PODR
CZNIK DLA
SA
UCHACZA
JM 08
ROZPOZNANIE I ZAPOBIEGANIE
ZJAWISKOM PATOLOGII SPOA
ECZNEJ
SPIS TREŚCI
J E D N O S T K A S Z K O L N A N R 01
Przewodnik dla słuchacza ................................................................................................ 3
Materiały dla słuchacza .................................................................................................... 5
Literatura uzupełniająca ................................................................................................... 20
Sprawdzian postępów ....................................................................................................... 21
J E D N O S T K A S Z K O L N A N R 02
Przewodnik dla słuchacza ................................................................................................ 22
Materiały dla słuchacza .................................................................................................... 25
Literatura uzupełniająca ................................................................................................... 40
Sprawdzian postępów ....................................................................................................... 41
2
PRZEWODNIK DLA SA
UCHACZA JM08JS01PS01
JEDNOSTKA SZKOLNA  JS.01
Nazwa jednostki szkolnej: Rozpoznanie i zapobieganie zjawiskom
patologii społecznej.
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejny. Przeciwdziałanie
zjawiskom kryminogennym  SZP 01.JM 08.
Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant
Zakres pracy: Przygotowanie do przeciwdziałania zjawiskom
kryminogennym na poziomie podstawowym.
Stron: 2
Opracował: M. Baranowska, A. Urban.
Wskazówki dla słuchacza:
1. Wymagania wejściowe.
Wymagane są postawy zawodowe i podstawowe umiejętności z zakresu:
- etyki zawodowej policjanta
- legitymowania,
- zatrzymywania osób,
- stosowania ŚPB,
- nawiązywania kontaktu z dyżurnym jednostki oraz przekazywania drogą radiową danych
do sprawdzenia,
- sporządzania notatek i meldunku informacyjnego.
2.Cele szkolenia.
Po zakończeniu jednostki szkolnej będziesz potrafił:
- określić podstawowe uwarunkowania zachowań patologicznych,
- rozróżnić i scharakteryzować wybrane zjawiska patologii społecznej,
- określić wpływ patologii na przestępczość,
- sporządzić meldunek informacyjny, notatkę urzędową lub służbową z czynności
rozpoznania w zakresie patologii społecznych,
- rozróżnić podstawowe pojęcia z zakresu prewencji kryminalnej,
- określić podstawowe założenia community policing.
- przeprowadzić analizę stosując metodę trójkąta kryminalnego na potrzeby rozwiązania
problemu kryminalnego.
3.Metody nauczania i uczenia się.
W początkowej fazie zajęć podczas wykładu zostaniesz zapoznany z pojęciami z zakresu
patologii społecznych (patologia społeczna, dewiacja, przestępczość, alkoholizm,
narkomania, prostytucja, subkultura, sekta destrukcyjna). Pracując w grupie określisz katalog
czynników warunkujących zachowania patologiczne. Następnie biorąc udział w pogadance
poznasz charakterystykę zjawiska patologii społecznych oraz ich związek z przestępczością.
Pracując w zespołach na podstawie przygotowanych założeń opracujesz i sporządzisz notatkę
lub meldunek informacyjny dot. opisanego zjawiska patologicznego. Sporządzona
dokumentacja zostanie oceniona pod względem merytorycznym i formalnym. Popełnione
błędy zostaną omówione. Przedstawione ci zostaną podstawowe pojęcia z zakresu prewencji
3
kryminalnej oraz podstawy prawne działań profilaktycznych. Zostaniesz zapoznany
z założeniami Community policing. Pracując w grupach na podstawie przedstawionych
założeń dokonasz pisemnej analizy problemu kryminalnego na potrzeby działań
profilaktycznych. Opracowana analiza zostanie oceniona a popełnione błędy omówione.
4. Sposoby oceniania.
- Nabywane przez Ciebie wiadomości i umiejętności, sporządzone notatki urzędowe,
meldunek informacyjny oraz analiza problemu kryminalnego, podlegają bieżącej ocenie
według zapisu uogólnionego  zaliczono (zal.) lub nie zaliczono (nzal.).
- Każda negatywna ocena uzyskana w trakcie jednostki szkolnej musi być poprawiona
na ocenę pozytywną,
- Prowadzący zajęcia dokonuje wyboru formy i sposobu zaliczenia jednostki szkolnej
określając czytelne kryteria oceny, o czym zostaniesz poinformowany.
- Zaliczenie jednostki szkolnej polega na ocenie testu osiągnięć i stanowi ocenę okresową.
Obszary podlegające ocenie przy zadaniu praktycznym:
- Umiejętność komunikowania się.
- Umiejętność kreatywnego myślenia.
Obszary podlegające ocenie przy sporządzaniu dokumentacji:
- Merytoryczna zawartość dokumentu.
- Poprawność dokumentu pod względem formalnym.
- Estetyka i przejrzystość dokumentu.
- Poprawność językowa.
4
JM08JS01MS01
MATERIAA
Y DLA SA
UCHACZA
JEDNOSTKA SZKOLNA  JS 01.
Nazwa jednostki szkolnej: Rozpoznanie i zapobieganie zjawiskom
patologii społecznej.
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejny. Przeciwdziałanie
zjawiskom kryminogennym  SZP 01.JM 08.
Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant
Zakres pracy: Przygotowanie do przeciwdziałania zjawiskom
kryminogennym na poziomie podstawowym.
Stron: 11
Opracował: M. Baranowska, A. Urban.
Kluczowe punkty nauczania
1. Pojęcia z zakresu patologii społecznych.
2. Uwarunkowania zachowań patologicznych.
3. Charakterystyka zjawisk patologii społecznych.
4. Związki zjawisk patologii z przestępczością.
5. Dokumentowanie czynności rozpoznania w zakresie patologii społecznych.
6. Omówienie sporządzonej dokumentacji.
7. Podstawowe pojęcia z zakresu prewencji kryminalnej.
8. Podstawy prawne działań zapobiegawczych.
9. Podstawowe założenia community policing.
10. Analiza problemu kryminalnego.
Kluczowe punkty nauczania 1-4.
1. Pojęcie patologii społecznej.
Patologia, jako zjawisko, występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana
z rozwojem społeczeństw. Początkowo termin patologia (z gr. pathos  cierpienie, logos 
nauka) był używany w medycynie, a dopiero w końcu XIX wieku zaczęto odnosić
go do zjawisk społecznych. Wykorzystano wówczas ten termin do określenia działań ludzkich
przeciwstawnych ideałom stabilizacji, własności, oszczędności, solidarności rodzinnej
i sąsiedzkiej. Od końca XIX wieku powstało wiele definicji patologii społecznej.
