Małgorzata Kowalczyk-Jamnicka
Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Bydgoszcz
Charakterystyka współczesnej prostytucji
1. Pojęcie i formy prostytucji
Prostytucja stanowi jedno z najstarszych zjawisk patologii społecznej wywołujące wiele
sprzecznych opinii, o czym świadczy chociażby mnogość definicji z nim związana.
Termin  prostytucja" pochodzi od łacińskiego prostitutio oznaczającego nierząd uprawiany w
celu osiągnięcia zysku. Choć należy wspomnieć, że zdaniem niektórych autorów termin ten
wywodzić się może również od łacińskiego prastare, który oznacza stać przed czym, wystawać,
ofiarować na sprzedaż. Pojęcie prostytucji kojarzy się z oddawaniem swego ciała za
odpowiednią opłatą partnerowi, który godzi się za tę  usługę" zapłacić. W obecnych czasach,
w dobie istotnych zmian zachodzących w obyczajowości trudno jest wyznaczyć wyraz
ną
granicę między normą a patologia, i umieścić za tą granicą to, co jest w jawnej sprzeczności z
obowiązującymi kanonami moralnymi. Nie zawsze bowiem zachowanie, noszące znamiona
znacznej swobody obyczajowej i potępiane przez opinię społeczną, można określić mianem
prostytucji. Wspomniana trudność w ocenie i właściwym odróżnieniu prostytucji od zachowań
zdecydowanie przekraczających normy obyczajowe, które utożsamiane mogą być z
promiskuityzmem, ale prostytucją niebędących, skłania do rozważenia cech znamiennych dla
tego zjawiska.
Pierwszą najbardziej charakterystyczną cechą prostytucji będzie oddawanie do dyspozycji
własnego ciała w celu spowodowania zaspokojenia seksualnego klientów (Imieliński, 1990).
Sformułowanie  oddanie własnego ciała do dyspozycji" oznacza gotowość prostytutki nie tylko
do odbycia stosunku seksualnego sensu stricto, ale także do podjęcia różnorodnych praktyk
seksualnych zgodnych z indywidualnymi preferencjami klienta. Aktywność, której celem jest
zaspokojenie seksualne klienta, wyraz
nie odróżnia prostytutkę i osobę o wybujałym
temperamencie, dla której celem jest osiągnięcie własnej satysfakcji seksualnej.
Drugą istotną przesłanką jest oddawanie swego ciała do dyspozycji większej liczbie osób.
Oznacza to, jak pisze Imieliński (1990), najczęściej oddawanie się kolejno wielu klientom, ale
nie można wykluczyć sytuacji, w której za odpowiednio wyższą opłatę odda się ona grupie
osób. Płeć korzystających z usług osoby oddającej się nierządowi nie ma większego znaczenia
dla definicji prostytucji. Podkreślenie, że osoba prostytuująca się oddaje się większej liczbie
osób, jest konieczne z tego względu, by móc wyłączyć /, zakresu zjawiska inne trwalsze
związki, w których także brak jest głębszej więzi emocjonalnej i w których jedna z osób w
zamian za świadczenia materialne oddaje swe ciało do dyspozycji tej drugiej osobie.
Kolejną cechą charakteryzującą prostytucję jest kwestia  wynagrodzenia, materialnego",
pobieranie bowiem opłaty za czynności seksualne odróżnia osobę trudniącą się nierządem od
jej klienta.
Dla właściwego sformułowania definicji zjawiska prostytucji istotny będzie także problem
związku emocjonalnego między prostytutką a jej klientem, Warto podkreślić, że w kontaktach
z prostytutką dominuje element seksualności, a nie erotyzmu. W kontaktach erotycznych
oprócz dążenia do zaspokojenia popędu seksualnego pojawia się miedzy partnerem także
więz
emocjonalna. Natomiast zachowania partnerów cechujące się seksualnością są
pozbawione związku uczuciowego. W kontaktach z prostytutką klient dąży do rozładowania
napięcia seksualnego, co stanowi główny motyw jego działania. Prostytutka zaś kieruje się
chęcią zysku, osiągniecie satysfakcji seksualnej może stanowić drugorzędny motyw jej
działalności.
