Szkoła Policji w Katowicach
Służba Prewencyjna
Wybrane elementy patologii społecznej
w aspekcie służby prewencyjnej
Opracowanie:
nadkom. Stanisław Zinkiewicz
podkom. Adrian Wasik
kom. Zbigniew Ziomka
Zakład Służby Prewencyjnej
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2006
S
P
A
O
A

L
O
I
C
K
J
Z
I
 2
� Wszelkie prawa zastrzeżone  Szkoła Policji w Katowicach 2006
Książki nie wolno reprodukować (adaptować) ani w całości, ani w części, niezależnie od
zastosowanej techniki (druk, fotografia, komputer, kserograf, fonografia itd.), bez pisemnej zgody
Wydawcy.
Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach
 3
SPIS TREŚCI
Wstęp 5
I. Pojęcie zjawiska patologii społecznej 7
II. Rodzaje zjawisk patologii społecznej 13
III. Zjawiska patologiczne a przestępczość 28
IV. Uwarunkowania rodzinne 33
V. Uwarunkowania społeczne 38
Bibliografia 43
 4
 5
WST
P
W ostatnich latach w Polsce na skutek następstw transformacji ustrojowej, która
rozpoczęła się w 1989 roku, nastąpił wzrost przestępczości i innych zjawisk patologii
społecznej. Wystąpiło zachwianie zasad i norm współżycia społecznego oraz systemu
powszechnie akceptowanych wartości, co zaowocowało m.in. zmianą obyczajów.
Pojawiły się nowe, coraz groz
niejsze i bardzo złożone problemy społeczne
(bezrobocie, ubóstwo, bezdomność i korelujące z nimi: alkoholizm, przemoc
w rodzinie, narkomania) przybierające formy patologii, rozmaitych dewiacji
i przestępczości, które wcześniej w Polsce praktycznie nie występowały. Przemiany
życia gospodarczego i politycznego stwarzają sprzyjające warunki do osłabienia
dyscypliny i kontroli społecznej zachowań ludzkich, a rodzące się frustracje
(szczególnie wśród dzieci i młodzieży) wyzwalają motywację do zachowań
patologicznych. Musimy w pełni zrozumieć, że wszelkie zjawiska szeroko rozumianej
patologii społecznej są czynnikami utrudniającymi lub wręcz uniemożliwiającymi
rozwój gospodarczy i społeczny naszego kraju. W skład tych czynników wchodzą
m.in. dysfunkcjonalność rodziny, zakłócenia i zaniedbania w wychowaniu dzieci
i młodzieży, prostytucja, alkoholizm i narkomania. Najbardziej niepokojące
i drastyczne zjawiska nie są już domeną środowisk z tzw. marginesu społecznego.
Zdarzają się - i to coraz częściej - sytuacje, kiedy z przejawami patologii życia
społecznego spotykamy się w zachowaniu jednostek, które uchodziły za osoby z tzw.
 porządnych rodzin . Funkcjonariusze Policji stanęli więc przed niezmiernie trudnym
i odpowiedzialnym zadaniem polegającym na zwalczaniu i przeciwdziałaniu szeroko
definiowanym patologiom społecznym. Celem tych działań jest niedopuszczenie do
powstania negatywnego stanu, który w efekcie spowoduje wzmocnienie
patologicznych zachowań w społeczeństwie. Realizacja tak nakreślonych zadań, które
w istocie są interdyscyplinarne, stwarza w praktyce policyjnej różnorodne, czasami
bardzo skomplikowane problemy.
Przekazana Państwu publikacja ma na celu usystematyzowanie wiedzy
w przedmiotowym zakresie, wskazanie możliwości postępowania i rozwiązania
trudnych problemów. Winna przyczynić się do pogłębienia i uzupełnienia wiadomości
 6
teoretycznych z problematyki patologii społecznych, zrozumienia korelacji
i wzajemnych powiązań między jej poszczególnymi elementami, a także umożliwić
praktyczne zastosowanie nabytej wiedzy przez funkcjonariuszy pionu prewencji
Policji w toku codziennej służby. Życzylibyśmy sobie, aby nasze opracowanie było
pomocne policjantom przy podejmowaniu i przeprowadzaniu czynności związanych
bezpośrednio czy też pośrednio z aspektami patologii społecznej. Zadanie to
określiliśmy jako priorytetowe, gdyż cele operacyjne to zwiększenie skuteczności
działań Policji poprzez efektywne i profesjonalne wykonywanie zadań służbowych
oraz budowanie społecznego wizerunku Policji poprzez motywowanie
funkcjonariuszy do wzmożonej aktywności w pracy na rzecz społeczeństwa. Gorąco
zachęcamy Państwa do samokształcenia w zakresie problematyki patologii
społecznych, tym bardziej, że jako elementy życia społecznego identyfikują się z jego
podstawową cechą, jaką jest zmienność i ulegają one ciągłym przemianom. Katalog
patologii społecznych jest zawsze otwarty, ponieważ stale zmieniają one swoje
oblicza.
W walce podejmowanej z przejawami patologii społecznych proponujemy
poszukiwanie nowych, lepszych rozwiązań w wymiarze środowiska lokalnego.
 7
ROZDZIAA
I
POJ
CIE ZJAWISKA PATOLOGII SPOA
ECZNEJ
W życiu codziennym, w przekazach medialnych czy w literaturze, głównie
socjologicznej i pedagogicznej oraz we wszelkiego rodzaju opracowaniach, bardzo
często spotykamy się z terminem zjawiska patologii społecznej lub używanym
zamiennie (co nie zupełnie jest prawidłowe) terminem patologia społeczna. Pojęcie to
jest więc bardzo rozpowszechnione, pozornie wszyscy wiemy co to są patologie
społeczne, postrzegając je jako  złe przejawy życia społecznego. W dużym
uproszczeniu i uogólnieniu tak jest w istocie, jednak w przypadku kiedy mamy ten
termin sprecyzować zaczynają pojawiać się trudności. Mając na uwadze powyższe
fakty, musimy usystematyzować wiedzę w tym zakresie. Spróbujmy zatem
w pierwszej kolejności udzielić odpowiedzi na zasadnicze pytanie w naszych
rozważaniach.
Co to jest zjawisko patologii społecznej?
W literaturze socjologicznej występuje bardzo wiele definicji przedmiotowego
pojęcia, jednak na potrzeby niniejszej publikacji zaprezentujemy Państwu te, które
naszym zdaniem są najbardziej przystępne, zrozumiałe i adekwatne do potrzeb
wynikających z problematyki służby policjanta pionu prewencji. Nim jednak
rozpoczniemy prezentację poszczególnych definicji, pragniemy zwrócić Państwa
uwagę na fakt, że cały czas używamy terminu zjawiska patologii społecznej a nie
patologia społeczna. Wynika to z faktu, że pochodzące z języka greckiego słowo
patologia społeczna, składające się z słów: pathos  cierpienie i logos  nauka
oznacza tak naprawdę naukę o cierpieniu społecznym. Taka interpretacja została także
wskazana przez A. Gaberle, który stwierdził, że przez patologię społeczną należy
rozumieć dyscyplinę naukową zajmującą się zjawiskami społecznie patologicznymi.1
Przegląd terminologii rozpoczniemy, nie bez powodu, od definicji Adama
Podgóreckiego, który - naszym zdaniem - poza wyjaśnieniem czym jest patologia
1
A. Gaberle, Patologia społeczna, Warszawa 1993, s.17-18.
 8
życia społecznego, wskazuje powód, dla którego my, jako policjanci, powinniśmy
zajmować się omawianym zagadnieniem.
Adam Podgórecki, będący jednym z prekursorów socjologicznej analizy
patologii społecznej w Polsce, zjawisko to zdefiniował następująco:  Przez patologię
życia społecznego lub inaczej, przez rozważania o negatywnej dewiacji społecznej
należy (...) rozumieć refleksję nad objawami, przyczynami powstawania i istnienia
problemów społecznie szkodliwych oraz nad środkami zaradczymi wobec nich
stosowanymi 2.
Zaprezentowana definicja jednoznacznie wskazuje, że patologia życia
społecznego, zgodnie z tym co już napisaliśmy, jest zjawiskiem  złym czyli
społecznie negatywnym, wręcz dewiacyjnym. Podążając dalej tropem naszych
rozważań na kanwie wskazanej definicji, należy zwrócić uwagę na bardzo istotny
element, jakim jest refleksja nad środkami zaradczymi stosowanymi wobec zjawisk
patologii społecznej. Być może sięgając po naszą publikację mieli Państwo
wątpliwości, czy policjantowi pionu prewencji potrzebna jest wiedza z zakresu
socjologii, a konkretnie z problematyki patologii społecznych. Odpowiedz
na tak
sformułowane pytanie odnajdziemy w art.1 ust.2 pkt 3 Ustawy z dnia 6 kwietnia
1990 r. o Policji gdzie czytamy, że do podstawowych zadań Policji należy
m.in. inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu
przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym
zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi3.
Mówimy tutaj zatem o środkach zaradczych stosowanych wobec patologii
społecznych, które bez wątpienia są zjawiskami kryminogennymi, o czym postaramy
się Państwa przekonać w rozdziale III naszej publikacji.
Wracając jednak do prezentacji kolejnych definicji zjawisk patologii społecznej,
w słowniku języka polskiego przeczytamy, że jest to zjawisko społecznego
zachowania się jednostek lub określonych grup społecznych sprzeczne
z wartościami danej kultury4. Tutaj zasadniczym elementem jest społeczne
zachowanie się jednostek czyli poszczególnych, indywidualnych osób lub określonych
2
A. Podgórecki, Wstęp, [w:] Zagadnienia patologii społecznej, red. A. Podgórecki, Warszawa 1976, s. 13.
3
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r o Policji (Dz. U. 02.7.58 z póz
n. zm.).
4
Słownik języka polskiego, Warszawa 1979, t. 2, s. 25.