A.Podgórecki uważa, że:
PATOLOGIA SPOA
ECZNA - to rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ
funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury jakiegoś systemu
społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze
światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane.
5
Wg Andrzeja Gaberle:
PATOLOGIA SPOA
ECZNA jest to dyscyplina naukowa zajmująca się zjawiskami
społecznie patologicznymi. Przez zjawiska społecznie patologiczne należy rozumieć
zachowania działające destruktywnie na społeczeństwo a przy tym niezgodne z
wartościami przyjętymi w danym kręgu kulturowym.
Tadeusz Szymanowski uważa, że:
PATOLOGIA SPOA
ECZNA to zespół zjawisk szkodliwych społecznie niezgodnych lub
odbiegających od obowiązujących w społeczeństwie norm obyczajowych i prawnych
oraz wpływających na przestępczość
Z terminem patologia łączy się przestępczość. Często utożsamia się zakres tych pojęć.
Uważna analiza prowadzi do odmiennych wniosków. Wyrażają się one w tym, że pomiędzy
tymi pojęciami zachodzi stosunek nadrzędności i podrzędności. Patologia społeczna
w szerszym rozumieniu obejmuje pojęcie przestępczości mające węższy zakres znaczeniowy.
Z tego wynika, że każde przestępstwo jest przejawem patologii społecznej, ale nie każdy
przejaw patologii jest przestępstwem.
Zjawiska szeroko rozumianej patologii społecznej wyraz
nie uwidaczniają się
w ostatnich latach i są charakterystyczne dla dewiacji współczesnej. Świadczy o tym między
innymi świadomość, że żyjemy w coraz bardziej skomplikowanej
i zdehumanizowanej rzeczywistości, w połączeniu ze stale wzrastającym tempem życia,
co prowadzi w konsekwencji do poczucia osamotnienia i zagubienia. Skutkiem tego są
powszechne zjawiska zaburzeń emocjonalnych, trudności w kontaktach interpersonalnych
i świadomość wyobcowania ze środowiska społecznego. W wielu przypadkach niemożność
odnalezienia się w złożonej rzeczywistości społecznej i stworzenia sobie pewnych stałych
zasad postępowania doprowadza do utraty wiary w sens życia i poczucia egzystencjalnej
pustki.
Konsekwencją takiej sytuacji jest chęć oderwania się od groz
nej i niezrozumiałej
rzeczywistości. Dotyka to często ludzi młodych. Potęguje ten stan kryzys wartości i sensu
życia.
Podstawą badań w patologii społecznej mogą być następujące problemy:
- pierwszy  dotyczy zjawisk związanych z życiem jednostki i określany jest mianem
patologii indywidualnej;
- drugi  obejmuje negatywne zjawiska związane z życiem rodziny i nosi nazwę patologii
rodziny;
- trzeci  stanowią zjawiska powstające w grupach organizacyjnych (np. rówieśniczych).
Dewiacja - wszelkie zachowanie niezgodne z przyjętą normą pojmowaną jako
wskazówka zachowania, chodzi tutaj zarówno o normę prawną jak i obyczajową
czy moralną.
Do zakresu zachowań dewiacyjnych zaliczyć można:
" przestępczość  różne rodzaje, grupy wiekowe, społeczne, bandy, kliki,
" zachowania patologiczne - dysfunkcjonalność wobec rodziny, społeczności lokalnej,
" samoniszczenie  alkoholizm, narkomania, samobójstwa, a także inne zachowania
6
autoagresywne,
" typy zachowań aspołecznych (np. działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów
społecznych, narodowościowych, religijnych, ruchy młodzieżowe, itd),
" dewiacyjne zachowania seksualne, zboczenia,
" inne rodzaje zachowań występujących na podłożu psychospołecznym, np. zaburzenia
psychiczne i nerwice.
Dewiacja prawna
Wszystkie społeczeństwa potępiają pewne formy zachowań. Zabójstwo, zgwałcenie,
kazirodztwo, zdrada i kradzież są przez większość społeczeństw uważane za karygodne.
W nowoczesnych społeczeństwach działania te są zabronione przez sformalizowane kodeksy
prawne, które przewidują za nie odpowiednie kary. Działania, o których mówimy nazywane
są przestępstwami co oznacza, że traktuje się je jako odstępstwo (dewiację)
od prawa.
Dewiacje kryminalne istnieją na całym świecie, ale konkretne normy prawne definiujące
niektóre zachowania jako nieakceptowalne mogą być różne w różnych krajach. To,
co uważane jest za dewiację w sensie prawnym, różni się nie tylko w zależności
od społeczeństwa, ale i wiary, kultury itp.
Dewiacja społeczna
Przestępstwo łatwo zdefiniować jako dewiacyjną formę zachowania. Trudniejsze
do zdefiniowania są formy zachowań, które uważa się za dewiację społeczną; zachowania
takie nie naruszając kodeksów prawnych naruszają normy społeczne. Przykładem mogą być
zachowania uznawane za niestosowne jak np. do niedawna noszenie kolczyków czy
posiadanie długich włosów przez mężczyzn. W latach np. sześćdziesiątych czy
siedemdziesiątych zachowania te uważane były za dewiacje społeczne. Nie przystawały do
ogólnie przyjętych norm społecznych, ale nie stanowiły takiego zagrożenia dla porządku
społecznego, by można było je uznać za przestępcze.
PRZEST
PCZOŚĆ  ogół czynów zabronionych przez ustawę pod groz
bą kary, które
zostały popełnione na danej jednostce terytorialnej w określonym czasie
Najczęściej popełnianie typy przestępstw:
- przestępstwa przeciwko mieniu w tym kradzieże i kradzieże z włamaniem - czyny te
stanowią ok. 60% przestępstw w Polsce;
- przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu  zabójstwo, rozbój itd.;
- przestępstwa  bez ofiar  niektóre przestępstwa są działaniami nie mającymi widocznej
ofiary, osoby, która mogłaby złożyć skargę, np. hazard, publiczne pijaństwo, prostytucja,
używanie narkotyków
Tendencje w przestępczości:
Nasilenie przestępczości w miastach jest około dwuipółkrotnie większe niż na wsi.
W latach 1990-2001nasilenie przestępczości zwiększało się średnio o 4 % rocznie.