Natomiast dla zdefiniowania prostytucji nie mają znaczenia odczucia seksualne prostytutki,
niegdyś stanowiące podstawę rozróżnienia prostytucji właściwej (gdy kobieta nie doznawała
satysfakcji podczas stosunków) oraz prostytucji pozornej (gdy kontakty dawały zadowolenie
seksualne). Nie wydaje się konieczne uwzględnianie w definicji kwestii wyboru klientów oraz
tego, czy klient jest prostytutce znany, czy też nie (Imieliński, 1990),
Konkludując powyższe rozważania, stwierdzić można, że prostytutka to osoba oddająca
własne ciało do dyspozycji większej liczbie osób w celu osiągnięcia przez nie zadowolenia
seksualnego i pobierająca za to wynagrodzenie materialne.
Wciąż najpowszechniejszą formę prostytucji stanowią związki seksualne o charakterze
heteroseksualnym, w których kobieta oddaje się mężczyz
nie, choć coraz bardziej
rozpowszechniona staje się również prostytucja męska. Uprawiają ją najczęściej młodzi
mężczyz
ni utrzymujący kontakty ze starszymi, zamożnymi kobietami. Nierzadko spotykana
jest także prostytucja homoseksualna zarówno kobiet, jak i mężczyzn, choć zauważyć należy,
że ta forma nierządu częściej uprawiana jest przez mężczyzn. Znana jest także prostytucja
biseksualna i transwestytyczna (która może być homo- i heteroseksualna) i bywają one
uprawiane tak przez mężczyzn, jak i kobiety.
W populacji prostytutek charakterystyczne było i jest ich zróżnicowanie w zależności od
klasy, jaką dana kobieta prezentuje, a na którą składają się umiejętności zawodowe,
wykształcenie, kultura osobista, aparycja, miejsce uprawiania nierządu. Wśród prostytutek
tworzą się pewne umowne kategorie, z przynależnością, do których wiąże się nic tylko
wysokość zarobków prostytutek, ale i kontakty z określonymi kręgami osób, które stać się
mogą potencjalnymi klientami. Cechą charakterystyczną współczesnej prostytucji jest
stopniowe zacieranie się różnic między poszczególnymi kategoriami.
Nic sposób chociażby w przybliżeniu określić liczbę kobiet uprawiających w Polsce
prostytucję. Trudności w oszacowaniu rozmiarów zjawiska wynikają z faktu, że uprawianie
tego procederu nie podlega w Polsce restrykcjom karnym. Podpisanie w 1952 roku przez
Polskę konwencji ONZ zobowiązującej do wprowadzenia systemu abolicyjnego,
sprowadzającego się do  walki z prostytucją, a nie z prostytutką", ograniczyło prawa milicji, a
póz
niej policji do ewidencjonowania i kontrolowania środowisk prostytutek.
Obecnie w rejestrach policji znajdują się informacje o ponad 14 tysiącach prostytutek, a są to
tylko te kobiety, które weszły w konflikt z prawem. Policjanci szacują, że Tylko w samej stolicy
działa ich około 10 tysięcy. Żadne statystyki nie ujmują rzeszy kobiet, które uprawiają
prostytucję okazjonalnie. Poza wszelką ewidencją są też kilkunastoletnie, a często
11-12-letnie dziewczynki dorabiające w ten sposób do  kieszonkowego". Statystykę tę
powiększać będzie nadal rosnące bezrobocie oraz agresywny, konsumpcyjny styl życia.
Prostytucję uprawiają najczęściej kobiety w wieku 17-25 lat, choć w ostatnich latach można
zauważyć niebezpieczne obniżanie się dolnej granicy wieku. Z drugiej strony niewątpliwie
nowym zjawiskiem na rynku usług seksualnych są kobiety w średnim wieku, 30 4-0-letnie,
żony i matki, które dochody czerpane z potajemnie uprawianego nierządu traktują, jako stałe
z
ródło wspomagające domowy budżet.
