właściwych mu wariantów i kombinacji. W procesie treningu należy
rozwijać inicjatywę, ucząc zawodników samodzielnych działań i twórczej realizacji
konkretnych zadań taktycznych58.
53
Z. Ważny, Leksykon treningu sportowego, op. cit. s. 92
54
J. Raczek (red.): Trening dzieci i młodzieży. op. cit. s. 70
55
R. Panfil, Kierowanie zespołem sportowym, op. cit. s. 87
56
Tamże, s. 88
57
J. Raczek (red.): Trening dzieci i młodzieży. op. cit. s.72
58
Z. Ważny, Leksykon treningu sportowego, op. cit. s.82
27
W sportach zespołowych podstawowe znaczenie ma zgranie drużyny,
wzajemne zrozumienie zawodników, umiejętne wykorzystanie ich możliwości.
Szczególną uwagę należy zwrócić na współdziałanie zawodników w warunkach
zmęczenia.
Włączanie do drużyny zawodników rezerwowych da pozytywne efekty wtedy
gdy w okresie przedstartowym w procesie ćwiczeń taktycznych będzie się
wprowadzać nowych zawodników do podstawowego składu drużyny z zadaniem
wykonania wyuczonych wariantów współdziałania. Rezerwowych wprowadza się
najpierw w początkowym stadium zawodów lub w momencie kiedy końcowy rezultat
jest już przesądzony.
Trener rezygnuje z jednoczesnego doskonalenia różnorodnych kombinacji i
schematów, przedstawia główny schemat taktyczny który w przyszłości pozwoli na
przejście związanych z nim oddzielnych kombinacji i manewrów. Stopniowe
opanowanie konkretnych manewrów wynikających ze schematu taktycznego trener
realizuje w praktyce biorÄ…c pod uwagÄ™ aktualny poziom przygotowania zawodnika.
Mówiąc o elastyczności taktyki , ma się na myśli umiejętność przechodzenia z
jednego systemu taktycznego lub jego wariantu do innych, których zastosowanie w
zmieniających się warunkach współzawodnictwa jest najbardziej celowe59.
Po podanym zawczasu sygnale (dz
więkowym, wzrokowym) poszczególni
sportowcy lub drużyna zmieniają w określony sposób jeden wariant taktyczny na inny.
Można zapowiedzieć że sygnałami do natychmiastowej zmiany zadań taktycznych
będą określone momenty treningu lub zmiany sytuacji w walce60.
Nieoczekiwane zmiany warunków współzawodnictwa lub nagłe stosowanie
przez przeciwnika nowego systemu działań taktycznych jeszcze bardziej utrudniają
efektywne przejście zawodnika do odpowiedniej kontrakcji i wymagają specjalnego
przygotowania.
W toku gier szkolnych które mają na celu doskonalenie nowych wariantów
taktycznych, partnerzy nieoczekiwanie stosujÄ… zagranie nie przewidziane planem
taktycznym, które jest jednak znane wszystkim zawodnikom61.
59
J. Drabik, Aktywność fizyczna w treningu..., op. cit. s 130
60
Tamże, s. 130
61
Z. Ważny, Leksykon treningu sportowego, op. cit. s.76
28
Jest to metoda bardzo ważna i szeroko rozpowszechniona. Metoda ta
przewiduje przeprowadzenie wielu poważnych spotkań towarzyskich w stosunkowo
krótkim okresie czasu. Bardzo różny charakter działań taktycznych przeciwnika
zmusza zawodników do szybkiego  przesuwania się .
Rozdział III
Metodologia badań własnych
1.Cel pracy
Przedmiotem moich badań jest analiza wpływu treningu fizycznego na wynik
sportowy w skoku wzwyż. Celem pracy natomiast było wykazanie zależności
pomiędzy odpowiednio przygotowanym treningiem sportowym a uzyskiwanymi w
grupie badawczej wynikami na przełomie dwóch lat. Badaniom poddano zawodników
trenujących w klubie sportowym MKS Orlicz Suchedniów.
Kolejnym etapem pracy było zebranie surowych danych, uzyskanych dzięki
zapisom prowadzonym przez trenera drużyny na przełomie dwóch ostatnich lat.
2. Pytania badawcze
Główny problem badawczy niniejszej pracy stanowi uzyskanie rzetelnej
odpowiedzi na pytanie:
 Czy treningi stosowane w klubie sportowym MKS Orlicz poprawiajÄ…
skuteczność zawodników w trakcie treningów .
Natomiast problemy szczegółowe brzmią następująco:
1. Jak kształtuje się poziom wyników sprawnościowych w następujących
elementach (obszarach) treningów: technika, inteligencja zawodnika, cechy
29
osobowościowe, szybkość zawodnika w latach 2010-2012 w klubie sportowym
MKS Orlicz w stosunku do wyników zawodników z innych drużyn?
2. Czy nastąpił progres lub regres osiąganych wyników sportowych w badanej
grupie zawodników?
W celu rozstrzygnięcia postawionego problemu należy wyznaczyć hipotezy
badawcze.
Według definicji W. Okonia  hipoteza jest to założenie, niesprawdzone
twierdzenie, które ma ustalić bądz
też wyjaśnić cechy badanych zjawisk lub związki
pomiędzy nimi.62
Weryfikacja hipotezy odbywa się poprzez wyprowadzenie z niej wniosków o
charakterze poznawczym, przy jednoczesnym założeniu, że im więcej prawdziwych
zdań z hipotezy wynika, tym większy jest wymiar jej potwierdzenia. 63
Przy odpowiednio sformułowanym problemie badawczym, powinna
wyklarować się hipoteza badawcza, która stanowi odpowiedz
na pytanie zawarte w
problemie.64
Hipoteza jest poglądem nie w pełni uzasadnionym, uwarunkowanym
prawdopodobieństwem, wymagającym sprawdzenia (weryfikacji), mająca na celu
ujawnienie nie wiadomych zjawisk lub praw. Może być ona zdaniem twierdzącym lub
przeczÄ…cym.
W. Dutkiewicz pod terminem hipotezy przedstawia  założenie naukowe
przyjęte w celu objaśnienia dowolnego zjawiska .65
J. Brzeziński natomiast wnosi, że hipoteza stanowi opinię, co do której istnieje
jakieś prawdopodobieństwo, że przedstawiać będzie ona realne rozwiązanie
postawionego problemu .66
Zasadniczą hipotezą badawczą tej pracy jest założenie, że treningi stosowane w
klubie sportowym MKS Orlicz znacząco poprawiają efektywność zawodników w
trakcie mistrzostw w lekkoatletyce.