Największe nasilenie przestępczości notuje się w woj.pomorskim, zachodniopomorskim
i lubuskim, najmniejsze w woj. podkarpackim, świętokrzyskim, podlaskim
7
Kategoria przestępstwa 2002 2003
Kradzież z włamaniem 304 625 294 654
Kradzież cudzej rzeczy 314 929 336 143
P-twa o charakt.rozbójniczym 46 808 51 688
P-twa narkotykowe 36 178 47 605
Uszkodzenie ciała 16 775 15 669
Bójki i pobicia 14 194 14 010
Zgwałcenia 2 345 2 322
Zabójstwa 1 188 1 039
P-twa o charakt. kryminalnym 1 083 854 1 101 387
P-twa o charakt. gospodarczym 109 698 147 658
Ogółem 1 404 229 1 466 643
Ogólna prezentacja głównych przejawów patologii społecznych w Polsce o charakterze
kryminogennym
" Alkoholizm,
" Narkomania
" Prostytucja,
" Podkultury i sekty religijne,
" Włóczęgostwo, bezdomność i żebractwo,
Alkoholizm
Alkoholizm to jedna z form zespołu uzależnienia od środków psychoaktywnych składającego
się z "objawów behawioralnych, fizjologicznych i zmian procesów poznawczych, które
pojawiają się w toku wielokrotnego używania środka. Zespół charakteryzuje się silną
potrzebą przyjmowania środka, trudnościami kontrolowania tego zachowania, uporczywym
używaniem wbrew szkodliwym następstwom, przedkładaniem przyjmowania środków ponad
inne zajęcia i zobowiązania, zwiększoną tolerancją i niekiedy występowaniem objawów
zespołu abstynenckiego. Zespół uzależnienia może wiązać się z przyjmowaniem określonego
środka (np. tytoniu, alkoholu, diazepamu), klasy środków określonego typu (np. opiatów) lub
szerokiego wachlarza różnych farmakologicznych środków" (X Rewizja Międzynarodowej
Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów).
ALKOHOLIZM  (wg WHO) jest to każda forma pijaństwa, która rozmiarami swymi
przekracza granicę tradycyjnego zwyczajowego, dietetycznego użytku oraz granicę
zgodności ze społecznymi zwyczajami w tej dziedzinie.
Fakty składające się na kliniczny kanon destrukcji alkoholowej:
1. Postępujące samozniszczenie wskazujące na uszkodzenie układu samozachowawczego.
2. Głód alkoholowy, dający poczucie przymusu wewnętrznego.
3. Brak zdolności do skutecznej samokontroli powstrzymującej picie i powtarzające się
niepowodzenia prób zaprzestania picia.
4. Nasilający się stan cierpienia, osamotnienia i bezradności.
5. Głębokie uszkodzenia i rozerwanie podstawowych kontaktów społecznych.
8
6. Gotowość do naruszania norm społecznych i wartości, gdy znajdą się w konflikcie
z dążeniem do picia.
Problemy alkoholowe
Degradacja zdrowia uzależnionych: dotyczy 600-800 tys. osób, w lecznictwie odwykowym
zarejestrowanych jest ok. 120 tys., ale możliwości skutecznej i nowoczesnej terapii ma tylko
20-30% placówek.
Uszkodzenia zdrowia u nadmiernie pijących: ok. 2 mln osób.
Uszkodzenia zdrowia psycho-fizycznego pijącej młodzieży: 10-15 % zagrożonych w grupie
wieku 15-18 lat.
Szkody występujące u członków rodzin z problemem alkoholowym: mamy ok. 3 mln
dorosłych i dzieci współuzależnionych z problemami emocjonalnymi, somatycznymi,
ubóstwem, mniejszymi szansami życiowymi, demoralizacją (programy pomocy rodzinom
obejmują ok. 50 tys. dorosłych i 30 tys. dzieci).
Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i bezrobotnych: zwłaszcza w regionach
o wysokim bezrobociu, gdzie dodatkowo brak odpowiednich placówek.
Naruszenia prawa i porządku przez osoby nietrzez
we: przestępczość pod wpływem
alkoholu, przemoc w rodzinie z problemami alkoholowymi i w miejscach publicznych,
prowadzenie pojazdów w stanie nietrzez
wości.
Naruszanie prawa związane z handlem alkoholem: szczególnie nielegalny import,
produkcja i sprzedaż (ok. 20-25% legalnego obrotu), sprzedaż nieletnim i nietrzez
wym,
nielegalna reklama.
NARKOMANIA
Narkomania  stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających
lub substancji psychotropowych, albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać
lub powstało od nich uzależnienie.
Narkomania jest zjawiskiem coraz bardziej rozszerzającym się w naszym kraju. Wskazuje
na to zarówno wzrastająca liczba osób uzależnionych jak i coraz większa liczba osób
podejmujących próby narkotyzowania się. W 1999 r. ESPAD (Europejskie badania
w szkołach na temat używania alkoholu i narkotyków) przeprowadziło badania wśród
młodzieży w 30 krajach Europy. Z badań tych wynikało, że 18 % polskich uczniów zażywa
leki uspakajające bez zezwolenia lekarza. Również 18 % miało kontakt z tzw.  twardymi
narkotykami , co stawia polskich uczniów na 13 miejscu w Europie. Szacuje się, że w Polsce
jest ok.40-60 tys. osób uzależnionych, natomiast ok. 200-300 tys. miało choć raz kontakt
z narkotykiem. Przypuszczalnie te liczby mogą być dużo większe.
Obniża się wiek, w którym dochodzi do pierwszego kontaktu z narkotykami !
Związek narkomanii z przestępczością
9
1. Narkomania nie jest karalna, ale może być czynnikiem stymulującym przestępczość osób,
które same nie muszą być narkomanami. Przestępstwa te unormowane są w Ustawie o
przeciwdziałaniu narkomanii. Produkcja, przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie
innej osobie, udzielanie celem osiągnięcia korzyści majątkowych, posiadanie środków
odurzających lub substancji psychotropowych jest przestępstwem. Bez narkotyków
nie istniałyby przestępstwa związane z narkomanią.