Specyfiką polskiej obyczajowości są liczne salony masażu i agencje towarzyskie, które to w
rzeczywistości stanowią usankcjonowaną prawnie formę domów publicznych. Mimo iż z
oficjalnych założeń wynika, że świadczone przez wspomniane agencje usługi stanowią
pośrednictwo w nawiązywaniu niezobowiązujących kontaktów o charakterze towarzyskim, to
w rzeczywistości są one ukrytą formą zorganizowanej prostytucji, stając się konkurencją dla
dominującej do niedawna w Polsce prostytucji indywidualnej.
2. Etiologiczne aspekty prostytucji
Liczne badania prowadzone wśród prostytutek wykazują występujące u nich zaburzenia
osobowościowe oraz w zakresie seksualizmu. W literaturze istnieje nawet pojęcie tzw.
osobowości prostytutki, którą cechuje ukształtowana niewłaściwa postawa wobec siebie,
zaburzona ocena relacji kobieta-mężczyzna oraz nieprawidłowy rozwój sfery seksualnej. Nie
znajduje natomiast potwierdzenia teza o obniżonym potencjale intelektualnym prostytutek.
Wyniki badań prowadzonych testem Weschslera-Bellevue wskazują na przeciętny poziom
inteligencji kształtujący się w przedziale 90-110, a w nielicznych tylko przypadkach
będący-poniżej przeciętnej. Ponadto jak stwierdzono, dziewczęta te są dość spostrzegawcze, z
dobrze rozwiniętą koordynacją wzrokowo-ruchową, logicznym myśleniem i pamięcią (por.
Moczydłowska, 1994).
Badania ujawniają natomiast występowanie cech psychopatologicznych, m.in. zaburzeń
charakteropatycznych, psychopatycznych i niedojrzałości emocjonalnej (Pabian, 1973).
Zastosowanie w badaniach prowadzonych wśród prostytutek w Europie Zachodniej testu
MMPI wykazało ponadto częste występowanie cech wskazujących na zaburzenia
paranoidalnych, psychopatię i schizofrenię, a także większe skłonności do zachowań
histerycznych oraz depresji (Schampheleire, 1990). Prostytutki ujawniają również spaczenie
popędu seksualnego objawiającego się oziębłością lub skłonnością do perwersji seksualnej.
Szczególnie podkreśla się występujący u nich promiskuityzm seksualny i skłonność do
homoseksualizmu (Bernsdorf, 1976) najczęściej wynikającego z przeżywanego rozczarowania
mężczyznami, którzy zdaniem tych kobiet są zbyt egoistyczni (por. Imieliński, 1990).
Uprawianie prostytucji ułatwia im także obojętne z reguły traktowanie partnerów oraz
nieprzeżywanie orgazmu (Fabian, 1973).
Spaczenie popędu seksualnego bardzo często jest skutkiem wczesnej i bardzo wczesnej
inicjacji seksualnej oraz prób seksualnego wykorzystania, które stają się przeżyciem silnie
traumatyzującym mającym wpływ na formowanie się osobowości. Badania wykazują, że
ponad 80% prostytutek było w dzieciństwie ofiarami przemocy seksualnej - gwałtów,
molestowania seksualnego, dokonanych przez opiekunów i najbliższych krewnych (ojców,
ojczymów, braci, krewnych) oraz nakłaniania do uczestnictwa w zabawach o charakterze
seksualnym inicjowanych w trakcie libacji alkoholowych lub przymuszania do oglądania
filmów i zdjęć o charakterze pornograficznym. Skutki tych czynów ujawniły sienie tylko w
zaburzeniach natury seksualnej, ale i osobowościowych w postaci na przykład wzmożonej
agresywności (Kowalczyk-Jamnicka, 1997).
Wcześnie wymuszone na kobiecie rozpoczęcie życia seksualnego wywołuje negatywne
odczucia wstydu, upokorzenia, winy i utratę szacunku do siebie. W ślad za tymi uczuciami
sprzeciw ustępować może miejsca obojętności przy ocenie jednostki w kategoriach towaru. W
ten sposób pierwsze z gruntu negatywne kontakty erotyczne rzutują w znaczący sposób na
dalsze życie, blokują w dużym stopniu uczuciowość tych kobiet w kontaktach z mężczyznami
(por. Vitaliano, James, 1980).