62
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 57
63
W. Okoń , Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1984, s. 97.
64
Dutkiewicz W.: Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki,
Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, s. 55
65
W. Dutkiewicz.,Podstawy metodologii badań, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, s. 55.
66
J. Brzeziński , Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1980, s. 57.
30
Wykaz hipotez roboczych nawiązuje do treści problemów badawczych i
przedstawia się następująco:
1. Każdego roku sportowcy klubu sportowego MKS Orlicz osiągają znacząco lepsze
wyniki ogólnosprawnościowe w następujących elementach (obszarach) treningów
technika, inteligencja zawodnika, cechy osobowościowe, szybkość zawodnika w
latach 2010-2012 w klubie sportowym MKS Orlicz w stosunku do wyników
zawodników z innych drużyn
2. Przypuszcza się również, że nastąpił znaczący progres w osiąganych wynikach
sportowych w badanej grupie zawodników w zestawieniu ich z pozostałymi
drużynami lekkoatletycznymi.
3. Materiał badawczy
W niniejszej pracy w znacznym stopniu wykorzystano materiał wynikowy
uzyskany dzięki uprzejmości trenera drużyny, w procesie szkolenia zawodników w
klubie sportowym MKS Orlicz w Suchedniowie. Aktualnie trener według założonego
na 2013 rok planu, realizuje zadania szkoleniowe na etapie ukierunkowanym.
Celem pracy jak już podkreślano wcześniej jest ocena praktykowanych
dotychczas działań i efektów w zakresie szkolenia wybranej do badań drużyny,
skonstruowanie odpowiednich wniosków oraz zaproponowanie w oparciu o ich
analizę właściwych kierunków działania.
Sposobem realizacji celu pracy jest analiza dwuletniego cyklu szkoleniowego
zawodników wspomnianego klubu.
Przy opisie charakterystyki zawodników dokonano porównania poziomu
wybranych elementów wpływających w najwyższym stopniu na wynik sportowy
drużyny (tj. taktyki, techniki, szybkości oraz indywidualnych umiejętności
zawodników) w dwóch ostatnich sezonach mając na uwadze póz
niejsze wprowadzanie
korekt w procesie dalszego szkolenia.
Oceny i charakterystyki powyższych elementów mistrzostwa sportowego
zawodników klubu dokonano pomiędzy rocznymi cyklami szkoleniowymi 
31
dwuetapowo tj. w miesiącu lipcu 2014 i 2015 roku, a także w czasie trwania sezonów
startowych.
Z uwagi na ograniczone możliwości techniczno-finansowe klubu sportowego
MKS Orlicz Suchedniów, gromadzenie potrzebnych danych i informacji odbywało się
za pomocą podstawowych narzędzi oraz prób czynnościowych, testów
sprawnościowych, analizy wizualnej ćwiczeń, analizy zapisu video, dzienników oraz
całej dokumentacji trenerskiej.
Zakres oceny dotyczył przede wszystkim stanu zdrowia, przygotowania
sprawnościowego, technicznego, taktycznego, mentalnego oraz obciążeń
treningowych.
Interpretacja przedstawionego materiału dokonana została według norm
klasyfikacyjnych obowiązujących w przeprowadzonych próbach i testach oraz przy
pomocy subiektywnej trenerskiej metody badawczej określającej poziom badanego
elementu w skali punktowej od O do67 5
W skład tej metody wchodziły następujące elementy:
" Motywacyjny klimat środowiska określa w jaki sposób tworzy atmosferę
motywacyjną trener. Trener może wytwarzać  korzystny klimat motywacyjny
nastawiony na współpracę lub nastawiony na rywalizację.
" Nastawienie motywacyjne, czyli orientacja motywacyjna. Zawodnik może
wykazywać nastawienie na  ja (zawodnik oczekuje od sportu okazji do
prezentowania własnych zdolności, które uważa za stałe i nie poddające się
zmianom treningowym) oraz na zadanie.
" Teoretyczne i praktyczne aspekty doskonalenia sportowego
" Kwestionariusz  Dlaczego Uprawiasz Sport? Terryego, Fowlesa
w polskiej adaptacji S. Sterkowicza - mierzy motywację sportową. Składa się z
27 twierdzeń, które określają potrzeb: Exc - dążenie do doskonałości i perfekcji
w działaniu, Hif -uzyskanie sprawności i dobrego zdrowia, Aff - poczucie
przynależności, Ind - poczucie niezależności, Str - potrzeba stresu, Pow -
67
Opracowanie własne na podstawie: Z. Jastrzębski ,A. Szwarc, Struktura organizacyjna i jej wpływ na
efektywność szkolenia piłkarskiego na przykładzie Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Gdańsku. Gdańsk:
AWFiS; 2011, s. 21
32
dążenie do władzy i dominacji, Exs - sukces zewnętrzny, Ins - sukces
wewnętrzny, Agg -potrzeba agresji.
Potrzeba sukcesu wewnętrznego oznacza motywację wewnętrzną,
dążenie do perfekcji i doskonałości wiąże się z nastawieniem na pracę oraz
mistrzostwo, uzyskanie sprawności i dobrego zdrowia wiąże się z postawą
prozdrowotną, zapotrzebowanie na stres świadczy o dobrym funkcjonowaniu w
warunkach o podwyższonym stopniu trudności, potrzeba władzy i dominacji
wiąże się z chęcią przewodzenia w grupie, poczucie niezależności jest
korzystne w sportach indywidualnych, natomiast poczucie przynależności w
zespołowych, potrzeba agresji wiąże się natomiast z chęcią walki, rywalizacji i
współzawodnictwa.
33
Rozdział V
Analiza form oraz metod treningowych stosowanych w Klubie
Sportowym MKS Orlicz Suchedniów
Jak wielokrotnie podkreślano w poprzednich podrozdziałach pracy, stosowanie
indywidualnie dobranych metod treningowych stanowi bardzo ważny czynnik
podnoszenia poziomu sprawności zawodowej w grupie osób trenujących. Wybór i
zastosowanie właściwej metody treningu zależy w dużym stopniu od wiedzy i
doświadczenia, jak również od poziomu sprawności ogólnej i specjalnej, od warunków
jakie posiada drużyna (jej potencjału) oraz przede wszystkim od celu jaki został
postawiony przed zespołem.
Należy jednak również w tym miejscu stwierdzić, że metody trenowania nie
stanowią (przynajmniej w stopniu bezpośrednim) niezawodnej recepty na uzyskanie
optymalnych wyników. Ponieważ często o sukcesie lub porażce przesądzają również
cechy konstytucjonalne i inne różne predyspozycje do danej dyscyplin sportu, cechy
psychofizyczne itd.
