Hazard
161
Czesław Cekiera
Hazard
Wstęp
Wśród wielu patologicznych zachowań z pogranicza przestępczości i normy coraz
częściej pojawia się uzależnienie od różnego rodzaju gier hazardowych. Słowo  hazard"
pochodzi z języku arabskiego  az-zahr" i oznacza tyle, co kostka, gra w kości, ryzyko,
ryzykowanie, ryzykowne przedsięwzięcie, narażanie się na niebezpieczeństwo. Obecnie
oznacza też grę w karty i w inne gry, w których znaczną lub decydującą rolę odgrywa
przypadek. Przeciętna osoba grę traktuje, jako zabawę, chociaż w podtekście kryje się chęć
wygranej. Gracze wyznaczaj ą sobie czasem z góry limit pieniędzy do grania (przegrania),
określają limity czasu, zakła-dąjąprawdopodobieństwo przegrania określonej kwoty.
Zupełnie innymi motywami kierują się osoby, których granie hazardowe nabrało cech
patologicznego, niekontrolowanego grania.
W pojęciu patologicznym  Hazard" (gambling) oznacza ryzykowanie czegoś
wartościowego dla możliwej wygranej. Podejmowanie ryzyka dla osiągnięcia korzyści
materialnej lub prestiżowej. Hazard patologiczny (gambling pathological) to zaburzenie
osobowości charakteryzujące się przewlekłą niemożnością powstrzymania się od gier
hazardowych i powodujące destrukcyjne zachowania w życiu osobistym i społecznym.
Uzależnienie od hazardu jest chorobą postępującą, chroniczną, niewyleczalną, ale może
być zatrzymana, podleczona. Wymaga zdecydowanego działania resocjalizacyjnego i
profilaktycznego, aby nie spełniło się na graczu ludowe przysłowie;  kto gra z czartem w
karty, wnet chodzi obdarty".
1. Pojęcie i objawy gry hazardowej
Patologiczny hazard - według 1CD-10  polega na często powtarzającym się
uprawianiu gier, które przynoszą szkodę jednostce i społeczeństwu. Jednostka (osoba)
traci wolność, wartości osobowe i narusza zobowiązania społeczne, zawodowe,
rodzinne i materialne. Uzależniony hazardzista destrukcyjnie wpływa na rodzinę i traci
poczucie odpowiedzialności społecznej, nie liczy się z normami społecznymi. Siłą
stymulującą zachowania patologiczne jest potrzeba przeżywania silnego napięcia, jakie
pojawia się podczas gry (zwiększone wydzielanie adrenaliny. Wygrana zwiększa
poczucie mocy i popycha do dalszej gry, angażuje całą psychikę i określone zachowania.
Przegrana natomiast powoduje spadek szacunku do siebie i zmniejszenie poczucia
kontroli oraz powoduje niejednokrotnie żądzę odzyskania straty, a te z kolei stymulują
poszukiwanie komfortu psychicznego w dalszej grze. Paradoksalne w tej grze jest to, że
wielu hazardzistów jest bardziej zadowolonych z przegranej niż z wygranej, bowiem
przegrana zmusza ich do odgrywania się i stymuluje dalszą grę. W konsekwencji gracz
niezależnie od swojego stanu finansowego nie jest w stanie przerwać gry, bez względu
na ujemne skutki (Worono-wicz, 2003; Dzik, 2004; Cekiera, 2005).
Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych i opublikowane w 2000 roku
wskazują na to, iż problem patologicznego hazardu w tym kraju dotyczy około 2,5 do 3,5
min osób dorosłych oraz około 1.1 min młodych osób w wieku dojrzewania. Osoby te w
porównaniu z ogólną populacją częściej palą tytoń i częściej nadużywają alkoholu. Czas
od rozpoczęcia grania do utraty kontroli nad nim jest różny, mogą to być zarówno
miesiące jak i lata.
Obecnie podawane są opisy czterech faz rozwoju uzależnienia od hazardu. Objawy
tych faz charakteryzują takie cechy, jak:
1. faza zwycięstw - granie okazjonalne, fantazjowanie na temat wielkich wygranych;
duże wygrane powodują coraz silniejsze pobudzenie, coraz częstsze zakłady i coraz
wyższe stawki. Gracz zaczyna wierzyć w to, że będzie zawsze wygrywał, a w
przypadku osiągnięcia  wielkiej wygranej" dąży do jej powtórzenia (nieuzasadniony
optymizm!), coraz częściej ryzykuje większą stawką;
2.faza strat - stawiając na wysokie zakłady gracz naraża się na wysokie straty,
wysokie pożyczki i próby odgrywania się, a w przypadkach powodzenia wygrane idą
na spłaty długów; hazardzista gra kosztem pracy i domu, kłamie i zaczyna ukrywać
swoje uzależnienie, unika wierzycieli i cały czas wierzy, że wkrótce nastąpi kolejna
 wielka wygrana";
3.faza desperacji  separacja od rodziny i przyjaciół; utrata pracy i narastające długi
powodujące panikę; presja wierzycieli popycha często do przestępstwa. Te obciążenia
prowadzą z kolei do psychicznego wyczerpania, pojawiają się wyrzuty sumienia,
poczucie winy, bezradności, depresja, załamanie psychiczne, próby samobójcze;
4.faza utraty nadziei - rozwód, poczucie beznadziejności, myśli i próby samobójcze.
Pozostają wówczas cztery wyjścia: ucieczka w uzależnienie od alkoholu lub leków,
szpital, więzienie, śmierć (samobójstwo lub zabójstwo) z. ręki wierzycieli, albo
zwrócenie się o pomoc do poradni. W praktyce klinicznej ostatnio przypadki uzależnień
od gier hazardowych i komputerowych są coraz częstsze. Te ostatnie dotyczą dzieci i
młodzieży przed 19 rokiem życia (Cekiera, 2005).
Obecnie najczęściej spotykane gry hazardowe to automaty w kasynach, klubach, na
dworcach. Gry hazardowe są bardzo popularne w innych krajach oraz w Polsce w
większych miastach - dworcach, w kasynach, tzw. bingo, lub jednoręki bandyta, ruletka,
gry w karty, poker, Black Jack; modne są wyścigi konne, wyścigi psów. Gry hazardowe
pojawiają się w Internecie, gdzie można grać korzystając z karty kredytowej.