Jak sugerują autorzy wielu opracowań (Pabian, 1973; Schampheleire, 1990), tak wysokie
wskaz
niki patologicznych zaburzeń osobowości u prostytutek spowodowane są czynnikami
tkwiącymi w środowisku rodzinnym i rówieśniczym. Szczególną rolę przypisać należy
środowiskom rodzinnym, bardzo często ujawniającym cechy wskazujące na ich
dysfunkcjonalność. Przyczyny warunkujące rozpoczęcie uprawiania nierządu mają związek
przede wszystkim ze zjawiskami patologicznymi oddziałującymi w środowiskach rodzinnych.
Przede wszystkim alkoholizmem, przestępczością, złym pożyciem rodziców, kłótniami i
awanturami domowymi i zdradami małżeńskimi (Jasińska, 1967). Badania wskazują, że z
le
układające się pożycie rodziców występuje u 1/3 rodzin prostytutek, obfitujące w konflikty,
naruszające więz
interpersonalną i często przeradzające się w skrajną formę awantumictwa
oraz bezradność wychowawczą przejawiającą się w stosowaniu nieadekwatnych metod
wychowawczych -zbyt surowych lub zbyt liberalnych, tworzy niesprzyjający klimat
wychowawczy. Wielu autorów (Jasińska, 1967; Matysiak, 1967) zwraca uwagę na stosowane
przez rodziców prostytutek represyjne metody wychowawcze. Brutalny stosunek do dzieci,
stosowanie kar mających znamiona fizycznego znęcania się, a z drugiej strony brak opieki nad
dziećmi, zaniedbywanie i chłód uczuciowy-to najczęstsze przejawy niekonsekwencji
wychowawczych (Jasińska, 1967). Obserwowalnym skutkiem tego stanu rzeczy je-a zerwanie
lub osłabienie więzi emocjonalnych między rodzicami a dziećmi (sugerowane przez 44%
prostytutek), świadczące o tym, że rodzice ci utracili możliwość wychowawczego
oddziaływania, przede wszystkim ze względu na upadek autorytetu rodzicielskiego
(Kowalczyk-Jamnicka, 1995). Rodziny prostytutek charakteryzują się także brakiem
stabilizacji ekonomicznej będącej konsekwencją niższego poziomu wykształcenia i
niewielkich kwalifikacji zawodowych rodziców (jak wykazują badania, około 60% rodziców
ma zaledwie wykształcenie podstawowe lub zawodowe). Czynniki te kształtują nie tylko
niekorzystną sytuację materialną i społeczną tych rodzin, ale również wpływają na niższy
poziom kulturalny rodzin i niewielkie aspiracje zawodowe samych prostytutek (por. Jasińska,
1967; Matysiak, 1967). Prostytutki niejednokrotnie wychowywały siew bardzo trudnych
warunkach materialnych i mieszkaniowych, których wyposażenie ograniczone było jedynie
do niezbędnych sprzętów, a dochody rodziców pozwalały na zaspokojenie najbardziej
elementarnych potrzeb powszechnych członków rodziny (por. Kowalczyk-Jamnicka, 1995).
Do czynników, które warunkować mogą prostytucje., zaliczyć należy także bezrobocie (Bhore,
1990). Ostatnie badania wskazują, że coraz częściej uprawianie prostytucji jest wymuszane
brakiem możliwości znalezienia innego zatrudnienia. Dotyczy to zwłaszcza prostytutek, które
nie posiadają kwalifikacji zawodowych i nie ukończyły żadnej prócz zawodowej lub
podstawowej szkoły, a zaniedbania wychowawcze i brak nawyku systematycznego uczenia
się powodują, że kobiety te nie potrafią znalez
ć motywacji do uzupełnienia lub zdobycia
kwalifikacji zawodowych.
Proces demoralizacji prowadzący do uprawiania prostytucji często stymulowany jest
kontaktami z grupami rówieśniczymi o charakterze dewiacyjnym, czego skutkiem są
ujawniające się już w okresie szkolnym symptomy społecznego wykolejenia, jak choćby
wagarowanie, ucieczki z domu, picie alkoholu (Pabian, 1973; Jasińska, 1967; Górnicki, 1963).