1. Metody treningowe stosowane w Klubie sportowym MKS Orlicz
Suchedniów
Analizując zbiór metod treningowych praktykowanych w klubie sportowym
MKS Orlicz Suchedniów, autor przez metodę treningu rozumie:  świadomie i
konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu
szkoleniowego , czyli drogi wiodące do realizacji zadań stawianych w procesie
dydaktyczno-wychowawczym68.
Przed omówieniem najważniejszych metod treningowych stosowanych w
omawianym klubie, należy wspomnieć, że trenowanie odbywa się na zasadzie
dobrowolności, a sam trening nie jest pewnego typu  tresurą , natomiast
podstawowymi cechami stosowanego w klubie treningu są: powtarzanie ćwiczenia,
68
J. Gracz., T. Sankowski., Psychologia sportu, AWF., Poznań 2005, nr 44, 86
34
które pozwala na wzrastanie potencjału energetycznego organizmu i doskonalenie
techniki lub taktyki.69
Jak wspomniano również kilkukrotnie, wzrost formy sportowej zawodnika nie
zależy wyłącznie od doboru ćwiczeń, ale również od odpowiednich przerw
wypoczynkowych między zajęciami treningowymi. W klubie trener przestrzega
ogólnej zasady, że każdy następny trening zawodnika rozpoczyna w momencie, kiedy
w jego organizmie istnieją jeszcze po poprzednim wysiłku ślady w postaci
zwiększonej wydolności. Pełne zapewnienie możliwości osiągania przez zawodnika
maksymalnie wysokiego wyniku wymaga określenia zakresu zajęć, ich objętości,
obciążenia w każdym treningu i w całym procesie treningowym70.
2. Indywidualna koncepcja szkolenia zawodników
Tworzona przez wiele lat koncepcja indywidualnego szkolenia zawodników
klubu MKS Orlicz opiera się przede wszystkim na stopniowym osiąganiu parametrów,
które uznano za najważniejsze, a będące równocześnie najważniejszymi kryteriami
selekcyjnymi.71
Należą do nich:
1.Technika (w tym wszelkie elementy, powiązane z kształtowaniem
koordynacji ruchowej),
2.Inteligencja zawodnika (zmysł przewidywania sytuacji boiskowych,
umiejętność strategicznego, logicznego, myślenia),
3.Cechy osobowościowe zawodnika (motywacja, postawa sukcesu, umiejętność
współpracy),
4.Szybkość zawodnika (rozumiana jako jego umiejętności motoryczne i
szybkość działania na boisku, dynamika).
W szkoleniu zawodników klubu MKS Orlicz przestrzega się indywidualizacji
szkolenia, wynikającej głównie z tempa rozwoju biologicznego. Przyjęto, że w okresie
69
Z. Jastrzębski, Zakres obciążeń treningowych a ich wpływ na rozwój sportowy zawodników, Gdańsk: AWFiS;
2011, s. 43-45
70
T. Rzepa, Humanistyczne i poznawcze wartości aktywności z piłką w wychowaniu fizycznym. Studia i
monografie, Wydawnictwo AWF, Wrocław 2006, s. 62
71
Tamże, s. 63
35
największego wzrostu zawodników, tj. 13-15 roku życia na zajęciach treningowych
ćwiczy się przede wszystkim technikę i koordynację ruchową. Dopiero kiedy
organizm osiągnie oczekiwany wzrost stosuje się większe obciążenia wysiłkowe.
W pierwszej fazie szkleń uczenie i doskonalenie techniki zawodników uznaje
się za zadania najważniejsze. W tym samym czasie trener obserwuje podopiecznych
pod kątem ich predyspozycji osobowościowych, w miarę możliwości kierując
rozwojem tych predyspozycji. Całemu procesowi szkolenia towarzyszy logicznie
zaplanowany system działań kontrolnych, w których obserwacja i ocena ćwiczeń w
czasie spotkań mistrzowskich odćwiczeńwa istotną rolę. Niezależnie jednak od formy
szkolenia niezwykle ważna w procesie dydaktycznym jest rola trenera (instruktora).
Metody treningu stosowane są głównie w procesie kształtowania kondycyjnych
zdolności zawodników, tj w czasie kiedy lekkoatleta ma już min 16 lat. Ich podział
związany jest z parametrami stosowanych obciążeń wysiłkowych. Jeżeli w trakcie
wysiłku nie stosuje się przerw odpoczynkowych -mówimy o metodach ciągłych; jeżeli
przerwy odpoczynkowe występują - mamy do czynienia z metodami przerywanymi72.
Wybór konkretnej metody i stopień wysycenia nią treningu w pierwszej
kolejności jest pochodną możliwości psycho-biologicznych zawodników, złożoności
nauczanego elementu a także celu szkoleniowego, jaki jest postawiony przed
ćwiczącym.
Metody stosowane w klubie sportowym MKS Orlicz Suchedniów to:
1.Metody ciągłe, które charakteryzują się one dużym zakresem pracy
realizowanej głównie w warunkach równowagi tlenowej. Na strukturę metod ciągłych
zasadniczy wpływ mają dwa elementy obciążenia - objętość i intensywność.
Do najważniejszych metod w tej grupie zalicza się natomiast:
" Metodę ciągłą o stałej intensywności. Charakteryzuje się ona min. długotrwałą
pracą wykonywaną ze stałą, równomierną intensywnością, dochodzącą nawet do
wartości 75% VO2max. Maksymalna intensywność pracy przy wysiłkach ciągłych
zależy od wartości progu przemian beztlenowych (PPA) zawodnika73.
72
H. Norkowski, Charakterystyka wydolności beztlenowej piłkarzy w zależności od nominalnych pozycji na
boisku. Wychowanie Fizyczne i Sport , 2012, s. 379-381
73
Z. Naglak, Metodyka trenowania sportowca, Wrocław, AWF; 2009, s. 119
36
Według naukowców zajmujących się takimi dziedzinami nauki związanej ze
sportem jak: fizjologia czy biochemia, długotrwały wysiłek fizyczny wiąże się z
dużymi stratami energetycznymi. Zmusza ona do uruchomienia wszystkich rezerw
energetycznych organizmu, a póz
niej w fazie odpoczynku do sprawnego ich
odbudowywania. Dlatego też metoda ta (ciągła o stałej intensywności) stosowana
jest w klubie w celu kształtowania przede wszystkim w grupie sportowców układów
sercowo-naczyniowego i oddychania, dla zwiększenia odporności na objawy
zmęczenia i utratę płynów ustrojowych oraz wahania ciepłoty ciała, sprzyja
powiększaniu ekonomii pracy. Rozwija ona również potrzebną w czasie ćwiczeń
zdolność samokontroli zawodnika oraz umiejętność pobudzania dużych grup
mięśniowych.
