1. święta wojna w islamie. Historyczno-teologiczne aspekty dżihadu

- dżihad "wojna świętą" pojawia się wraz z narodzinami islamu
- islam tworzy się w atmosferze wojen i rozpowszechnił się dzięki wojnie, która prowadzili pierwsi muzułmanie najpierw ze sowimi rodakami i Żydami w Arabii, a następnie z krajami chrześcijańskimi ( Syria, Egipt, Bizancjum)
- po mało owocnym nauczaniu Mahometa w Mekce zmienił miejsce na Medynę (622) (ale potem i tak siła przekonał Mekkańczyków do swoich poglądów bo wygrał z nimi w bitwie pod Bard w 624, ale cała wojna trwała do 630)
- 27 wielkich najazdów na rozkaz Mahometa
- 34 małe wyprawy wojenne z inicjatywy pierwszych muzułmanów
- dzięki wyprawom wojennym zdobywali obfite łupy ( broń, klejnoty, szlachetne metale, narzędzia itd.), a ci so się sprzeciwiali byli bestialsko mordowani
- w ciągu dziewięciu lat po śmierci Mahometa muzułmanie podbili tereny sąsiednich krajów chrześcijańskich: Syrie( 636) i Egipt (641)
- narzucanie podatków na chrześcijan, co wspierało ekspansje militarną

2. Dżihad w Koranie: połączenie walki duchowej ze święta wojną

- po uznaniu przemocy za uprawniony środek do szerzenia posłannictwa Mahometa, islam zaczął rozwijać teologię wojny
- doktryna kanoniczna na temat dżihadu jest różnorodna i sprzeczna
- islam ogromne znaczenie przywiązuje do dżihadu jako walki zbrojnej

3. Koraniczne przykłady zachęty do walki militarnej w imie religii

- najstarsze wzmianki o dżihadzie militarnym są w surach mekkańskich
- sura VIII,17 - To nie wy ich zabijacie, lecz Bóg ich zabijał. To nie ty rzuciłeś, kiedy rzuciłeś, lecz to Bóg rzucił; aby doświadczyć wiernych doświadczeniem pięknym.
-A kiedy miną święte miesiące, wtedy zabijajcie bałwochwalców, tam gdzie ich znajdziecie; chwytajcie ich, oblegajcie i przygotowujcie dla nich wszelkie zasadzki! (IX, 5).
-, g'Sihad w Koranie jest terminem, który oznacza zobowiązanie muzułmanów do walki na rzecz islamu ze wszystkich sił: ziemskimi dobrami i własną osobą, również w aspekcie walki militarnej.
- Mahomet uważał, iż święta wojna wymaga mobilizacji ze strony wszystkich muzułmanów, którzy są zdolni do noszenia broni.
- Zdobycie Mekki nie wyeliminowało idei świętej wojny z programu Proroka(*). O tych, którzy zginą w świętej walce, Mahomet mówił, że Bóg kupił "ich dusze i ich majątki, w zamian za co otrzymają Ogród" (IX, 111).
- Łupieżcze wojny prowadzone przez Mahometa i pierwszych muzułmanów dokonywane były w duchu religijnym.

4. Dynamizm w podbojach: święte wojny w VII wieku

� Śmierć proroka- długi okres świętych wojen
� Państwo muzułmańskie tworzyła swa świetność kosztem ziem chrześcijańskich
� VII wiek arena przemocy- w czasie tzw. Wojen secesyjnych (ridda) siła narzucono jedność islamskiego świata, a święta wojna była jednym z podstawowych celów społeczeństwa
� Syria, damaszek, Jarmuż (636)
� 638
Jerozolima, Antiochia, Cezarea
� 639 -643 wali o Egipt i zdobycie Aleksandrii
� Północna Afryka
� Persja 652
� Narzucanie islamu i prawa muzułmańskiego- okresy względnej tolerancji przeplatały się z krwawymi prześladowaniami
� Kalif Mutawakkila (847-861)- zakazała nauczania dzieci muzułamanskich z chrzescijankimi, zajmowania przez chrześcijan stanowisk państwowych, nakazał burzyć kościoły, nosić chrześcijanom specjalne stroje, a a na domach wyznawców Chrystus umieścić podobizny diabłów
� Badania statystyczne- VII w. muzułmanie to 10% populacji, 300 lat później chrześcijanie to 20% populacji
� VII w- charydżyci włączyli dżihad do obowiązków muzułmanów jako 6 filar