 9
grup społecznych, np. blokersów. Zachowanie to musi być sprzeczne z wartościami
danej kultury. Widzimy zatem, że zjawisko patologii społecznej jest pojęciem
względnym, tzn. zachowanie, które w danym miejscu i czasie jest uznawane za
zjawisko patologii społecznej, w innym miejscu i czasie nie byłoby tak postrzegane,
ponieważ w danym systemie społecznym jest akceptowane. Uznawana w naszym
kraju za zjawisko patologii społecznej dewiacja seksualna jaką jest pedofilia, mogła
być powszechnie akceptowanym przejawem życia społecznego, np. w plemionach
ludzi pierwotnych. Widzimy zatem, że pewne zjawiska są szkodliwe społecznie nie
same z siebie, lecz to my sami, tworząc społeczeństwo, określamy jakie zachowania są
przez nas akceptowane a jakie nie są zgodne z wyznawanymi przez nas normami
i wartościami, tym samym zaliczając je do patologii społecznych.
Znany polski socjolog Florian Znaniecki do zjawisk patologicznych zaliczał
nieprzystosowanie społeczne, konflikty, szybkie zmiany społeczne i przede wszystkim
nierównomierny rozwój kultury.5 W celu pełnego zrozumienia zaprezentowanych
treści należy wyjaśnić, czym jest nieprzystosowanie społeczne. Jest to brak harmonii
między przyjętymi normami społecznymi a zachowaniem danych jednostek i grup
przejawiającym się m.in. w przestępczości.6 Dochodzimy zatem do wniosku, że
zjawisko przestępczości, któremu policjanci stawiają czoła w codziennej służbie jest
jednym z najgroz
niejszych przejawów patologii społecznej. Po raz kolejny w definicji
pojawia się aspekt norm społecznych, który jest swoistym wyznacznikiem granicy, po
przekroczeniu której mówimy już o negatywnych elementach życia społecznego.
Na tym przykładzie doskonale widać, że zawód policjanta wymaga nie tylko
umiejętności sprawnego posługiwania się bronią palną, pałką wielofunkcyjną i innymi
środkami przymusu bezpośredniego ale także, a może przede wszystkim, wymaga
dużego zasobu wiadomości z różnych dziedzin. Zaliczająca się do nauk społecznych
socjologia jest tutaj bardzo ważnym elementem. Doskonała orientacja policjanta
w zagadnieniach norm i wartości społecznych obecnie akceptowanych przez
społeczeństwo, umożliwia podejmowanie trafnych decyzji. Można więc powiedzieć,
że zawód policjanta jest interdyscyplinarny. Wracając do omawianej definicji, godnym
5
F. Znaniecki, Ludzie teraz
niejsi a cywilizacja przyszłości, Warszawa 1974, s. 311.
6
Encyklopedia Popularna, PWN, Warszawa 1982, s. 515.
 10
uwagi jest fakt, że autor jako zagrożenie wskazał m.in. szybkie zmiany społeczne.
Według Krzysztofa Gorlacha szczególnym przypadkiem zmiany społecznej, którą
przeżywa obecnie społeczeństwo polskie jest transformacja ustrojowa. Polega ona na
przeobrażaniu się przede wszystkim instytucji ekonomicznych i politycznych naszego
społeczeństwa, dążeniu w kierunku ładu instytucjonalnego, właściwego społeczeństwu
opartemu na gospodarce rynkowej i demokratycznym systemie politycznym.7
W efekcie dokonywanych zmian poza ich niewątpliwie pozytywnymi skutkami
pojawiły się także negatywne następstwa w postaci nowych problemów społecznych.
Wiele z nich przybrało niestety znamiona zjawisk patologii społecznej, np.
bezrobocie. Policjanci pionu prewencji, najczęściej jako pierwsi mają kontakt
z tymi zjawiskami i bezwzględnie muszą je rozpoznawać oraz zdawać sobie sprawę
z zagrożeń jakie one generują. Zagadnienie to zostanie omówione w rozdziałach
III i V.
Kolejną definicją, którą chcemy zaprezentować, jest odnosząca się przede
wszystkim do zbiorowości miejskich propozycja B. Jałowieckiego:  Jako
patologiczne określamy te zjawiska, które uniemożliwiają lub utrudniają mieszkańcom
normalną egzystencję 8. Normalna egzystencja mieszkańców wskazana przez autora,
to właśnie przestrzeganie wartości i norm aprobowanych w danej kulturze. W pracy
policjanta pionu prewencji przytoczone sformułowanie ma zasadnicze znaczenie,
albowiem wszelkie zachowania uniemożliwiające lub utrudniające mieszkańcom
danego terenu czy rejonu (danej społeczności lokalnej) normalną egzystencję, można
uznać za zjawiska lub symptomy patologii społecznej. Należałoby zatem, w myśl
ciążących na nas ustawowych obowiązków, zastanowić się jakie należy podjąć
działania w celu wyeliminowania pojawiających się zjawisk patologii społecznej.
Ciekawą a zarazem kompleksową z punktu widzenia policjanta interpretacją
definicji zjawisk patologii społecznej jest propozycja T. Szymanowskiego, który
twierdzi, że jest to zespół zjawisk szkodliwych społecznie, niezgodnych lub
odbiegających od obowiązujących w społeczeństwie norm obyczajowych i prawnych
7
K. Gorlach, Zmiana społeczna a problemy społeczne,[w:]Labirynty współczesnego społeczeństwa, Katowice
1998, s. 165  166.
8
B. Jałowiecki, Z problemów patologii wielkiego świata, [w:] Studia Socjologiczne, Warszawa 1967, nr 4,
s. 159.
 11
oraz wpływających na zjawisko przestępczości 9. Pojawił się tutaj element norm
prawnych. Autor dobitnie i jednoznacznie wskazuje, że poza normami obyczajowymi,
których nieprzestrzeganie pociąga za sobą zazwyczaj odpowiedzialność moralną, np.
uprawianie prostytucji, do zjawisk patologii społecznej zaliczamy także łamanie norm
prawnych.
Zanim szerzej omówimy elementy wskazanej definicji, zaprezentujemy bardzo
zbliżone do poprzedniego stanowisko Z. Tyszka, który zjawiska patologii społecznej
określa jako zjawiska społecznie ujemnie ocenianie przez społeczeństwo ze względu
na swą społeczną szkodliwość, na swą kolizję z obowiązującym kodeksem moralnym
i prawnym10. Granica pomiędzy zachowaniami społecznie aprobowanymi,
a zjawiskami patologii społecznej jest więc bardzo cienka, a na jej straży stoi w tym
przypadku samo społeczeństwo wskazujące jakie działania uznaje za społecznie
negatywne. Zwrócić należy uwagę na fakt, że zachowania uznane za zjawiska
patologii społecznej niekoniecznie muszą być niezgodne z normami obyczajowymi
czy prawnymi obowiązującymi w danym społeczeństwie. W niektórych sytuacjach
wystarczy, że odbiegają od tych norm. Funkcjonariusze Policji w ramach
podejmowanych interwencji w większości przypadków mają do czynienia z osobami,
które nie przestrzegały norm prawnych. Każda z tych sytuacji powinna być
postrzegana przez policjanta także w kategoriach zjawisk patologii społecznej.
W związku z powyższym, nie można poprzestawać wyłącznie na wykonaniu
niezbędnych czynności wynikających bezpośrednio z obowiązujących algorytmów
i procedur postępowania, np. zabezpieczenie miejsca zdarzenia, oględziny,
przeszukanie, zatrzymanie osoby, ukaranie sprawcy wykroczenia mandatem karnym
itp. Należy zastanowić się, jakie czynności dodatkowe należy podjąć w celu
przeciwdziałania pojawiającym się zjawiskom patologii społecznej. Z drugiej jednak
strony, funkcjonariusze Policji przeprowadzają wiele interwencji, gdzie nie doszło do
naruszenia norm prawnych, jednak ktoś poczuł się zagrożony czy zaniepokojony daną
sytuacją, np. pojawił się narkoman w korytarzu klatki schodowej. Działania
podejmowane przez policjantów w tego typu sytuacjach wymagają znajomości
9
T. Szymanowski, Patologia społeczna  wybrane problemy, Warszawa 1991, s.7.
10
Z. Tyszka, Socjologia Rodziny, Warszawa 1974, s. 281.
 12
zagadnień zjawisk patologii społecznej a także indywidualnego podejścia do każdego
z pojawiających się problemów. W zadaniach wykonywanych przez policjantów nie
ma miejsca na rutynę. Każdy z nas jest animatorem rzeczywistości społecznej
i oczekując poprawy sytuacji w otaczającym nas środowisku lokalnym, sami musimy
poszukiwać nowych, skutecznych rozwiązań. Pragniemy jeszcze w tym miejscu
zwrócić uwagę na zasadniczą kwestię, jaką jest rola społeczeństwa w zapobieganiu
i zwalczaniu wszelkich zjawisk patologii społecznej. Pamiętajmy, że ciążące na
wszystkich policjantach ustawowe obowiązki mogą być właściwie wykonywane tylko
i wyłącznie przy świadomej i rzetelnej współpracy społeczeństwa, a patrząc przez
pryzmat jednostek terenowych policji (komisariaty, komendy miejskie i powiatowe) 
przy zaangażowaniu społeczności lokalnych.
Mamy nadzieję, że po zaprezentowaniu i omówieniu kilku definicji zjawisk
patologii społecznej i wskazaniu ich korelacji z wykonywaniem zadań służbowych
przez policjanta pionu prewencji, nie będą Państwo mieli trudności w rozpoznawaniu
tego rodzaju zjawisk. Zapraszamy do lektury II rozdziału, gdzie wskażemy rodzaje
zjawisk patologii społecznej, które najczęściej spotykane są w trakcie wykonywania
przez policjantów czynności służbowych.