Kolejna metoda, należąca również do metod ciągłych to74:
" Metoda ciągła o zmiennej intensywności, która z kolei charakteryzuje się
ciągłym wysiłkiem, w czasie którego intensywność ulega określonym zmianom. W
praktyce, w klubie Orlicz praktykuje siÄ™ dwa warianty tej metody, tj.:
1. Zmian planowanych, kiedy to czas trwania pracy, intensywność, zmiany
tempa pracy itp. wynikają z zaplanowanych celów i zadań treningu,
2. Zmian nieplanowanych, kiedy to rytm pracy jest funkcją ukształtowania
terenu, samopoczucia zawodnika czy rodzaju pokonywanego podłoża.
Metody te są zamiennie stosowane, przede wszystkim w celu kształtowania
różnych przejawów wytrzymałości ukierunkowanej i specjalnej, wpływają na
ekonomię i koordynację długotrwałego wysiłku, rozwijają jego swobodę i precyzję75.
Najlepiej praktyczne przejawy stosowania tej metody odzwierciedla tzw. duża i
mała zabawa biegowa. Duża zabawa biegowa składa się z 4 części:
I - wprowadzenie do treningu, kiedy to na bazie swobodnego biegu wykonuje
się różnorodne ćwiczenia kształtujące, rozciągające i koordynacyjne,
II - część szybkościowa, polegająca na wykonaniu 4-6 przebieżek na odcinku
80-100 m z maksymalną intensywnością oraz dynamicznych ćwiczeń
koordynacyjnych, skocznościowych i siłowych ze współpartnerem,
74
H. Norkowski, Charakterystyka wydolności beztlenowej piłkarzy w zależności od nominalnych pozycji, op.
cit, s. 382
75
Z. Naglak, Metodyka trenowania sportowca, Wrocław, op. cit, s. 121
37
III - część wytrzymałościowa, w której głównym akcentem są tempówki na
odcinkach 300-500 m,
IV - część końcowa składająca się z różnych ćwiczeń rozluz
niajÄ…cych,
rozciÄ…gajÄ…cych i oddechowych, wykonywanych w trakcie 15-20 min truchtu.
Mała zabawa biegowa trwa ok. 60 min (duża 90 min) i różni się od dużej
brakiem III części i skróconą częścią końcową.
Kolejną niezmiernie ważną grupą metod stosowanych w klubie sportowym
MKS Orlicz Suchedniów stanowią:
2. Metody przerywane
Przejawiają się one w powtarzaniu, w określonym rytmie, stosunkowo
intensywnych wysiłków, przeplatanych przerwami odpoczynkowymi. I właśnie czas i
charakter przerwy odpoczynkowej stanowi tutaj istotne zagadnienie. Przerwa może
być "pełna" lub "niepełna-korzystna". Efekt przerw niepełnych opiera się na zjawisku,
że - np. w przypadku reakcji układu krążenia - w czasie 1/3 przerwy pełnej zachodzi
2/3 procesu odnowy.
Kolejna metoda, należąca również do metod przerywanych to:
" Metoda powtórzeniowa maksymalnych prędkości. W metodzie tej wymagane
jest maksymalna, na danym etapie przygotowań, intensywność wysiłku. Po każdym
ćwiczeniu następuje pełna przerwa wypoczynkowa, prowadząca do całkowitego
odprężenia; rozpoczynając następne ćwiczenie organizm musi za każdym razem
ponownie przystosować się do wymagań danego wysiłku.76
Metoda powtórzeniowa maksymalnych prędkości zakłada pełne opanowanie
techniki wykonywanego ćwiczenia, tak aby lekkoatleta rz podczas treningu nie
zwracał uwagi na sposób (technikę) wykonania, a jedynie koncentrował się na
dynamice pracy. Trening powtórzeniowy stawia duże wymagania układowi
nerwowemu - przechodzenie od stanu skrajnego pobudzenia (praca), poprzez pełną
przerwę odpoczynkową, do kolejnego maksymalnego pobudzenia kształtuje gotowość
wielokrotnego angażowania w wysiłek wszystkich sił77.
76
Tamże, s. 122
77
J. Raczek. Tendencje przemian w rozwoju sprawności motorycznej zawodników lekkoatletyki. [W]: Raczek J,
(red)Motoryczność sportowców  aspekty teoretyczne oraz implikacje metodyczne. Materiały z konferencji
międzynarodowej. Katowice: AWF; 2011, s. 257
38
Liczba powtórzeń w tej metodzie z reguły jest niewielka, ale skrajna
intensywność wysiłku powoduje i tak spore zadłużenie tlenowe. Charakter pracy
sprzyja kształtowaniu siły maksymalnej i szybkościowej, szybkości, wytrzymałości
szybkościowej i wytrzymałości specjalnej. Kształtuje również w sposób efektywny
określone funkcje fizjologiczne (zdolności beztlenowe, ekonomizację procesów
energetycznych, tolerancję metaboliczną) i psychiczne (zdolność koncentracji, siłę
woli, odporność).
" Metoda submaksymalnych (kontrolowanych) prędkości jest odmianą metody
powtórzeniowej maksymalnych prędkości. Intensywność jest tutaj niższa, tzn.
ćwiczenia wykonuje się z prędkością około 80-95% aktualnych możliwości. Przerwy
odpoczynkowe pozostają pełne. Równolegle stawia się konkretne zadania techniczne.
Zachodzi więc kompleksowe kształtowanie szybkości i doskonalenie techniki.
Zmniejszenie intensywności umożliwia wykonanie pracy o większej objętości
(dłuższy czas pracy, większa liczba powtórzeń), z jednoczesnym zachowaniem
zdolności do bieżącej kontroli wykonywanego zadania ruchowego78.
Metoda interwałowa charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem faz
obciążeń i niepełnego wypoczynku. Intensywność i czas trwania kolejnych wysiłków,
jak też długość przerw wypoczynkowych są ściśle programowane według zasady, że
każdy kolejny wysiłek jest wykonywany na bazie nie zlikwidowanego zmęczenia po
wysiłku poprzednim. Według standardowej formuły wysiłek interwałowy powinien
doprowadzić do częstości skurczów serca około 180 uderzeń na minutę. Przerwa nie
może pozwolić na pełny wypoczynek, zachodzące jednak podczas jej trwania zjawiska
adaptacyjne majÄ… istotne znaczenie bodz
cowe. Powinna trwać do powrotu tętna do
wartości około 120-130 ud./min. Liczba kolejnych powtórzeń uzależniona jest od
czasu trwania i intensywności pojedynczych obciążeń.