Jaki jest mechanizm i kryteria uzależnienia? Mechanizm uzależnienia od hazardu
obserwowany był od dawna wśród osób, które utraciły kontrolę nad swoim
zachowaniem wobec różnego rodzaju gier. W starożytnym Rzymie hazardziści tracili
wolność, stając się dłużnikami nie mogli spłacić tego, co byli winni i wyrokiem sądu
stawali się niewolnikami swoich wierzycieli. W póz
niejszym okresie obawa przed utratą
kontroli przez żołnierzy spowodowała to, że król Ryszard Lwie Serce zabronił gry w kości
w czasie wypraw krzyżowych. W XVII wieku hazard był napiętnowany z tego powodu, że
często doprowadzał do utraty całego majątku. W XIX wieku F. M. Dostojewski w Graczu
opisuje zachowania i przeżycia człowieka, które są typowe dla osoby uzależnionej od gier
losowych.
Negatywne skutki hazardu prowadziły do wydawania licznych zakazów i nakazów
wobec ludzi uprawiających hazard. Podstawą tych restrykcji było patologiczne,
szkodliwe zachowanie się hazardzistów. Osobę uzależnioną od hazardu charakteryzuje
niezdolność i niechęć do zaakceptowania rzeczywistości, ucieczka do świata marzeń,
niestałość emocjonalna, niedojrzałość i nieodpowiedzialność, a także chęć wygodnego
życia bez wysiłku.
2. Przejawy gier hazardowych w świecie i w Polsce
Początki hazardu giną w pomrokach historii i trudno wymienić pierwszych i sławnych
hazardzistów. Niemniej historycy odnotowali niektóre znane postaci w niektórych grach
hazardowych. Hazard był obecny we wszystkich starożytnych cywilizacjach. W tym
kontekście należałoby postawić pytanie: czy historia, religia, kultura, cywilizacja mają
wpływ na genezę, rozwój, nasilenie i zanik gier losowych? Jak w historii różnych krajów
tej instytucji. Kasyna ich mają coraz raniej klientów, bo w kasynie w Polsce, zgodnie z
rozporządzeniem aparatu skarbowego, rezyduje urzędnik skarbowy, który może
kontrolować przebieg gry i wypłaty nagród. Recesja w hazardzie dotknęła także salony
binga. Obecnie działają cztery, chociaż jeszcze przed kilku laty było ich 30. Zdaniem
ekspertów w Polsce mogłoby działać około 90 salonów bingo. Porównując Polskę do
takich państw, jak Czechy czy Austria można zauważyć, że nasz rynek jest słabo roz-
winięty. W w/w krajach działa kilkanaście firm. które prowadzą po kilkadziesiąt, a nawet
kilkaset punktów przyjmowania zakładów. W Polsce działalność hazardową hamują
przepisy, ustawy o grach losowych. Zakazują one zagranicznym firmom wchodzenia na
rynek Polski, a tym samym blokują napływ kapitału do Polski. Jedną z największych firm
hazardowych jest Totolotek. Obecnie ma on ponad 500 punktów przyjmowania
zakładów, które działają w sieci online. Docelowo firma planuje mieć ich około 700.
Prezes Totolotka Leszek Hański prowadzi obecnie zakłady na większość imprez
sportowych w kraju i zagranicą. Poza sezonem skoków narciarskich 60-70% naszych
obrotów stanowią zakłady na wyniki spotkań piłkarskich. Ze sportów bardzo popularne
są tenis i koszykówka oraz baseball. Obecnie totolotek prowadzi także zakłady na wyniki
gonitw na warszawskim Służewcu. W 100 punktach Totolotka można na żywo oglądać
wyścigi konne. Około 90% gier odbywa się na torze, a poza torem zwieranych jest 45%
zakładów. Do celowo planuje się 70% końskich zakładów poza torem.
W Ameryce najwcześniej wykorzystywano oficjalne dochody kart i loterii do finansowania
inwestycji publicznych. W XX wieku w niektórych stanach zalegalizowano loterię. W 1931
roku zalegalizowano kasyna w stanie Newada. W USA w 2004 r. obrót z kasyn wyniósł
47,3 miliardów dolarów, a w 2009 r. ma wynieść około 64 miliardy. Europa zajmuje
drugie miejsce na hazardowej liście. Najwięcej na gry hazardowe narażeni są Francuzi -
przegrywają 2,5 miliarda euro, w Kolejności są Niemcy i Brytyjczycy. W krajach
islamskich hazard jest zabroniony.
W Stanach Zjednoczonych najbardziej rozwinięte gry hazardowe notuje się w stanie
Newada. Istnieją tu trzy ważne ośrodki gier: Las Vegas, Laughlin na południu) i Reno -
Lakę Tahoe (na północy). Kasyna te oferują pełen zakres usług: gry karciane, ruletka,
automaty do gier, zakłady bukmacherskie, bingo, automaty do gier w sklepach, barach,
restauracjach. W odróżnieniu od innych stanów w Newadzie nie ma jednak państwowej
loterii (Yolberg 2002; Niewiadomska 2005, s.73).
W Kanadzie według danych z Mc Gili University 55% nastolatków gra okazjonalnie,
13% nastoletnich graczy odczuwa negatywne skutki hazardu, natomiast ok. 4-6% z nich
była uzależniona od gier. Wyniki badań przeprowadzone w Quebec w połowie lat
dziewięćdziesiątych wykazały, że typowym hazardzistą był samotny mężczyzna powyżej
trzydziestki. Stwierdzono również wśród hazardzistów wzrost populacji młodzieży
uprawiającej różne formy hazardu, jak również wzrost kobiet regularnie uczestniczących
w grach losowych, przeważnie w bingo (Yoberg, 2002).
