Pojęcie i geneza różnic
indywidualnych
ProwadzÄ…cy: Aleksandra Niemyjska, SWPS
PRZEDMIOT BADAC
PSYCHOLOGII
RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH
oð
RÓŻNICE INDYWIDUALNE:
 zjawisko polegające na tym, że jednostki (ludzie i zwierzęta należące
do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem
porównywanych charakterystyk fizycznych i psychicznych
oð
Przedmiotem badań psychologii różnic indywidualnych są więc
różnice międzyosobnicze (interindywidualne)
Ważne pytania:
oð
Czym różni się psychologia różnic indywidualnych (RI) od
psychologii osobowości?
oð
Jakie korzyści i zagrożenia wynikają z różnicowego podejścia do
badań nad zachowaniami człowieka?
Osobowość można rozpatrywać
na dwa różne sposoby
INTERINDYWIDUALNIE INTRAINDYWIDUALNIE
Przedmiot badań: POPULACJA, Przedmiot badań: INDYWIDUALNA
(uniwersalne cechy różnicujące ludzi) OSOBA (struktura i procesy
wewnÄ…trzpsychiczne)
Cel: poszukiwanie kategorii, Cel: wyjaśnianie doświadczeń i
wymiarów różnicujących ludzi, zachowań jednostki
etykietowanie
np. Big 5, większość teorii np. psychoanaliza, teoria
inteligencji, temperamentu konstruktów Kelly'ego
Metoda: analiza interindywidualna Analiza intraindywidualna
Przedmiot badań PSYCHOLOGII Przedmiot badań psychologii
RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH osobowości
Potoczna psychologia RI:
Czym się różnimy?
oð
Ćwiczenie:
1. Ustalcie w grupach, jakie charakterystyki sÄ… dla Was
wspólne, a jakie różnią Was od grupy.
CO JEST
RÓŻNE?
CO JEST
WSPÓLNE?
CO JEST
CO JEST
RÓŻNE?
RÓŻNE?
2. Do jakich kategorii zaliczylibyście wymienione cechy?
PRZEDMIOT BADAC
PSYCHOLOGII
RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH:
Czym się różnimy?
Jedno pytanie, różne podejścia:
PODEJSCIE ZDROWOROZS
DKOWE
oð
Różnice zauważalne  na pierwszy rzut oka .
ð
ðFIZYCZNE
PODEJSCIE NAUKOWE
oð
Co jest przedmiotem badań psychologii różnic indywidualnych?

ðWZGL
DNIE STAA
E (kryterium wÅ‚Ä…czania) ðtendencje do zachowaÅ„,
którym badacze w zależności od orientacji teoretycznej i
metodologii badań nadali różne nazwy

ð CHARAKTERYSTYKI z zakresu: osobowoÅ›ci, temperamentu,
inteligencji i zdolności, stylów funkcjonowania
ð
WAŻNE DEFINICJE:
jakich pojęć używa się do badania i opisu RI?
CECHA  odnosi się do względnie stałych różnic indywidualnych w
charakterystykach psychicznych, których zmienność jest częściowo
genetycznie zdeterminowana
Co oznacza, że cecha ma charakter latentny?
Co oznacza, że cecha ma status hipotetyczny?
Kiedy (w jakich zjawiskach) przejawiajÄ… siÄ™ cechy?
WYMIAR  stosujemy, gdy cecha charakteryzuje się różnym stopniem nasilenia
CZYNNIK - konfiguracja korelujących ze sobą przejawów cech  wyróżnia go
metoda otrzymywania (analiza czynnikowa)
TYP  kategoria klasyfikacyjna - dominujÄ…ca dyspozycja psychiczna lub
psychofizyczna, która przysługuje dającej się wyróżnić na jej podstawie
grupie ludzi, przy czym grupy tej nie można jednoznacznie i
wszechstronnie oddzielić od innych ludzi
STYL  sposób w jaki określony proces, czynność lub działanie przebiega
Kiedy cecha tłumaczy zachowanie
trafniej niż środowisko?
oð
Powtarzalność obserwacji zachowania (vs jednorazowa)