W metodzie interwałowej wyróżniamy dwie podstawowe odmiany:
1) ekstensywną metodę interwałową - obciążenia o umiarkowanej i średniej
mocy, krótkie przerwy wypoczynkowe i duża liczba powtórzeń; tętno pracy powinno
oscylować w granicach 180 ud./min; odmianę tę stosuje się głównie do kształtowania
wytrzymałości tlenowej.
78
Tamże, s. 257
39
2) intensywną metodę interwałową - opartą na wysiłkach o wysokiej
intensywności, odpowiednio dobranym, ale także niepełnym czasie przerw oraz dużej
(wynikającej z aktualnych możliwości) liczbie powtórzeń. Intensywny wysiłek
powoduje wzrost częstości tętna wyraz
nie ponad 180 ud./min. W ten sposób kształtuje
się wytrzymałość beztlenową, charakterystyczną dla wytrzymałości szybkościowej
oraz tempowej.
Pamiętając o oszczędnym wykorzystywaniu metody interwałowej w szkoleniu
młodzieży trzeba nadmienić, że podane wartości tętna mogą być u młodych
zawodników znacznie wyższe - jest to normalna reakcja nie w pełni dojrzałych
organizmów.
W szkoleniu stosuje się także specyficzną grupę metod treningu, które mają na
celu kompleksowe oddziaływanie na poziom formy sportowej - metody startowe i
kontrolne. Istotą tych metod jest wykorzystanie w warunkach zajęć treningowych
mechanizmu współzawodnictwa. Współzawodnictwo wyzwala takie zaangażowanie
(porównywalne z wysiłkiem startowym), które trudno jest uzyskać we wcześniej
opisywanych metodach.
Metody startowe i kontrolne dostarczajÄ… kompleksowej informacji o aktualnym
stanie wytrenowania zawodnika, stanowią skuteczny środek funkcjonalnej
przebudowy wypracowanego poziomu przygotowania ogólnego na wysoką sprawność
startowÄ….79
3. Formy treningu w MKS Orlicz
Wśród wielu klasyfikacji form treningu za najbardziej uniwersalną autor uznał
tę, która zakłada, że głównym kryterium różnicującym poszczególne formy między
sobą jest stopień aktywności intelektualnej ćwiczącego oraz zadania jakie spełniają
partnerzy i przeciwnicy.
Forma ścisła zakłada wiodącą rolę trenera (instruktora) - to on określa
techniczny sposób wykonania zadania, jego tempo, kierunek, liczbę powtórzeń, itp.
Ćwiczący mają ściśle wypełniać jego polecenia. Nauczanie odbywa się z zasady bez
79
H. Hamer, Klucz do efektywności nauczania, Wydawnictwo VEDA, Warszawa 1994, s 36
40
przeciwnika, a więc daleko odbiega od wymogów ćwiczeń właściwej. Forma ścisła
dzięki swoim ułatwieniom należy do najbardziej skutecznych form nauczania, ale jest
stosunkowo mało atrakcyjna, szczególnie dla dzieci.
Forma zadaniowa mieści w sobie dużo miejsca dla inicjatywy zawodnika.
Trener określa cel działania a sportowcy wybierają sposób jego realizacji. Forma
zadaniowa może przebiegać zarówno z przeciwnikiem jak i bez przeciwnika
wszystko zależy do celu danego ćwiczenia. W niektórych postaciach (np. trening
strumieniowy), w celu podniesienia intensywności pracy warto wykorzystać efekt
współzawodnictwa.
Forma zabawowa jest bardzo atrakcyjną i posiadającą mnóstwo wariantów
formÄ… treningu. Stosuje siÄ™ jÄ… zazwyczaj w poczÄ…tkowych etapach szkolenia, kiedy to
celem jest zapoznanie się z ogólną strukturą danego ruchu. Kształtuje mechanizmy
współzawodnictwa, poczucia odpowiedzialności, zasady fair play. Jest bardzo
pobudzająca i kreatywną formą treningu, możliwą do stosowania w każdych
warunkach bazowo sprzętowych. Sprzyja kształtowaniu motoryki oraz oswajaniu
ćwiczących z różnymi przyborami. Stosując zabawy ruchowe należy pamiętać o
przestrzeganiu przepisów, by nie zwyciężał ten, kto je omija lub upraszcza.
Forma fragmentów ćwiczeń imituje, w wersji uproszczonej, realne warunki
walki sportowej. Realizowana jest zatem obowiÄ…zkowo z aktywnym przeciwnikiem,
polega na wyborze optymalnego rozwiÄ…zania techniczno taktycznego, uczy zawodnika
samodzielności, aktywności i twórczej postawy. Możliwe są różnorodne jej warianty,
ułatwiające lub utrudniające działanie albo atakującym, albo broniącym. Bardzo
efektywna forma treningu, bezpośrednio przygotowująca zawodników do faktycznych
wymogów rywalizacji sportowej. Stosowana głównie w doskonaleniu techniki i
taktyki.
Forma ćwiczeń może być realizowana w postaci ćwiczeń uproszczonej,
ćwiczeń szkolnej lub ćwiczeń właściwej80.
Gra uproszczona to przede wszystkim ułatwienia w zakresie przepisów ćwiczeń
(mniejsze boisko, mniejsza liczba zawodników, itp) w celu doskonalenia określonego
80
H. Duda. Wpływ sterowania mentalnego na sprawność działania piłkarzy nożnych. Wykład w sesji plenarnej
MKN - Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej, Spała 24-26 XI 2008,s. 55
41
elementu techniki lub taktyki. Znajduje zastosowanie głównie w początkowych fazach
nauczania, kiedy to umiejętności specjalne są jeszcze stosunkowo skromne81.
Gra szkolna odbywa siÄ™ zgodnie z przepisami, dopuszczalne sÄ… natomiast w
przebiegu walki daleko idąca ingerencje: typowe są liczne przerwy połączone z
bieżącymi uwagami szkoleniowymi, powtarzanie pewnych akcji, zmiany i wymiany
zawodników i ustawień w formacjach i pomiędzy drużynami. Stosowana przede
wszystkim w doskonaleniu kolektywnych umiejętności techniczno-taktycznych w grze
obronnej i ofensywnej. Prowadzący zajęcia może także określić warunki ćwiczeń, np.
ograniczyć liczbę kontaktów lekkoatlety z przeciwnikiem lub wyznaczyć strefy i
sposób kończenia ćwiczeń. Nieprzestrzeganie tych uzgodnień kończy się
powtórzeniem akcji. W ramach tej formy w roli sędziego często występuje trener.
Olimpiada właściwa realizowana jest w formie treningów mistrzowskich,
pucharowych, towarzyskich i kontrolnych. Jest prowadzona przez sędziego zgodnie z
przepisami ćwiczeń.