W Australii powstało pierwsze na świecie oficjalne kasyno internetowe. Internetowy
hazard nie jest zjawiskiem zupełnie nowym. Australijczycy jednak dokonali w tej
dziedzinie nowych uregulowań, między innymi to, że wypłatę wygranych gwarantuje
państwo, ale każdy gracz musi podać adres, numer karty kredytowej, zadeklarowaną
sumę przeznaczoną na gry; istnieje możliwość zablokowania sobie dostępu do kasyna
na tydzień, aby zdobyć pieniądze na dalszą grę i ochłonąć z chęci nałogu (uzależnienia).
W Norwegii, w drugiej połowie XX wieku doszło do utworzenia loterii państwowej i
zakładów piłkarskich. W latach sześć dziesiątych pojawiły się sale do gry w bingo.
Czerwony Krzyż dysponował automatami z bardzo niskimi stawkami i wygranymi, z
których dochód przeznaczano na cele charytatywne. W latach póz
niejszych nastąpiła
eksplozja automatów do gier, zniesiono limit wieku uczestników, a Czerwony Krzyż
przestał być ich właścicielem (Fakijaer, 2000).
We Francji gry losowe stały się powszechną rozrywką od około 30 lat, od czasu
udostępnienia kasyna i gier Internet umożliwił Francuzom obstawianie zakładów na
odległość i granie w sieci. W telewizji wyścigi konne stanowią główną formę gier
losowych. Roczny obrót z obstawiania gonitw we Francji wynosi ok. 33,8 miliardów
franków, co przynosi państwu 5,6 miliardów (Papineau, 2001; Niewiadomska, 2005, s.
62).
Przeprowadzone we Francji w 1993 r. badania osób uzależnionych od hazardu
wykazały, że wśród hazardzistów zdecydowanie dominowali mężczyz
ni (ponad 90%), ich
wiek wahał się między 25 a 44 rokiem życia, mieli najczęściej żony i dzieci, nałóg dotyczył
przede wszystkim jednego rodzaju gry, konsekwencją uzależnienia były zaburzone
relacje małżeńskie, większość graczy była zadłużona, blisko 20% graczy popełniło
przestępstwa ze względu na uzależnienie. Powyższe wyniki były zgodne z rezultatami
badań północnoamerykańskich, w Hongkongu i w Makao. Wykazały one nadużywanie
substancji psychoaktyw-nych i zaburzenia lękowe wśród hazardzistów. A zatem różnice
kulturowe nie mają większego wpływu na występowanie różnic w globalnym obrazie
uzależnienia od hazardu i w profilu gracza patologicznego (ibidem 66).
Czym jest uzależnienie od hazardu? Jest chorobą postępującą, chroniczną, która nigdy
nie może być uleczona, ale może być zatrzymana.
Hazardziści przed dołączeniem do AH (ANONIMOWYCH HAZARDZISTÓW),
uzależnionych od grania myślą, o sobie, że są słabymi moralnie, po prostu, że są
bezwartościowi. Koncepcja Wspólnoty AH oparta jest na programie 12 kroków AA, który
to program odniósł wielki sukces przez tysiące ludzi, którzy mieli problem uzależnienia
od hazardu.
3. Kryteria diagnostyczne uzależnienia od hazardu
Kryteria diagnostyczne uzależnienia od hazardu po raz pierwszy opisane zostały w
drugiej połowie XX wieku. Patologiczny obraz hazardzisty zaliczony został do zaburzeń
zdrowia psychicznego w 1980 roku i umieszczony jest w trzeciej edycji Diagnostic and
Statistical Manuał of Mental Disorders (DSM III). Zespół ten umieszczony został w grupie
zaburzeń kontroli impulsów i scharakteryzowany został jako przewlekła i postępująca
niezdolność oparcia się impulsowi grania, przejawiająca się szerokim spektrum skutków
- od pożyczania pieniędzy od członków rodziny i przyjaciół oraz tracenia czasu
przeznaczonego na pracę aż do aresztowania z powodu przestępstw popełnionych dla
podtrzymania tego typu aktywności
Zaburzenie - uzależnienie - od hazardu objawia się ciągłą, bądz
okresową utratą
kontroli nad zachowaniami związanymi z hazardem, usilnym zdobywaniem wszelkimi
sposobami pieniędzy na grę, irracjonalnym myśleniem i kontynuowaniem swojego
zachowania pomimo szkodliwych skutków. Zespół objawów zawiera trzy istotne
wymiary zaburzeń osobowości: szkody psychofizyczne, utrata kontroli i zależność Do tych
ostatnich należą: tolerancja, zespół objawów abstynencyjnych, zaabsorbowanie
hazardem oraz traktowanie gier jako sposobu ucieczki od problemów życiowych.
4.Kryteria diagnostyczne patologicznego hazardu
Według klasycznego Podręcznika nomenklatury zaburzeń psychicznych (DSM-IY)
opublikowanego w 1994 roku z l O wymięnionych objawów co najmniej pięć niżej
podanych i nasilonych stanowią przejawy uzależnienia od hazardu. Są nimi następujące
zachowania:
" zaabsorbowanie hazardem - zaangażowanie się za wszelką cenę zdobywaniem
pieniędzy na gry hazardowe;
" zwiększanie ilości czasu i pieniędzy przeznaczonych na gra nie i osiąganie satysfakcji;
" podejmowanie bezowocnych wysiłków w celu ograniczenia lub zaprzestania
uprawiania hazardu;
" przy próbach ograniczenia lub przerwania gry odczuwanie niepokoju lub irytacji;
" traktowanie gry jako sposobu na ucieczkę od problemów, lub jako uśmierzanie
poczucia bezradności, winy, lęku, depresji itp;
" odgrywanie się  czyli próby odzyskania pieniędzy utraconych podczas gry;
" okłamywanie innych, np. członków rodziny, współpracowników, terapeutów w celu
ukrywania rozmiarów, szkód, skutków hazardu;
" podejmowanie nielegalnych działań i czynów kryminalnych takich jak fałszerstwa,
oszustwa, kradzieże, malwersacje, zabójstwa w celu zdobycia pieniędzy na gry;
" szukanie pomocy u innych aby zdobyć pieniądze w trudnej sytuacji finansowej
wynikłej z gier hazardowych.