5. Wielkie podboje muzułmańskie: VIII wiek
oskrzydlenie Europy

� Cel główny: rozbicie Cesarstwa Bizantyjskiego
� Wyprawy przeciw Bizancjum 717-718 bardzo intensywne, oblężenie Konstantynopola, chrześcijańskie państwo w stanie najwyższego zagrożenia
� Malik ibn Anas (zm.795) rozbudował idee dżihadu- wskazówki jak powinien działać bojownik na rzecz islamu, jak dzielić łupy, jak interpretować śmierć w oboju, jakie nagrody czekają w walce
� As-Safi (zm. 820) nawracanie bałwochwalców to drugorzędny cel dżihadu; dżihad obowaizkiem każdego zdrowego mężczyzny, walka stawała się obowiązkiem wszystkich kiedy przywódca muzułmański ogłaszał świętą wojnę całego narodu
� As- Sabayani (zm. 796) " wielka księga dyplomatyki"
� Wczesne średniowiecze- Sycylia, Sardynia, Korsyka, wybrzeże Italii, południowe wybrzeże Francji, , Bizancjum, Hiszpania- ataki muzułmanów
6. Rok 846: Bazylika Świętego Piotra w rękach muzułmanów

� Cały IX wiek Italia atakowana przez muzułmanów
� Bari- stolica muzułamanskiego emiratu przez pewien czas
� Lata 20
atak na Sycylie
� 846 ogromna flota aby zdobyć Rzym (73 statki nadpływające ze strony Sycylii)
� Papieżowi Sergiuszowi II (844-847) nie udało się należycie przygotować do obrony, ale wysłał posłańca do Lotara po pomoc
� Muzułmanie: 10 tys. Żołnierzy, 500 kawalerzystów- akcja błyskawiczna
� Zniszczenie straży papieskiej w Ostii, popłyniecie łodziami i poszli w góre Tybru
� 23 sierpnia 846 złupienie części Rzymu, w tym Bazyliki św. Piotra I Pawła- zniszczyli obraz papieski, rozrzucili najbardziej czczone relikwie, zrabowali wota
� Lotar ruszył z odsieczą, a na wiadomość o tym muzułmanie zaczęli uciekać
� Flota najeźdźców wraz ze zrabowanymi przedmiotami zatonęła w pobliży Sycylii
� Ataki muzułmańskie powtarzały się do X wieku

