PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
Eliza Maniewska
EPS
Prowspólnotowa wykładnia
prawa polskiego
w poakcesyjnym orzecznictwie Sądu Najwyższego
Zadaniem Unii i Wspólnoty jest kształtowanie stosunków między państwami członkowskimi oraz
między ich narodami (art. 1 TUE, preambuła TWE) w sposób spójny i solidarny. Prawo tworzone
w ramach procesu integracji europejskiej zmierza zatem z natury do scalenia systemów społecz-
no-gospodarczych i prawnych państw członkowskich. Wymusza ono więc konieczność zapewnienia
powszechnego przestrzegania prawa unijnego przy jednoczesnym zagwarantowaniu jego jednolitego
rozumienia i jednolitego stosowania w całej Unii.
Obowiązek zapewnienia przestrzegania prawa wspólnotowego został nałożony między innymi na
sądy wspólnotowe (art. 10 TWE), przy czym podkreślana jest szczególna rola władzy sądowniczej
jako strażnika respektowania przepisów unijnych. Obok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
(ETS) i sądu pierwszej instancji pełnią ją sądy krajowe państw członkowskich. Jako sądy przybliżające
wymiar sprawiedliwości obywatelom Unii są one równie ważne, a niekiedy nawet ważniejsze niż sądy
z Luksemburga.1
wskazanie sposobów powołania norm unijnych, wyciągania
Wprowadzenie
z nich wniosków w procesie wykładni, a także odwoływania
Trybunał ukształtował odpowiednie instrumentarium się do orzecznictwa Trybunału.
prawne zobowiązujące sądy, obok innych organów państw
członkowskich, do stosownych działań. Zalicza się do nie-
Zagadnienia intertemporalne
go w szczególności zasadę pierwszeństwa prawa wspólnoto-
wego, jego bezpośredniego skutku i zasadę odpowiedzialno- Jedną z pierwszych kwestii poruszonych w orzecznictwie
ści odszkodowawczej państwa członkowskiego. Rangę zasa- było zagadnienie, czy odwoływanie się do założeń ustawo-
dy prawa wspólnotowego ma również obowiązek takiej wy- dawstwa wspólnotowego powinno być traktowane jako jedna
kładni prawa krajowego, która jest zgodna z prawem unijnym. z dyrektyw poprawnej wykładni obowiązującego prawa rów-
Przy tym powinna się ona odbywać przede wszystkim na po- nież w sprawach, w których stany faktyczne datowały się na
ziomie krajowym, a przesyłanie pytań do Trybunału jest okresu przed 1.05.2004 r., a więc okresu, kiedy prawo wspól-
uważane w praktyce za rozwiązanie ostateczne.2 notowe nie miało jeszcze w Polsce mocy wiążącej. W wyro-
Traktat o przystÄ…pieniu Rzeczypospolitej Polskiej i dzie- kach z 4.04.2003 r.,3 z 17.02.2004 r.4 (wydanych jeszcze przed
więciu innych państw do Unii Europejskiej wszedł w ży- akcesją) oraz z 19.08.2004 r.5 Sąd Najwyższy wskazał, iż przy
cie 1.05.2004 r. Po tej dacie sądy polskie, jako sądy państwa dokonywaniu wykładni przepisów prawa polskiego do stanów
członkowskiego, stały się sądami wspólnotowymi i zosta- faktycznych opartych na zdarzeniach zaszłych przed dniem
ły poddane takim samym rygorom, jak sądy innych państw
należących do Unii. Przedstawienie analizy poakcesyjne-
1 G.C.R. Iglesias, Supremacja prawa Wspólnoty Europejskiej nad prawem
go orzecznictwa Sądu Najwyższego (w sprawach cywilnych
krajowym w orzecznictwie EuropejskiegoTrybunału Sprawiedliwości,  Biuletyn
w rozumieniu art. 1 k.p.c.), które ze względu na tok instan-
Biura Informacji Rady Europy 2003/3, s. 7.
cji jest jednak jeszcze oparte na stanach faktycznych przypa- 2 C. Mik, Wykładnia zgodna prawa krajowego z prawem Unii Europejskiej
w: Polska kultura prawna a proces integracji europejskiej, pod red. S. Wronkowskiej,
dających na okres sprzed wejścia Polski do Unii, ale w któ-
Kraków 2005, s. 124-128.
rym odwołano się do prawa wspólnotowego, może się stać
3 Sygn. akt I CKN 308/01, Lex nr 80243.
cenną wskazówką w kształtowaniu się prowspólnotowej
4 Sygn. akt I PK 386/03, OSNP 2005/1, poz. 6.
wykładni prawa krajowego przez sądy polskie poprzez 5 Sygn. akt I PK 489/03, OSNP 2005/6, poz. 78.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy paz
dziernik 2005
49
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
akcesji Polski do Unii Europejskiej sądy są również obowią- zastosowaniu będzie zapewnione osiąganie w praktyce celu
zane do uwzględniania regulacji prawa wspólnotowego. Pod- dyrektywy. Jak wspomniano na wstępie, obowiązek w zakre-
stawę tego twierdzenia stanowią zobowiązania wynikające sie transpozycji prawa wspólnotowego nie spoczywa jed-
z wiążącego wówczas Polskę Układu Europejskiego usta- nak bynajmniej tylko na krajowym legislatorze, ale obejmu-
nawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Pol- je swym zasięgiem wszystkie organy krajów członkowskich,
ską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkow- a w szczególności sądy.9 Z uwagi na specyfikę dyrektywy
skimi, sporządzonego w Brukseli 16.12.1991 r.6 Sąd Najwyż- przykłady adaptacji w drodze wykładni prawa krajowego do
szy podkreślił, iż dostosowanie prawa polskiego do standar- wspólnotowego dotyczą najczęściej tego z
ródła prawa.
dów ochrony przewidzianych we Wspólnocie może być re- W wyroku z 13.05.2004 r.10 Sąd Najwyższy, analizując
alizowane dwutorowo  poprzez zabiegi legislacyjne lub in- zgodność z prawem postanowień statutu spółki akcyjnej i od-
terpretację obowiązujących przepisów w celu uzyskania re- wołując się do unormowania zawartego w art. 42 Drugiej Dy-
zultatu zbieżnego z dyspozycjami norm prawa wspólnoto- rektywy Rady 77/91/EWG,11 stwierdził, iż nie jest wykluczo-
wego. Jak wskazał Sąd, fakt harmonizacji przez praktykę ne skuteczne zamieszczenie w nim upoważnienia zarządu do
(a nie tylko przez stanowienie normatywnych aktów prawa) wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru niektórych akcjo-
jest aprobowany w Unii między innymi przez orzecznictwo nariuszy przy podwyższaniu kapitału zakładowego w ramach
ETS. W okresie gdy polskie prawo było poddawane ocenie, kapitału docelowego; możliwość taką należy jednak oceniać
czy Polska osiągnęła stopień zbliżenia swych przepisów do przede wszystkich z punktu widzenia interesów spółki. Sąd
standardu europejskiego, czy zrealizowała swe zobowiązania, stwierdził, iż ustawa jednoznacznie umożliwia pozbawienie
zbliżenie interpretacji przepisów prawa krajowego do inter- akcjonariuszy prawa poboru akcji w całości lub w części ze
pretacji prawa wspólnotowego było szczególnie ważne. względu na interes spółki (art. 433 ż 2 i 447 k.s.h.). Istnieje
W wyroku z 19.08.2004 r.7 Sąd Najwyższy wyjaśnił jed- natomiast wątpliwość, czy powyższe uszczuplenie tak waż-
nak dodatkowo, iż do dnia przystąpienia Rzeczypospolitej nego prawa korporacyjnego może dotyczyć tylko niektórych
Polskiej do Unii Europejskiej nie miała zastosowania zasa- akcjonariuszy. Wątpliwość ta wynika z ustawowego wymo-
da pierwszeństwa prawa wspólnotowego, zgodnie z którą pra- gu równoprawnego traktowania akcjonariuszy w takich sa-
wo krajowe może być stosowane jedynie w zakresie, w jakim mych okolicznościach (art. 20 k.s.h.). W odniesieniu do pra-
nie jest sprzeczne z normami wspólnotowymi. Z tego wzglę- wa poboru granice ich uprawnień wyznacza udział kapitało-
du wskazany wyżej obowiązek prowspólnotowej wykład- wy (art. 433 ż 1 k.s.h.). Możliwości wyłączenia prawa pobo-
ni przepisów prawa polskiego, stosowanego do stanów fak- ru niektórych tylko akcjonariuszy nie można jednak wyklu-
tycznych opartych na zdarzeniach zaszłych przed dniem ak- czyć. Sąd wskazał, iż art. 433 ż 2 k.s.h. ogranicza bowiem za-
cesji, nie może prowadzić do skutku contra legem w stosunku sadę wyrażoną w ż 1 tego przepisu, a wymóg równoprawne-
do obowiązujących w tym czasie przepisów polskich lub nie- go traktowania akcjonariuszy, przewidziany w art. 20 k.s.h.,
stosowania tych przepisów, nawet gdyby były one niezgod- nie ma charakteru absolutnego, już chociażby z tej przyczyny,
ne z treścią i celami aktów wspólnotowych. Stwierdzenie to że aktualizuje się tylko w takich samych okolicznościach.