Najbardziej istotną cechą patologicznego hazardu według Amerykańskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego są uporczywe i nawracające zachowania związane z
hazardem, które powodują zaburzenia w strukturze i funkcjonowaniu osoby, w życiu
rod/innym lub zawodowym a także religijnym. Światowa Organizacja Zdrowia w
klasyfikacji chorób i zaburzeń zachowania ICD-lll przyjmuje podobne kryteria
diagnostyczne. Za patologiczny ha zard, według tej klasyfikacji, należy uważać takie
zachowaniu gdy w okresie ostatniego roku stwierdza się obecność co najmniej trzech
objawów z listy poniżej podanych sześciu cech:
" silna potrzeba lub poczucie przymusu hazardowego grania;
" subiektywne przekonanie o istnieniu trudności w kontrolowaniu zachowań
związanych z hazardowym graniem (obniżona kontrola powstrzymywania się od
grania);
" pojawienie się niepokoju, rozdrażnienia, lub gorszego samopoczucia przy próbie
przerwania lub ograniczenia grania oraz ustępowania tych stanów z chwilą powrotu do
gry;
" spędzanie coraz większej ilości czasu na graniu w celu uzyskania zadowolenia lub
dobrego samopoczucia, które poprzednio uzyskiwane były w krótszym czasie;
" postępujące zaniedbywanie alternatywnych z
ródeł przyjemności lub
dotychczasowych zainteresowań na rzecz grania.
" kontynuowanie hazardowego grania pomimo szkodliwych następstw fizycznych,
psychicznych i społecznych, o których wiadomo, że mają związek z hazardem.
W literaturze profesjonalnej można spotkać się jeszcze z określeniem poziomu
uzależnienia od hazardu. Charakteryzuje się on następującymi poziomami:
" hazard poziomu O (level ) gambling) - brak aktywności w zakresie gier
hazardowych;
" hazard poziomu l (level l gambling) - granie w sposób rekreacyjny, który nie
powoduje żadnych znaczących szkód;
" hazard poziomu 2 (Ievel 2 gambling) synonim hazardu problematycznego;
" hazard poziomu 3 (levcl 3 gambling) synonim hazardu patologicznego, spełniający, co
najmniej pięć kryteriów zaprezentowanych w DSM-IV.
Hazard patologiczny pociąga za sobą wiele szkód w osobowości i postawach
hazardzisty. Wielowymiarowe konsekwencje dotyczą sfery somatycznej, psychicznej i
społecznej.
W sferze somatycznej: choroba wieńcowa, owrzodzenia żołądka, zaburzenia
czynnościowe, fizjologiczno-gastryczne.
W sferze psychicznej: zaburzenia emocjonalne, oderwanie od rzeczywistości,
niska samoocena, poczucie winy, nieufność, podejrzliwość, stany depresyjne,
niekonstruktywna strategia radzenia sobie ze stresem, próby samobójcze,
podwójne uzależnienie.
W sferze społecznej: społeczne straty materialne, indywidualne straty
materialne, problemy zawodowe, problemy rodzinne, zaburzone relacje
interpersonalne, nagminne naruszanie norm społecznych.
Specyficzny charakter patologicznego hazardu polega na tym, że osoba przez
dłuższy czas może ukrywać swoje uzależnienie i takie zaburzenie przewlekłe leczy
się o wiele trudniej niż ostre zaburzenia lub złamanie kończyny. Pojawianie się
specyficznych sygnałów uzależnienia od hazardu, takich jak długi, absencje w
szkole, w zakładzie pracy, wydawanie pieniędzy tylko na gry, nieuzasadnione
pożyczki pieniędzy od rodziny i znajomych, izolowanie się od ludzi, przestępstwa
mogą być ewidentnymi kryteriami w diagnozowaniu stopnia uzależnienia od
hazardu.
5. Moralna ocena gier hazardowych
Ocena moralna hazardu powinna uwzględniać godziwość uprawiania hazardu,
a więc rodzaje i rozmiary uprawiania gier, motywy, szkodliwe skutki i
niebezpieczeństwo strat materialnych i moralnych. Ocenie podlegają czyny moralne
i niemoralne a dotyczą one przede wszystkim operacji giełdowych. Operacje gieł-
dowe jak wiadomo zagrażaj ą ładowi życia społecznego, gospodarczego w
wymiarze międzynarodowym - naruszenie porządku prawnego, ekonomicznego,
powstawaniem nałogu  odegrania się", co prowadzi do wielu różnych patologii
zorganizowanej, pla nowanej - bogacenie się jednych i ubożenie drugich, wzrost są
mobójstw, zabójstw, zaburzeń psychicznych, depresje lub wzrost agresji, terroryzmu,
napadów rabunkowych itp. (Encyklop. katol. 1993, t. VI, s. 601).
W licznych stosunkowo publikacjach dotyczących uzależnień rzadko podejmowany jest
problem następstw etyczno-moralnych oraz wynikających z hazardu konsekwencji w
życiu jednostki i społeczeństw. Etyczne problemy gier hazardowych należy rozważać w
kontekście takich patologii społecznych, jak alkoholizm, narkomania, palenie tytoniu
oraz uzależnienia od środków psy-choaktywnych (komputer, Internet, siecioholizm). A
więc dotykamy tu problemu wolnej woli, zniewolenia, odpowiedzialności za czyny
popełnione w stanie zniewolenia i wolności. W ocenie czynu moralnego powinniśmy
uwzględniać godziwość czynu i motywacji uprawiania hazardu (np. dla zabawy) oraz
w stanie przymusu i szkodliwych skutków (niebezpieczeństwo utraty majątku
rodzinnego). Silne pragnienie (żądza) wygranej ogranicza często zdolność oceny i
ryzyka, grozi wytworzeniem się nałogu (uzależnienia) przymusem niekontrolowanego
działania o charakterze przestępczym. Takie zachowania w świetle norm moralnych
oceniane są jako czyny moralnie złe, powinny być napiętnowane i zakazane, jako czyny
naganne. W życiu codziennym niestety spotykamy się coraz częściej ze światem ludzi
zmargi-nalizowanych. Jan Paweł II wyraz
nie to podkreślił w adhortacji do młodzieży:
 Życie jako wartość najwyższa poddawane jest nieustannej moralnej degradacji oraz
wyniszczeniu fizycznemu, kulturowemu i duchowemu" (Jan Paweł [I, Adhortacja do
młodzieży... AAS, 1980, nr 54).