ð Epstein: rola agregacji danych dla stwierdzenia spójnoÅ›ci
czasowej oraz sytuacyjnej cech
oð
Długi czas trwania obserwacji (vs krótki)
oð
Wielość i szeroki zakres zachowań (pojedyncze zach.)
oð
Swoboda ekspresji zachowań (ograniczona)
oð
Swoboda wyboru sytuacji lub jej tworzenia (vs brak)
oð
Sytuacje znajome (vs nieznajome)
oð
Sytuacje neutralne (vs eksperyment)
Przyczyny różnic indywidualnych
DZIEDZICZNOŚĆ ŚRODOWISKO
Czynnik genetyczny addytywny Środowisko wspólne
Czynnik genetyczny nieaddytywny Åšrodowisko specyficzne
Metody badania wkładu czynnika genetycznego i środowiska do RI:
1) Metoda par bliz
niąt 1) Chów wsobny
2) Metoda adopcyjna 2) Hodowla selektywna
3) Studia rodzinne
korelacje z
ródłem wnioskowania selekcja z
ródłem wnioskowania
4) metody dopasowanych modeli i analiz ścieżkowych: wnioskowanie semiprzyczynowe
Przyczyny różnic indywidualnych
Ćwiczenie:
1. Zastanów się, jakie przyczyny różnic
indywidualnych wykryto w przedstawionych
badaniach.
2. JakÄ… metodÄ™ zastosowano?
Przyczyny różnic indywidualnych
1) Badanie Roberta Tryona (1940) polegało na wyhodowaniu takich dwóch linii
szczurów, które różniły się efektywnością zdolności uczenia się labiryntu o
kształcie litery  T . Już po 7 pokoleniach autor otrzymał szczury znacznie
różniące się pod względem popełnianych błędów.
2) Cooper i Zubek (1958) linie szczurów  mądrych i  tępych pod względem
zdolności pokonywania labiryntu o kształcie litery  T umieścili i hodowali dalej
w środowiskach: bogatym (duże klatki, zabawki) ubogim (małe, szare i puste
klatki) i normalnym (standardowe warunki laboratoryjne). Pod wpływem
wzbogaconego środowiska nastąpił spadek liczby błędów u szczurów  tępych
oraz brak zmian w poziomie wykonania u szczurów  mądrych . U szczurów
hodowanych w warunkach ubogiego środowiska wystąpiła odwrotna
prawidłowość - zwiększenie liczby błędów u szczurów  mądrych i brak zmiany
w poziomie wykonania u szczurów  tępych .
Przyczyny:
1) wpływ czynnika genetycznego;
2) interakcja genetycznego i środowiskowego - zmieniająca się rola
obu czynników
Metoda: selektywna hodowla
Przyczyny różnic indywidualnych
Minnesockie badanie par bliz
niÄ…t wychowywanych
razem i osobno (Bouchard i wsp.,1990)
-
56 par bliz
niÄ…t monozygotycznych wychowywanych osobno
(MZA) porównywane z bliz
niętami monozygotycznymi
wychowywanymi razem (MZT)
Przyczyny:
1) wpływ czynnika genetycznego
Metoda: par bliz
niÄ…t
Przyczyny różnic indywidualnych
W ramach badania dużej próby bliz
niąt Bouchard i wsp. (1990) postanowili sprawdzić, czy
wybór partnera życiowego jest jak wiele innych zjawisk w pewnym stopniu
zdeterminowany genetycznie lub środowiskiem wspólnym. W tym celu analizowali
 kryteria wyboru partnera wychowujÄ…cych siÄ™ razem bliz
niÄ…t monozygotycznych
(identyczne wyposażenie genetyczne oraz środowisko wspólne). Badacze
przewidywali, że bliz
nięta MZ będą wybierały podobnych parterów życiowych.
Wyniki okazały się zaprzeczać przewidywaniom:
1. Partnerzy bliz
niąt MZ nie byli bardziej podobni niż partnerzy bliz
niąt DZ, co więcej byli
oni jedynie nieco bardziej podobni niż losowo dobrane pary.
2. Dwie trzecie bliz
niaków pytanych o atrakcyjność partnerki swojego brata twierdziło, ze
jest ona im obojętna lub nie darzyli jej nawet sympatią.
Wybór osoby, z którą się wiążemy determinowany jest rodzajem loterii - wydajemy się z nią
być z powodu  ukłucia strzały Amora .
y
ródło: http://www.psych.umn.edu/psylabs/mtfs/special.htm (2000)
Przyczyny:1) brak wpływu czynnika genetycznego ani środowiska
wspólnego; wg autorów jest to wybór losowy (random affair)
porównywalny z loterią
Metoda: par bliz
niÄ…t
Przyczyny różnic indywidualnych
 Badacze duńscy (Mednick, Gabrielli i Hutchings, 1984) wybrali spośród 14 tys.
przypadków adopcji grupę młodzieży, która została skazana wyrokiem sądowym
za przestępstwa kradzieży i włamań. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują
na to, że:
1) ryzyko zachowań przestępczych było większe u tych osób, których rodzice
biologiczni również byli przestępcami (& ). Rodzice adopcyjni, także z
przeszłością przestępczą, mieli natomiast znikomy wpływ na przestępstwo dzieci
adoptowanych, jeżeli ich rodzice biologiczni nie byli kryminalistami
2) Najwięcej wyroków sądowych dotyczyło przypadków młodzieży, których zarówno
rodzice biologiczni, jak i adopcyjni popełnili przestępstwo (Strelau, 2006, s.51)
Przyczyny:
1) wpływ czynnika genetycznego;
2) interakcja czynnika genetycznego i środowiskowego
Metoda: adopcyjna
Przyczyny różnic indywidualnych
PODSUMOWANIE
Cechy psychiczne jako takie nie sÄ… dziedziczone.
Uwarunkowanie genetyczne dotyczy mechanizmów
fizjologicznych i biochemicznych, które stanowią
podłoże rozwijającej się tendencji do określonych zachowań.
Ostateczny kierunek rozwoju cech indywidualnych zależy od
złożonych czynników zarówno biologicznych jak i
środowiskowych.