nie zmienia jednak zasadniczego nakazu wykładni prowspól- W interesie spółki walne zgromadzenie może więc  na
notowej w odniesieniu do przepisów stosowanych do wska- mocy art. 433 ż 2 k.s.h.  wyłączyć lub ograniczyć prawo
zanych wyżej stanów faktycznych, wskazując jedynie grani- poboru akcji także w odniesieniu do niektórych akcjona-
ce tej wykładni. riuszy. W doktrynie podkreśla się, iż zasada równego trak-
towania akcjonariuszy stanowi ograniczenie zasady więk-
szości i jest uzasadniona koniecznością ochrony akcjona-
Dyrektywy
riuszy mniejszościowych, a wzajemny stosunek tych zasad
Szczególną rolę w procesie harmonizacji prawa wspólno- wyznacza kompromis między postulatem efektywności dzia-
towego pełnią dyrektywy należące do wtórnego wiążącego pra- łania spółki a postulatem ochrony słusznych interesów niektó-
wa wspólnotowego. Zgodnie z art. 249 TWE8 dyrektywa wiąże rych akcjonariuszy (nie każdego interesu). Nierównoprawne
każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w od- potraktowanie akcjonariuszy może nastąpić, ale w sytuacjach
niesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia obiektywnie uzasadnionych, w rzeczywistym interesie spółki,
jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.
Jeśli w prawie krajowym nie istnieją już rozwiązania od-
6 DzU z 1994 r. nr 11, poz. 38 ze zm.
powiadajÄ…ce celom dyrektywy, to wymagane jest ich przy-
7 Sygn. akt I PK 489/03, OSNP 2005/6, poz. 78.
jęcie przez ustanowienie, uchylenie lub zmianę prawa pań-
8 DzU z 2004 r. nr 90, poz. 864/32.
stwa członkowskiego. Ze specyfiką tego z
ródła prawa wią- 9 C. Żuławska, Parę uwag o wykładni sędziowskiej po akcesji w: Ars et usus
 Księga pamiątkową ku czci Sędziego Stanisława Rudnickiego, Warszawa 2005,
że się zróżnicowana intensywność normatywna poszcze-
s. 363-364.
gólnych postanowień dyrektywy. Częstą techniką legislacyj-
10 Sygn. akt V CKN 452/03, niepublikowany.
ną zastosowaną w dyrektywach jest szczegółowy, kazuistycz-
11 Druga Dyrektywa Rady 77/91/EWG z 13.12.1976 r. w sprawie koordy-
ny opis celu, co do którego ona nawiązuje; nie kreuje ona nacji gwarancji, jakie są wymagane w państwach członkowskich od spół-
ek w rozumieniu art. 58 akapitu drugiego traktatu, w celu uzyskania ich
nazw poszczególnych instytucji prawnych, ale opisuje skut-
równoważności, dla ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób
ki, jakie mają być osiągnięte przez ich wykorzystanie. Powo-
trzecich w zakresie tworzenia spółki akcyjnej, jak również utrzymania
duje to, iż przed prawodawcą krajowym stoi trudne zadanie
i zmian jej kapitału (Dz. Urz. UE z 31.12.1977 r., L 26, s. 1; Dz. Urz. UE
samodzielnego kreowania takich rozwiązań, przy których  wyd. specjalne 17, t. 1, s. 8).
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy paz
dziernik 2005
50
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
który nie jest tożsamy z interesem akcjonariuszy większo- chcąc zwolnić się od odpowiedzialności, winien udowodnić,
ściowych. W ocenie Sądu taka interpretacja akcentuje zakaz że nie dyskryminuje pracownika. W sprawie rozpoznawanej
arbitralnej dyskryminacji akcjonariusza, co jest zgodne ze przez Sąd Najwyższy19 powstał problem, czy przepisy doty-
wskazanym wyżej przepisem Drugiej Dyrektywy UE, w ro- czące rozkładu ciężaru dowodu stosuje się wyłącznie do dys-
zumieniu którego także nierówne traktowanie akcjonariuszy kryminacji pracowników ze względu na płeć, czy też mogą
w podobnych okolicznościach nie narusza zasady równego być przez analogię stosowane także do dyskryminacji z in-
traktowania, jeżeli jest ono obiektywnie uzasadnione. nych przyczyn. Sąd, opowiadając się za drugą ze wskazanych
W kilku wyrokach znalazł odbicie fakt dostosowania możliwości, odwołał się do wymogu dostosowania regulacji
do regulacji unijnych polskiego prawa zamówień publicz- krajowych do prawa unijnego. Wskazał, iż nie ma istotnych
nych. Rozpatrując zagadnienie legitymacji zamawiające- argumentów przemawiających za odmową stosowania prze-
go do wniesienia skargi do sądu na wyrok zespołu arbitrów pisu art. 183b ż 1 k.p. w drodze analogii także do innych prze-
oraz kwestię związaną z wymogami formalnymi skargi prze- jawów nierównego traktowania pracowników, które są okre-
widzianymi w art. 92d nieobowiązującej już ustawy o za- ślone zarówno w art. 113 k.p., będącym podstawową zasadą
mówieniach publicznych z 1994 r.,12 Sąd Najwyższy odwo- prawa pracy, jak i w art. 32 Konstytucji RP, który zakazuje
łał się do celów dyrektywy Rady 89/665/EWG,13 zalecają- dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny. W ocenie Sądu do
cej wprowadzenie efektywnych i szybkich procedur odwo- twierdzenia takiego upoważnia bowiem również kierunek no-
ławczych w zakresie udzielania zamówień publicznych na welizacji komentowanych przepisów (art. 183a-183e k.p.) wpro-
dostawy i roboty budowlane. W uchwałach z 10.03.2005 r.14 wadzonej ustawą z 14.11.2003 r.20 i dostosowującej je do wy-
oraz z 14.01.2005 r.15 Sąd Najwyższy, wspierając wykładnię magań UE. Sąd podkreślił, iż należy mieć na względzie, że
art. 179 ust. 1 w zw. z art. 196 ust. 2 i art. 197 ust. 1 i 2 prawa ustawa nowelizująca z 24.08.2001 r. dostosowywała nasze
zamówień publicznych z 2004 r.16 treścią regulacji unijnych, prawo w zakresie dyskryminacji jedynie do tych dyrektyw
przyjął, iż prawo do wniesienia skargi do sądu okręgowego na unijnych, które dotyczą równego traktowaniu kobiet i męż-
wyrok zespołu arbitrów przysługuje również zamawiające- czyzn w zatrudnieniu (dyrektywy 75/11721, 76/20722 oraz
mu. Podobnego zabiegu dokonał w uchwale z 23.09.2004 r.17 97/8023), podczas gdy prawo unijne ujmuje szerzej dyskrymi-
Wskazując motywy odpowiedzi na wątpliwość sądu zadają- nację w zatrudnieniu (por. dyrektywy 2000/4324 i 2000/7825).
cego pytanie, czy w zakresie wymogów formalnych skargi na Natomiast przepis art. 183a k.p. w brzemieniu nadanym
wyrok zespołu arbitrów w postępowaniu o udzielenie zamó-
wienia publicznego należy stosować odpowiednio przepisy
12 Ustawa z 10.06.1994 r. o zamówieniach publicznych (jednolity tekst:
kodeksu postępowania cywilnego o apelacji, Sąd Najwyż-
DzU z 2002 r. nr 72, poz. 664 ze zm.).
szy stwierdził, że dokonując wykładni art. 92d ustawy o za- 13 Dyrektywa Rady 89/665/EWG z 21.12.1989 r. w sprawie koordyna-
cji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odno-
mówieniach publicznych z 1994 r.  nie można pominąć oko-
szących się do stosowania procedur odwoławczych w zakresie udziela-
liczności, iż celem nowelizacji tej ustawy było usprawnienie
nia zamówień publicznych na dostawy i roboty budowlane (Dz. Urz. UE
postępowania skargowego zgodnie ze wskazaną dyrektywą.
z 30.12.1989 r., L 395, s. 33  Dz. Urz. UE  wyd. specjalne 06, t. 1, s. 246).