Przykładem takiego wyniszczenia duchowego mogą być ośrodki gier
hazardowych...." W centrum gier elektronicznych (podwarszawskie Janki) aż roi się od
nowoczesnych gier i zabaw adresowanych do dzieci i młodzieży. Rodzice ruszają na
zakupy. A dzieci do  zabawy". Pierwsza z brzegu to samochodowy rajd,w którym celami
są... poruszający się po poboczu piesi. Każde trafienie to hurraoptymistyczny dz
więk
maszyny i kolorowa iluminacja światełek. Kilka metrów dalej zaobserwujemy, że  roz-
wiązywanie zadań" polega na eliminowaniu przeciwników za pomocą kosmicznego
karabinu. Z kolei hitem gier komputerowych w 2004 r. okazała się  zabawa w zabijanie",
gdzie młodzi twórcy organizuj ą kasyna gier, grupy przestępcze, eliminują przeciwników
przez zabijanie. Niestety nie zauważamy, że właśnie w takich miejscach zło zdobywa
pierwsze przyczółki, wpływa na postawy i zachowania, serwuje  nagrody", zapewnia
satysfakcję za działania bezrefleksyjne. Nic ma w nich czytelnego podziału na dobro i
zło. Tego typu zabawa  uczy" agresywnego rozwiązywania sprzeczności i konfliktów.
Jakie to rodzi konsekwencje? (Jędrzejko, 2005, s. 134).
Czyny i zachowania hazardzistów w świetle norm etycznych i moralnych kwalifikują
się jako naganne, niemoralne, godzące w godność osoby ludzkiej, w porządek moralny i
społeczny. Człowiek powołany jest do realizowania dobra, do szczęścia, do rozwoju
osobowego i współtworzenia wartości etycznych, transcendentalnych  dobra, prawdy,
piękna - do miłości bliz
niego i miłości Stwórcy. Gry hazardowe prowadzą do zaburzeń w
rozwoju osoby ludzkiej i realizowania wartości wyższych. Uzależnienie od hazardu jest
grzechem, bo godzi w podstawowe dary  życie, wolność i miłość, jakimi został
obdarzony człowiek. Podstawą takiej oceny jest prawo naturalne i Dekalog oraz nauczanie
Kościoła.
W Katechizmie Kościoła katolickiego wyraz
nie stwierdzono: Gry hazardowe (kart itd.)
bądz
zakłady nie są same w sobie sprzeczne ze sprawiedliwością. Stają się moralnie nie
do przyjęcia, gdy pozbawiają osobę tego, czego jej koniecznie trzeba dla zaspokojenia
swoich potrzeb i potrzeb innych osób. Namiętność do gry może stać się poważnym
zniewoleniem. Nieuczciwe za kłady bądz
oszukiwanie w grach stanowi materię poważną,
chyba, że wyrządzana szkoda jest tak mała, że ten, kto ja ponosi, nie mógłby w sposób
uzasadniony uznać jej za znaczącą" (KKK 2413,s. 543).
Prawne aspekty hazardu. Gry hazardowe oraz ich właściciele objęci są regulacjami
prawnymi, ustawami oraz opodatkowaniem. Ustawa o grach ostatni raz była
znowelizowana w 2000 r. Od wprowadzenia ustawy budżet zarobił na podatkach od
hazardu 605,3 min złotych. W świetle polskiego prawa grami losowymi są także gry, w
których występują wygrane pieniężne lub rzeczowe, wynik w szczególności zależy od
przypadku, a warunki gry określone są regulaminem. W tym określeniu zawarte są trzy
istotne elementy pozwalające zaliczyć daną czynność do gier losowych:
" możliwość uzyskania wygranej;
" wygrana nie jest zależna od umiejętności gracza;
" wygrana zależna jest od przypadku oraz szczegółowych reguł.
Do tego typu rozrywek zalicza się gry liczbowe, loterie pieniężne, wideoloterie, grę w
telebingo, loterie fantowe, gry w karty, black jack, poker, baccarat, gry w kości, gry w
bingo, gra pieniężna i fantowa, loterie promocyjne. Profilaktyką i resocjalizacją osób
uzależnionych zajmują się obecnie profesjonaliści, ale należy stwierdzić, że jeszcze
niewiele jest ośrodków dla hazardzistów i Grup Anonimowych Hazardzistów (AH).
6. Profilaktyka i resocjalizacja osób uzależnionych od hazardu
Patologiczne gry hazardowe oraz osoby od nich uzależnione wymagaj ą pomocy
profesjonalnej -medycznej, psychologicznej, pedagogicznej, terapeutycznej,
resocjalizacyjnej oraz pogłębionego życia religijnego. Szeroka jest skala form i faz gier
hazardowych.