Dane dotyczące rozmiarów tego typu przestępczości w)g danych statystyki policyjnej
przedstawiają się następująco:
Przestępstwa stwierdzone (Ustawa z dn. 31.01.85 r. o zapobieganiu narkomanii,
Ustawa z dn. 24.04.97 r. o przeciwdziałaniu narkomanii)
1985 r.  1763
1989 r.  2278
1991 r.  3376
1992 r.  2173
1997 r.  7915
1998 r. 16432
2000 r. 19649
2001 r. 29230
2002 r.- 36178
2003 r.- 47605
2004 r.- 31819
Jak widać z powyższych danych dynamika przestępczości narkotykowej w Polsce
wykazuje dużą tendencję wzrostową. W ciągu czterech lat 1997-2001 r. tj. od roku 1997,
w którym weszła w życie Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii- poziom ujawnionej
przestępczości wzrósł prawie czterokrotnie , wykazując stałą tendencje wzrostową. Jednakże
należy stwierdzić, iż dane te nie w pełni obrazują faktyczne zagrożenie przestępczością
narkotykową. Tzw.  ciemna liczba w przypadku przestępstw narkotykowych jest zawsze
bardzo wysoka i tylko od sprawnej pracy organów ścigania zależy jej zmniejszenie.
Od roku 1989 (zmiany ustrojowe w kraju) Polska staje się rynkiem zbytu narkotyków
klasycznych. Obserwuje się ścisłe powiązania polskich środowisk przestępczych z innymi
krajami w zakresie produkcji narkotyków klasycznych (amfetaminy), tranzytu i przemytu
narkotyków, udziału obywateli polskich w przemycie narkotyków na terenie innych państw.
Od roku 1996 Polska przestała być krajem , w którym notowana największa liczba
przestępstw narkotykowych związana była z nielegalną uprawą maku i domowym wyrobem
opiatów. Największą liczbę przestępstw związanych z narkotykami stanowią obecnie
przypadki nielegalnego wprowadzania do obrotu, udzielania, posiadania środków odurza-
jących, substancji psychotropowych.
2. Potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że narkomani najczęściej dokonują przestępstw
skierowanych na zdobycie narkotyków . Do przestępstw tych zaliczamy: kradzieże,
kradzieże z włamaniem (obiekty  apteki otwarte i szpitalne, szpitale, przychodnie
lekarskie, pogotowia ratunkowe, prywatne gabinety lekarskie), fałszowanie recept,
szantażowanie w celu zdobycia narkotyku.
3. Narkomani celem zdobycia środków finansowych na zakup narkotyków dokonują
również przestępstw przeciwko mieniu. Najczęściej popełniane to: kradzieże domowe,
drobne kradzieże sklepowe, mieszkaniowe, kradzieże z włamaniem do piwnic, komórek
strychów, altanek na ogródkach działkowych. Odnotowano również pewien udział
narkomanów w przestępstwach rozbójniczych i pobiciach.
10
4. Kobiety narkomanki, celem zdobycia narkotyków lub środków finansowych potrzebnych
na ich zakup uprawiają prostytucję (prostytucja nie jest karalna ale ściśle związane z tym
zjawiskiem są takie przestępstwa jak stręczycielstwo, sutenerstwo, kuplerstwo). Ponadto
narkomanii obok homoseksualistów i prostytutek należą do grupy wysokiego ryzyka
zarażenia wirusem HIV.
5. Narkotyk odgrywa również wspomagająca rolę w działaniu przestępczym. Osoby będące
pod wpływem działania środków narkotycznych popełniają czyny przestępne na wpół
świadomie lub nieświadomie. Do czynów tych należą: zabójstwa, zgwałcenia, pobicia,
naruszenie porządku publicznego, powodowanie wypadków komunikacyjnych.
Należy jednak zaznaczyć, że żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do przestępstwa.
O przestępczości wśród narkomanów decydują również inne czynniki, takie jak: osobowość
uzależnionego, wcześniejsze bądz
aktualne warunki socjalne, wcześniejsze doświadczenia
przestępcze, środowisko itd.
PROSTYTUCJA  polega na utrzymywaniu przypadkowych, odpłatnych stosunków
seksualnych bez uczuciowego zaangażowania partnerów i w zasadzie bez wyboru. W tym
zakresie można wyodrębnić zarówno stosunki pomiędzy osobami różnej płci (prostytucja
heteroseksualna) jak i tej samej płci (homoseksualna).
Wg Magdaleny Jasińskiej prostytutką - jest osoba, która zaspokaja potrzeby seksualne
przygodnych partnerów za opłatą, bez zaangażowania uczuciowego i w zasadzie bez wyboru.
Prostytucja ma również charakter zachowań typu dewiacyjnego ze względu na związki
z przestępczością i nadużywaniem alkoholu.
B.Hołyst  Kryminologia str. 673
Małgorzata Kowalczyk Jamnicka - prostytutką jest osoba oddająca własne ciało
do dyspozycji większej liczbie osób w celu osiągnięcia przez nie zadowolenia seksualnego
i pobierająca za to wynagrodzenie materialne
Obowiązujące przepisy prawne nawiązują do ratyfikowanych umów międzynarodowych.
Najbardziej znaczącą jest abolicyjna  Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludz
mi
i eksploatacji prostytucji przyjęta przez ONZ w dniu 02.11.1949r., a ratyfikowana
przez Polskę w dniu 29.02.1952r.
Stosując się do przepisów Konwencji, zaniechano w Polsce wszelkich form reglamentacji
(rejestracji policyjnej prostytutek) i ich dyskryminacji (represyjnych akcji policji). Mając
na uwadze naczelne hasło abolicjonizmu, którym jest walka z prostytucją jako zjawiskiem
patologii społecznej, a nie prostytutkami  Polska w swoich przepisach prawnych stosuje
penalizację eksploatacji prostytucji i handlu ludz
mi.
Związek prostytucji z przestępczością
Prostytucja nie jest karalna, ale karalna jest eksploatacja prostytucji . Przestępstwa związane
z prostytucją przewidziane są w art. 203-204 kk., tj.:
- doprowadzenie osoby do uprawiania prostytucji  przemocą, groz
bą bezprawną,
podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie (art. 203 kk);
- stręczycielstwo  nakłanianie do uprawiania prostytucji (art. 204 & 1 kk),
11
- kuplerstwo  ułatwianie uprawiania prostytucji (art. 204 & 1 kk),
- sutenerstwo  czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę
(art. 204 & 2 kk),
- zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania przez nią prostytucji
za granicą , tzw.: handel żywym towarem (art. 204 & 4).
Ponadto prostytucja łączy się z przestępstwem doprowadzenia małoletniego poniżej lat 15-tu
do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej (art. 200 kk.) oraz
z rozpowszechnianiem pornografii (art. 202 kk).