W procesie szkolenia sportowego stosowane są także inne formy zajęć
treningowych, wyróżniane w oparciu o inne kryteria klasyfikacji. Do najbardziej
popularnych można zaliczyć formy treningu: stacyjnego, obwodowego,
naprzemiennego, indywidualnego, wiązanego, zespołowego, gimnastycznego.
81
Tamże, s. 56
42
Rozdział V
Wyniki badań własnych
1. Materiał badawczy oraz opis metod stosowanych przy analizie wyników
W badaniach zastosowano metodÄ™ obserwacji. Do analizy wybrano 12
treningów rozgrywanych w Klubie.
Oceniano sprawność zawodników następnie dane o grze rejestrowano na
specjalnym arkuszu obserwacyjnym, odtwarzając zapis przebiegu treningów, oraz
zestawiano wyniki uzyskane przez poszczególnych zawodników w trakcie treningów .
Korzystano z notatek trenera Klubu, który rejestrował postępy w sprawności
zawodników na przełomie 12 miesięcy.
Ocenie poddano takie czynniki jak czas, miejsce, sposób i efekt działania w
sytuacji zawodów polegających na udziale 2 zawodników rywalizujących ze sobą-
jeden przeciwko jednemu, stosując kryteria oceny działania zaproponowane przez H.
DudÄ™.
Rezultaty badań pogrupowano, uwzględniając aktualne, korzystniejsze wyniki
sportowców w trakcie treningów w regulaminowym czasie 90 minut treningów.
W atakowaniu oceniano sprawność działań w sytuacji treningów 1 x 1 w
aspekcie realizowanych celów treningów: poprawy skoczności, prędkości oraz
elastyczności. W trakcie treningów szacowano sprawność działań przeciwko
zawodnikowi nr 2 było poprawienie wyników działań rywala.
Aktywność w pojedynkach o uzyskanie lepszych wyników (ogólnej motoryki
ruchu, dynamiki, siły i sprężystości) oceniano zawsze pozytywnie, przyjmując, że
podjęcia działania w takiej sytuacji jest dla zawodników kożystne ze względu na
wzmacnianie efektu synergicznego działań kolektywnych. Nie rejestrowano działań
nieudanych. Kryteria oceny działań uznawanych za pozytywne lub negatywne
przedstawiono w tabeli 2.
W opracowaniu statystycznym zastosowano podstawowÄ… metodÄ™ statystyki
opisowej, tj. średnią arytmetyczną.
43
2. Ocena wartości średniej arytmetycznej w wynikach analizy zadania
ruchowego próbach dla grupy Eksperymentalnej i Kontrolnej
Poniższa tabela zawiera cząstkowe wyniki danych, uzyskanych dzięki testom
przeprowadzonym w dwóch grupach szkoleniowych.
Tab. 1. Liczba zdobytych bramek w grupach badawczych
L.p. Grupa I badanie (zdobyte II badanie
Eksperymentalna bramki)
Grupa Kontrolna
(wysokość I badanie (najwyższe II (najwyższe
skoku wartości) badanie wartości)
wzwyż)
1 2. 2 3 2 2 3. 1 2 2 3 4. 2 3 2 2 5. 3 3 2 2
2 7. 1 2 3 2 8. 1 2 2 3 9. 4 4 3 3 10. 3 4 3 3
3 12. 1 2 2 2 13. 1 2 1 1 14. 1 2 3 3 15. 3 3 2 1
4 17. 1 2 0 1 18. 3 2 2 2 19. 3 3 2 2 20. 2 2 2 3
5 22. 1 2 1 2 23. 1 2 2 3 24. 2 2 2 1 25. 2 3 1 1
Åšrednia 1,96 2,52 2,0 2,16
Z analizy tych danych można zauważyć, że wyniki badań przedstawiały
zmienne wartości. W ocenie wartości średniej arytmetycznej w otrzymanych wynikach
można zaobserwować, że zawodnicy poprawiali swoje wyniki.
Wpływ świadomej analizy zadania ruchowego próbach dla grupy
Eksperymentalnej i Kontrolnej można zauważyć, iż w pierwszym badaniu wartości te
były bardziej zbliżone do siebie, w drugim zaś badaniu można zauważyć znaczny
wzrost w grupie eksperymentalnej. Fakt ten był powodem analizy statystycznej
otrzymanych wartości w celu stwierdzenia stopnia zróżnicowania, który mógłby
potwierdzić stawianą hipotezę, iż świadomy udział sportowca w czynności ruchowej
zwiększa skuteczność realizacji.
44
W aspekcie tym dokonując porównania otrzymanych wyników badań w
pierwszym badaniu należy stwierdzić, że w obu grupach sportowcy realizując główny
cel działania w opracowanym eksperymencie podobnie w wartościach wymiernych
wykonywali zadane próby. Wartości te w ocenie szacunkowej, zarówno w grupie
eksperymentalnej jak i kontrolnej były zbliżone. Dla obliczeń prezentowanych
wartości nie otrzymano zróżnicowania na poziomie istotnym statystycznie.
Tab. 2. Wartość zróżnicowania w kreatywnym teście działań lekkoatlety
dla I i II badania
I badanie Grupa Kontrolna Åšrednia arytmetyczna
Eksperymentalna Grupa 1,96 2,0
Odchylenie standardowe 0,89 Współczynnik zmienności Istotność różnic między
0,87 45,35 43,30 grupami 0,78
II badanie Åšrednia arytmetyczna Odchylenie standardowe
2,52 2,16 0,65 0,75
Współczynnik zmienności Istotność różnic miedzy Poziom istotności różnic
25,92 34,54 grupami 2,11** między I a II
badaniem w danej grupie
2,74** 1,17
Istotność różnic:
*** -bardzo istotna,
** - istotna,
* - słabo istotna
Można wiec wnioskować, że grupy te w realizacji wytyczonego zadania w
eksperymencie podobnie realizowały zamierzony cel. Inne wartości można zauważyć
w drugim badaniu (tab.3). Z analizy danych wynika, że w grupie eksperymentalnej, w
której stosowano instrukcję kreatywną - uaktywniającą sportowca do analizy zadania
ruchowego otrzymano znacznie lepsze rezultaty w koncepcji realizacji celu działania
45
wyznaczonego w eksperymencie badawczym. Otrzymane wartości wymierne w
badanych grupach wykazały znaczne różnice. Otrzymane dane wskazują, że wartości
wymierne określające stan badań są wyraz
nie korzystniejsze dla działań
wykonywanych z tzw. instrukcjÄ… mentalnÄ…. Widzimy tu wyraz
ne różnice otrzymanych
wartości między grupą eksperymentalną (działania z instrukcją kreatywną), a
wynikami otrzymanymi w grupie kontrolne
Wnioski:
1. Åšwiadoma analiza zadania ruchowego dokonana przez sportowca poprawia
skuteczność jego wykonania.