W procesie uprawiania hazardu w pewnym momencie dochodzi do utraty kontroli nad
aktywnością gracza i zaczyna się proces uzależnienia psychicznego, fizycznego i
społecznego. A
atwa dostępność do gier w Internecie, w klubach, kasynach, na wyścigach,
na boiskach sportowych i odpowiednia propaganda wciągają w gry losowe. W związku z
narastającą popularnością różnych gier hazardowych wzrasta ryzyko uzależnienia od
hazardu zarówno u mężczyzn jak i u kobiet niezależnie od miejsca zamieszkania i od
wieku. W tym kontekście rodzi się potrzeba przeciwdziałania, zapobiegania i leczenia
patologiom związanym z hazardem. Obecnie jest już wiele sposobów oddziaływania pro-
filaktycznego i resocjalizacyjnego. Jako przykład podano tu tylko niektóre sugestie:
" profilaktyka hazardu powinna objąć cale społeczeństwo tam, gdzie problem jest
aktualny, a zwłaszcza te grupy, które spełniają ważną rolę wychowawczą i formacyjną
oraz są odpowiedzialne za inicjowanie i kontrolowanie gier hazardowych w danym te
renie. Rozwój dziecka i proces jego wychowania powinien być ukierunkowany ku
wartościom wyższym;
" prewencyjnie tak należy pokierować procesem wychowania, aby dzieci preferowały
potrzeby i wartości społeczne, humanistyczne, altruistyczne a nie egoistyczne i
egocentryczne, a w postępowaniu kierowały się poczuciem wrażliwości, miłości
i odpowiedzialności a nie agrersją i pazerną zachłannością (preferencja  być" nad
 mieć"!);
" w procesie wychowania w rodzinie i w szkole należy stosować strategię
informacyjną dotyczącą zagrożenia związanego z grami hazardowymi w automatach,
umieszczonych na dworcach, w klubach, poczekalniach i innych miejscach gier;
" w strategii edukacyjnej rodzice i nauczyciele powinni kształtować u dzieci postawy
dojrzałe, obiektywne a nie konsumpcyjne wobec dóbr materialnych, do studiów, do
pracy, rodziny, do długotrwałego wysiłku, pracowitości, a nie doraz
nych, łatwo i w
wątpliwy sposób osiągalnych korzyści;
" w społeczności lokalnej należy zorganizować alternatywne strategie spędzania
wolnego czasu, w szczególności dla dzieci i młodzież, a także dla emerytów - kluby
sportowe, kluby zainteresowań, świetlice rozrywkowe, kółka zainteresowań z różnych
dziedzin nauki i sprawności;
" w ramach profilaktyki powinny być wprowadzone prawne restrykcje i ograniczenia
dla nałogowych hazardzistów, podobnie jak jest to w innych krajach (Australia).
Należałoby ograniczyć i kontrolować wszelki nadużycia sprzyjające uzależnieniu od gier
hazardowych;
" w kampaniach profilaktycznych i oświatowych należy uświadamiać społeczeństwo o
szkodliwości uzależnienia od gier losowych i hazardu, podobnie jak od alkoholu,
narkotyków, palenia i siecioholizmu.
Od kiedy szkodliwość nałogowego grania stała się faktem oczywistym rządy
niektórych państw zobligowały organizatorów hazardu do udziału w zapobieganiu tej
patologii, np. w Szwecji władze pozwalając na otwarcie domów gry zobligowały kasyna
do zapewniania pomocy dla nałogowych graczy. Odtąd każde kasyno musi uczestniczyć w
finansowaniu centrów prewencji i leczenia, gdzie uzależniony i jego rodzina otrzymują
pomoc. Prawo szwedzkie przewiduje dla patologicznych graczy zakaz wstępu do kasyna
na terenie całego kraju na okres minimum roku. Obecnie zakaz ten dotyczy około 750
osób. W Kanadzie (Quebec) władze zobowiązały od marca 2000 roku LotoQuebec do
odprowadzenia pieniędzy na walkę z patologiami hazardu. Opieką otoczono wówczas
około 140 tysięcy osób. W latach 2002/2003 przeznaczono na ten cel 17 milionów
dolarów kanadyjskich. W 2001 roku w Kanadzie zorganizowano pierwsze
Międzynarodowe Centrum Badań nad Grami
(http//www.education.mcgill.ca/gambling/fr/aboutus-mission.htm). Zadaniem tego
Centrum jest informacja poprzez sesje naukowe, międzynarodowe i prezentacja wyników
badań;
" usługi - edukacyjne dla nauczycieli, klinicystów, rodziców i grup samopomocowych;
" prewencja - obejmuje nadzór i koordynuje programy profilaktyczne, krajowe i
zagraniczne;
" rozprowadzanie informacji, bank wiedzy i doświadczeń, centrum wymiany
informacji i rozprowadzania publikatorów;
" rozwój polityki społecznej - kreowanie postaw zdrowego stylu życia. Centrum
koordynuje prace z innymi krajami w dziedzinie gier hazardowych, np. Australią, Kanadą,
Nową Zelandią,
Szwecją, Grecją, W. Brytanią, USA, Afryką Południową.
Metoda terapii osób uzależnionych od hazardu powinna uwzględniać motywację danej
osoby do grania i do uwalniania się od uzależnienia. Można tu wyodrębnić dwa rodzaje
motywów:
" hazard uprawiany jest w celu sprawdzenia swoich możliwości zyskania społecznych
nagród i odczuwania silnych emocji(uzależnienie pierwotne);
" hazard uprawiany stanowi formę ucieczki od doświadczanych problemów, a
maszyna staje się  przyjacielem" osoby społecznie wyobcowanej, przygnębionej
(uzależnienie wtórne).
Rozróżnienie to jest ważne dla wyboru strategii terapeutycznej.
Program terapii  Dziesięciu kluczowych kroków" opracowany przez P. Bellringera
oparty jest na wskazaniach sytuacji wyzwalających potrzebę zmian w życiu hazardzisty.
Takimi sprzyjającymi sytuacjami mogą być:
" uświadomienie sobie utraty kontroli nad własnym zachowaniem;
" zwrócenie się o pomoc - uświadomienie sobie bezsilności wobec nałogu;
" zaobserwowanie przez przyjaciół, że gracz spędza zbyt wiele czasu na grach
uświadomienie sobie kłopotów finansowych i narastających długów;
" odkrycie mechanizmów samookłamywania i okłamywania innych, przyznanie się do
uzależnienia (nałogu);
" stwierdzenie przez gracza zaburzeń w kontaktach interpersonalnych -jako
szkodliwego skutku hazardu;
" stwierdzenie faktu przestępstwa przez nastoletniego hazardzistę.
Program terapii  Dziesięciu Kluczowych Kroków" P. Berl-lingera
Program dzieli się na dwie części: kroki przygotowania (1-2) i działania (3-10). Praca z
pacjentem przebiega następującymi etapami:
" Krok l. Zrozumienie zagadnienia. Wprowadzenie pacjenta w istotę problemu i w
aktualną sytuację hazardzisty. Praca nad motywacją do leczenia.
" Krok 2. Zmiana struktury. Wspólne (terapeuty i pacjenta) ustalenie programu
działań, celu i efektów terapii.
" Krok 3. Ocena problemu. Dokładne poznanie problemów
związanych z uzależnieniem od gier  stopień, przyczyny i motywy uzależnienia.