Osoby uprawiające prostytucję często dopuszczają się czynów kolidujących z prawem;
- najczęściej są to czyny wykraczające przeciwko porządkowi publicznemu, dokonane
w stanie pod wpływem alkoholu (awantury, zakłócenia porządku i spokoju publicznego,
bójki, wybryki chuligańskie, znieważenia, naruszenia nietykalności cielesnej, opór wobec
czynności podjętych przez funkcjonariusza publicznego),
- drugą grupę czynów stanowią przestępstwa przeciwko mieniu (kradzieże na szkodę
amatorów płatnej miłości, rozboje  na wabia , paserstwo).
- przestępstwa dokonywane przez tzw.  męskie dziwki na homoseksualistach (zabójstwa,
uszkodzenia ciała, kradzieże mieszkaniowe, zniszczenie mienia; za wyjątkiem tych
pierwszych - najczęściej nie są one zgłaszane organom ścigania.
Prostytutki są bardzo często ofiarami przestępstw. Prostytutki są narażone na wrogie
akty ze strony sutenerów, konkurencji, a najczęściej klientów. Najczęściej popełniane na nich
przestępstwa to przestępstwa z użyciem przemocy, jak np.: zabójstwa (samosądy stróżów
moralności, chorych umysłowo, niezadowolonych klientów), uszkodzenia ciała, pobicia,
zgwałcenia a nawet kradzież.
Aktualne tendencje:
" Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest prostytucja nieletnich i młodocianych.
Niektóre komendy wojewódzkie policji informują o faktach uprawiania prostytucji przez
12-14 letnie dziewczynki, również z powodów ekonomicznych. Są też informacje
o faktach zatrudniania licealistek  na czarno w agencjach usług towarzyskich.
Kategoria ta ma specyficzne, środowiskowe nazwy:  świnki (teren pogranicza),
 mewki - Wybrzeże,  zarazy - nazwa pochodzi od tego, co za ile  razy dziewczyna
może sobie kupić.
" Poważny problem to pedofilia. Pedofile tworzą międzynarodowe siatki handlarzy żywym
towarem i pornografią dziecięcą. Nie stronią od przemocy: gwałcą lub płacą za usługi
12
seksualne. Ofiary znajdują w środowiskach patologicznych, wśród bezdomnych albo
kupują od rodziców.
" Nowym zjawiskiem stała się prostytucja młodych chłopców wyjeżdżających do Niemiec
z regionu pogranicza. Powodem ich kontaktów nie są preferencje seksualne,
ale motywacja do szybkiego zarobienia pieniędzy. Osoby oferujące seks wywodzą się
z krajów uboższych, klienci z krajów zamożniejszych.
" Od 1992 r. obserwuje się zjawisko stałego napływu do Polski kobiet z terenów byłego
ZSRR , które niezależnie od faktycznego powodu przybycia uprawiają prostytucję. Jest to
również prostytucja hotelowa, lokalowa, uliczna, a także bazarowa, kolejowa czy
okazjonalna. Prostytutki są młode, często z wyższym wykształceniem, ze znajomością
języków obcych, nierzadko o dobrej prezencji ogólnej.
" Nowe zjawisko to również werbunek, wywóz i sprzedaż kobiet do nocnych lokali
zakamuflowanych domów publicznych na terenie Europy Zachodniej.
Według szacunkowych danych od początku lat 90-tych liczba kobiet trudniących się
prostytucją w Polsce wynosiła ok. 10.000. W roku 1997 wzrosła do 13.500 osób, z czego
3.500 stanowiły kobiety z krajów WNP i Bułgarii. Dane policyjne z 2001 wskazują,
że aktualnie prostytucję uprawia ok. 7.500 kobiet w tym cudzoziemek ponad 1000.
Dane pochodzące z innych placówek badawczych określają ogólną liczbę prostytutek
na 12.500. W roku 2002 Policja ustaliła 117, a w 2004 128 nieletnich zajmujących się
prostytucją. Obecnie w Polsce funkcjonuje ok. od 1000 do 14 tys. agencji towarzyskich
i salonów masażu. Najwięcej agencji jest w Szczecinie, Warszawie i A
odzi. Liczbę
prostytutek szacuje się na ok. 150 tys. osób
SUBKULTURY I SEKTY RELIGIJNE
Subkultura  to względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie dominujących
w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez
zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury.
Przykłady subkultur młodzieżowych: skinheadzi, punki, hipisi, heavymetalowcy,
rastafarianie, szalikowcy, sprejowcy, dresiarze, blokersi, technomani itd.
Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania subkultur
o charakterze kryminogennym:
- dokonywanie przestępstw z użyciem przemocy: pobicia, bójki, uszkodzenia ciała, rozboje,
wymuszanie haraczy, zgwałcenia, zabójstwa (skini, szalikowcy, dresiarze);
- dokonywanie przestępstw przeciwko mieniu: kradzieże sklepowe, kradzieże z włamaniem
do sklepów, kiosków, piwnic, strychów, niszczenie mienia (punki), niszczenie mienia
(szalikowcy, sprejowcy);
- nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków: alkohol  szalikowcy, punki: narkotyki 
13
punki, rastafarianie, hipisi, technomani;
- odmawianie spełnienia obowiązku służby wojskowej (punki, anarchiści, hipisi);
- łamanie przepisów ruchu drogowego  rolkarze.
Sekta (destrukcyjna)  to ruch totalitarny, najczęściej podszywający się pod grupę religijną,
kulturalną lub terapeutyczną, wymagający od swoich członków całkowitego posłuszeństwa,
oddania się idei oraz darmowej pracy dla tej niewielkiej społeczności i przywódcy, a wskutek
stosowania rozbudowanego systemu kontroli, zakazów oraz kar i technik psychologicznych,
doprowadzający do całkowitej zależności adeptów, niszczący jednocześnie ich związki
rodzinne i społeczne.
Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania destrukcyjnych sekt.
- znęcanie się psychiczne i fizyczne nad członkami sekty,
- zmuszanie do ciężkiej pracy fizycznej której towarzyszy ograniczanie liczby godzin snu
i wartości energetycznej posiłków, pobicia,
- wykorzystywanie seksualne członków (w tym dzieci),
- przymuszanie wyznawców do prostytucji, produkcji filmów pornograficznych, żebractwa,
kwestowania na rzecz grupy,
- stosowanie narkotyków, uprowadzenia, handel organami ludzkimi.
WA
ÓCZ
GOSTWO, ŻEBRACTWO, BEZDOMNOŚĆ  wymeldowani do nikąd,
wychowankowie domów dziecka, ludzie ze wsi szukający pracy, matki, które uciekły przed
przemocą w rodzinie, przyczyną bezdomności jest również alkohol, narkotyki. Bezdomni jako
sprawcy przestępstw a przede wszystkim jako ofiary przestępstw. Liczbę bezdomnych
w Polsce szacuje się na ok. 40  200 tys.