Negatywne oddziaływania środowisk rówieśniczych zaznaczają się zwłaszcza w sytuacji
przeżywanych niepowodzeń i trudności w nauce, które prowadzą do systematycznego
wagarowania. Nawiązywane w takich okolicznościach kontakty z równie sfrustrowaną
młodzieżą często owocują wybrykami chuligańskimi, przyspieszają inicjację alkoholową i
seksualną.
Na zakończenie warto przytoczyć powody, jakie same prostytutki uznały za decydujące w
podjęciu decyzji o uprawianiu nierządu. Dla zdecydowanej większości (80%) prostytuowanie
się daje szansę na szybkie osiągnięcie wysokiego standardu materialnego. Przy czym należy
zauważyć, że interpretacja pojęcia  wysoki standard materialny'' ma charakter subiektywny i
zależy w dużej mierze od kategorii danej prostytutki. Z czynnikami ekonomicznymi wiąże się
ściśle także i drugi podawany przez prostytutki powód, a mianowicie chęć uczynienia swego
życia lepszym i ciekawszym (31%). Coraz częściej do prostytuowania się skłania brak pracy
(29,8%). Natomiast własne preferencje seksualne, odczuwany niedosyt podany przez 16%
badanych prostytutek można traktować, jako sporadyczny powód skłaniający do uprawiania
nierządu (por. Kowalczyk-Jamnicka. 1995).
Prostytucja pozostaje wciąż zjawiskiem kontrowersyjnym, zwłaszcza w kategoriach
moralnych. Stosunek seksualny z prostytutką pozostaje jedynie aktem fizjologicznym
pozbawionym jakichkolwiek wartościowych i głębokich elementów
emocjonalno-psychologicznych. Odhumanizowanie tych kontaktów postrzegane jest przez
wielu uczonych (m.in. M. Kozakiewicza) jako rzeczywiste zagrożenie dla ludzi, bardziej
niebezpieczne niż choroby weneryczne czy przestępczość, które to zjawiska w sposób
szczególny wiążą się z prostytucją. Traktowanie partnerki czy partnera w kategoriach
przedmiotowych budzi niewątpliwie negatywne odczucia, trzeba jednak zauważyć, że z usług
prostytutek korzystają na ogół ludzie dojrzali, którzy mają świadomość tego, jak niewielkie są
wzajemne oczekiwania w sterze emocjonalnej.
Bibliografia
Bernsdorf W. (1976): Socjologia prostytucji [w:J H. Giesc (red.), Seksuologia. Warszawa.
Bhore P. (1990): Socio-psychological study oftheprostitution,  Public Health", Apr-Jan, 34 (2).
Górnicki S. (1963): Prostytucja a przestępczość,  Służba MO", l.
Imieliński K. (1990): Manowce seksu - prostytucja, A
ódz
.
Jasińska M. {1997): Proces społecznego wykolejenia młodocianych dziewcząt, Warszawa.
Kowalczyk-Jamnicka M. (1995): Zjawisko prostytucji i możliwości oddziaływań profilaktycz-
nych i resocjalizacyjnych (niepublikowana praca doktorska), Bydgoszcz.
Kowalczyk-Jamnicka M. (1997): Aktywność seksualna a skłonność do uprawiania prostytucji,
 Problemy Rodziny", 5 6,
Matysiak K. (1967): Przyczynek do kryminologii prostytucji  z badań nad prostytucją w Trój-
mieście,  Problemy Kryminalistyki", 10.
Moczydłowska J. (1994): Prostytucja nieletnich dziewcząt,  Problemy Opiekuńczo-wycho-
wawcze", 10.
Fabian J. (1973): Psychospołeczne i biologiczne uwarunkowania prostytucji,  Problemy Kry-
minalistyki", 105.
Schampheleire D. (1990): MMPl characteristics of prof&ssional prostitutes ~ a ero s s cultural
replication, Scxual Bchaviour, 54.
Vitaliano P, James J. (1980): Muhivańante analysis ofentrance into prnstitution [w:J R. For-leo,
W. Pasini, Medical Sesology. New York