Sąd podkreślił, iż mając ten cel na względzie, ustawodaw- 14 Sygn. akt III CZP 94/04, niepublikowana.
15 Sygn. akt III CZP 71/04,  Prokuratura i Prawo. Orzecznictwo 2005/6,
ca w przepisach określających wymagania skargi wprowadził
poz. 34.
rozwiązania szczególne, odbiegające od tych, które są zawar-
16 Ustawa z 29.01.2004 r.  Prawo zamówień publicznych (DzU nr 19,
te w przepisach kodeksu postępowania cywilnego. Skoro za-
poz. 177 ze zm.).
tem są to uregulowania odrębne, nie ma podstaw do rozsze- 17 Sygn. akt III CZP 51/04,  Prokuratura i Prawo. Orzecznictwo 2005/2,
poz. 37.
rzania wymagań wobec skargi przez odpowiednie stosowa-
18 Ustawa z 24.08.2001 r. o zmianie ustawy  Kodeks pracy oraz niektórych
nie przepisu o apelacji, nakładającego na skarżącego obowią-
innych ustaw (DzU nr 128, poz. 1405).
zek zaznaczenia we wniosku skargi zakresu żądanej zmiany
19 Wyrok z 12.08.2004 r. (III PK 40/04), OSNP 2005/6, poz. 76.
lub uchylenia. 20 Ustawa z 14.11.2003 r. o zmianie ustawy  Kodeks pracy oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (DzU nr 213, poz. 2081).
W sprawach pracowniczych zwiÄ…zanych z naruszeniem
21 Dyrektywa Rady 75/117/EWG z 10.02.1975 r. w sprawie zbliżenia usta-
zasady równego traktowania i niedyskryminacji (art. 112 k.p.
wodawstw państw członkowskich dotyczących stosowania zasady rów-
i 113 k.p.) do 31.12.2001 r., wobec braku odpowiedniej re-
ności wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet (Dz. Urz. UE z 19.02.1975 r.,
gulacji w kodeksie pracy, obowiązywała zasada wyrażona L 45, s. 19; Dz. Urz. UE  wyd. specjalne 5, t. 1, s. 179).
22 Dyrektywa Rady 76/207/EWG z 9.02.1976 r. w sprawie wprowadze-
w art. 6 k.c. zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spo-
nia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie
czywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki praw-
dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warun-
ne. Nowy stan prawny wprowadziła w tym zakresie ustawa
ków pracy (Dz. Urz. UE z 14.02.1976 r., L 39, s. 40  Dz. Urz. UE  wyd.
nowelizujÄ…ca z 24.08.2001 r.18 Wprowadzone niÄ… przepisy specjalne 5, t. 1, s. 187).
23 Dyrektywa Rady 97/80/WE z 15.12.1997 r. dotycząca ciężaru do-
art. 183a-183e k.p. zawierały szczegółową regulację obowiązku
wodu w sprawach dyskryminacji ze względu na płeć (Dz. Urz. UE
pracodawcy równego traktowania pracowników według kry-
z 20.01.1998 r., L 14, s. 6  Dz. Urz. UE  wyd. specjalne 5, t. 3, s. 264).
terium płci. Wprowadziły przy tym zarówno normę sankcjo-
24 Dyrektywa Rady 2000/43/WE z 29.06.2000 r. wprowadzająca w ży-
nującą naruszenie zakazu dyskryminacji (art. 183d k.p.), jak cie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie raso-
we lub etniczne (Dz. Urz. UE z 19.07.2000 r., L 180, s. 22; Dz. Urz. UE
i zmieniły w tym zakresie rozkład ciężaru dowodu przewi-
 wyd. specjalne 20, t. 1, s. 23).
dziany w art. 6 k.c. (w zw. z art. 300 k.p.). Artykuł 183b ż 1 k.p.
25 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiająca ogólne
zwolnił pracownika z konieczności udowodnienia faktu jego
warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz. Urz.
dyskryminacji. W nowym stanie prawnym to pracodawca, UE z 2.12.2000 r., L 303, s. 16; Dz. Urz. UE  wyd. specjalne5, t. 4, s. 79).
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy paz
dziernik 2005
51
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
ustawą nowelizującą z 14.11.2003 r. obowiązującym od i prowadzone pod nadzorem właściwego organu publiczne-
1.01.2004 r. zawiera już  podobnie jak art. 113 k.p.  otwarty go. Sąd Najwyższy wskazał, że tak samo kwestię tę regulu-
katalog przyczyn dyskryminacji w zatrudnieniu. je art. 5 dyrektywy 2001/23/WE.28 Według Trybunału Spra-
Bogate odniesienie do dyrektyw unijnych zawierają kolej- wiedliwości dyrektywa nie ma zastosowania do przejścia za-
ne dwa wyroki zapadłe w sprawach pracowniczych. Cytowa- kładu pracy lub jego części w toku postępowania upadłościo-
ny już wyrok Sądu Najwyższego z 19.08.2004 r.26 dotyczył wego (sprawa C-135/83 Abels29), natomiast ma pełne zastoso-
 pierwotnego przejścia zakładu pracy. Istota problemu spro- wanie do przejścia zakładu pracy lub jego części w toku po-
wadzała się do rozstrzygnięcia, czy pracodawca podlegają- stępowania likwidacyjnego, z wyjątkiem likwidacji związanej
cy likwidacji może z powołaniem się na art. 411 ż 1 k.p. zwal- z niewypłacalnością pracodawcy prowadzonej analogicznie
niać pracowników bez ograniczeń wynikających z art. 38, do postępowania upadłościowego. Wskazano, że uregulowa-
39, 41 k.p. oraz przepisów szczególnych dotyczących ochro- nia dyrektywy odnoszą się do dobrowolnej likwidacji, w któ-
ny pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem rej decyzja o likwidacji została podjęta przez walne zgroma-
umowy o pracę, w przypadku gdy należący do niego zakład dzenie akcjonariuszy (sprawa C-339/96 Europicces S.A.30).