7. Chrześcijańska reakcja na dżihad: wyprawy krzyżowe

� historycy również krytyczni wobec chrześcijaństwa wskazują wyraźnie na opóźnienie reakcji chrześcijaństwa na zaborczą ekspansję islamu.
� Jeszcze pod koniec X wieku, , świat chrześcijański nie zareagował zorganizowaną wyprawą militarną całego chrześcijaństwa przeciw najeźdźcom na ziemie chrześcijańskie.
� Stało się tak z kilku powodów: braku rozbudowanej teologii wojny w nauce Kościoła, rozbicia politycznego Europy, nieznajomości przeciwnika, czyli muzułmanów i ich religii, zagrożenia ze strony Normanów itd.
� średniowieczna Europa szukała teologicznego uzasadnienia przemocy w sytuacjach koniecznej obrony.
� podejmowane przez chrześcijańskich władców wyprawy militarne przed krucjatami były postrzegane raczej jako kontynuacja wojen z barbarzyńcami, które kiedyś zapoczątkowali cesarze Rzymu. Nie były więc traktowane jako wojny święte.
� na skutek ekspansji islamu od XI do XIII wieku odżyła idea wojny sprawiedliwej: w 1095 roku papież Urban II (1088-1099) ogłosił na synodzie w Clermont wojnę w celu uwolnienia Wschodu chrześcijańskiego od islamu. Była to reakcja m.in. na politykę kalifa Hakima (ok. 985-1021). Władca ten propagował dyskryminację chrześcijan, którym niszczono kościoły, a w 1010 roku dopuszczono się nawet profanacji grobu Chrystusa.
� Seldżucy, którzy założyli państwo w Azji Mniejszej, w 1070 roku zdobyli Jerozolimę. W 1076 roku ludność miasta powstała przeciw nim, na co Turcy odpowiedzieli rzezią mieszkańców.
� Wraz ze wzrostem siły politycznej Turków seldżuckich okazało się, że dawna swoboda w dostępie do świętych miejsc zaczęła zanikać z powodu rozbojów i wysokich podatków nakładanych na pielgrzymów.
� Równocześnie z ogłoszeniem krucjaty papież podnosił problem jedności Kościoła.
� celem wypraw krzyżowych było ratowanie chrześcijaństwa wschodniego przed wrogiem zewnętrznym (islam) i wewnętrznym (podziałami w Kościele).
� w założeniach oficjalnej nauki Kościoła celem prawdziwych wypraw krzyżowych była Jerozolima-powrót do źródeł chrześcijaństwa
� Wyprawy krzyżowe wyrosły z entuzjazmu religijnego, a nie z myśli o podboju świata arabskiego
8. Odpowiedź islamu doby krucjat: rozwój doktryny dżihadu
� wyprawy krzyżowe pobudziły muzułmanów do jeszcze większego rozbudowania idei świętej wojny.
� dżihad wewnętrzny(skierowany jest przeciw wadom moralnym człowieka) i zewnętrzny( wymierzony jest przeciw niewiernym).
� dżihad zewnętrzny posiada dwie odmiany
� pierwsza to dżihad ofensywny, który jest obowiązkiem wszystkim muzułmanów celem poszerzenia terytoriów islamu. Jedni muzułmanie są zobowiązani do czynnego udziału w wojnach napastniczych, natomiast inni, tzn. ci, którzy nie mogą wyruszyć z wyprawą zbrojną, zobowiązani są do wspierania dżihadu pieniędzmi i innymi dobrami.
� Drugi rodzaj dżihadu to wojna defensywna, mająca na celu pozbycie się agresorów, którzy zajęli terytorium posiadane przez muzułmanów. Ten rodzaj wojny jest obowiązkiem każdego zdrowego fizycznie mężczyzny.
� Radykalizację dżihadu proponował teolog muzułmański Ibn Taymiyya (1263-1328), który w swych dziełach atakował m.in. chrześcijan oraz uważał, że władca uchybiający obowiązkowi prowadzenia wojny świętej z niewiernymi nie zasługuje na to, by rządzić(*).
� Wśród muzułmańskich dzieł XII i XIII wieku były i takie, które poświęcono wspaniałości (fada'il) Jerozolimy, czyli miejsca, które miało duże znaczenie dla islamu i o które należy bezwzględnie walczyć(*).
� Wiek XII był też areną przemocy, jaką stosowali zwolennicy muzułmańskiej sekty asasynów, których niektórzy określają jako pierwszych terrorystów w historii. Świetnie posługując się sztyletem i trucizną stali się postrachem władców muzułmańskich i krzyżowców. To właśnie oni sprawiali, że od Afganistanu po Kair przeszła istna zaraza zamachów obalających różnych możnych tego świata. Sektą kierował mistrz zwany "Starcem z Gór", który rezydował w niedostępnej fortecy w górach(*). Przez ok. dwieście lat asasyni pozyskiwali młodych ludzi do skrytobójczych działań. Uczono ich pogardy dla śmierci, odwołując się do koranicznych opisów raju pełnego szczęścia dla tych, którzy polegli w boju. Aby upewnić w tym adeptów, stosowano też odurzanie narkotykami i inne sztuczki. Dzięki nim asasyni na skinienie swego władcy skakali w przepaść, ich wierność stała się legendarna(*).
9. Potężny dziedzic dżihadu: Imperium Osmańskie