 13
ROZDZIAA
II
RODZAJE PATOLOGII SPOA
ECZNYCH
Zjawiska patologii społecznej przyjmują różnorodne oblicza. Do rodzajów
zachowań negatywnie postrzeganych i ocenianych przez społeczeństwo należy
w szczególności zaliczyć:
1. Przestępczość.
2. Alkoholizm.
3. Narkomanię.
4. Prostytucję.
5. Subkultury o charakterze kryminogennym.
6. Destrukcyjne sekty.
7. Inne zjawiska patologiczne, jak bezdomność, bezrobocie, ubóstwo, patologia
rodziny itp.
Oprócz wyżej wymienionych do tego rodzaju zachowań można również
zaliczyć inne zjawiska o potencjale kryminogennym, stanowiące zagrożenie dla wielu
społeczeństw, grup społecznych oraz dziedzin życia społecznego, jak np. konflikty
zbrojne, etniczne, korupcja, patologia instytucji czy też niekompetencje.
Rodzaje zjawisk patologii społecznych:
y
ródło: Podręcznik Policjanta, część II prewencyjna, Szkoła Policji Słupsk 2003, s.195.
 14
II.1. Przestępczość  to zbiór czynów zabronionych przez ustawę pod groz
bą kary,
które to czyny popełnione zostały na obszarze danej jednostki terytorialnej w danym
czasie11.
Rozmiar przestępczości jako groz
nego zjawiska patologicznego zależy od wielu
czynników. Są to między innymi:
system normatywny danego społeczeństwa, w tym penalizacja i depenalizacja
niektórych zachowań,
stopień zaangażowania społeczeństwa w ujawnianiu przestępstw, jako efekt
wytworzonego klimatu społecznego potępienia wobec sprawców,
rozmiar innych zjawisk patologicznych mających ścisły związek
z przestępczością, lub wpływających na jej dynamikę,
skuteczność i efektywność organów ścigania.
Zasadniczym z
ródłem informacji o przestępczości na danym obszarze (kraj,
województwo, powiat) jest statystyka kryminalna.
Pokazuje nam ona dane dotyczące:
przestępczości ujawnionej (są to informacje o czynach znanych organom
ścigania, które nie zawsze zostają potwierdzone w prowadzonych
postępowaniach przygotowawczych),
przestępczości stwierdzonej (gdzie fakt popełnienia przestępstwa zostaje
potwierdzony w wyniku prowadzonych postępowań),
przestępczości osądzonej (gdy charakter czynów jako przestępstw,
potwierdzony zostaje w wyniku postępowania sądowego).
Rzeczywisty rozmiar przestępczości nie jest jednak znany, ponieważ wiele
czynów przestępnych nigdy nie wychodzi na jaw, tworząc tzw.  ciemną liczbę .
Niepokojącym zjawiskiem ostatnich lat jest wzrost przestępczości uznawanej za
szczególnie niebezpieczną społecznie. Należy do niej zaliczyć przestępczość
gospodarczą, zorganizowaną przestępczość kryminalną czy też przestępczość
narkotykową.
11
B. Hołyst, Kryminologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994 r. s.53.
 15
II.2. Alkoholizm  to choroba powstająca wskutek nadużywania napojów
alkoholowych, w szerszym znaczeniu  całokształt ujemnych następstw wynikających
stąd dla jednostki i społeczeństwa12.
Alkoholizm to jedno z najbardziej rozpowszechnionych na świecie uzależnień,
w którym substancją uzależniającą jest alkohol etylowy.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zespół uzależnienia od alkoholu lub
uzależnienie od alkoholu to zespół składający się z co najmniej trzech spośród ośmiu
objawów.
Objawami tymi są:
1. Silna, natrętna potrzeba spożywania alkoholu ( głód alkoholu ).
2. Upośledzona zdolność kontrolowania picia (trudności w unikaniu rozpoczęcia
picia, trudności w zakończeniu picia po osiągnięciu wcześniej założonego
poziomu).
3. Picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia alkoholowemu zespołowi
abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego
postępowania.
4. Objawy abstynencyjne (drżenia mięśniowe, nadciśnienia tętnicze, nudności,
wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie z
renic, wysuszenie śluzówek,
wzmożona potliwość, zaburzenia snu, nastrój drażliwy lub obniżony).
5. Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu (ta sama dawka
alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania większych
dawek alkoholu dla wywołania oczekiwanego efektu).
6. Zwężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do jednego 
dwu wzorców.
7. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań
i zainteresowań.
8. Picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla
zdrowia pijącego.
12
Encyklopedia popularna PWN, op.cit., s. 24.
 16
Głównym motywem sięgania po alkohol jest jego działanie euforyzujące
i rozluz
niające. Rozwój uzależnienia u różnych osób czy też członków grup
społecznych postępuje z różną szybkością, lecz zazwyczaj są to zjawiska
niedostrzegalne w krótkich okresach czasu. Ma na to wpływ wiele indywidualnych
i społecznych czynników ryzyka (m.in. predyspozycje dziedziczne, sytuacja rodzinna
i zawodowa, dostępność alkoholu itp.). Alkohol powoduje uzależnienia psychiczne
i fizyczne, a w niektórych środowiskach także społeczne. Częste oraz przewlekłe
zatrucia alkoholowe są przyczyną licznych zaburzeń somatycznych (m.in. uszkodzeń
wątroby, trzustki, serca, mózgu, przewodu pokarmowego), psychoz alkoholowych czy
też ryzyka szkodliwych następstw dla potomstwa. U ludzi pijących stopniowo
zwiększa się degradacja osobowości oraz nieprzystosowanie społeczne.
Alkoholizm jako zjawisko patologii społecznej jest typowym, narastającym
czynnikiem kryminogennym.
II.3. Narkomania  to stałe lub okresowe używanie w celach innych niż medyczne
środków odurzających lub substancji psychotropowych, albo środków zastępczych,
w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich13.
Wyróżniamy trzy rodzaje tej zależności :
zależność psychiczna: to stan przymusowy (trudna do przezwyciężenia chęć),
w którym konieczne jest okresowe lub ciągłe przyjmowanie środka, który
wywołał zależność,
zależność fizyczna: stan patologiczny wywołany przez powtarzanie podawania
organizmowi niektórych środków psychoaktywnych (co powoduje adaptację
ośrodkowego układu nerwowego do tej substancji), a nagłe ich odstawienie
powoduje wystąpienie tzw. zespołu abstynencyjnego, charakterystycznego dla
grupy objawów fizycznych,
zależność społeczna: chęć sprostania naciskowi grupy, uleganie modzie
w odniesieniu do używanych środków psychoaktywnych itp.
13
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, (Dz. U. z 2005 r., nr 179, poz. 1485 z póz
n.
zm.), art. 4, pkt 11.
 17
Najbardziej popularnymi narkotykami w Polsce nadal są pochodne konopii
indyjskich (marihuana, haszysz), oraz amfetamina i jej pochodne, w tym głównie
ecstasy. Pojawia się także w sposób widoczny rynek brązowej heroiny i zaznacza
popyt na grzyby halucynogenne. W dalszym ciągu utrzymuje się też zapotrzebowanie
na  polską heroinę 14. Polski rynek narkotykowy coraz bardziej upodabnia się do
rynku narkotykowego państw Europy Zachodniej a niepokojącą tendencją jest
dostępność narkotyków oraz łatwość ich zakupu.
Z danych przedstawionych w Raporcie Komendy Głównej Policji o zjawiskach
patologii społecznej, stanie przestępczości i demoralizacji nieletnich oraz
przedsięwzięciach w zakresie prewencji kryminalnej w 2003 r. wynika, że inicjacja
narkotykowa następuje na dyskotekach, prywatkach, imprezach muzycznych,
w salonach gier, w szkołach, kawiarniach itp. Głównymi konsumentami są osoby
w wieku 15-25 lat, przeważnie uczniowie szkół ponadpodstawowych i studenci, lecz
także coraz częściej uczniowie szkół podstawowych, a dealerzy działają wszędzie tam,
gdzie gromadzi się młodzież15.
Narkomania rozwija się szczególnie dynamiczne w dużych aglomeracjach
miejskich, a Polska staje się nie tylko krajem tranzytowym, lecz także atrakcyjnym
rynkiem zbytu klasycznych narkotyków. Występują coraz ściślejsze powiązania
14
Komenda Główna Policji, Biuro Taktyki Zwalczania Przestępczości, Raport o zjawiskach patologii
społecznej, stanie przestępczości i demoralizacji nieletnich oraz przedsięwzięciach w zakresie prewencji
kryminalnej w 2003 r., Warszawa 2004, s.72.
15
Tamże, s. 72.
 18
polskich środowisk przestępczych z innymi krajami m.in. w produkcji narkotyków
klasycznych, tranzycie, udziale obywateli polskich w przemycie narkotyków na
terenie innych państw itp.
II.4. Prostytucja  jest zjawiskiem patologii społecznej, polegającym na
utrzymywaniu przypadkowych, odpłatnych stosunków seksualnych bez osobistego
i uczuciowego zaangażowania partnerów16.
Dotyczy ona zarówno stosunków między osobami różnej płci (prostytucja
heteroseksualna  najczęściej spotykana) jak też stosunków między osobami tej
samej płci (prostytucja homoseksualna). Jest ona zjawiskiem patologicznym ponieważ
niezaprzeczalnymi są jej związki z przestępczością oraz nadużywaniem alkoholu.
Prostytucja powoduje nie tylko społeczne, lecz także psychologiczne konsekwencje.
Wywołuje degradację psychiczną osób, które ją uprawiają, prowadzi do różnorodnych
zaburzeń w sferze osobowości człowieka i co najważniejsze burzy układ wzajemnych
stosunków międzyludzkich w społeczeństwie, w którym panuje pogląd, że współżycie
seksualne obojga partnerów powinno być połączone z przeżyciem emocjonalnym
i nie powinno być przedmiotem transakcji handlowej.