3. Uwarunkowania patologii społecznej
Przyczyny patologii społecznych można sklasyfikować następująco:
1. indywidualne
a. osobowościowe  np. problemy z uzyskaniem akceptacji otoczenia i
rekompensowanie tego braku np. w destruktywnych sektach, agresywnych
subkulturach itp.
b. psychiczne  np. zaburzenia psychiczne, zakłócenia w rozwoju psychicznym, przebyte
choroby,
c. fizjologiczne  np. związane z zakłóceniem gospodarki hormonalnej, zakłócenia w
rozwoju fizycznym w okresie dojrzewania,
d. genetyczne  np. dziedziczenia skłonności do nałogów, zachowań agresywnych,
2. Uwarunkowania społeczno  środowiskowe:
a. uwarunkowania ogólnospołeczne:
- sytuacja polityczna i społeczno-ekonomiczna danego społeczeństwa,
- system wartości danego społeczeństwa,
- miejsce rodziny w strukturze społecznej i dystanse społeczne w danym społeczeństwie,
- historycznie ukształtowany model rodziny,
- urbanizacja,
b. uwarunkowania środowiskowe:
14
- środowisko rodzinne - przestępczość rodziców, patologie społeczne (alkoholizm,
narkomania, prostytucja), brak jednego z rodziców, brak opieki rodzicielskiej, system kar
i nagród stosowanych w rodzinie, wzory zachowania w rodzinie (występowanie lub brak
wzorców kryminalnych), styl wychowania i klimat uczuciowy w rodzinie), patologie
rodzinne (libacje, bójki między rodzicami itp.)
- środowisko szkolne  niewłaściwa działalność prowadzona przez środowisko szkolne
(dydaktyczna, opiekuńcza i wychowawcza), brak pomocy pedagoga w przyswajaniu
wiedzy, brak reakcji na negatywne zachowania uczniów, patologie społeczne wśród
uczniów, zachowania przestępcze wśród uczniów,
- środowisko rówieśnicze  przestępczość rówieśników, przynależność do subkultur,
patologie rodzin rówieśników.
Kluczowe punkty nauczania 7-10
Podstawowe pojęcia z zakresu prewencji kryminalnej.
Profilaktyka termin pochodzący od greckiego przymiotnika prophylaktikos 
zabezpieczający przed czym; zapobiegawczy.
Profilaktyka to działalność i sposoby zabezpieczające przed szkodami, wypadkami,
katastrofami itp.; likwidacja przyczyn powstawania niekorzystnych zjawisk.1
Prewencja  (łac.) praeventio zapobieganie czemu, zwłaszcza przestępstwom.2
Zapobieganie- pojęcie rozumiane jako zapobieganie przestępczości jest często definiowane
jako całokształt różnorodnych środków mogących wpływać na usuwanie przyczyn
i warunków popełniania przestępstw, a także na ujawnianie innych objawów patologii
społecznej (m.in. przedsięwzięcia ekonomiczne, rozwój oświaty, wychowanie społeczne
itp.).3
Prewencja kryminalna - ogół bezpośrednich działań instytucji państwowych, społecznych
i obywateli, których celem jest uniemożliwienie lub utrudnienie podjęcia akcji przestępczej,
poprawa bezpieczeństwa jednostki przez eliminowanie poczucia strachu przed staniem się
ofiarą i w konsekwencji stworzenie bezpiecznego środowiska.4
Dziedziny profilaktyki:
" Profilaktyka kryminalistyczna: cel - uniemożliwienie lub utrudnienie przestępstwa,
1
Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski
2
Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski
3
B. Hołyst, Kryminologia
4
W.Czapiewski, R. Głowacki, Prewencja kryminalna
15
" Profilaktyka kryminologiczna: cel - wpływ na zmianę ujemnych postaw i tendencji,
" Polityka karna: cel - dostosowanie kary do przestępstwa i osobowości sprawcy,
" Profilaktyka penitencjarna cel  resocjalizacja.
Podstawy prawne działań zapobiegawczych.
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji
Art. 1 ust. 2 Do podstawowych zadań Policji należy:
pkt 1 ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami
naruszającymi te dobra,
pkt 2 ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego...,
pkt 3 inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu
przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałaniu w tym zakresie
z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi.
Art. 14 ust. 2 W granicach swoich zadań Policja w celu rozpoznania, zapobiegania
i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności: operacyjno  rozpoznawcze,
dochodzeniowo  śledcze i administracyjno porządkowe.
Zarządzenie 494 KGP z 25 maja 2004 r. w sprawie metod i form wykonywania przez
policjantów pełniących służbę patrolową
ż 7  Podstawowym zadaniem policjantów pełniących służbę patrolową jest przeciwdziałanie
popełnianiu przestępstw
i wykroczeń, a w szczególności:
" zapobieganie wszelkim zjawiskom mogącym stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa
ludzi i mienia lub naruszających porządek publiczny
" zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń
w miejscach publicznych
" prowadzenie w niezbędnym zakresie działań profilaktycznych
Zarządzenie 15/99 KGP z 23 września 1999 r. w sprawie metod
i form wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru dzielnicowych
ż 11  Dzielnicowy obowiązany jest podejmować niezbędne przedsięwzięcia zmierzające
do zapobiegania popełnianiu przestępstw i wykroczeń...
ż 17  Do zadań kierownika rewiru w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępczości
należy, w szczególności:
- organizowanie współdziałania dzielnicowych z przedstawicielami organów administracji
państwowej i samorządowej, instytucji, szkół (...),
- inicjowanie spotkań ze społeczeństwem i uczestniczenie w nich (...),
- uczestniczenie (...) w opracowywaniu programów działania w zakresie rozwiązywania
problemów przestępczości i patologii
5
R.R.Friedmann, Community Policing, New York, 1992
6
J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim, Zakamycze 1999
7
J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim, Zakamycze 1999
8
J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim, Zakamycze 1999
16
Podstawowe założenia community policing.