� w średniowieczu niektórzy teoretycy islamu przekonywali, iż dżihad jest jedynie wojną obronną. Proponowano dżihad jako tzw. wojnę potencjalną, czyli nie jako stały obowiązek, lecz walkę zbrojną ogłaszaną wtedy, gdy jakiś władca muzułmański uznawał ją za potrzebną i zgodną z duchem wiary(*). Było to jednak spojrzenie zdecydowanej mniejszości.
� Większość autorytetów muzułmańskich utrzymywała, że obowiązek dżihadu nie ustanie, dopóki cały świat nie znajdzie się pod panowaniem islamu(*).
� W teologii islamu utrwalił się średniowieczny muzułmański podział świata na dar al-islam "ziemię islamu" i dar al-h.arb "świat wojny o islam". Przez całe wieki podział ów nie oznaczał nic innego jak stan wojny muzułmanów z całym niemuzułmańskim światem.
� Do powstania państwa Osmanów święta wojna prowadzona była przeciw państwom frankijskim w Palestynie i Syrii.
� ród Osmana- To muzułmańskie państwo prowadziło święte wojny nie tylko przeciw resztkom posiadłości bizantyjskich w Anatolii, ale również przeciw państwom w Rumeli (południowo-wschodnia Europa), w aż do całkowitego zniszczenia Konstynopola (1453 r.)(*).
� W ten sposób pod panowanie władców muzułmańskich dostał się czwarty spośród pięciu starożytnych patriarchatów chrześcijańskich.
� To wydarzenie wywołało wielki wstrząs w Europie. Mimo sporów wewnątrzchrześcijańskich, dobrze zdawano sobie sprawę z grozy sytuacji.
� Na gruzach Bizancjum powstało jedno z największych imperiów w historii świata, trwające blisko cztery wieki imperiów Osmanów.. Osmanowie byli kontynuatorami ideologii dar al-islam i dar al-h.arb.
� Źródła osmańskie wyraźnie wskazują na ten religijno-ideowy charakter ekspansji, który mocno przemawiał do tureckich muzułmanów.
� Oprócz zaangażowania Osmanów w zjednoczenie świata muzułmańskiego, kierowali oni�swoją zaborczą politykę na kraje chrześcijańskie.
� W XV wieku padła Bośnia, Serbia, Albania(*) i Krym, zhołdowana została Wołoszczyzna i Mołdawia.
� W następnych stuleciach Turcja zdobyła Cypr (1570) i Kretę (1699).
� W XVI wieku świat osmański obejmował terytoria od Węgier po Bagdad i od Nilu po Krym. Z czasem dołączyły prowincje Północnej Afryki.
� W XVII wieku Osmanowie w imię świętych wojen prowadzili zacięte walki w chrześcijańskiej Europie: z Polską, Austrią i Wenecją. Piraci tureccy nawet po zwycięskiej dla chrześcijan morskiej bitwie pod Lepanto (1571) porywali do niewoli tysiące chrześcijan z europejskich wybrzeży Morza Śródziemnego.
� W różnych rejonach imperium ucisk chrześcijan był tak wielki, że wielu z nich przechodziło na islam(*).
� Chrześcijanie miejscowi upokarzani byli też w sposób szczególny przez dewszirme, czyli przez przymusową brankę dzieci, które nawracano siłą na islam i szkolono w specjalnych obozach janczarów. Tworzyli oni korpus wojskowy o charakterze religijnym przy boku sułtana.
� O strachu przed muzułmanami osmańskimi, który panował w Europie, świadczy fakt, że we Francji pomiędzy rokiem 1480 a 1609 wydrukowano dwa razy więcej książek o Turkach i Turcji niż o obu Amerykach(*). Paniczny strach przed Turkami zaczął stopniowo ustępować od drugiej połowy XVIII wieku, kiedy to Imperium Osmańskie w sposób widoczny traciło na znaczeniu.
10. Wahabizm- pomost dla współczesnego dżihadu
� Wraz z osłabieniem Turcji na aranie międzynarodowej zaczęły się rozwijać ruchy dążące do zreformowania islamu ( na obrzeżach- W Arabii, Jemenie)
� Największy ruch- wahabizm- do Abda al.- Wahhaba (1703-1792)
� Nieprzejednany monoteizm- odrzucenie kultu świętych, czci zmarłych, sufickich obrzędów, posługiwania się amuletami, spożywania alkoholu, palenia tytoniu, zakaz dawania schronienia heretykom i przyjaźni z innowiercami
� Postulowanie ustroju państwowego, który zakładał wprowadzenie państwa islamskiego odmianie hanabalickiej
� Zwolennicy wahhabizmu wypowiedzieli świetna wojnę wszystkim, którzy nie przyjmowali zasad tego kierunku
� XIX w umacnianie się tej orientacji
� Cecha współczesnego wahhabizmu- całe życie prawowiernego muzułmanina powinno być poświęcone umacnainiau u rozpowszechnianiu islamu, a z innowiercami i heretykami należy prowadzić świętą wojnę
� 1932 powstanie niepodległego Królestwa Arabii Saudyjskiej z oficjalna wahhabistowską wykładnią islamu
� Dla niepoznaki uzywa się słowa : ruch islamski" zamiast wahhabizm
� W latach 1992-1994 organizacje : "Towarzystow Szamali", "Medresa im. Króla Fahda", "Kongres islamski"- utworzyły w Czeczeni i Dagestanie siec placówek w których prowadzono nauczanie w duchu wahhabizmu
� Wahhabizm
finansowany przez władze saudyjskie służy do poszerzania swoich wpływów w świecie muzułmańskim i szczerzenia fundamentalizmu muzułmańskiego