Prostytucja zatem jako negatywne zjawisko społeczne uniemożliwia
prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa, bowiem zakłóca porządek publiczny,
będąc zarazem groz
ną dla zdrowia i wychowania, ponieważ zwiększa rozmiary
sieroctwa społecznego (wzrasta liczba dzieci pozbawionych częściowo lub całkowicie
opieki rodzicielskiej) oraz zachorowań na AIDS i choroby weneryczne.
Niepokojącym zjawiskiem jest prostytucja nieletnich. Z danych statystycznych
wynika, że już 12-14 letnie dziewczynki uprawiają nierząd z pobudek czysto
ekonomicznych, a wkraczanie na drogę prostytucji zaczyna się bardzo wcześnie, bo
już na przełomie wieku dziecięcego i młodzieńczego, często znacznie przed
ukończeniem 17 roku życia.
Prostytutki działające na terenie kraju można podzielić według następujących
kategorii:
16
B.Hołyst, Kryminologia, op.cit., s. 366.
 19
call girls (luksusowe prostytutki, dziewczyny na telefon),
kobiety  pracujące w hotelach i klubach nocnych,
prostytutki zatrudnione w agencjach towarzyskich i salonach masażu,
prostytutki uliczne,
tak zwane  tirówki ,
kobiety uprawiające prostytucję okazjonalnie (tzw. cichodajki).
II.5. Subkultury - to grupy społeczne zdolne do wytworzenia własnych (odmiennych
od ogólnie przyjętych) przekonań, systemów wartości, zwyczajów i obyczajów a także
manifestowania swej odmienności. Cechuje je względna spójność oraz pozostawanie
na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego. Grupy
subkulturowe wyrażają swą odrębność poprzez negowanie lub podważanie
utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury.
Przynależność do grup subkulturowych jest jednym z czynników stymulujących
przestępczość i demoralizację nieletnich. W Polsce subkultury są nie tylko przejawem
buntu młodzieży, ale przede wszystkim naśladownictwem trendów, jakie wystąpiły
w Europie Zachodniej pod koniec lat siedemdziesiątych.
Grupami subkulturowymi o charakterze kryminogennym są w szczególności:
szalikowcy,
skinheadzi,
blokersi,
sataniści,
punki,
dresiarze,
jumole.
Szalikowcy  to najczęściej grupy młodzieżowe, wyróżniające się prawie na każdym
stadionie i hali sportowej nie tylko zachowaniem, lecz także wyglądem. Stanowią
jedną z najliczniejszych grup subkulturowych w Polsce. Potocznie nazywani są
chuliganami lub pseudokibicami. Nie stronią od alkoholu oraz pobudzających środków
narkotycznych. Alkohol i narkotyki wpływają na wzrost ich agresji, którą wyładowują
 20
następnie podczas meczów i imprez sportowych. Dla szalikowców nie sam mecz jest
najważniejszy. Jeśli coś nie jest po ich myśli rozpoczynają bójki, przerywają
rozgrywki, wszczynają burdy i tzw.  zadymy niszcząc urządzenia stadionowe (ławki,
poręcze, oświetlenie, chodniki, ogrodzenia). Atakują głównie kibiców i zawodników
drużyny przeciwnej, chociaż zdarza się też, że i arbitrów. Mimo antagonizmów
z kibicami klubów przeciwnych są w stanie szybko zjednoczyć się w sytuacji walki,
np. z Policją lub innymi służbami porządkowymi. Agresję wyładowują nie tylko na
obiektach sportowych. Droga dojazdu lub dojścia na stadion jest również pretekstem
do wszczynania awantur. Szalikowcy demolują wagony, napadają na personel
obsługujący pasażerów i samych pasażerów.
Szalikowcy to zwykle młodzi ludzie w wieku 15  25 lat, wywodzący się
głównie (choć nie tylko) ze środowisk o niskim statusie społecznym i kulturowym, bez
wykształcenia, aspiracji i życiowych ambicji, silni wyłącznie w grupie. Swoje
sympatie klubowe demonstrują poprzez noszenie koszulek i szalików w barwach
klubu sportowego, któremu kibicują. Często są uzbrojeni w niebezpieczne przedmioty,
jak na przykład kije bejsbolowe, noże, kastety, pałki, odpowiednio profilowane
kamienie, śruby itp. Ich ubiór stanowią kurtki koloru czarnego typu  flayers , które na
stadionie odwracają pomarańczową podszewką na wierzch. Barwy i herb są dla nich
sprawą najważniejszą  wręcz kultową. Są to symbole, o które walczą z kibicami
drużyn przeciwnych. Aby nie można było ich zidentyfikować na podstawie zapisów
 21
taśm magnetowidowych, zakładają na twarz kominiarki lub chusty. Swoim
zachowaniem członkowie tych grup stwarzają istotne zagrożenie dla ładu
i porządku publicznego. Dokonują również przestępstw o charakterze kryminalnym,
współdziałając często z chuliganami i skinheadami.
Skinheadzi (skini) to jedna z subkultur młodzieżowych, preferujących kult siły
i przemocy. Wśród wielu grup o mniej lub bardziej wynaturzonych ideologiach
i poglądach swoich zwolenników, skini jawią się jako grupa niezwykle brutalna,
o skrajnie agresywnych postawach. Ich ideologia opiera się na przewrotnym
rozumieniu i interpretowaniu hasła: "Duma - Honor - Ojczyzna". Głoszą skrajnie
nacjonalistyczne hasła, np. "Polska dla Polaków", "Żydzi do gazu" czy "Precz
z czarnuchami". Skin to młody człowiek, na ogół dobrze zbudowany, mający ogoloną
głowę, co wzbudza respekt, a w walce uniemożliwia chwycenie za włosy. Ubierają się
w ciemnozielone panterki albo kurtki typu  flayers z pomarańczową podszewką.
Noszą wysokie, wypastowane na wysoki połysk buty zwane  glanami z kolorowymi
sznurowadłami (białe, czarne, czerwone), których barwa świadczy o stażu i pozycji
w grupie. Najczęściej noszą dżinsowe spodnie z podwiniętymi nogawkami oraz
elastyczne szerokie szelki. Nieodłącznym atrybutem uzbrojonego skina jest kij
baseballowy, nóż, kastet lub inne niebezpieczne narzędzie. Ma to szczególne
znaczenie podczas walki, do której zawsze są gotowi. Uprawiają te sporty, które
przyczyniają się do podniesienia kondycji i sprawności fizycznej. Na ogół nie palą, nie
piją alkoholu i nie biorą narkotyków. Specjalnością skinheadów są tzw. zadymy, czyli
rozróby wywoływane w miejscach publicznych. Są to próby wyładowania agresji,
polegające na wszczynaniu burd, awantur, demolowaniu czy atakowaniu określonych
grup społecznych.
Skinheadzi dzielą się na:
skinów  Oi  czyli kibiców piłkarskich ubranych w stroje skinów, są oni
z reguły inspiratorami  zadym na stadionach;
skinów  Nazi  czyli skinheadów zafascynowanych ideologią
nacjonalistyczną, faszystowską.
 22
Blokersi  nazwa tej subkultury pochodzi od słowa blok. Blokersi to młodzi ludzie
mieszkający najczęściej w rejonie osiedla o zabudowie wielorodzinnej czyli w tzw.
 blokowiskach . Większość wolnego czasu spędzają na klatkach schodowych bloków
lub na ławkach, pijąc piwo i słuchając muzyki (rapu i hip-hopu) z przenośnych
magnetofonów. Muzyka ta zdaniem blokersów nawiązuje do ich życia i problemów.
Bywają agresywni i hałaśliwi. Nie preferują jednolitego stylu ubioru. A
ączy ich nie
wygląd, lecz wspólne wystawanie przed blokiem. Często wyglądają jednak tak, jak ich
idole  noszą za duże spodnie, luz
ne bluzy z kapturami, mają wysoko podgolone
głowy oraz żel na włosach. Należy pamiętać, że teren  pod klatką jest doskonałym
miejscem do dokonywania transakcji narkotykowych, co zresztą często ma miejsce.
Sataniści  wyłonili się z kręgu fanów muzyki heavy metal preferujących utwory
mówiące o grzechu, śmierci i czynieniu zła. Założycielem ruchu satanistów
i Najwyższym Kapłanem Kościoła Szatana jest Anton Szandor La Vej, autor  Czarnej
Biblii , będącej katechizmem satanisty. Polski satanizm ma bardzo słabe podłoże
kultowe. Sataniści organizują co prawda  czarne msze , ale wystrój pomieszczeń
i wiedza na temat tego kultu znacznie odbiega od amerykańskich pierwowzorów.
Ofiarami  czarnej mszy najczęściej padają zwierzęta, choć zdarza się, że w jej trakcie
dokonywane są zabójstwa ludzi.  Czciciele Szatana podzieleni są na
zhierarchizowane sekty. Na czele sekty stoi przeor oznaczony odwróconym krzyżem
z trzema cyframi 666. Niżej w hierarchii stoi sługa, oznaczany pentagramem również
z trzema cyframi 666. Pozostali członkowie ruchu noszą jedynie odwrócone krzyże
i pentagramy bez oznaczeń cyfrowych. Członkowie grup to przede wszystkim 15-17
latkowie, którzy chcą czynić zło. Sataniści potępiani są przez wszystkie inne
subkultury młodzieżowe, co przyczyniło się do tego, że uzyskali silniejszą tożsamość
grupową. Ich działalność kojarzona jest najczęściej z popełnianiem przestępstw
znieważania miejsc spoczynku zmarłych oraz profanacji grobów na cmentarzach.
Satanistów można podzielić na trzy grupy:
1. satanistów  demolujących cmentarze i składających ofiary ze zwierząt podczas
czarnych mszy (jest to jeden z najbardziej brutalnych i niebezpiecznych
odłamów tego ruchu),
 23
2. satanistów  uczestniczących w czarnych mszach, w czasie których składają
ofiarę z dziewicy (najczęściej na nowicjuszce jedynie pozoruje się gwałt).