Community policing - jest polityką, a zarazem strategią nastawioną na osiągnięcie
skutecznej kontroli przestępczości, zmniejszenie poczucia zagrożenia przestępczością,
poprawienie jakości życia, usprawnienia pracy i podniesienie autorytetu policji poprzez
proaktywne wykorzystanie środków społecznych do zmiany warunków stanowiących podłoże
działań przestępnych.5
Kluczowe elementy community policing:
" partnerstwo w rejonie
" rozwiązywanie problemów
Elementy community policing:
" zdecentralizowanie jednostek Policji, ulokowanie ich w jednym rejonie, w którym
zapewniać będzie pełen serwis,
" partnerstwo wielu instytucji mogące obejmować wszystkie instytucje zajmujące się
prewencją kryminalną, lokalna prewencja kryminalna np. (neighbourhood watch),
" strategia zbliżenia Policji i społeczeństwa ( jednym ze sposobów jest wprowadzenie
patroli pieszych),
" rejonowe patrole stałe obsady załóg w danym rejonie w celu zbliżenia obywateli
i policjantów,
" komunalne zaangażowanie i konsultacje oznaczają dostosowanie działań policji
do oczekiwań lokalnych społeczności.6
Community policing odnosi się do:
" zapobiegania przestępczości;
" redukowania zagrożeń porządku społecznego takich jak; prostytucja, wandalizm,
spożywanie alkoholu, w miejscach publicznych itp.;
" podnoszenia poczucia bezpieczeństwa wśród ludzi;
" poprawy relacji między Policją a społeczeństwem;
" poprawy standardu życia jako efektu końcowego.
Cechy konstytutywne CP:
- konsultacje, systematyczne badania na temat określenia potrzeb mieszkańców oraz ich
oczekiwań w stosunku do Policji,
- adaptacja, rozumiana jako zmiana dowodzenia w taki sposób, aby w małych, lokalnych
jednostkach Policji możliwe było decydowanie o przesunięciach sił i środków w celu
zaspokojenia specyficznych potrzeb lokalnych społeczności,
17
- mobilizacja, aktywne zaangażowanie ludzi i instytucji spoza Policji w rozwiązywanie
problemów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa,
- rozwiązywanie problemów, eliminowanie problemów, które wywołują przestępczość
i strach, a w konsekwencji skoncentrowanie się na powstrzymywaniu przestępstw.7
Zarzuty dotyczące realizacji community policing:
" CP jest  miękka wobec przestępczości. Koncentrując się na praworządnych
obywatelach, ich troskach oraz rozdrabniając Policję trudno jest ścigać przestępców,
" CP poprzez nawiązywanie lokalnych kontaktów z lokalną władzą, organizacjami
i obywatelami może prowadzić do korupcji i upolitycznienia działań Policji,
" Nawiązanie ścisłych kontaktów przez policjantów z obywatelami stanowi
możliwość nieograniczonego wręcz zbierania informacji o obywatelach co
w konsekwencji prowadzi do pogwałcenia ich konstytucyjnych praw i wolności.8
Analiza problemu kryminalnego.
Problem kryminalny:
" szereg powiązanych ze sobą wydarzeń dotyczących grupy ludzi,
" nie zniknie samoistnie,
" skłania do wspólnego działania,
" możliwy do rozwiązania przy pomocy dostępnych środków.
Trójkąt przestępstwa:
18
Trójkąt
przestępstwa
LITERATURA UZUPEA
NIAJ
CA JM08JS01LU01
JEDNOSTKA SZKOLNA  JS 01
Nazwa jednostki szkolnej: Rozpoznanie, dokumentowanie i
19
zapobieganie zjawiskom patologii społecznej
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejny: Przeciwdziałanie
zjawiskom kryminogennym SZP 01.JM 08.
Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant.
Zakres pracy: Przygotowanie do działań zapobiegawczych na poziomie
podstawowym.
Stron: 1
Opracował: M. Baranowska, A Urban.
Literatura uzupełniająca:
1. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r o Policji - art. 1 ust. 2 pkt 1-3, art. 6, art. 14 ust. 1,
2. Zarządzenie nr 494 KGP z dnia 25.05.2004 roku w sprawie metod i form
wykonywania zadań przez policjantów pełniących służbę patrolową - ż 7,
3. Z. Żaroń, Prewencja kryminalna. Podstawowe terminy. KGP, Warszawa 2003,
4. J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim, Zakamycze 1999,
5. B. Hołyst, Kryminologia, PWN, Warszawa 1999,
6. Biuletyn statystyczno-informacyjny KGP,
7. Raport dotyczący demoralizacji i przestępczości nieletnich KGP,
8. J.Błachut, A.Gaberle, K.Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 1999,
9. A.Gaberle, Patologia społeczna, Warszawa 1993,
10. U. Świętochowska., Patologie cywilizacji współczesnej, Toruń 1998, Wydawnictwo
Adam Marszałek.
SPRAWDZIAN POST
PÓW JM08JS01PS01
JEDNOSTKA SZKOLNA  JS.01
Nazwa jednostki szkolnej: Przeciwdziałanie zjawiskom
20
kryminogennym.
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejnej: Rozpoznanie i
zapobieganie zjawiskom patologii społecznej  SZP 01.JM 08.
Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant.
Zakres pracy: Przygotowanie do działań zapobiegawczych na
poziomie podstawowym.
Stron: 1
Opracował: M. Baranowska, A Urban.
Sprawdzian postępów:
Na podstawie zrealizowanych ćwiczeń i wykładów w ramach jednostki szkolnej zaznaczając
w odpowiednich miejscach  X jako odpowiedz
 TAK lub  NIE , oceń:
TAK NIE
Czy potrafisz określić pojęcie patologii społecznej?
Czy znasz różnice między subkulturą kryminogenną, a sektą
destrukcyjną?
Czy umiesz wskazać 3 przyczyny indywidualne warunkujące
alkoholizm w Polsce?
Czy potrafisz udowodnić kryminogenny charakter narkomanii podając 5
rodzajów przestępstw związanych z ta patologią
Czy potrafisz wymienić elementy trójkąta kryminalnego
Czy potrafisz wymienić cechy konstytutywne Community Policing
21
PRZEWODNIK DLA SA
UCHACZA JM08JS02PS01
JEDNOSTKA SZKOLNA  JS 02
Nazwa jednostki szkolnej: Ujawnianie nieletnich sprawców czynów
karalnych i wykazujących przejawy demoralizacji.
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejny: Przeciwdziałanie
zjawiskom kryminogennym SZP 01.JM 08.
Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant.
Zakres pracy: Przygotowanie na poziomie podstawowym do wykony-
wania zadań w zakresie ujawniania nieletnich wykazujących
przejawy demoralizacji lub dopuszczających się czynów karalnych.
Stron: 3
Opracował: I. Dziugieł.