2. Intelektualizacja procesu szkolenia zwiększa skuteczność działania
ruchowego sportowców.
3. Ze względu na złożony i dynamiczny charakter działania sportowców
podczas wieloetapowych i złożonych ćwiczeń; siłowych, gimnastycznych,
ogólnorozwojowych, szukanie rezerw w sferze dyspozycji umysłowych
zawodników może przyczynić się do zwiększenia efektywności szkolenia i
treningu sportowego.
Ważną część badań stanowił test ogólnosprawnościowy, na podstawie którego
zmierzono szybkość zawodników. Interesujących informacji dostarczyły wyniki testu
Coopera przeprowadzanego co pół roku wśród wszystkich sportowców.
Podobnie, jak w przypadku ogólnej poprawy sprawności fizycznej sportowców
wyrażonej punktowo, obserwuje się w tym przypadku coroczny przyrost szybkości
wyrażony skróceniem dystansu przebiegniętego w ciągu 12 minut. Jest to jeden z
testów wchodzących w skład zadań sprawnościowych stosowanych przez trenera
sportowców. Test ten prowadzony jest od 2011 roku, a jego wyniki są regularnie
opracowywane.
46
Wyniki testu Coopera uzyskane przez
zawodników MKS Orlicz Suchedniow na
przelomie 5 lat
1950
1900
1850
Wyniki testu Coopera
uzyskane przez zawodników
MKS Orlicz Suchedniow na
1800
przelomie 5 lat
1750
1700
2011 2012 2013 2014 2015
Rys. 1. Porównanie wyników uzyskanych w teście Coopera (w metrach
przebiegniętego dystansu) przez zawodników drużyny MKS Orlicz Suchedniowów z
pięciu kolejnych roczników.
Przedstawione powyżej w formie wykresu wyniki testu Coopera, pokazują jak na
przestrzeni pięciu ostatnich lat zwiększała się ogólna sprawność zawodników Klubu MKS
Orlicz Suchedniów.
Test polegał na próbie biegowej 12-minutowej która odbyła się na miękkiej
nawierzchni, stadionu lekkoatletycznego. Odległości były być wyraz
nie zaznaczone co 100
m. Pokonany przez biegacza dystans uznawany został za miarę wytrzymałości. Dokładna
ocena wytrzymałości odczytywana została ze specjalnych tabel.
Na podstawie opracowanych wyników bania sprawności metodą testu Coopera, można
stwierdzić, ze ogólna sprawność zawodników ulega stałej poprawie.
47
Z danych. wynika, że sportowcy badanej drużyny stoczyli w regulaminowym
czasie treningów lekkoatletycznych 268 pojedynków w sytuacji zawodów jeden
przeciwko jednemu. Dodatkowo 26 razy współzawodniczyli w szkoleniu
ogólnorozwojowym1 x 1 w trakcie 30-minutowych ćwiczeń w wybiciu się (średnio 65
razy), co daje łącznie liczbę 290 sytuacji treningów jeden przeciwko jednemu we
wszystkich analizowanych dyscyplinach lekkoatletycznych, w tym również
szkoleniach przez trenera.
Najwyższą ogólną sprawnością i wytrzymałością wykazali się sportowcy w
trakcie odbywania ostatnich treningów roku 2014, (27 pojedynków), a najniższą
sportowcy klubu w pierwszych fazach szkolenia sprawności ogólnej i indywidualnej.
(18 prób).
A
ącznie oceniono pozytywnie 102, a negatywnie 62 działania zawodników w
trakcie treningów, w sytuacji treningów lekkoatletycznych. Najwyższą, 55-procentową
niezawodność osiągnęli sportowcy Klubu MKS Orlicz Suchedniów w wojewódzkich
mistrzostwach w lekkoatletyce w sierpniu 2014 roku oraz. Z kolei najniższą, 39,5-
procentową skutecznością wykazali się sportowcy tej samej drużyny w styczniu 2014.
48
Zakończenie
Badania naukowe na obecnym etapie rozwoju treningów lekkoatletycznych
nabierają szczególnego znaczenia. Dziś nie wystarczy opierać się jedynie na
uogólnionych doświadczeniach z praktyki trenerskiej. Efektywne planowanie i
kierowanie treningiem lekkoatletycznym jest niemożliwe bez obiektywnej oceny
zmian w stanie funkcjonalnych systemów organizmu, poziomu mistrzostwa
technicznego i taktycznego. Potrzeba analizowania różnorodnych informacji,
płynących z procesu treningowego i przebiegu zawodów w oparciu o naukowe
przesłanki, to bezwzględna konieczność czasu.
Współczesna lekkoatletyka stawia coraz to większe wymagania w zakresie
przygotowania techniczno-taktycznego, kondycyjnego i psychicznego. Nowoczesny
sport to bowiem perfekcyjnie opanowana technika, wysoka skuteczność działań
zawodników przez cały czas trwania zawodów.
Zawody sportowe fascynują wielu kibiców, gdyż reguły treningów są proste i
przejrzyste dla każdego z obserwatorów, stwarzając że każdy z milionów widzów
może być ekspertem w tej dziedzinie. Dla wielu ludzi na świecie lekkoatletyka jest
czymś tak ważnym, że nie wyobrażają sobie bez niego życia. Podobnie w Polsce,
dobro tej szczególnej i niezwykle złożonej technicznie leży niektórym głęboko na
sercu. Nie chodzi tylko o osoby profesjonalnie zwiÄ…zane z lekkoatletykÄ…  ale
niezliczone rzesze chłopców, marzących o karierze w tej dyscyplinie sportu, sukcesach
swoich idoli i ich zespołów, sukcesach naszej reprezentacji Narodowej w
lekkoatletyce.