Wyznawców tego odłamu jest najwięcej w naszym kraju.
3. lucyferian  oddających cześć Lucyferowi i składających ofiarę z białego wina.
Punki  ludzie tworzący tę subkulturę odrzucają zastaną rzeczywistość i wszelkie
autorytety. Punki negują cały system społeczny i reguły jego funkcjonowania.
Szczególnie ostrej krytyce poddają sens istnienia armii i Policji, ale też każdej
organizacji opartej na zasadach porządku hierarchicznego. Ich dewizą jest życie
teraz
niejszością i nieinteresowanie się jutrem. Istotną cechą prawdziwych punków jest
wegetarianizm, wynikający z miłości do zwierząt. Cechuje ich maksymalnie
uproszczony, wulgarny język oraz duży stopień solidarności i więzi grupowej.
Zażywają narkotyki oraz spożywają alkohol zazwyczaj w postaci tanich win, czy też
denaturatu. Ich strój to najczęściej czarna skórzana kurtka, nabijana ćwiekami,
ćwiekowany pas, opaska na przegubie ręki tzw.  pieszczocha , spodnie
z poprzyszywanymi dodatkowymi zamkami błyskawicznymi lub specjalnie
podziurawione i połatane. Punki noszą też ciężkie, przeważnie wojskowe buty tzw.
glany. Całość uzupełnia oryginalna fryzura  Irokez oraz kolczyki lub agrafki
w uszach. Punki nie mają żadnych oficjalnych ideologów. Częstym miejscem ich
spotkań są koncerty zespołów, na których członkowie grupy tańczą  pogo . Do grupy
tej najczęściej należy młodzież nieprzystosowana społecznie o bardzo niskich
aspiracjach edukacyjnych i życiowych. Punki są silni w grupie, często biorą udział
w bójkach używając niebezpiecznych narzędzi, nigdy nie atakują jednak pierwsi.
Popełniają pospolite przestępstwa kryminalne.
Dresiarze  subkultura ta powstała w Polsce w wyniku przemian społeczno-
politycznych. Jej członkowie to ludzie młodzi trudniący się przede wszystkim
kradzieżami pojazdów. Sami zresztą również poruszają się drogimi, ekskluzywnymi
samochodami, obnoszą się kosztownymi, elektronicznymi  zabawkami . Ubierają się
w drogie  ciuchy , a ich codziennym strojem  roboczym są dresy firmy  Adidas ,
 Nike ,  Reebok itd. Najczęściej są dobrze zbudowani, gdyż wolny czas spędzają na
 24
siłowni. Cechuje ich  szpan i snobizm, arogancja oraz brak kultury osobistej.
Najczęściej są ostrzyżeni na  łyso , a na głowach noszą czapki bejsbolówki. Otaczają
się ładnymi, młodymi kobietami, którym sami wyznaczają sposób zachowania
i ubierania. Z ironią podchodzą do osób ubranych w  niefirmową odzież. Ludzi tych
potocznie nazywają  wieśniakami . Odchodzą od obwieszania się grubymi złotymi
łańcuchami, dalej jednak nieodłącznym elementem ich ubioru są złote sygnety.
Spożywają drogie, wykwintne  kolorowe alkohole. Nie zażywają narkotyków, choć
zdarza się, że przed kradzieżami samochodów pobudzają się porcją amfetaminy.
Można spotkać ich w barach szybkiej obsługi typu  Mc Donald`s ,  Burger King ,
gdyż stanie w kolejkach uważają za upokorzenie. Płacąc w sklepach rzucają pieniądze
na ladę, rzadko przeliczając resztę. Na każdym kroku manifestują swój wysoki status
materialny. Członkowie tej grupy są ze sobą bardzo zintegrowani. W sądach nie chcą
zeznawać przeciwko kolegom. Są to ludzie głównie z wykształceniem zawodowym
i technicznym, rzadko z wykształceniem wyższym. W samochodach, którymi się
poruszają, nieodłącznym atrybutem jest wysokiej klasy sprzęt grający i kij bejsbolowy.
Wyglądem i zachowaniem wzbudzają respekt u przeciętnych obywateli. Wielu
dresiarzy współpracuje z grupami przestępczymi zamieszanymi w handel
narkotykami, prostytucję, wymuszanie haraczy itd.
Jumole - jest to określenie młodych ludzi, utrzymujących się z kradzieży
dokonywanych za granicą (przeważnie w Niemczech). Jumole to głównie młodzież
zamieszkująca tereny zachodniej i północnej Polski, a uprawiany proceder stanowi dla
niej z
ródło stałego i jedynego dochodu. Jumole  kochają drogie samochody
i alkohole, dobre lokale i modne dyskoteki oraz eleganckie ubrania. Kradną biżuterię,
artykuły spożywcze i przemysłowe a skradziony towar sprzedają ustalonym wcześniej
paserom. Wygląd i zachowanie zbliża ich do dresiarzy, a obie subkultury bardzo
często przenikają się wzajemnie.
 25
II.6. Sekty religijne stanowią element praktycznie każdego społeczeństwa. Zjawisko
to również zauważalne jest w Polsce, choć nie w takiej skali jak w krajach zachodnich.
Istnienia tego problemu nie można jednak pomijać w codziennej praktyce policyjnej.
W polskim prawodawstwie nie ma określenia  sekta . Etymologicznie słowo
to wywodzi się z języka łacińskiego od czasownika sequor i oznacza  iść, podążać za
kimś, naśladować kogoś . Określenie to można również odnieść do słowa secare 
 odcinać, odrąbywać . W tym znaczeniu kojarzone jest ono z grupą religijną
wyodrębnioną z pewnej, większej wspólnoty na zasadzie protestu, izolacji. Jednak
brak powszechnie przyjętej definicji sprawia, że w literaturze przedmiotu używa się
zamiennie takich określeń jak: kult, nowy ruch religijny, grupa psychomanipalulacyjna
czy też grupa destrukcyjna17.
Według słownika języka polskiego sekta to  grupa społeczna izolująca się od
reszty społeczeństwa, mająca własną hierarchię wartości, zespół norm zachowania się,
silnie akcentująca rolę przywódcy 18.
Szczegółowa analiza materiałów z
ródłowych, dokumentów urzędowych oraz
relacji byłych i aktualnych członków sekt pozwala na wyciągnięcie następujących
wniosków:
1. Sekty, jako grupy posiadają silnie rozwinięta strukturę władzy.
2. Deklarowane cele tych grup znacznie odbiegają od celów realizowanych.
3. Sekty ukrywają faktyczne i rzeczywiste normy, które w istotny sposób regulują
życie uczestników tych grup.
Werbowanie do sekt nowych członków odbywa się etapami, w których
stosowane są specjalne techniki indoktrynacji.
Pierwszy etap to wprowadzenie. Stosowane na tym etapie techniki indoktrynacji to:
a) okazywanie chęci pomocy,
b) gotowe odpowiedzi,
c) technika flirtu.
Drugi etap to izolacja. Polega na całkowitym odcięciu  nowego od świata,
utrzymywaniu go w ciągłej aktywności bez pozostawiania go samego.
17
Komenda Główna Policji, Biuro Taktyki Zwalczania Przestępczości, op.cit., s.33.
18
Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991, t. 3, s.193.
 26
Trzeci etap to okres silniejszego wiązania się z grupą. Jest to okres w którym  nowy
akceptuje zasady obowiązujące w grupie.
Przykłady destrukcyjnych sekt działających na terenie Polski:
Niebo  Zbór Chrześcijański Leczenia Duchem Bożym  guru i założycielem sekty
w 1990 r. był Bogdan Kacmajor. Sekta miała swą siedzibę w Majdanie Kozłowieckim
niedaleko Lubartowa w województwie lubelskim. Bogdan Kacmajor twierdził,
że doznał objawienia i odkrył w sobie dwa dary tj. jasnowidzenia i leczenia przez
dotyk rękami. Uważał się za wcielenie proroka Eliasza, żądając od członków sekty
zupełnego posłuszeństwa. Członkowie sekty nie pracowali zawodowo. Przystępując
do niej wyzbywali się wszelkich dóbr materialnych, niszczyli swoje dokumenty,
odrzucając wszelkie związki z państwem. Członkom sekty nadawano nowe imiona,
łączono ich w pary a dzieci urodzone w sekcie należały tylko do niej. Faktu narodzin
nigdzie nie zgłaszano, dzieci nie chodziły do szkół, panował zakaz korzystania
z pomocy lekarza.
Kościół Zjednoczenia (nazywany sektą Moona)  jego założycielem był Sun Myung
Moon, który w 1954 r. założył Towarzystwo Ducha Świętego dla Zjednoczenia
Chrześcijaństwa. Po zawarciu małżeństwa w 1962 r. Moon i jego nowa żona nazwali
siebie  prawdziwymi rodzicami , a wyznawcy nazywali ich Ojcem i Matką. W Polsce
wiele osób uwierzyło w Sun Myung Moona i poszło za fałszywym mesjaszem.
Mooniści działają pod przykrywką wielu organizacji. Prowadząc działalność
finansową i polityczną aktywnie zabiegają o wsparcie polityków.
Haimawanti - guru i założyciel Ryszard Matuszewski (obecnie odbywa karę
pozbawienia wolności). Działa w Polsce od ponad 10 lat. Głoszą tolerancję religijną,
a w rzeczywistości nienawidzą Kościoła katolickiego. Hamiwanti groziło
wysadzeniem Jasnej Góry, zamachem na Papieża. Grozili także sędziom,
prokuratorom i dziennikarzom próbującym walczyć z ich fanatyzmem. Są agresywni
i zdeterminowani. Cały czas werbują nowych członków, których jest już ok.1000,
a każdy z nich oddaje swojemu guru 10% dochodów.