" Krok 4. Udzielanie porad. Tworzenie odpowiedniego klimatu do terapii w połączeniu
ze środowiskiem rodzinnym.
" Krok 5. Wzbudzanie wzajemnego zaufania. W relacjach terapeuta - hazardzista praca
nad otwartością i szczerością, budowa zaufania.
" Krok 6. Podwyższanie samooceny. Praca nad odzyskaniem wiary w siebie i w
możliwość uwolnienia się od uzależnienia.
" Krok 7. Udzielanie wsparcia graczowi. Działania terapeuty skierowane są na rodzinę i
przyjaciół  szczególnie wskazane przy recydywie.
Krok 8. Gospodarowanie finansami. Wszechstronna anali za sytuacji materialnej gracza,
plan redukcji szkód finansowych i odpowiedzialności.
" Krok 9. Rozwijanie zainteresowań  konstruktywny plan życia i spędzania wolnego
czasu, zastępujący destruktywne nawyki i nałogi.
" Krok 10. Ocena postępów terapii - pozytywna jest niezbędnym warunkiem
zwiększającym efektywność przebytej terapii.
Terapię 10 kroków P. Berllingera można stosować, jako jedną z wielu innych
proponowanych metod lub jako uzupełniającą technikę w procesie zdrowienia
hazardzisly. W Kanadzie Robert Ladouceur z Uniwersytetu Laval w Quebecu opracował
metodę leczenia nałogowych hazardzistów tzw. terapię poznawczobeha-wioralną,
polegającą na psychokorekcji procesów poznawczych, bo ich zaburzenie prowadzi do
niekontrolowanego zachowania.
Jeszcze innym przykładem niesienia pomocy hazardzistom jest Wspólnota
Terapeutyczna (Dom) Jeana Lapointe'a w Quebe-cu. W programie uczestniczą osoby
powyżej 18 roku życia, które pragną uwolnić się od uzależnienia. Program realizowany
jesl w trzech fazach:
" inicjacja leczenia - budowanie motywacji do leczenia. Codzienne spotkania poświęcone
uświadamianiu o mechanizmach uzależnienia i aktualnej sytuacji gracza. Spotkania
mającharakter grupowy, nie wykluczając indywidualnych;
" intensywna terapia - budowanie indywidualnego planu leczenia i rozwiązywania
problemów będących przyczyną uzależnienia;
" utrwalanie wyników terapii - włączanie się do grup wsparcia, między innymi do Grup
Anonimowych Hazardzistów (AG).
Wspólnota Terapeutyczna Jeana Lapointe'a prowadzi także program indywidualny oraz
dla członków rodzin osób uzależnionych. Po uwolnieniu się z nałogu gracze wymagają
wsparcia w zdrowieniu, w utrwalaniu skutków leczenia. Jedną z efekty w nych grup
działających w tej dziedzinie jest grupa Anonimowych Hazardzistów (AH).
Anonimowi Hazardziści (AH) -jest to wspólnota mężczyzn i kobiet, którzy dzielą się
własnymi doświadczeniami i siłą w nadziei na rozwiązanie wspólnego problemu oraz ze
względu na możliwość pomocy innym w wychodzeniu z nałogu.
Wspólnota - Ruch AH nie jest stowarzyszeniem, ani wyznaniem religijnym, partią
polityczną czy organizacją społeczną. Jest grupą ludzi, których celem jest pomaganie
sobie w zaprzestaniu grania i wspieranie hazardzistów w ustawicznym zdrowieniu.
Stowarzyszenie AH powstało ze spotkania w styczniu 1957 roku dwóch osób, które nie
mogły sobie poradzić z obsesją grania. Ich regularne spotkania i wzajemne wspieranie
się przyczyniły się do wyzwolenia z uzależnienia. Rezultatem prowadzonych dyskusji
było ich stwierdzenie, że koniecznym warunkiem uniknięcia recydywy jest zmiana
osobowości hazardzisty i rozwój sfery duchowej. Pojęcie  duchowe" oznacza tu
najwyższe i najlepsze cechy ludzkości  uprzejmość, życzliwość, wspaniałomyślność,
szczerość i pokorę. Każdy uczestnik grupy te wartości duchowe ma prawo interpretować
zgodnie z własnym sumieniem i światopoglądem.
Pierwsze grupowe spotkanie AH odbyło się 13 września 1957 roku w Los Angeles. Od
tamtego czasu na całym świecie powstało wiele grup i nadal się rozwijają. Grupy AH
działają w oparciu o grupy AA, mają podobne zasady, ważnym elementem jedności grupy
jest anonimowość. Ich program zdrowienia oparty jest na  Dwunastu Krokach"
opracowanych przez Anonimowych Alkoholików (Niewiadomska, 2005, s. 183).
" Anonimowi Hazardziści opracowali Kwestionariusz Objawów Uzależnienia - 20
pytań, który pomaga zdiagnozować, czy dana osoba jest uzależniona. Większość
nałogowych graczy odpowiada  tak" na przynajmniej 7 poniższych pytań.
Kwestionariusz Objawów Uzależnień od Hazardu (KOUH)
1. Czy kiedykolwiek traciłeś czas na hazard, który był przeznaczony na naukę lub
pracę?
2. Czy Twoja rodzina czuła się kiedykolwiek nieszczęśliwa z powodu Twojego grania?
3. Czy hazard wpłynął kiedykolwiek negatywnie na twojąre-putację?
4. Czy kiedykolwiek miałeś wyrzuty sumienia z powodu swego grania?
5. Czy kiedykolwiek uciekałeś się do grania, aby zdobyć pieniądze potrzebne do spłaty
długów lub do rozwiązania innych problemów finansowych?
6. Czy zdarzyło się, że hazard obniżył Twoje ambicje lub wydajność w działaniu?
7. Czy po przegranej odczuwasz potrzebę szybkiego odegrania się?
8. Czy po przegranej czujesz silną potrzebę powrotu do gry i podjęcia kolejnej próby
wygrania?