11. Dżihad w dobie kolonializmu
� XIX w proces wewnetzrnego rozkładu Turcji
� Tunis na rzecz Francji (1881)
� Egipt na rzecz Angli (1882)
� Cykladi i Libia i Trypolitania na rzecz Włoch (1912)
� 1918- azjatyckie posiadłości Turcji, jako terytoria mandatowe, przeszły pod kontrolę Francji i Anglii
� Do świata muzułmańskiego zaczęły przenikać idee europejskie- niektórzy akceptowali, niektórzy nie
� Wśród tych co nie akceptowali odzyła idea świetej wojny
� Muhammad Ahmad Mahdi (zm. 1885)w 1881 ogłosił się mahdim, czyli wybawicielem islamu wysłanym przez Boga przed końcem świata, aby napełnić ziemie sparwiedliwoscia i pomóc muzułmana wejść do raju; wlaka z niewiernymi, dazenia do wyzwolenia Sudanu spod władzy egipsko-angielskiej
� Ruch mahdystów był sprzeciwem ludów Sudanu przeciw ekspansji kolonialnej, ale odwoływanie się do idei świętej wojny ukazuje jak bardzo w tej religii zakorzeniła się nauka usprawiedliwiająca przemoc
� 23 XI 1914 sułtan Mehmed V wezwał muzułmanów do dżihadu przeciw Francji i Angli
� Kilka miesięcy później imperium osmańskie areną pierwszego "nowoczesnego" ludobójstwa chrześcijańskich Ormian- kolej, telegraf, biurokracja państwowa, tajne organizacje, zacieranie faktów
� Od 1915 w ciagu kilku lat deportowano 2 MILIONY Ormian, z czego 1,5 miliona zginęło, a 500 tys. Zostało na obczyźnie
� Dżihad zaczęto propagować w ramach dwudziestowiecznej resislamizacji, czyli odbudowy państwa islamskiego
� Cechy wspólne grup fundamentalistycznych: powrót do źródeł, upolitycznienie religii , antyeuropejskość
12. W stronę XXI wieku: dżihad na usługach fundamentalistów