 27
Kościół Scjentologiczny - założony został w 1954 r. w USA przez Ronalda Hubbarda.
Jest to sekta oferująca techniki terapeutyczne wewnętrznego oczyszczenia,
realizowane na płatnych, bardzo drogich kursach. Najbardziej rozpowszechnioną
formą pozyskiwania członków  klientów jest przeprowadzanie bezpłatnych testów,
wykazujących ich stan rozwoju osobowości (zazwyczaj budzący niepokój)
z jednoczesną propozycją pomocy. W Polsce odnotowano aktywność organizacji
scjentologicznej pod nazwą  Marconon , zajmującej się leczeniem narkomanów.
 28
ROZDZIAA
III
ZJAWISKA PATOLOGICZNE A PRZEST
PCZOŚĆ
Analizując dane statystyczne dotyczące przestępczości niezwykle trudno jest
wyselekcjonować wszystkie przestępstwa mające związek z patologiami społecznymi.
Praktycznie nie ma możliwości posłużenia się w pełni miarodajną statystyką
odzwierciedlającą stan faktyczny, co pozwoliłoby na sformułowanie jednoznacznych
wniosków. Niepodważalnym jest jednak fakt, że w miarę wzrostu stopnia wykolejenia
społecznego wzrasta poziom agresywności, która to z kolei jest cechą osobowości,
sprzyjającą powstawaniu zachowań dewiacyjnych a zwłaszcza przestępczości.
Ponadto patologie społeczne bezpośrednio lub pośrednio związane są
z przestępczością.
Związek alkoholizmu z przestępczością
Istnieje ścisły związek między alkoholem a przestępczością. Nadużywanie
alkoholu przede wszystkim ma wpływ na zachowanie przestępcze jednostki,
co w zasadniczy sposób wpływa na poziom ładu i porządku publicznego oraz poczucie
bezpieczeństwa społecznego.
Analizując dane statystyczne dotyczące udziału nietrzez
wych sprawców
w wybranych kategoriach przestępstw stwierdzić należy, że w 2003 roku 57,4% ogółu
podejrzanych, stanowili podejrzani będący pod wpływem alkoholu (197.420 na ogólną
liczbę 265.653). Analogicznie w 2002 r. sprawcy będący pod wpływem alkoholu
stanowili 56,5% ogółu podejrzanych19.
Ostatnie lata wskazują na bardzo duży wpływ alkoholu na bezpieczeństwo
w komunikacji. Osoby na tzw.  drugim gazie często są sprawcami poważnych
wypadków drogowych, stanowiąc istotne zagrożenie dla innych uczestników ruchu
drogowego niekoniecznie kierujących.
19
Komenda Główna Policji, Biuro Taktyki Zwalczania Przestępczości, op.cit., s. 85.
 29
Alkohol jest również czynnikiem wiktymogennym, który decyduje o wyborze
ofiary. Osoby nietrzez
we lub będące pod wpływem alkoholu bardzo często są ofiarami
najcięższych przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, rozbojów, zgwałceń itp.
Przestępstwa mające związek z alkoholem to także czyny dotyczące
nielegalnego wyrobu spirytusu, przestępstwa akcyzowe czy też przemyt alkoholu.
Problemem staje się również związek alkoholizmu z przestępczością przeciwko
rodzinie. Przemoc domowa stosowana jest głównie przez nietrzez
wych lub będących
pod wpływem alkoholu sprawców, którzy całą swą agresję kierują przeciwko
najbliższym.
Związek narkomanii z przestępczością
Sama narkomania nie jest karalna, ale może być czynnikiem stymulującym
przestępczość wielu osób, które wcale nie muszą być narkomanami. Przestępstwa te
unormowane w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii to między innymi: produkcja,
przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie narkotyku innej osobie, udzielanie
narkotyku celem osiągnięcia korzyści majątkowych, posiadanie środków odurzających
lub substancji psychotropowych. W Polsce w ciągu ostatnich 5 lat znacznie wzrosła
ilość popełnionych przestępstw jako czynów zabronionych przez Ustawę
o przeciwdziałaniu narkomanii z 15.628 przestępstw stwierdzonych w 1999 roku
do 47.605 w roku 200320.
Z kolei potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że narkomanii najczęściej
dokonują przestępstw skierowanych na zdobycie środków odurzających. Do
przestępstw tych zaliczamy: kradzieże, kradzieże z włamaniem (do aptek, szpitali,
przychodni lekarskich, pogotowia ratunkowego, prywatnych gabinetów lekarskich)
czy też fałszowanie recept. Kobiety narkomanki, dla zdobycia narkotyków lub
środków finansowych potrzebnych na ich zakup uprawiają prostytucję, należąc do
grupy osób wysokiego ryzyka (zarażenia chorobą weneryczną czy wirusem HIV).
Narkotyk często odgrywa również wspomagającą rolę w działaniu
przestępczym. Jedne osoby będące pod działaniem środków narkotycznych popełniają
20
Tamże s. 71.
 30
czyny przestępne na wpół świadomie lub nieświadomie, inne zaś zażywają narkotyki
by dodać sobie odwagi i animuszu. Do czynów tych należą: zabójstwa, zgwałcenia,
uszkodzenia ciała, rozboje, wymuszenia rozbójnicze, naruszenia porządku publicznego
oraz powodowanie wypadków komunikacyjnych.
Niepokojącym zjawiskiem ostatnich lat jest wzrost ilości  laboratoriów
produkujących narkotyki, które są uważane za narkotyki wysokiej jakości.
Należy jednak zaznaczyć, że żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do
przestępstwa. O przestępczości wśród narkomanów decydują również inne czynniki,
takie jak: osobowość uzależnionego, wcześniejsze bądz
aktualne warunki socjalne,
wcześniejsze doświadczenia przestępcze, środowisko itd.
Związek prostytucji z przestępczością
Prostytucja w świetle przepisów kodeksu karnego nie jest przestępstwem.
Karalne są czyny mające związek z prostytucją. Są to:
1. Przymuszanie do prostytucji (art. 203 kk)  kto przemocą, groz
bą bezprawną,
podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie
doprowadza inną osobę do uprawiania prostytucji.
 31
2. Stręczycielstwo (art. 204 ż 1 kk)  kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
nakłania inną osobę do uprawiania prostytucji.
3. Kuplerstwo (art. 204 ż 1 kk)  kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
ułatwia innej osobie uprawnianie prostytucji.
4. Sutenerstwo (art. 204 ż 2 kk)  czerpanie korzyści majątkowej z uprawiania
prostytucji przez inną osobę.
5. Handel żywym towarem (art. 204 ż 4 kk)  zwabienie lub uprowadzenie innej
osoby w celu uprawiania prostytucji za granicą.
Osoby uprawiające prostytucję często także same popełniają czyny niezgodne
z prawem lub współuczestniczą w ich popełnianiu. Są to kradzieże, pobicia, rozboje,
paserstwo czy też stosowanie oporu wobec funkcjonariuszy Policji. Należy pamiętać
także, że prostytucja ma ścisły związek się z przestępstwem doprowadzenia
małoletniego poniżej lat 15 do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności
seksualnej (art. 200 kk), oraz rozpowszechnianiem pornografii (art. 202 kk). Same
prostytutki ze względu na miejsce i charakter świadczonych przez siebie usług
narażone są również na stanie się ofiarami przestępstw - na wrogie akty nie tylko
ze strony sutenerów stosujących zwykle bardzo brutalne metody przemocy, ale także
ze strony klientów. Ten rodzaj patologii społecznej i jej związek z przestępczością
w dalszym ciągu rozpoznany jest jedynie częściowo stanowiąc tzw.  ciemną liczbę .
Zagrożenia dla porządku publicznego
wynikające z funkcjonowania subkultur o charakterze kryminogennym
Najczęstszymi zagrożeniami występującymi ze strony członków subkultur są:
popełnianie przestępstw z użyciem przemocy: pobić, bójek, uszkodzeń ciała,
rozbojów, wymuszeń haraczy, zgwałceń, zabójstw,
popełnianie przestępstw przeciwko mieniu: kradzieży, kradzieży z włamaniem,
niszczenia mienia,
profanacje cmentarzy oraz miejsc kultu religijnego,
odmawianie obowiązku pełnienia służby wojskowej,
łamanie przepisów ruchu drogowego.
 32
Zagrożenia dla porządku publicznego
wynikające z funkcjonowania destrukcyjnych sekt
Najczęstszymi zagrożeniami występującymi ze strony sekt są:
znęcanie się psychiczne i fizyczne nad członkami sekty,
zmuszanie do ciężkiej pracy fizycznej, której towarzyszy ograniczanie liczby
godzin snu oraz wartości energetycznej posiłków,
pobicia,
wykorzystywanie seksualne członków (w tym dzieci),
przymuszanie wyznawców do prostytucji, produkcji filmów pornograficznych,
żebractwa, kwestowania na rzecz grupy,
stosowanie narkotyków,
uprowadzenia.
 33
ROZDZIAA
IV
UWARUNKOWANIA RODZINNE
Rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem wychowawczym,
w którym przebiega wiele ważnych procesów mających wpływ na kształtowanie
postaw i zachowań jej członków.21 Właściwie funkcjonującej rodziny, w procesie
wychowawczym, nie jest w stanie zastąpić żadna inna instytucja, natomiast
nieporozumienia, napięcia wewnątrz niej mogą przyczynić się do zachowań, które
niekiedy można określić jako patologie.
Do czynników sprzyjających powstawaniu zjawisk patologicznych, należy
zaliczyć między innymi uwarunkowania rodzinne.
Rozpatrując tę problematykę należy pamiętać, iż osobami narażonymi na
przedstawione wcześniej rodzaje zachowań patologicznych są ludzie młodzi (dzieci
i młodzież), których jeszcze nie w pełni ukształtowana osobowość jest chłonna
i asymiluje się z różnymi sposobami zachowań, w tym również z patologicznymi.