pracy przechodzi w całości lub w części na innego pracodaw- Jak wskazano wyżej, do zagadnień prawa europejskie-
cę. W ocenie Sądu Najwyższego z treści art. 411 k.p. nie wy- go Sąd Najwyższy nawiązał także w powołanym wyżej wy-
nika, aby zarządzenie likwidacji pracodawcy wyłączało sto- roku z 17.02.2004 r.31 Stwierdzono w nim, że obowiązek in-
sowanie konsekwencji prawnych określonych w art. 231 k.p. formowania pracowników o przysługujących im uprawnie-
Sąd wskazał na cel art. 231 (ochrona pracowników przed utra- niach wynika z ogólnego obowiązku pracodawcy dbałości
tą miejsc pracy, w sytuacji gdy następca prawny dotychczaso- o dobro pracownika, zaś przepisy kodeksu pracy dotyczące
wego pracodawcy przejmujący zakład pracy prowadzi w nim obowiązków pracodawcy informowania pracownika o przy-
taką samą działalność i istnieje możliwość dalszego zatrud- sługujących mu uprawnieniach powinny być interpretowa-
niania pracowników) oraz art. 411 k.p. (uchylenie ochrony ne z uwzględnieniem prawodawstwa wspólnotowego, choć-
pracowników przed utratą miejsc, w sytuacjach gdy co do by stan faktyczny dotyczył zdarzeń sprzed przystąpienia
zasady dalsze ich zatrudnianie jest niemożliwe). Nie jest tak Polski do Unii. Sprawa dotyczyła prawa powoda do naby-
w przypadku, gdy w toku postępowania likwidacyjnego na- cia nieodpłatnie akcji TP S.A. w związku z jej prywatyza-
stępuje przejście zakładu pracy lub jego części na innego pra- cją. Powód, który od 1977 r. przebywał na rencie, a z uwagi
codawcę kontynuującego działalność prowadzoną w tym za- na staż pracy miał prawo do nabycia akcji, wobec braku sto-
kładzie lub w jego części, albo podejmującego na ich pod- sownej informacji o takiej możliwości, nie złożył w termi-
stawie podobną działalność. Artykuł 411 k.p. nie ma zatem nie wymaganego oświadczenia (termin upływał 29.03.1999
w tym przypadku zastosowania. W takiej sytuacji pracowni- r., powód wystąpił z wnioskiem w kwietniu 2000 r.). Na po-
cy nadal podlegają ochronie przed wypowiedzeniem lub roz- zwanej ciążył obowiązek wydania pracownikom stosownych
wiązaniem stosunku pracy, wynikającej z art. 38, 39, 41 k.p. zaświadczeń o okresie zatrudnienia, do których dołącza-
oraz z przepisów szczególnych. Po dacie transferu pracownik no informacje o dalszym toku postępowania w celu naby-
może występować z roszczeniami do nowego pracodawcy- cia akcji. Powód uznał, że go pominięto i w związku z tym
nabywcy zakładu lub jego części, który jako następca prawny wystąpił o odszkodowanie. Żaden przepis szczególny nie
odpowiada za skutki prawne wynikające z bezprawnego roz- nakładał na pozwaną obowiązku indywidualnego informo-
wiązania stosunku pracy przez poprzednika. Sąd Najwyższy wania pracowników. Rozporządzenie Ministra Skarbu Pań-
podkreślił, iż przedstawione stanowisko odnośnie do przej- stwa z 3.04.1997 r. w sprawie podziału uprawnionych pra-
ścia zakładu pracy na innego pracodawcę i skutków likwi- cowników na grupy, ustalenia liczby akcji przypadających na
dacji znajduje potwierdzenie w normach prawa europejskie- każdą z grup oraz trybu nabywania przez uprawnionych pra-
go oraz w orzecznictwie ETS. Wskazał on, że kwestię przej- cowników32 nakładało jedynie obowiązek ogólnych wezwań
ścia zakładu pracy w toku postępowania upadłościowego lub do zapisów na akcje (co przewidywała również umowa zle-
likwidacyjnego regulowała w okresie objętym sporem dyrek- cenia zawarta między Skarbem Państwa  Ministrem Skar-
tywa Rady 77/187/EWG z 14.02.1977 r. w brzmieniu ustalo- bu Państwa a T.P. S.A.). Sąd Najwyższy wywiódł obowiązek
nym dyrektywą 98/50/WE z 29.06.1998 r. w sprawie zbliża- informowania pracowników o przysługujących im prawach
nia ustawodawstw państw członkowskich w zakresie ochrony z ogólnego obowiązku pracodawcy dbałości o dobro pracow-
praw pracowników w razie przejścia przedsiębiorstw, zakła- nika (postanowienie SN z 16.09.1999 r. I PKN 331/9933).
dów pracy lub części zakładów pracy.27 Wskazując na art. 4a
ust. 1 tej dyrektywy, z którego wynika, że jeśli państwa człon-
26 Por. przyp. 5.
kowskie nie postanowiÄ… inaczej, jej podstawowe unormowa- 27 Dz. Urz. UE z 17.07.1998 r., s. 88.
28 Dyrektywa Rady 2001/23/WE z 12.03.2001 r. w sprawie zbliżania usta-
nia, zawarte w art. 3 (ustalajÄ…cym zasadÄ™ wstÄ…pienia nabywcy
wodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pra-
zakładu w stosunki pracy nawiązane przez zbywcę) i w art. 4
cowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części
(zakazującym dokonywania zwolnień z pracy uzasadnionych
przedsiębiorstw lub zakładów (Dz. Urz. UE z 22.03.2001 r., L 82, s. 16
samym faktem transferu)  nie majÄ… zastosowania do przej-  Dz.Urz. UE  wyd. specjalne 5, t. 4, s. 98).
29 ECR 1985, s. 469.
ścia zakładu pracy lub jego części, jeżeli wobec zbywcy (do-
30 ECR 1998, s. 0695.
tychczasowego pracodawcy) toczy się postępowanie upa-
31 Por. sygn. akt I PK 386/03, OSNP 2005/1, poz. 6.
dłościowe lub analogiczne postępowanie związane z jego
32 DzU nr 33, poz. 200.
niewypłacalnością, podjęte w celu likwidacji jego aktywów 33 OSNAPiUS 2001/9, poz. 314.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy paz
dziernik 2005
52
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
Dotyczyło to także byłego pracownika, zwłaszcza gdy po grupę stanowią byli pracownicy  osoby w starszym wieku,
ustaniu zatrudnienia pracodawca utrzymywał w jakiejś for- na emeryturze, niezainteresowane życiem publicznym bądz

mie kontakt z byłymi pracownikami. Sąd nawiązał do głów- ze względów cywilizacyjnych ograniczone w możliwości
nych zasad prawa pracy, służących wykładni innych prze- uzyskania wiedzy o przysługujących im prawach.
pisów prawa pracy. Jednocześnie Sąd Najwyższy nawiązał
także do prawodawstwa europejskiego, stosownie do które-
Orzecznictwo Europejskiego
go obowiÄ…zki pracodawcy dotyczÄ…ce informowania pracow-
Trybunału Sprawiedliwości
ników (byłych pracowników) o przysługujących im upraw-
nieniach związanych ze stosunkiem pracy wynikają ze stan- Każdy kraj członkowski ma obowiązek respektowania
dardów przyjętych w prawodawstwach Unii Europejskiej, orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
w tym między innymi: dyrektywy Rady 91/533/EWG w Luksemburgu. Stanowi ono istotną część acquis communau-
z 14.10. 1991 r. w sprawie obowiązku pracodawcy dotyczące- taire, czyli wspólnego dorobku Wspólnot (całości przyjętych
go informowania pracowników o warunkach stosowanych do przepisów prawa i zasad), który wiąże wszystkich jej człon-
umowy lub stosunku pracy34 (wykonanie tej dyrektywy na- ków. To w wyniku działalności orzeczniczej Trybunału zo-
stąpiło przez wprowadzenie do kodeksu pracy, z mocą obo- stały ukształtowane podstawowe zasady prawa wspólnoto-
wiązującą od 1.01.2004 r. art. 29 ż 3 oraz dyrektywy Rady wego. Jednak oprócz tych jego rozstrzygnięć, które stanowi-
94/45/WE z 22.09.1994 r. w sprawie ustanowienia Euro- ły milowy krok dla całego porządku prawnego UE, w prak-
pejskiej Rady Zakładowej lub trybu informowania i konsul- tyce równie doniosłe są te orzeczenia, które zapadają na
towania pracowników w przedsiębiorstwach lub w grupach tle konkretnych regulacji wspólnotowych. W orzecznictwie
przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym.35 Powołał on także Sądu Najwyższego znajdujemy przykłady zarówno odwołań
wiele innych aktów prawa wspólnotowego, z których to, acz- do zasad ogólnych wypracowanych przez Trybunał, jak i ta-
kolwiek żaden nie odnosi się do sytuacji faktycznej sprawy, kie orzeczenia, których rozstrzygnięcia wsparte są wyrokami
wynika pewna tendencja rozwoju prawa europejskiego w kie- Trybunału, odnoszącymi się do przepisów zawartych w po-
runku zagwarantowania pracownikowi możliwie pełnej wie- szczególnych z
ródłach prawa wspólnotowego.