� Od lat 20 tych XX w. powstawały w islamie pierwsze zorganizowane grupy o charakterze partii politycznych głoszące ideę tworzenia państw w oparciu o prawo muzułmańskie
� Stowarzyszenie Braci Muzułmanów- zał. Hasan al.- Bann (1906-1949)- ideologia fundamentalistyczna i pannmuzułmańska, terror usprawiedliwiany wartościami dawnego islamu, a metodą działania dżihad, hasło: "Allah jest naszym bogiem, prorok jest naszym przywódcą, Koran jest nasza konstytucją, dżihad naszą drogą, śmierć w imię boga jest naszym pragnieniem"
� Sayyid Qutb (1906-1966)- zobył wykształcenie islamskie i zachodnie (stypendium w USA); amerykanski styl zycia uznał za niemoralny, zachód nie ma nic do zaoferowania, i nie ma racji usprawiedliwiających jego dalsze istnienie więc muzułmanie powinni tą kluture zniszczyć i zbudować nową rzeczywistość w oparciu o wartości kalsycznegoi islamu
� Abu al. Ala al. Mawdudi(1903-1979); podstawowym zadaniem ludzi i ich organizacji jest realizacja boskiego panowania na ziemi, a Aten cel można zdobyć rewolucją muzułmańską
� Organizacje bin Ladena jako Front Zwalczania Żydów i Krucjat zał. W 1988
� Al.-Qudia (ugrupowanie założone przez samego bin Landena w 1990)
� Egipski Dżihad-(tworzący wraz a Al.-Qiudą trzon frontu)
� Pakistańskei Towarzystwo Ulemów ( fanatyczni przeciwnicy USA i sympatycy afgańskich Talików)
� Ruch Ansar (ruch an rzecz przyłączenia do Pakistanu indyjskiego Kaszmiru popierający Talibów)
� Dżihad Bangladesz
� Islamska Armia Wyzwolenia Świętych Miejsc (wcześniej nieznane ugrupowanie, wzięło odpowiedzialność za ataki terrorystyczne w Kenii i Tanzanii 1989)
przypuszcza się, ze jest to wojskowe skrzydło Międzynarodowego Frontu (filarem ideologii tych ugrupowań jest przekonanie że wszystkie humanistyczne idee europejskie są zaledwie marnym cieniem tego, co islam osiągnął tysiąc lat wcześniej
� Propaganda fundamentalizmu islamskiego przedstawia bin Ladena jako wręcz bohatera, który porzucił wygodne życie na rzecz wiary
� Bin Laden : "Wierzymy, ze bóg wykorzystał naszą święta wojnę w Afganistanie do zniszczenia armii sowieckiej, a teraz prosimy boga, by uzył nas jeszcze raz, abyśmy zrobili to samo z amerykanami, tak by uczynić stany zjednoczone cieniem samych siebie"

13. Mały przyczynek ku rozwiązaniu problemu: czego oczekują chrześcijanie od współczesnych muzułmanów


� Dialog jest jedynym środkiem pokojowego współistnienia ludzi w świecie pluralistycznym
� W dialogu chrześcijańsko- muzułmańskim zaniedbanymi zagadnieniami są świeta wojna i brak tolerancji dla Chrystusa w Weilu krajach arabskich
� Prawda jest fundamentem dialogu- może być nieprzyjemna ale musi być poszukiwana
� Wraz z bezkarnością Turków, którzy zamordowali Ormian, rozpoczął się proces znieczulania europy na zbrodnie
� Tragedia chrześcijan w Sudanie- Agnieszka Dzieduszycka dokument Pt" A wy nie płaczecie z nami"- w kraju tym wymordowano już 2,5 mln chrześcijan
� Współczesne chrześcijaństwo podejmując dialog z islamem kieruje się postulatem o konieczności odrzucenia przemocy
� Podstawowy problem: pytanie kto jest, kto może być rzecznikiem islamu?
� Z braku jednego ośrodka wydaje się ze trzeba apelować do różnych środowisk muzułmańskich
� Oczyszczenie historii
� Przeinterpretowanie koranicznego wezwania do przemocy
� Wcielenie w Zycie zasady wzajemności i sprawiedliwości