Rodzina w tym wypadku jest najbliższym otoczeniem, niekiedy jedynym jakie zna
i powielanie zachowań członków rodziny wydaje się młodemu człowiekowi
normalnym sposobem postępowania.
Nie znaczy to, że dorośli wolni są od działania czynników sprzyjających
zachowaniom patologicznym, ale należy przyjąć, że ich ugruntowana osobowość
utrudnia proces przyswajania negatywnych wartości. Z drugiej jednak strony można
stwierdzić, iż to właśnie dorośli ludzie tworzą rodziny i wewnętrzna, rodzinna
atmosfera zależy w głównej mierze od ich zachowań.
Mając na uwadze powyższe sformułowania oraz to, że rodzina stanowi grupę
ludzi, którzy z powodu różnych czynników przebywają ze sobą i wspólnie funkcjonują
w społeczeństwie, należy przypomnieć, iż społeczeństwo również wymaga od rodziny
postępowania zgodnego z ogólnie przyjętymi normami, które są zróżnicowane, i to, co
jest ogólnie przyjęte jako właściwe pod jedną szerokością geograficzną, pod inną
będzie uznawane jako naganne.
Do szczególnie istotnych zadań rodziny należy zaliczyć proces wychowania
nowych pokoleń, zgodnie z przyjętym zwyczajem. Sytuacje kiedy zachowania
21
A. Margasiński, B. Zajęcka, Patologia Psycho Profilaktyka, Kraków 2000, s. 411.
 34
członków rodziny odbiegają od przyjętych w społeczeństwie norm, często je rażąco
naruszając, można określić jako dysfunkcjonalność (dysfunkcyjność) rodziny,
tj. nierealizowanie przez rodzinę zadań w zakresie wychowania jej członków w myśl
ogólnie przyjętych zasad.
Do negatywnych czynników wpływających na dysfunkcjonalność rodziny 
środowiska rodzinnego, możemy między innymi zaliczyć:
Przestępczość rodziców, rodzeństwa lub innych bliskich członków rodziny
Dorastanie w rodzinach, w których jej członkowie uprzednio niejednokrotnie
popełniali przestępstwa, odciska swoje piętno na osobowości młodych ludzi
wychowujących się w takich rodzinach. Dotyczy to w szczególności tych rodzin, gdzie
popełnianie przestępstw i wykroczeń występuje na porządku dziennym, jest jakoby
sposobem na życie. Popełniający te czyny członkowie rodziny, rodzice, rodzeństwo,
często unikają wykrycia przez organy ścigania, a co za tym idzie, unikają kary.
Sytuacja ta uświadamia członkom tej rodziny, że ich sposób postępowania, tak
naprawdę nie jest czymś, co powinno być napiętnowane, gdyż w podobny sposób
postępują inni - krewni czy zamieszkali w okolicy sąsiedzi i nikomu to nie
przeszkadza. Preferowany w tych rodzinach system wartości w połączeniu z obecnym
powszechnym na terenach miejskich strukturalnym bezrobociem, daje przyzwolenie
społeczne na usprawiedliwienie takich zachowań a dla dorastających członków
rodziny, wizerunek ojca, czy też starszego brata, który wzbudza postrach na ulicy lub
jest szanowany w środowiskach przestępczych, ma pieniądze, stanowi bodziec do
naśladowania.
Alkoholizm rodziców
Można wskazać, iż jest to kolejny czynnik wpływający na dysfunkcjonalność
rodziny. Obecnie alkoholizm traktowany jest jako choroba, jednak przyczynia się on
w znacznym stopniu do powstawania napięć wewnątrz rodziny. Alkoholik często
bardziej potrzebuje pomocy innych, niż jest zdolny otoczyć opieką własnej rodziny.
Rodzice dotknięci alkoholizmem nie realizują właściwie funkcji opiekuńczo-
 35
wychowawczej w stosunku do członków rodziny, a w szczególności do dzieci.
Ich postępowanie daje negatywny przykład dla nowego pokolenia, może niekiedy
powodować obrzydzenie dla członków rodziny lub niechęć do dalszego przebywania
w towarzystwie takiej osoby. Alkoholizm często przyczynia się do rozpadu rodzin,
a w przypadku połączenia go z innymi, przedstawianymi w opracowaniu czynnikami,
jest katalizatorem do powstawania zachowań patologicznych.
Rodziny niepełne (rozbite, wdowy, sieroty społeczne)
Czynnik ten wynika niekiedy z zachowań patologicznych, lecz często jest
wywołany przez wypadki, nieszczęśliwe zbiegi okoliczności, w wyniku których
obowiązki wynikające z funkcjonowania, opieki i wychowania rodzinny spoczywają
tylko na jednym z rodziców. Sytuacja ta narzuca na jednego z rodziców szereg zadań,
z których niekiedy nie jest on się w stanie wywiązać. Spowodowane jest to np. modą,
różnicą wartości pomiędzy pokoleniami, okolicznościami ekonomicznymi np. brakiem
dostatecznych środków na utrzymanie, bezrobociem. Sytuacja ta sprzyja wpływowi
negatywnych czynników patologicznych na młodą osobowość, które wypełniają w ten
sposób lukę, powstałą w wyniku dorastania w niepełnej rodzinie.
Zła atmosfera wychowawcza spowodowana złym pożyciem rodziców
Sytuacja spowodowana tym czynnikiem ma odniesienie w szczególności do
młodszych członków rodziny. Niewłaściwy przykład dawany przez rodziców, ich
nieporozumienia, kłótnie, ciągłe, narastające problemy, dają poczucie niepokoju
wśród dzieci. Możliwość rozpadu rodziny wywołuje u nich reakcję na stan zagrożenia.
Niekiedy efektem przeciwdziałania zagrożeniu, jest chęć zwrócenia na siebie uwagi
rodziców. W ten sposób dziecko stara się, wpłynąć na atmosferę wychowawczą
w rodzinie. Nierzadko jednak rodzice, uważając swoje problemy za nadrzędne nie
dostrzegają potrzeb dzieci, których wychowanie zostaje sprawą drugorzędną.
Prostytucja wśród najbliższych członków rodziny
Jest kolejnym czynnikiem sprzyjającym zachowaniom patologicznym.
Prostytucja, jak już w opracowaniu wspomniano, zaliczana jest do patologii
 36
społecznych i samo przebywanie młodego człowieka w środowisku patologicznym
niejednokrotnie powoduje przejmowanie tych zachowań. Ma ona również, jak i inne
przejawy zachowań patologicznych, ścisły związek z przestępczością a bardzo często
występuje razem z innymi zachowaniami patologicznymi np. (alkoholizm,
narkomania). Powstawanie tego zjawiska wynika z różnych przyczyn, o których
wspominano wcześniej, natomiast w ostatnich latach do czynników sprzyjających jej
występowaniu, należy ubóstwo społeczeństwa i brak środków do normalnego
funkcjonowania, spowodowane bezrobociem.
Brak należytej i wystarczającej opieki rodzicielskiej (pogoń za pieniędzmi,
brak uczucia, rodziny wielodzietne)
Warunki funkcjonowania we współczesnym społeczeństwie, lansowany przez
media styl życia, odciskają swoje piętno na funkcjonowaniu rodziny. Rodzice
niejednokrotnie, aby zapewnić swoim rodzinom jak najlepsze warunki bytowania,
odpowiadające panującym trendom i modzie, zaniedbują pod względem
emocjonalnym swoich najbliższych.
Pogoń za pieniędzmi wymaga przerzucenia ciężaru zainteresowań z rodziny na
środowisko zawodowe i wynikające z tego obowiązki. Efektem takiego stanu jest brak
należytej opieki, uczucia, wspólnego języka, wartości, zrozumienia rodziców
z dziećmi. Młodzi ludzie pozbawieni tak ważnych potrzeb, poszukują ich na zewnątrz
rodziny, niejednokrotnie znajdując brakujące elementy w środowiskach lub
zachowaniach patologicznych.
Inną problematykę będą stanowić rodziny wielodzietne, w których uwaga
rodziców podzielona na wszystkich członków rodziny jest niekiedy niewystarczająca.
Sytuacja taka sprzyja poszukiwaniu przez te osoby własnej tożsamości. Wymienione
sytuacje nie są standardem, lecz obecnie można się z nimi zetknąć dość często.
Nadopiekuńczość, surowa dyscyplina, stosowanie kar cielesnych
Przeciwnością poprzednio wymienionych czynników jest postępowanie
rodziców ingerujące wręcz w swobodną wolę każdego człowieka, nawet tego, który
 37
jest jeszcze pod opieką rodziców. Decydowanie o najprostszych nawet sprawach,
zabranie możliwości samodzielnego decydowania, staje się często przyczyną
oddalania się dziecka od rodzica. Ta sytuacja powiązana jest często z utrzymywaniem
surowej dyscypliny, karaniem dziecka za najmniejsze przejawy sprzeciwu,
samodzielności, bardzo często poprzez stosowanie kar cielesnych. Młody człowiek
obarczony takim bagażem, stara się wyzwolić z istniejącej sytuacji, być
samodzielnym, co często związane jest z ucieczkami z domu, usilnym dążeniem do
usamodzielnienia się. W tym wypadku dochodzi często do podświadomego
przejmowania zachowań od rodziców i stosowania podobnych rozwiązań wobec
swoich podopiecznych. Można tu również odnieść się do zasady, iż przemoc rodzi
przemoc i na zadane w przeszłości razy odpowiadamy w podobny sposób wobec
członków swojej rodziny.
Złe warunki materialne rodziny
Czynnik ten w obecnej dobie strukturalnego bezrobocia, należy zaliczyć jako
wiodący przy powstawaniu zachowań patologicznych, jest on bezpośrednio powiązany
w mniejszym bądz
większym stopniu z poprzednio wymienionymi czynnikami
przyczyniającymi się do występowania patologii.