dzy o różnych aspektach zatrudnienia, oraz wzorzec usta- W sprawie z 12.08.2004 r.39 Sąd Najwyższy w sposób
lonego i lojalnego postępowania wobec pracownika. Wska- szczególny odniósł się do akcentowanej w orzecznictwie
zuje na to realizacja obowiązków informacyjnych z zakresu ETS zasady efektywności. Przyjął bowiem, iż także przy in-
równego traktowania, wynikająca z art. 12 dyrektywy Rady terpretacji prawa krajowego należy dążyć do takiej wykładni
2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki przepisów, która będzie zapewniała możliwie największą ich
ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pra- skuteczność. W sprawie tej kluczowe znaczenie miało roz-
cy; z art. 10 dyrektywy Rady 2000/43/WE z 29.06.2000 r. strzygnięcie, jaki charakter normatywny ma pakiet gwarancji
w sprawie wdrożenia zasady równego traktowania osób bez pracowniczych zawarty przez zakładowe organizacje związ-
względu na pochodzenie rasowe lub etniczne; z art. 7 dyrek- kowe przedsiębiorstwa państwowego wnoszonego jako aport
tywy Rady 75/117/EWG z 10.02.1975 r. w sprawie zbliże- do spółki z o.o. z inwestorem będącym następnie większo-
nia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących stoso- ściowym udziałowcem tej spółki. Sąd rozważał w tym zakre-
wania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet; sie dwie konkurujące ze sobą koncepcje. Pierwszą, za którą
z art. 8b ust. 4 dyrektywy Rady 76/207/EWG z 9.02.1976 r. się ostatecznie opowiedział, przyjmującą, iż tego rodzaju pakt
w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego trakto- jest z
ródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 ż 1 k.p., a co za
wania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnie- tym idzie, że jego zmiana na niekorzyść pracownika (co miało
nia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pra- miejsce w przedmiotowej sprawie) wymaga wypowiedzenia
cy, po zmianach wynikajÄ…cych z dyrektywy Parlamentu Eu- zmieniajÄ…cego, i drugÄ…  opierajÄ…cÄ… siÄ™ na konstrukcji umo-
ropejskiego i Rady 2002/73/WE z 23.09.2002 r.36 (realiza- wy na rzecz osoby trzeciej. Sąd podkreślił, iż żadna z tych
cja obowiązków z powyższych dyrektyw znalazła odzwier- koncepcji (z
ródło prawa pracy lub umowa na rzecz osoby
ciedlenie od 1.01.2002 r. w art. 941 k.p.). Obowiązku infor- trzeciej) nie jest w pełni zadowalająca z punktu widzenia
mowania pracownika o możliwości zatrudniania w pełnym podstaw normatywnych. Mimo poważnych różnic w za-
lub niepełnym wymiarze czasu pracy dotyczy natomiast dy- kresie argumentacji dogmatycznoprawnej łączy je jednak
rektywa Rady 97/81/WE z 15.12.1997 r. w sprawie porozu- ostateczna konkluzja: pracownik może na drodze sądowej
mienia ramowego dotyczącego czasu pracy w niepełnym wy- dochodzić skutecznie roszczeń wynikających z tych paktów.
miarze czasu zawartego przez UNICE, CEEP oraz ETUC
oraz o wolnych miejscach pracy,37 oraz dyrektywa Rady 34 Dz. Urz. UE z 18.10.1991 r., L 288, s. 32; Dz. Urz. UE  wyd. spec. 5, t. 2, s. 3.
35 Dz. Urz. UE z 30.09.1994 r., L 94, s. 64; Dz. Urz. UE  wyd. spec.5, t. 2, s. 32.
99/70/WE z 28.06.1999 r. w sprawie porozumienia ramowe-
36 Dyrektywa 2002/73/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.09.2002 r.
go w sprawie umów na czas określony zawartego przez UNI-
zmieniajÄ…ca dyrektywÄ™ Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia
CE, CEEP oraz ETUC38 (stanowi o tym art. 942 k.p. wprowa-
w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu
dzony do kodeksu pracy z mocą obowiązującą od 1 stycznia do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy
(Dz. Urz. UE z 5.10.2002 r., L 269, s. 15; Dz. Urz. UE  wyd. specjalne 5,
2004 r.). Sąd Najwyższy uznał, że obowiązki informowania
t. 4, s. 255).
wynikają także z przepisów kodeksu pracy (art. 94 pkt 1 k.p.,
37 Dz. Urz. UE z 20.01.1998 r., L 14, s. 9; Dz. Urz. UE  wyd. spec. 5, t. 3, s. 267.
29 ż 3 k.p., 941 k.p., 942 k.p., 30 ż 5 k.p.). Wskazał, że co do
38 Dz. Urz. z 10.07.1999 r., L 175, s. 43; Dz. Urz. UE  wyd. spec. 5, t. 3, s. 368.
starań pracodawcy o zapewnienie informacji szczególną 39 Sygn. akt III PK 38/04 OSNP 2005/4, poz. 55.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy paz
dziernik 2005
53
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
Ta konkluzja jest konsekwencją przyjętego poglądu co do wykładni art. 417 k.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji doko-
funkcji zbiorowego prawa pracy. Powinno ono w tym zakresie nanej ustawą z 17.06.2004 r.41 przy okazji rozstrzygnięcia od-
skutecznie regulować indywidualne stosunki pracy, bez ko- powiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za brak
nieczności uruchamiania procedur przewidzianych w usta- powołania w prawie wewnętrznym adekwatnych mechani-
wie z 23.05.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.40 zmów kompensacyjnych dla  zaburzan z tytułu utraty mie-
Względy czystości konstrukcji prawnej mają drugorzędne nia pozostawionego przez nich po drugiej wojnie światowej
znaczenie w porównaniu z efektywnym regulowaniem sto- na kresach wschodnich. W wyroku z 9.02.2005 r.42 stwier-
sunków społecznych. Inaczej mówiąc, samo  czyste prawo dzono, iż tzw. umowy republikańskie zawarte w 1944 r. przez
nie jest na tyle istotną wartością konstytucyjną, aby nie mu- PKWN z Litewską, Ukraińską i Białoruską Socjalistyczną
siało ustąpić pierwszeństwa prawu skutecznie regulującemu Republiką Radziecką, nie stwarzając per se podstawy do po-
stosunki pracy. Sąd wskazał, iż słabością poglądu o norma- wstania po stronie osób podlegających repatriacji prawa pod-
tywnym charakterze omawianego porozumienia jest przede miotowego do rekompensaty, tworzyły jednak uzasadnione
wszystkim występowanie po stronie pracodawczej podmio- oczekiwania przesiedlonych obywateli polskich należytego
tu będącego inwestorem strategicznym, mającym większość uregulowania w prawie wewnętrznym kwestii rozliczeń z ty-
udziałów w spółce będącej pracodawcą, który jednakże nie tułu utraty majątków w związku z powojenną zmianą gra-
jest pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p. Tym pracodawcą jest nic. Zaniechanie  wypełnienia tych umów, które w zakre-
nowo powstała spółka. Natomiast Konstytucja RP (art. 59 ust. sie rekompensat odsyłały do obowiązujących w Polsce ustaw,
2) oraz kodeks pracy (art. 9 ż 1) regulują porozumienia zbio- może być według Sądu Najwyższego oceniane w kategoriach
rowe, w których stroną jest pracodawca. Jeśli chodzi o kon- wadliwej legislacji noszącej cechy bezprawności organu wła-
cepcję umowy na rzecz osoby trzeciej, to nie oddaje ona rze- dzy publicznej rodzącej odpowiedzialność odszkodowawczą
czywistego układu stosunków społecznych leżących u pod- państwa na podstawie art. 417 k.c. W ocenie sądu przepis ten
staw porozumienia zbiorowego (pakietu uprawnień pracowni- należy bowiem wykładać tak, aby na jego podstawie możliwe
czych). W prawie cywilnym (art. 393 k.c.) upraszcza ona ob- było konstruowanie deliktu w sytuacji zaniechania legislacyj-
rót gospodarczy i służy temu, aby dłużnik mający zobowiąza- nego organu władzy publicznej.
nie wobec wierzyciela umowy, spełnił świadczenie nie temu W uzasadnieniu wskazano, że z art. 2 Konstytucji RP wy-
wierzycielowi, lecz osobie trzeciej, będącej wierzycielem prowadza się przecież m.in. zasadę rzetelnej legislacji oraz
z innego stosunku prawnego, wobec wierzyciela zawierające- zasadę ochrony zaufania do państwa i tworzonego prze-
go umowę o świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Przełożenie zeń prawa, a naruszenie każdej z nich przez organ władzy
tego mechanizmu na układ stosunków społecznych występu- publicznej jest działaniem niezgodnym z tym przepisem.