II RELACJA PAŃSTWO- RELIGIA W UJĘCIU ISLAMU
1. Czy można mówić o demokracji i sekularyzacji w islamie?
� Sekularyzacja oznacza zakwestionowanie tradycyjnych form religijności oraz deklerykalizację i desakralizację życia społecznego: wypieranie przez wartości świeckie (profanum) sakralnych wymiarów życia człowieka (sacrum)(*).
� Dla mieszkańców Zachodu stanowi ona zjawisko uniwersalne połączone z demokracją, ale dla wielu muzułmanów jest to twór obcy(*).
� czy apelowanie do strony islamskiej o prawa demokratyczne ma sens, kiedy kieruje się je do przedstawicieli tak odmiennej kultury? Wydaje się mimo wszystko że tak.
� niektórzy muzułmanie (np. H.asan Hanaf'u) wykazują, że aspekty demokracji nie są obce islamowi, a współczesne społeczeństwo muzułmańskie wkroczyło w proces odnowy, który może doprowadzić do demokratycznych przemian(*)
� można odwoływać się do pewnych sytuacji pierwotnego islamu, który był przynajmniej pod pewnymi względami otwarty na nowe idee.
� istnieją ponadreligijne prawidłowości łączące państwo i religię w różnych kulturach.
� w dyskusjach niektórych muzułmanów o demokracji pojawia się czasem skłonność do przyjęcia zasad pluralizmu politycznego jako prawa możliwego do pogodzenia z nakazami islamu (np. w Egipcie Partia Pracy). Inni wskazują na konieczność dialogu, ale pod hasłami islamu, który dla muzułmanów jest podstawą tożsamości.
2. Religia a państwo we wczesnym islamie
� Podstawa do formułowania prawa o wolności religijnej znajduje się w surze II, 256: "Nie ma przymusu w religii!" i XVIII, 29: "Przeto kto chce, niech wierzy, a kto nie chce, niech nie wierzy". Również w surze X, 99 znajduje się pytanie: "Czy ty potrafisz zmusić ludzi do tego, żeby stali się wierzącymi?".
� Koran formułuje ummę, ale nie zawiera szczegółów organizacyjnych wspólnoty. Występuje tam jedynie rozróżnienie na władzę prawno-religijną Boga h.ukm (VI, 52; XXVIII, 70. 88) i władzę cywilną ulu l-amr (IV, 59. 83)(*).
� nauka Koranu nie jest przejrzysta; obok wezwań do tolerancji pojawiają się fragmenty nawołujące do przemocy i upokorzenia również "ludzi Księgi" (IX, 29)(*).
� praktyka tolerancji w pierwszych latach ummy muzułmańskiej nie była idealna. Dyskryminacja chrześcijan polegała m.in. na zmuszaniu ich do płacenia podatku pogłównego, którego wysokość zależała od woli poszczególnych zarządców czy władców muzułmańskich.
� Mahomet łączył nierozdzielnie dwie funkcje: polityczną i prorocką(*).
� Po jego śmierci następca Abu Bakr (632-634) próbował kontynuować tę kumulację funkcji(*), jednak szybko okazało się, że urząd następcy Mahometa różni się od posłannictwa Proroka.
� Pierwsi czterej kalifowie zwani al-h'Sulafa' ar-ras'Sidun ("kalifowie sprawiedliwi", 632-661) nie byli prorokami.
� już we wczesnym islamie zaczęto szukać elementu boskiego uwierzytelniającego ich urząd.