9. Czy często grasz, stawiając swoje ostatnie pieniądze?
10. Czy kiedykolwiek pożyczałeś pieniądze na granie?
11. Czy kiedykolwiek sprzedałeś coś, by mieć pieniądze na hazard?
12. Czy trudno Ci przeznaczyć na inne wydatki pieniądze, które są zarezerwowane na
grę?
13. Czy kiedykolwiek hazard przesłonił Ci troskę o byt Twój lub byt Twojej rodziny?
14. Czy kiedykolwiek grałeś dłużej niż pierwotnie planowałeś?
15. Czy hazard kiedykolwiek pozwolił Ci zapomnieć o kłopotach, czy zmartwieniach?
16. Czy kiedykolwiek popełniłeś lub myślałeś o popełnieniu przestępstwa w celu
zapewnienia sobie środków na hazard?
17. Czy kiedykolwiek z
le spałeś z powodu grania?
18. Czy kiedykolwiek z powodu kłótni, niepowodzenia lub frustracji ogarniała Cię
nagła potrzeba zagrania?
19. Czy kiedykolwiek miałeś chęć pogrania, żeby uczcić jakiś sukces?
20. Czy kiedykolwiek myślałeś, że Twoje granie może być przyczyną poważnych
problemów w życiu?
Odpowiedz
pozytywna  tak", na co najmniej 7 z powyższych pytań świadczy o
uzależnieniu. Im więcej takich odpowiedzi tym silniejsze uzależnienie.
Gam-Anon -jest samopomocową, anonimową organizacją przeznaczoną dla małżonków,
rodzin i przyjaciół uzależnionych hazardzistów.
Pomaga ona wszystkim tym, którzy czują się osamotnieni, przeżywają lęk, bezradność,
rozpacz czy wstyd z powodu patologicznego hazardu bliskich i nie mają się z kim
podzielić swoimi problemami. Celem uczestników tej wspólnoty jest próba pomocy i
wskazanie wyjścia z trudnej sytuacji. Gam-Anon oferuje również pomoc w radzeniu sobie
z tymi uczuciami.
Leczenie Patologicznego Hazardu w Polsce
Ze względu na narastające zjawisko uzależnienia od gier i hazardu istnieje pilna potrzeba
tworzenia specjalistycznych ośrodków dla terapii hazardzistów. Dotychczasowe ośrodki
są niewystarczające.
W Warszawie istnieje punkt konsultacyjny AKMED - Centrum Konsultacyjne -
Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej (00-641 Warszawa, ul. Mokotowska 6a, 11 p., tel.
022 / 813 90 40; 82533 33,855 5055).
7. Konkluzja
Gry hazardowe stanowią obecnie poważny problem i zagrożenie w życiu indywidualnym
i społecznym w wielu krajach, w tym także w Polsce. Niekontrolowany hazard prowadzi
do uzależnię- nią, a w końcu do utraty zdrowia, mienia i psychodegradacji, pato-logizacji i
kryminał izacj i życia społecznego. W literaturze profesjonalnej zbyt mało podaje się
informacji o szkodliwych skutkach nałogowego hazardu. Bardzo rzadko podejmuje się
problem moralnej i etycznej oceny gier hazardowych. Indolentne i stanowczo
niesatysfakcjonujące są akcje profilaktyczne, restrykcyjne i terapeutyczne osób
uzależnionych od hazardu. W celu ograniczenia szkód osobowych i społecznych
spowodowanych uzależnieniami od gier hazardowych, należy podjąć zdecydowane
działania profilaktyczne, terapeutyczne, restrykcyjne i resocjalizacyjne wobec hazardu.
Bibliografia
Badania SACA, www.acsa-caah.ca, 1997.
Boruta B., Twoje pierwsze kroki w zakładach hukmucherskich, Poznań 2004.
Cekiera Cz., Tytoń. Lublin 2005.
Cekiera Cz., Uzależnienie do komputera i mediów.  Problemy Alkoholizmu" 2005, nr 2-3. s.
1V-X.
Cekiera Cz., Uzależnienia  alkoholizm, narkomania, palenie tytoniu. Profilaktyka, terapia
i resocjalizacja, [w:] Resocjalizacja, Teoria i praktyka pedagogiczna, red. Urban B., Stanik J.
M., t. 1-2, Warszawa 2007.
Cooper G., Online helpfor problem gambling,  The electro-nic Journal of Gambling Issues"
2002, no. 7.
Diagnostic and Statistical Manuał of Menlal Disorders- Fo-urth, ed. Washington D.C'.,
American Psychiatrie Assotiation.
Dzik B., Hazard, [w:] Psychologia ekonomiczna, red. Tysz-ka T., Gdańsk 2004.
Fekjaer H. O., Gambling and Gambling problemu in Norvay, Paper presentcd at the r-th
Conference of the European Assolia- tion for the study of Gambling, Warsaw, Poland,
www bks.no, 23.09.2000.
Griffitlis M., Gry i hazard Uzależnienia dzieci w okresie dorastania, Gdańsk 2004.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w 1CD-10. Opisy kliniczne i
wskazówki diagnostyczne. Kraków Warszawa 1997.
Meyer R., Psychopatologia, Gdańsk 2003.
Niewiadomska L., Brzezińska M., Lelonek B., Hazard, Lublin 2005.
Papmeau E., Le fen dans !u comnnmaiite chinoise une vision anthropologique, Loisir et
societe. Culture et modę de vie, 2001, vol. 24, no. 2.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa I Rozwoju Wsi z dn. 23 sierpnia 2001 w sprawie
ustalenia regulaminu wyścigów konnych. Dz.Ust. 2001, nr 90, póz. 1006.
Ustawa z dn. 20 lipca 1992 o grach losowych i zakładach wzajemnych. Dz.Ust. 1992, nr
68, póz. 341.
Yolberg R. A., Gambling and Problem Gambling in Nevada. Reporl to the Nevada
Department of Human Resources Carson City, NV: Department of Human Resources,
http:/abgaminginsti-tute.ualberta.ca, 2002.
Woronowlcz B. T., Bez tajemnic. O uzależnieniach i ich leczeniu, Warszawa 2003.
http:Avww.gam-anon.org
http:Avww.pokcronIine.pl
http:Avww.rulette.pl
łrttp:Awwy outhgarnbling.com