jący w omawianych porozumieniach oznaczałoby, iż inwe- Sprzeczność takiego zaniechania legislacyjnego z wymogami
stor strategiczny ma pewne zobowiÄ…zania majÄ…tkowe wobec art. 2 Konstytucji RP jest postaciÄ… niezgodnego z prawem za-
związków zawodowych, a na mocy omawianej umowy strony chowania właściwego organu władzy publicznej i pozwala na
zastrzegają, że zostanie ono spełnione na rzecz osoby trzeciej potraktowanie go jako deliktu, a to z kolei nie wyłącza możli-
(pracowników). Tymczasem w rzeczywistości inwestor stra- wości oceny przez sądy powszechne skutków takiego zacho-
tegiczny nie ma żadnych zobowiązań wobec związków za- wania dla osób trzecich. Sąd Najwyższy i sądy powszechne
wodowych, a pakiet zostaje zawarty jedynie po to, aby pra- orzekajÄ… zatem o skutkach odszkodowawczych wadliwej le-
cownikom przyznać dodatkowe uprawnienia w celu zapew- gislacji w odniesieniu do zindywidualizowanego podmiotu,
nienia spokoju społecznego w procesie prywatyzacji. W kon- który się jej podporządkował, a rozstrzyganie w tym przed-
kluzji Sąd przyjął, iż za koncepcją z
ródła prawa pracy prze- miocie wchodzi w zakres stosowania prawa powierzonego or-
mawiają względy funkcjonalne. Chodzi bowiem o to, aby pra- ganom wymiaru sprawiedliwości na podstawie art. 173 i 175
wo było efektywne. Według Sądu kolejną przesłanką skutecz- ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy podkreślił, że ten kie-
ności prawa jest znajomość praw i obowiązków stron stosun- runek wykładni jest zgodny z przyjmowaną przez Trybunał
ku społecznego. Przyjęcie, że pakiet gwarancji pracowniczych w Luksemburgu zasadą odpowiedzialności odszkodowawczej
jest umową na rzecz osoby trzeciej, nie zapewnia pracowni- państwa za skutki bezprawnych zaniechań legislacyjnych.
kom wiedzy o jego treści. W praktyce najczęściej pracownicy Do orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
znają treść tej umowy, ale nie ma instytucjonalnych gwarancji zapadłych w sprawach, w których miały zastosowania prze-
w tym zakresie. Natomiast uznanie, że jest to zakładowe z
ró- pisy dyrektywy Rady 2001/23/WE,43 SN odwołał się w wy-
dło prawa pracy, pozwala na wnioskowanie o obowiązku po- roku z 10.09. 2004 r.44 Przedmiotem rozstrzygnięcia było
dania pracownikom jego treści. Obowiązek ten można wywo-
dzić w drodze analogii legis z art. 24112 ż 2 pkt 1 k.p., zobowią-
40 DzU nr 55, poz. 236 ze zm.
zującego pracodawcę do zawiadomienia pracowników o wej-
41 Ustawa z 17.06.2004 r. o zmianie ustawy  Kodeks cywilny oraz niektó-
ściu w życie układu zbiorowego pracy lub przez analogię iuris.
rych innych ustaw (DzU nr 162, poz. 1692).
Podstawą do niej jest wskazany wyżej art. 24112 ż 2 pkt 1 k.p.
42 Sygn. akt III CK 235/04, niepublikowany.
oraz przepisy zobowiązujące pracodawcę do podania pra- 43 Dyrektywa Rady 2001/23/WE z 12.03.2001 r. w sprawie zbliżania usta-
wodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pra-
cownikom informacji o regulaminie wynagradzania (art. 772
cowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub czę-
ż 6 k.p.) oraz o regulaminie pracy (art. 1043 k.p.).
ści przedsiębiorstw lub zakładów (Dz. Urz. z 22.03.2001 r., L 82, s. 16;
Zasadą odpowiedzialności odszkodowawczej państwa
Dz. Urz. UE  wyd. specjalne 5, t. 4, s. 98).
członkowskiego Sąd Najwyższy posiłkował się, dokonując 44 Sygn. akt I PK 449/03, OSNP 2005/9, poz. 127.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy paz
dziernik 2005
54
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
zagadnienie, czy konstrukcja ochronna z art. 231 ż 2 k.p. ma powodujących zmiany w stanie zatrudnienia (por. wyrok
zastosowanie do pracownika, który w dacie przejścia nie był w sprawie P. Bork International A/S in liquidation v. Foreningen of
pracownikiem przejmowanego zakładu pracy, a planowa- Arbeitdsledere I Danmark acting on behalf of Briger E. Petersen and Jens
ne przejście zakładu pracy nie było przyczyną rozwiązania E. Olsen v. Junkers Industrier A/S48).
z nim stosunku pracy. Sąd podkreślił, iż nie można odczyty- Na szczególną uwagę zasługuje sposób odwołania się do
wać przepisu art. 231 ż 2 k.p. w oderwaniu od art. 231 ż 1 k.p. orzecznictwa ETS w wyroku z 30.09.2004 r.49 Sąd Najwyż-
i  generalnie rzecz ujmując  od instytucji przejścia zakła- szy rozważał w nim kwestię ważności postanowienia statutu
du pracy na innego pracodawcę. Stwierdził, że nie ma żad- spółki akcyjnej, uzależniającego ważność uchwał od uczest-
nych podstaw do rozumienia art. 231 ż 2 k.p. jako kreujące- nictwa w walnym zgromadzeniu reprezentanta Skarbu Pań-
go samoistnie współodpowiedzialność solidarną przejmują- stwa dysponującego jedną imienną uprzywilejowaną akcją.
cego zakład pracy za wszelkie zobowiązania wynikające ze W takiej sytuacji bowiem walne zgromadzenie jest zdolne do
stosunków pracy podmiotu, który dotychczas ten zakład pro- podejmowania ważnych uchwał tylko wówczas, gdy uczest-
wadził. Przeczy temu już wynik wykładni językowej. W ana- niczy w nim reprezentant Skarbu Państwa dysponujący jed-
lizowanym przepisie jest bowiem mowa o dotychczasowym ną akcją imienną serii A, co oznacza, że dla możliwości po-
i nowym pracodawcy. Podmiot, który przejął zakład pracy, dejmowania przez zgromadzenie ważnych uchwał wystarcza
nie jest  nowym pracodawcą dla osób, które nie były pra- obecność tylko Skarbu Państwa z jedną akcją imienną serii A,
cownikami w chwili transferu. Do takich samych rezultatów natomiast nie wystarcza obecność żadnej liczby innych akcji,
prowadzi zastosowanie wykładni systemowej. Uregulowana jeśli brak jest tej jednej. W ocenie Sądu Najwyższego taki stan
w art. 231 k.p. instytucja przejścia zakładu pracy na innego rzeczy  poprzez wprowadzenie nieuzasadnionego i sprzecz-
pracodawcę wprowadza mechanizmy ochronne dla pracow- nego z prawem uprzywilejowania Skarbu Państwa jako po-
ników, które wiążą się z występującymi w życiu gospodar- siadacza tzw. złotej akcji  narusza art. 20 k.s.h., nakazujący
czym zjawiskami powodującymi częste zmiany w formach jednakowe traktowanie akcjonariuszy w takich samych oko-
i sposobie prowadzenia przedsiębiorstw. Spowodowało to po- licznościach. Sąd Najwyższy posiłkował się przy tym wska-
trzebę wprowadzenia przepisów o charakterze ochronnym, zaniami ETS, który wielokrotnie stwierdzał, że uprzywilejo-
mających na celu zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa wanie akcji państwa, które z reguły narusza zasadę swobod-
pracownikom. Sąd podkreślił, iż przepisy te wprowadził pra- nego przepływu kapitału, jest dopuszczalne jedynie przy za-
wodawca europejski, a także ustawodawca polski w okresie chowaniu ściśle określonych wymagań: usprawiedliwione
transformacji ustrojowej. Rozumienie tych przepisów zarów- jest ważnymi celami publicznymi, a nie jedynie ekonomicz-
no w orzecznictwie sądów polskich (w tym zwłaszcza SN), nymi, przyznane przywileje nie są nadmierne i są proporcjo-