� Zaczęto wypracowywać definicję kalifa, która akcentowała nie następstwo po Mahomecie, ale zastępstwo Boga na ziemi(*). Proces ten rozpoczął się już w czasach panowania kalifa `Umara ibn al- H'Sat.t.aba (634-644)(*). Generalnie można przyjąć, że wszyscy tzw. "kalifowie sprawiedliwi" uważali się za następców wysłannika Bożego (h'Sal'ufa rasul Allah), ale nie równych Mahometowi. Władcy ci byli suwerenni w sprawach politycznych, a problemy religijne określał Koran, którego wykładnią i interpretacją zajmowali się teologowie(*).
3. Rozbudowane powiązania religii i państwa: Umajjadzi i Abbasydzi
� Dalsza ewolucja urzędu kalifa w kierunku teokratycznego centralizmu postępowała za panowania Umajjadów (661-750)(*).
� Kalifowie w imię Boga mieli dopilnować należytego stosowania tradycji (sunna), władzy (h.ukm), kar koranicznych (h.udud), nakazów (fara'id.) i prawa (h.uquq).
� Kalif nie posiadał boskiej władzy tworzenia praw, ale kierował ummą muzułmańską jako najwyższy zwie rzchnik duchowy i świecki(*).
� kalif w ostatniej instancji odpowiedzialny był tylko przed Bogiem.
� Panowało przekonanie, że ten, kto wypowie mu posłuszeństwo, poniesie karę w życiu doczesnym i przyszłym(*).
� nastąpiło zrównanie proroków z kalifami; prorocy mieli za zadanie przekazywać polecenia Stwórcy, a kalifowie dopilnować, aby były one należycie stosowane w praktyce.
� kalif nie był "zastępcą proroka Boga" (h'Sal'ufa rasul Allah)(*), lecz wprost "zastępcą Boga" (h'Sal'ufa Allah)(*) i nosił tytuł "cienia Boga na ziemi"(*).
� Władcy umajjadzcy (661-750) i abbasydzcy (750-1258) rościli sobie prawo do posiadania najwyższego autorytetu religijno-politycznego związanego z piastowanym urzędem kalifa(*).
� Z czasem jednak władza polityczna kalifów abbasydzkich stała się iluzoryczna. W miejsce zwartego państwa islamskiego powstał bowiem zróżnicowany świat muzułmański, w którym kalifat cieszył się duchowym autorytetem, a władcy lokalni z różnych rejonów pozwalali się zatwierdzać oficjalnie przez marionetkowych kalifów abbasydzkich(*).
� Na politycznej myśli islamu zaważyły wpływy perskie i greckie nie naruszając jednak powiązania religii i państwa.
� Perski teolog i prawnik `Abd Allah Ibn al-Muqaffa` (+ 757) w swoim podręczniku dla kalifa abbasydzkiego Abu G'Sa`fara al-Mans.ura pt. Ar-risala f'u as.-s.ah.aba ("List o otoczeniu władcy") stwierdza, że kalifowi należy się absolutne posłuszeństwo poddanych we wszystkich sprawach z wyjątkiem buntu przeciw Bogu. Kalif ma dbać o jedność ummy budowanej w oparciu o islam(*).
� Dziedzictwo myśli greckiej wprowadzono do teorii politycznej islamu w początkach IX wieku. Tworzono wtedy idealne koncepcje państwa w oparciu o oryginalne powiązania myśli teologii muzułmańskiej z grecką filozofią Platona, Arystotelesa i neoplatonizmu.
� Do pierwszych dzieł tego nurtu należy Maqala f'u amarat al-iqbal wa ad-dawla ("Słowo o znakach akceptacji i władzy") Ar-Raziego (+ 923), - koncentruje się na psychologii władzy, a szczególnie na pytaniu, co sprawia, że niektóre postacie przyciągają ludzi i są chętnie akceptowane jako rządzący.