49
Bibliografia
1. Barankiewicz J., Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego,
Warszawa 1999
2. Brzeziński J., Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1980
3. Czajkowski B., Nauczanie techniki treningów w piłkę nożną, Biblioteka
Trenera, Warszawa 2012
4. Drabik J., Aktywność fizyczna w treningu zdrowotnym osób dorosłych cz. II,
AWF Gdańsk 1996
5. Duda H., Wpływ sterowania mentalnego na sprawność działania zawodników
nożnych. Wykład w sesji plenarnej MKN - Kierunki doskonalenia treningu i
walki sportowej, Spała 24-26 XI 2008Kupisiewicz Cz, Podstawy dydaktyki
ogólnej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
6. Dutkiewicz W, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i
licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001
7. Grabowski H., Teoria fizycznej edukacji, PWN, Warszawa 1997
8. Gracz J., Sankowski T., Psychologia sportu, AWF., Poznań 2005, nr 44, 86
9. Hałys J., Polska lekkoatletyka, Wydawnictwo Quelle, Kraków 2011
10. Hamer H., Klucz do efektywności nauczania, Wydawnictwo VEDA, Warszawa
1994
11. Jastrzębski Z., Szwarc A., Struktura organizacyjna i jej wpływ na efektywność
szkolenia piłkarskiego na przykładzie Szkoły Mistrzostwa Sportowego w
Gdańsku. Gdańsk: AWFiS; 2011
12. Jastrzębski Z., Zakres obciążeń treningowych w piłce lekkoatletyce a ich
wpływ na rozwój sportowy zawodników, Gdańsk: AWFiS; 2011
50
13. Karpowicz K., Karpowicz M., Janowski J., Konarski J., Strzelczyk R.
(2006)Sprawność ogólna i specjalna a poziom sportowy młodych koszykarzy.
W: Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej  diagnostyka. T.3. Red.:
Kuder Anna, Perkowski Krzysztof, Åšledziewski Dariusz. Warszawa PTNKF, s.
49-52.
14. Karpowicz K., Karpowicz M., Janowski J., Konarski J., Strzelczyk R.
(2008)Struktura przygotowania sprawnościowego, jako podstawa optymalizacji
treningu na etapie szkolenia ukierunkowanego. W: Kierunki doskonalenia
treningu i walki sportowej. T.5. Red.: Kuder Anna, Perkowski Krzysztof,
Śledziewski Dariusz. Rzeszów PTNKF
15. Karpowicz K., Strzelczyk R., Karpowicz M. Charakterystyka struktury
motoryczności młodych sportowców na przykładzie gier zespołowych. W:
Wybrane aspekty kultury fizycznej w badaniach naukowych. Red.: Kwieciński
Janusz, Tomczak Maciej. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Koninie,
Konin 2010
16. Kiełbasiewicz  Drozdowska I., Siwiński W.(red.), Teoria i metodyka rekreacji
(zagadnienia podstawowe), AWF Poznań 2001
17. Konarski J., Strzelczyk R. Propozycja rejestracji obciążeń zewnętrznych i
wewnętrznych na przykładzie zawodników lekkoatletyki W: Wychowanie
fizyczne i sport w badaniach naukowych. VIII Konferencja naukowa, Poznań,
dnia 25 maja 2010 r. Red.: Osiński Wiesław, Muszkieta Radosław. AWF
Poznań 2010
18. Konarski J., Strzelczyk R., Karpowicz K., Janowski J. Zakładana i rzeczywista
zmienność zdolności motorycznych w cyklu treningowym (na przykładzie
zawodników uprawiających piłkę nożną). W: Wybrane aspekty kultury
fizycznej  stan i perspektywy. Red.: Kwieciński Janusz, Tomczak Maciej.
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Koninie, Konin 2009
19. Krawczyński M. (red.) Psychologia sportu dzieci i młodzieży  wybrane
zagadnienia. Pomorska Federacja Sportu, Gdańsk 2010
20. Krawczyk Z., Socjologia kultury fizycznej, AWF Warszawa 1995
51
21. Mogielnicki P., Historia i zasady treningów w piłkę nożną, Wydawnictwo
klubu sportowego w Rzeszowie, Rzeszów 2010
22. Naglak Z. , Metodyka trenowania sportowca, AWF, Wrocław 2009
23. Norkowski H., Charakterystyka wydolności beztlenowej zawodników w
zależności od nominalnych pozycji na boisku. Wychowanie Fizyczne i Sport,
Warszawa 2012
24. Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2008
25. Osiński W., Zagadnienia motoryczności człowieka, AWF Poznań 1991
26. Panfil R., Kierowanie zespołem sportowym. Wydawnictwo RCMSzKFiS
,Warszawa 1991
27. Raczek J, (red) Motoryczność sportowców  aspekty teoretyczne oraz
implikacje metodyczne. Materiały z konferencji międzynarodowej. Katowice:
AWF; 2012
28. Raczek J., Tendencje przemian w rozwoju sprawności motorycznej
zawodników lekkoatletyki. [W]: Raczek J, (red) Motoryczność sportowców 
aspekty teoretyczne oraz implikacje metodyczne. Materiały z konferencji
międzynarodowej. Katowice: AWF; 2011
29. Raczek R. (red.), Trening dzieci i młodzieży w lekkoatletyce. Wydawnictwo
AWF w Katowicach, Katowice 1985
30. Rzepa T., Humanistyczne i poznawcze wartości aktywności z piłką w
wychowaniu fizycznym. Studia i monografie, Wydawnictwo AWF, Wrocław
2006
31. Sozański H., (red.): Podstawy teorii treningu. Wydawnictwo RCMSzKFiS,
Warszawa 1993
32. Sozański H. (red.), Sport dzieci i młodzieży. Vademecum trenera.
Wydawnictwo RCMSzKFiS, Warszawa 1994
33. Stronczyński W., Osobowościowe uwarunkowania skutecznego działania
zawodników w grach zespołowych (w:) Poradnik psychologiczny dla
instruktorów i trenerów sportowych gier zespołowych, Monografie,
podręczniki, skrypty AWF w Poznaniu, Nr 78, Poznań 1999
52
34. Ważny Z., Leksykon treningu sportowego, Wydawnictwo AWF, Warszawa
1995
35. Wolańska T., (red.), Rekreacja ruchowa. Zeszyt ćwiczeń dla studentów
stacjonarnych i zaocznych Wydziału Wychowania Fizycznego  I stopień,
AWF Warszawa 1994
36. Wolański N., Petrizkova J., Sprawność fizyczna a rozwój człowieka, Warszawa
1995
Czasopisma
1. Suchodolski B, Perspektywy rozwoju kultury fizycznej w warunkach
nowoczesnej cywilizacji,  Wychowanie Fizyczne i Sport 1959, nr 3,
2. Trześniowski R., Wychowanie fizyczne a sport.  Kultura Fizyczna 1963, nr 3-
53
Spis tabel
Tabela 1 Liczba zdobytych bramek w grupach badawczych ................................................... 46
Tabela 2 Wartość zróżnicowania w kreatywnym teście działań sportowca dla I i II badania . 47
Tabela 3 Działania oceniane pozytywnie lub negatywnie w sytuacjach treningów 1 x 1 ....... 50
Spis rysunków
Rysunek 1 Porównanie wyników uzyskanych w teście Coopera (w metrach przebiegniętego
dystansu) przez zawodników drużyny MKS Orlicz Suchedniowów z pięciu kolejnych
roczników ................................................................................................................................. 49
54