jak i w orzecznictwie ETS jest analogiczne. Ochroną obję- nalne do założonych celów, których nie da się osiągnąć na in-
ci są pracownicy zatrudnieni w przejmowanym przedsiębior- nej drodze i innymi środkami, przyznane przywileje nie są
stwie (zakładzie pracy) w dacie jego przejścia na inny pod- dyskryminacyjne, a ich wprowadzenie zawiera jednocześnie
miot (innego pracodawcę). Natomiast nie są nią objęci ci pra- gwarancje proceduralne umożliwiające ich kontrolę (między
cownicy, którzy w tej dacie nie są już pracownikami. Przy- innymi wyroki w sprawach: Komisja v. Francja,50 Komisja v. Por-
kładowo można wskazać orzeczenia Trybunału w spra- tugalia51 oraz Komisja v. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii
wach: G. Urso and A. Ventadori and others v. Ercole Marelli Ele- i Irlandii Północnej52). Wobec powyższego Sąd Najwyższy
tromeccanica Generale SPA and others45 oraz Knut Wendelboe m fl uznał, że przy ocenie spornego postanowienia statutowego
v. L J Music.46 Sąd Najwyższy stwierdził, że w przepisach tych należy stwierdzić, iż w sposób oczywisty narusza ono nie tyl-
(zarówno w polskim kodeksie pracy, jak i w dyrektywach ko zasadę proporcjonalności i umiaru oraz jednakowego trak-
Rady Unii) nie zostało ustanowione generalne następstwo towania akcjonariuszy w takich samych okolicznościach, ale
prawne przejmującego zakład pracy ani jego współodpowie- wręcz uniemożliwia normalne funkcjonowanie spółki oraz
dzialność za wszelkie zobowiązania związane ze stosunkami jakiekolwiek ustawowe i statutowe działania innych akcjona-
pracy łączącymi kiedykolwiek prowadzącego dotychczas ten riuszy i realizowanie ich interesów, oddając Skarbowi Pań-
zakład. Sąd stwierdził jednak, że objęcie ochroną z art. 231 stwa pełną i całkowitą władzę, wykonywaną przez sam fakt
k.p. osób, które w dacie przejścia zakładu na innego praco- uczestniczenia lub nieuczestniczenia, także bez żadnych
dawcę nie były już pracownikami, byłoby możliwe w takiej powodów, w walnych zgromadzeniach. Takie uprzywilejowa-
sytuacji, gdyby ustanie ich stosunków pracy nastąpiło z po- nie jednej akcji Skarbu Państwa jest sprzeczne z samą istotą
wodu tego przejścia. Zakaz rozwiązywania stosunków pra- spółki akcyjnej, w której możliwość wpływu na jej działal-
cy z powodu przejścia został wprowadzony do kodeksu pra- ność powinni mieć wszyscy akcjonariusze stosownie do po-
cy dopiero ustawÄ… z 14.11.2003 r. o zmianie ustawy  Kodeks
pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw47 (obecnie jest
mu poświęcony art. 231 ż 6 k.p.). Sąd stwierdził, iż podobnie
45 Sprawa C-362/91, ECR 1991, s. 4105.
w orzecznictwie ETS zwraca się uwagę na konieczność za-
46 Sprawa C-19/83, ECR 1985, s. 457.
pewnienia pracownikom ochrony wynikajÄ…cej z art. 4 dyrek- 47 DzU nr 213, poz. 2081.
48 Sprawa C-101/87, ECR 1988, s. 3057.
tywy, zgodnie z którym przejęcie przedsiębiorstwa (zakładu)
49 Sygn. akt IV CK 713/03, niepublikowany.
lub jego części nie może stanowić jedynej podstawy do zwol-
50 Sprawa C-483/99, ECR 2002, s. 4781.
nienia. Jednak nie stoi to na przeszkodzie zwolnieniom z po-
51 Sprawa C-367/98, ECR 2002, s. 4731.
wodów ekonomicznych, technicznych lub organizacyjnych, 52 Sprawa C-98/01, ECR 2003, s. 4641.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy paz
dziernik 2005
55
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
siadanej wielkości kapitału, a ograniczenia tej zasady powin- W sprawie tej powódka zaskarżyła rozstrzygnięcie sądu
ny się mieścić w wyżej określonych ramach. Przyjęcie w statu- drugiej instancji, który w miejsce dochodzonego przez nią
cie omawianego uprzywilejowania akcji Skarbu Państwa pro- przywrócenia do pracy, korzystając z uprawnienia nadane-
wadzi do tego, że spółka staje się faktycznie przedsiębior- go mu przez przepis art. 45 ż 2 k.p., zasądził na jej rzecz od-
stwem Skarbu Państwa, z wprowadzającą w błąd nazwą spół- szkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedze-
ki akcyjnej, którą faktycznie nie jest. Z tych względów tego ro- nia umowy o pracę. W kasacji powódka, obok naruszenia
dzaju postanowienie statutu spółki należy uznać za nieważne art. 45 ż 2 k.p. przez niewłaściwą wykładnię, zarzuciła naru-
na podstawie art. 58 ż 1 k.c., jako wykraczające poza określone szenie art. II-75 i II-90 Karty Praw Podstawowych Unii Eu-
w art. 351 k.s.h. granice dopuszczalnego uprzywilejowania ak- ropejskiej57 przez  pozbawienie jej ochrony przed nieuzasadnio-
cji i sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym art. 20 k.s.h. nym zwolnieniem w sytuacji społecznej w Polsce, gdyż możność wy-
Sąd Najwyższy sięgnął także do orzecznictwa Europej- konywania pracy jest dobrem znacznie wyższym, niż samo odszko-
skiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczącego ochrony dowanie . Uzasadniając nietrafność tego zarzutu, Sąd Naj-
znaków towarowych. Sprawa dotyczyła dopuszczalnych gra- wyższy wyjaśnił, iż  Karta Praw Podstawowych została przyję-
nic reklamowego i informacyjnego użycia cudzego znaku to- ta jako solenna (uroczysta) proklamacja (oświadczenie) Rady, Par-
warowego.53 Pozwany, nie będąc autoryzowanym sprzedaw- lamentu i Komisji. Tego rodzaju oświadczenie nie jest prawnie wią-
cą części zamiennych do samochodów produkowanych przez żące dla sądu państwa członkowskiego, a jego przepisy nie mogą sta-
stronę powodową, w przeważającej części sprzedając czę- nowić podstawy rozstrzygnięcia sądu . Akt ten jest uważany za
ści nieoryginalne, nieautoryzowane i nieoznaczone znakami polityczną deklarację kierunku rozwoju UE. Postanowie-
strony powodowej, za to tańsze od oryginału o 25-40%, uży- nia Karty nie stwarzają konkretnych uprawnień dla jed-
wał znaków towarowych (słownych i słowno-graficznych) nostki. Sąd podkreślił, iż  sytuacja w tym zakresie nie ule-
zarejestrowanych na jej rzecz na budynkach centrali prowa- gła zmianie z chwilą włączenia Karty Praw Podstawowych
dzonej działalności gospodarczej, oddziałów i przedstawi- do Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy, pod-
cielstw oraz punktów serwisu samochodowego oraz w dzia- pisanego 29.10.2004 r., Traktat nie został ratyfikowany przez
łalności reklamowej w taki sam sposób, jak punkty sprzeda- wszystkie państwa członkowskie zgodnie z ich przepisami
ży i stacje autoryzowane przez uprawnionego do znaku to- konstytucyjnymi, a więc nie wszedł w życie. Zawarte w pre-
warowego. Rozstrzygnięcie SN było oparte wprost na kon- ambule do Karty stwierdzenie, że sądy państw członkow-
kretnych orzeczeniach Trybunału. Sąd wskazał, że w orzecz- skich będą interpretowały Kartę z należytym uwzględnie-
nictwie Trybunału kilkakrotnie przesądzono, iż bez moż- niem wyjaśnień sporządzonych pod kierownictwem Pre-
liwości reklamy sprzedawanego towaru przy użyciu znaku zydium Konwentu, który opracował Kartę i za których
sprzedawca byłby pozbawiony prawa podawania do publicz- uaktualnienie odpowiada Prezydium Konwentu Europej-