Brak środków finansowych wpływa na psychikę, powoduje kompleksy
zarówno u dorosłych jak też u dzieci, w odniesieniu do preferowanego przez media
konsumpcyjnego stylu życia. Stanem idealnym byłaby sytuacja, kiedy społeczeństwo
byłoby majętne, wszystkie rodziny zamożne, państwo posiadałoby środki na szybką
i bieżącą interwencję w przypadku stwierdzenia jakiegokolwiek zjawiska
patologicznego i eliminowałoby je w zarodku. Lecz czy w takiej sytuacji mielibyśmy
pewność, iż społeczeństwo byłoby wolne od patologii?
Jak wspomniałem na początku rozdziału, uczestnictwo w rodzinie ma
podstawowe znaczenie w procesie kształtowania osobowości. Przy kształtowaniu cech
psychicznych i sposobów postępowania główne znaczenie mają bowiem przeżycia
z okresu dzieciństwa, urazy, konflikty psychiczne. Jednak błędy, które można dostrzec
wewnątrz środowiska rodzinnego, nie stanowią jedynej przyczyny występowania
zjawisk patologicznych.
 38
ROZDZIAA
V
UWARUNKOWANIA SPOA
ECZNE
Obok domu rodzinnego na człowieka, a w szczególności człowieka młodego,
działają również czynniki wynikające z funkcjonowania w społeczeństwie, miejscu
zamieszkania, nauki, pracy. Ważną rolę odgrywa tu udział w grupach rówieśniczych,
które często mają charakter pejoratywny, przekształcając się w grupę przestępczą.
Osobami ważnymi dla jednostki, nie są już rodzice, a koledzy z grupy.
Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na człowieka (jako jednostkę)
jest społeczeństwo, środowisko ulicy, dzielnicy, miasta. Mamy tu do czynienia
z populacją znacznie większą od grupy rówieśniczej, niejednokrotnie reprezentującą
specyficzne zachowania, kulturę, ideały, podlegające ciągłym przemianom
kulturowym, ekonomicznym, które są charakterystyczne dla każdej nacji 
społeczeństwa. Do czynników sprzyjających powstawaniu zachowań patologicznych,
które wywodzą się z uwarunkowań społecznych możemy między innymi zliczyć:
1. Zmiany społeczno-ekonomiczne
Rozpatrując to zagadnienie należy pamiętać, że funkcjonowanie każdego
społeczeństwa związane jest z wartościami ekonomicznymi, które często wskazują
hierarchię funkcjonującą w społeczeństwie lub narzucają w nim specyficzne kryteria
wartości. Społeczeństwo i ekonomia posiadają silne powiązania, które kształtują
często funkcjonującą w nim jednostkę a zasadniczym kryterium wartości są w nim
bardzo często środki materialne, które wpływają na zabezpieczenie bytu osoby,
będącej częścią społeczeństwa. Bezpieczeństwo ekonomiczne utożsamiane jest
z pewnością posiadania wystarczającej ilości środków utrzymania.22 Wobec tego
można przyjąć, iż zmiany społeczno-ekonomiczne mogą istotnie przyczyniać się do
powstawania patologii, w szczególności podczas zmian gospodarczych, zagrożenia
strukturalnym bezrobociem, lansowaniem konsumpcyjnego stylu życia.
22
B. Hołyst, Wiktymologia, Warszawa 2000, s.232.
 39
Jako zmiany społeczno - ekonomiczne wpływające na powstawanie zachowań
patologicznych należy wskazać:
przechodzenie do gospodarki rynkowej (konkurencja, brak zaradności,
przedsiębiorczości w nowych realiach, brak mieszkań, deficyt budżetowy),
zmiany form własności w majątku narodowym (prywatyzacja),
wzrastające bezrobocie (skutki: niezadowolenie, depresje, poczucie małej
wartości, osłabienie aktywności fizycznej, psychicznej, złe warunki bytowe),
ubożenie licznych warstw społecznych (dysproporcje w zakresie dochodów
i dobrobytu),
pojawienie się nowych zależności w stosunkach międzyludzkich (pracodawca -
pracownik),
coraz słabsza opieka socjalna państwa,
komercjalizacja życia codziennego,
brak szacunku dla prawa,
migracje ludności (napływ do Polski obywateli państw rosyjskojęzycznych).
2. Zjawiska kulturowe o negatywnej treści społecznej
Oprócz potrzeb związanych z zabezpieczeniem egzystencji, możemy tu
przedstawić inne obszary życia społecznego, które skierowane są na obcowanie
z innymi w ramach określonych zachowań kulturowych. Dotyczą one między innymi:
realizacji konstytucyjnej wolności druku przejawiającej się m.in. w krzewieniu
nowych treści o charakterze nie zawsze pozytywnym wychowawczo
(pornografia, przemoc),
przejmowaniu z Zachodu nowych kierunków zainteresowań młodzieży
(narkotyki, nowe podkultury młodzieżowe),
oddziaływaniu telewizji na zachowanie głównie młodych ludzi (bohaterowie
prezentujący przemoc, brutalność i bezwzględność),
rozpowszechnianie technik przestępczych (filmów, programów telewizyjnych,
literatury sensacji),
komercyjny charakter przybytków kultury (kin, teatrów  nastawienie na zysk).
 40
3. Zły system funkcjonowania środowiska szkolnego
Poza rodziną, istotny wpływ na kształtowanie postaw młodych ludzi ma szkoła.
Nawet dorośli w niektórych sytuacjach przypominają sobie doświadczenia nabyte
podczas procesu nauczania, a nabyte wartości, odciskają piętno na życiu dorosłego
człowieka Do edukacji przede wszystkim należy zadanie przyciągnięcia ludzi do
najważniejszych ideałów i norm naszej cywilizacji.23 Normy te powinny kształtować
ludzi tak, aby postępowali w myśl przyjętych w społeczeństwie zasad, zwyczajów.
W odstępstwach od zakładanego  pożądanego wzorca, możemy doszukiwać się
różnych przyczyn. Mogą one wynikać z wcześnie opisanych sytuacji, jednak część
z nich wynika z wad systemu szkolnego, które mogą dotyczyć:
częstych zmian programowych w poszczególnych przedmiotach, które nie
zapewniają wszystkim dzieciom optymalnego rozwoju,
zderzenia się wymogów stawianych przez szkołę z możliwościami
intelektualnymi niektórych dzieci,
braku możliwości realizacji zainteresowań pozalekcyjnych,
niewłaściwego systemu współpracy na linii szkoła-dom,
braku możliwości ochrony uczniów przed handlarzami narkotyków,
sprawcami rozbojów, chuliganami.
Niewydolność wychowawcza rodziny i szkoły, anomizacja życia społecznego
powodują, że młodzież poszukuje oparcia w grupach rówieśniczych i różnego rodzaju
ruchach młodzieży. Ruchy młodzieżowe tworzą rozmaite zbiorowości, które niekiedy
łączy negatywny stosunek do kultury dominującej.
Przestępstwo można łatwo zdefiniować jako dewiacyjną formę zachowania.
Trudniejsze do zdefiniowania są formy zachowań, które uważa się za dewiację
społeczną. Zachowania takie, nie naruszając kodeksów prawnych, naruszają normy
społeczne. Posłużmy się przykładami: do niedawna noszenie kolczyków przez
mężczyzn uważane było za niestosowne, w latach 60. i 70. wielu młodych mężczyzn
zrywało z konwencją i buntowniczo nosiło długie włosy a młodzież - wbrew
powszechnie przyjętym wzorcom - ubierała się wówczas niestarannie (nosiła stare
23
E. Fromm, Zdrowe społeczeństwo, Warszawa 1996, s. 337.
 41
dżinsy i podkoszulki). W kontekście tamtych czasów zachowania te uważane były za
dewiację społeczną. Nie przystawały do ogólnie przyjętych norm społecznych, ale nie
stanowiły takiego zagrożenia dla porządku społecznego, by można je było uznać za
przestępcze.
Problematyka przyczyn powstawania zjawisk patologicznych jest bardzo
obszerna, poruszana przez wielu naukowców w licznych książkach i pracach
naukowych. Sadzę jednak, iż niniejsze skromne opracowanie przybliży czytelnikowi
problematykę powstawania i występowania w otaczającym nas świecie zjawisk
określonych jako patologie społeczne.
 42
 43
BIBLIOGRAFIA
1. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. 02.7.58. z póz
n. zm.).
2. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U.
05.179.1485).
3. Komenda Główna Policji, Biuro Taktyki Zwalczania Przestępczości, Raport
o zjawiskach patologii społecznej, stanie przestępczości i demoralizacji nieletnich
oraz przedsięwzięciach w zakresie prewencji kryminalnej w 2003 r., Warszawa
2004.
4. K.Czekaj, K. Gorlach, M. Leśniak, Labirynty współczesnego społeczeństwa,
Katowice 1998.
5. E. Fromm, Zdrowe społeczeństwo, Warszawa 1996.
6. A. Gaberle, Patologia społeczna, Warszawa 1993.
7. B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1994.
8. B. Hołyst, Wiktymologia, Warszawa 2000.
9. B. Jałowiecki, Z problemów patologii wielkiego świata, [w:] Studia
Socjologiczne, Warszawa 1967.
10. A. Margasiński. B. Zajęcka, Patologia Psycho Profilaktyka, Kraków 2000.
11. A. Podgórecki, Zagadnienia patologii społecznej, Warszawa 1976.
12. T. Szymanowski, Patologia społeczna  wybrane problemy, Warszawa 1991.
13. Z. Tyszka, Socjologia Rodziny, Warszawa 1974.
14. F. Znaniecki, Ludzie teraz
niejsi a cywilizacja przyszłości, Warszawa 1974.
15. Encyklopedia Popularna, PWN, Warszawa 1982.
16. Podręcznik Policjanta, część II prewencyjna, SP Słupsk 2003.
17. Słownik języka polskiego, PWN Warszawa 1991.