nej wiadomości informacji o nim, z zastrzeżeniem wszakże, skiego, nie oznacza, że obowiązek ten ciąży na sądach państw
że sposób reklamowania i informowania o towarze nie może członkowskich w okresie przed wejściem w życie Trakta-
szkodzić reputacji znaku chronionego rejestracją (m.in. orze- tu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. W tym samym
czenie z 4.11.1997 r. w sprawie Parfums Christian Dior BV stopniu dotyczy to przewidzianych w rozdziale VII Kar-
v. Evora BV54). Z orzecznictwa Trybunału wynika także, że ty obowiązków państw członkowskich w sferze stosowania
wyczerpanie praw ze znaku dotyczy również takiej sytuacji, i wykładni jej przepisów (art. II-111 i art. II-112 Karty) . Sąd
w której podmiot prowadzący legalnie działalność gospodar- zaznaczył także, że  mimo, iż Karta Praw Podstawowych nie
czą polegającą na naprawie samochodów reklamuję tę dzia- ma charakteru prawnie wiążącego, porównywalnego z pier-
łalność przy użyciu znaków towarowych, jakimi oznaczane wotnym prawem wspólnotowym, to zgodnie z opiniami
są te samochody (orzeczenie z 23.02.1999 r. w sprawie Bay- rzeczników generalnych, stanowi istotne z
ródło informa-
erische Motorenwerke AG (BMW) i BMW Niederland BV v. Ronald cji o prawach podstawowych gwarantowanych przez wspól-
Karel Deenik55). Sąd Najwyższy powołał się również na wska- notowy porządek prawny (opinie rzeczników generalnych:
zanie ETS, że bez umieszczania znaków w pobliżu warszta- Poiares Maduro z 29.06.2004 r. w sprawie C-181/03 P Nar-
tu czy w reklamie prowadzący warsztat nie mógłby informo- done; Mischo w sprawach połączonych, C-20/00 i C-64/00
wać potencjalnych klientów, jakie samochody naprawia. Za- Booker Aquaculture and Hydro Seafood;58 Tizzano w sprawie
tem takie reklamowe i informacyjne użycie cudzego znaku BECTU;59 Léger w sprawie P Hautala60). Przepisy tej Karty nie
towarowego jest dozwolone, jeśli jednak nie prowadzi do my- mogą być jednak skutecznie powoływane przed sądami kra-
lącego wrażenia o istnieniu gospodarczych powiązań między jowymi jako samoistne z
ródło praw jednostek lub jako wzo-
uprawnionym ze znaku a używającym go w celu reklamy i in- rzec oceny zgodności prawa krajowego z zawartymi w Kar-
formacji o sprzedawanych towarach czy prowadzonej działal- cie prawami podstawowymi, w tym prawami określonymi
ności. Takie użycie znaku nie może sugerować w szczególno-
ści, że używający znaku należy do sieci handlowej czy usłu-
53 Wyrok SN z 27.10.2004 r. (III CK 410/03), niepublikowany.
gowej zorganizowanej przez uprawnionego ze znaku.
54 Sprawa C-337/95, ECR 1997, s. 6013.
55 Sprawa C-63/97, ECR 1999, s. 905.
56 Sygn. akt III PK 83/04, niepublikowany.
y
ródła prawa
57 Dz. Urz. UE z 18.12.2000 r., C 364, s. 1.
58 Sprawy połączone, C-20/00 i C-64/00, ECR 2003, s. 7411.
Osobnego zaszeregowania wymagają rozważania zawarte
59 Sprawa C-173/99, ECR 2001, s. 4881.
w uzasadnieniu wyroku z 17.03.2005 r.56 60 Sprawa C-353/99, ECR 2001, s. 9565.
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy paz
dziernik 2005
56
PRZEGL
DY ORZECZNICTWA
w art. II-75 i II-90, a mianowicie prawem do podejmowania pozostawał w zgodzie z porządkiem prawnym Wspólnot.
pracy oraz swobodnego wykonywania zawodu oraz prawem Dopiero niemożliwość osiągnięcia niesprzeczności uprawnia
do ochrony w wypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy. go do ewentualnej odmowy zastosowania przepisu krajowe-
Organy, które proklamowały Kartę, uznały się związanymi jej go. W drodze analogii zabieg ten można porównać do proce-
postanowieniami przy stanowieniu prawa, stosowaniu, a tak- su wydawania tzw. wyroków interpretacyjnych przez Trybu-
że w kontaktach wzajemnych i względem państw członkow- nał Konstytucyjny. Nie wchodząc w dyskusję co do upraw-
skich, jak również jednostek. Jej postanowienia mogą być wy- nienia Trybunału do ich wydawania, należy stwierdzić, że
korzystane jedynie do interpretacji przepisów jako wyraz sta- ich rzeczywistą intencją jest uniknięcie orzeczenia niekon-
nowiska UE i państw członkowskich co do sposobu rozumie- stytucyjności przepisu poddanego pod osąd Trybunału. Po-
nia praw podstawowych oraz ochrony ich standardów . dobnie głównym motywem sędziego wspólnotowego po-
winno być takie wyłożenie regulacji krajowej, aby była ona
zgodna z prawem wspólnotowym, przy czym granicą tej wy-
Uwagi końcowe
kładni jest oczywiście zakaz interpretacji contra legem. Wy-
Jak wskazano na wstępie, prezentowane orzeczenia, choć kładnia gramatyczna musi zatem ustąpić wykładni funkcjo-
zapadłe już w okresie poakcesyjnym, oparte były na stanach nalnej. Zasadne jest zatem stwierdzenie za C. Żuławską, iż
faktycznych sprzed 1.05.2004 r. Z tego względu nie można  sędziowska interpretacja przepisów prawa krajowe-
było oczekiwać w nich rozstrzygnięć opartych na obowiązu- go musi być kreatywna i wychodzić nawet poza tekst pra-
jących w sposób bezpośredni rozporządzeniach ani na kon- wa, zwłaszcza wtedy, gdy jest dokonywana z uwzględnie-
flikcie norm prawa krajowego z unormowaniami wspólno- niem  okoliczności wspólnotowych , te zaś  zgodnie z dok-
towymi, a co za tym idzie przyznania tym ostatnim pierw- trynÄ… éffet utile61  wymagajÄ… skoncentrowania siÄ™ na funk-
szeństwa. Przytoczone przykłady dotyczyły wykładni cji (celu) unormowania i rozważenia jej zgodności z funkcją
prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym. W osta- (celem) założoną przez wspólnotowego normodawcę .62
tecznej konkluzji należy jednak stwierdzić, że z punktu wi- W niniejszym opracowaniu znajdujemy pierwsze przykłady
dzenia sędziego wspólnotowego umiejętność prowspólnoto- takiej właśnie interpretacji prawa.
wej wykładni prawa jest dużo ważniejsza niż samo stwier-
dzenie niezgodności między krajowym i unijnym porząd- Eliza Maniewska
kiem prawnym. Przypomnijmy bowiem, że obowiązek takiej Autorka jest asystentem sędziego w Izbie Pracy, Ubezpie-
wykładni prawa krajowego, zgodnej z prawem unijnym, ma czeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego.
rangę zasady prawa wspólnotowego. Pierwszym zatem obo-
wiązkiem sędziego krajowego jest nadanie regulacji prawa
61 Ujmowaną też jako zasada efektywności.
wewnętrznego takiego sensu normatywnego, który będzie 62 C. Żuławska, Parę uwag ..., s. 371-372.
W paz
dziernikowym numerze PPH z 2005 r.
polecamy między innymi
4Tomasz Lipowski, Tomasz Braun
Ocena projektu dyrektywy w sprawie płatności na Rynku Wewnętrznym Unii Europejskiej
4Przemysław Bryłowski, Andrzej Kidyba
Kategoria interesu w kodeksie spółek handlowych
4Ryszard Szostak
Konkurs na najlepsze dzieło projektowe w świetle nowego prawa zamówień publicznych
4Alicja Mól
Alternatywne rozwiązywanie sporów w internecie
4Anastazja Kołodziej
Wygaśnięcie umowy zawieranej na odległość z konsumentem jako skutek braku dostępności świadczenia
po stronie przedsiębiorcy
4Radosław Potrzeszcz
Nabycie akcji PZU w świetle prawa bankowego  polemika
Europejski PrzeglÄ…d SÄ…dowy paz
dziernik 2005
57