Wskazówki dla słuchacza:
1. Wymagania wejściowe.
- znajomość podstawowych informacji z zakresu legitymowania i zatrzymywania osób,
- umiejętność identyfikowania i kwalifikowania czynów zabronionych,
- znajomość zasad odpowiedzialności karnej dorosłych,
- umiejętność dokumentowania czynności w formie notatki i protokołu,
- umiejętność nawiązywania kontaktu z rozmówcą i kierowania przebiegiem rozmowy,
- znajomość przebiegu postępowania przygotowawczego ze szczególnym uwzględnieniem,
warunków dopuszczalności wszczęcia in rem oraz in personam, warunków
dopuszczalności i zasad przeprowadzania oraz dokumentowania poszczególnych
dowodów.
2. Cele szkolenia.
Po zakończeniu jednostki szkolnej będziesz potrafił:
- wyjaśnić znaczenie pojęć ustawowych,
- identyfikować sytuacje i fakty stwarzające dla małoletniego zagrożenie demoralizacją,
- identyfikować zachowania małoletnich świadczące o ich demoralizacji,
- odróżniać czyny karalne od innych czynów zabronionych,
- opisać zasady prowadzenia rozmowy interwencyjnej z dzieckiem ,
- udokumentować dane i własne spostrzeżenia świadczące o zagrożeniu małoletniego
demoralizacją, świadczące o demoralizacji nieletniego lub o popełnieniu przez niego
czynu karalnego,
- sporządzić notatkę zawierającą informację dla specjalisty ds. nieletnich i patologii
o czynach karalnych lub nieletnich zagrożonych demoralizacją,
- ocenić istnienie warunków dopuszczalności zatrzymania nieletniego w Policyjnej Izbie
Dziecka i podjąć decyzję o zatrzymaniu nieletniego sprawcy czynu karalnego lub
nieletniego w trakcie samowolnego pobytu poza zakładem poprawczym lub schroniskiem
dla nieletnich,
- określić sytuacje, w których dokonuje się ujęcia nieletniego,
- udokumentować fakt ujęcia nieletniego, sporządzić protokół zatrzymania nieletniego,
- określić sytuacje, w których zbiera się i utrwala dowody czynów karalnych w wypadkach
nie cierpiących zwłoki i wykonywać czynności zlecone przez sędziego rodzinnego.
22
3. Wskazówki dotyczące sposobu uczenia się.
W początkowej części zajęcia przewidziane są w formie wykładu i pogadanki, w trakcie
których zapoznasz się z podstawowymi pojęciami oraz wybranymi przepisami ustawy
o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wskazane zostaną również sytuacje i fakty
stwarzające dla małoletniego zagrożenie demoralizacją oraz opisane zachowania małoletnich
świadczące o ich demoralizacji. Sporządzisz notatkę dla specjalisty ds. nieletnich dotyczącą
nieletniego zagrożonego demoralizacją lub czynu karalnego popełnionego przez nieletniego.
Poznasz istotę społecznego i prawnego obowiązku zawiadamiania o przejawach
demoralizacji oraz czynach karalnych. W oparciu o przygotowane założenia sporządzisz
notatkę urzędową z ujęcia i protokół zatrzymania nieletniego. Poznasz również warunki
dopuszczalności czynności wykonywanych w trybie art. 37 upn. Po zapoznaniu się
z zasadami prowadzenia rozmowy interwencyjnej z dzieckiem będziesz brał udział
w symulacji, którą udokumentujesz.
4. Sposoby oceniania:
- Nabywane przez Ciebie wiadomości i umiejętności, sporządzone notatki urzędowe oraz
protokół zatrzymania nieletniego, podlegają bieżącej ocenie według zapisu uogólnionego
 zaliczono (zal.) lub nie zaliczono (nzal.).
- Każda negatywna ocena uzyskana w trakcie jednostki szkolnej musi być poprawiona
na ocenę pozytywną,
- Zaliczenie jednostki szkolnej stanowi ocenę okresową. i dokonywane jest w oparciu
o uzyskaną średnią z ocen bieżących
Obszary podlegające ocenie przy zadaniu praktycznym:
- Praworządność działania (znajomość i stosowanie zasad postępowania w sprawach
nieletnich).
- Umiejętność komunikowania się.
- Postawa zawodowa (opanowanie emocjonalne, etyczne postępowanie, oddziaływanie
wychowawcze).
Obszary podlegające ocenie przy sporządzaniu dokumentacji:
- Merytoryczna zawartość dokumentu.
- Poprawność dokumentu pod względem formalnym.
- Estetyka i przejrzystość dokumentu.
- Poprawność językowa.
Od prowadzącego zajęcia otrzymasz niezbędne materiały wymagane do realizacji zajęć
oraz wykaz literatury i aktów prawnych. Masz obowiązek zapoznać się ze wskazaną
literaturą i przepisami prawa, do których odsyłał nauczyciel albo o których mowa
w literaturze zagadnienia. Informacje, jakie uzyskasz na zajęciach, muszą być przez Ciebie
pogłębione. Nauczyciel wskaże Ci treści, które będziesz musiał opanować w ramach
samokształcenia.
W trakcie zajęć korzystaj z pomocy prowadzącego zajęcia W przypadku niezrozumienia
określonych treści masz prawo zabrać głos ad vocem albo skorzystać z konsultacji
w terminie wyznaczonym przez wykładowcę. Masz obowiązek aktywnego uczestniczenia
w zajęciach, co nie pozostaje bez wpływu na ocenę Twojego zaangażowania.
23
Masz obowiązek uzupełnić te obszary wiedzy w których stwierdzono jej niedostatek,
a także zaliczyć każde ćwiczenie, którego realizacja nie powiodła Ci się. Sporządzanie
dokumentacji możesz ćwiczyć w ramach samokształcenia. W razie potrzeby zwróć się
do nauczyciela o potrzebne Ci formularze. Nie odkładaj w czasie uzyskiwania zaliczeń
i poprawy ocen negatywnych, co zapobiegnie narastaniu zaległości.
24
MATERIAA
Y DLA SA
UCHACZA
JM08JS02MS01
JEDNOSTKA SZKOLNA  JS 02.
Nazwa jednostki szkolnej: Ujawnianie nieletnich sprawców czynów
karalnych i wykazujących przejawy demoralizacji.
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejny: Przeciwdziałanie
zjawiskom kryminogennym SZP 01.JM 08.
Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant.
Zakres pracy: Przygotowanie na poziomie podstawowym do wykony-
wania zadań w zakresie ujawniania nieletnich wykazujących przejawy
demoralizacji lub dopuszczających się czynów karalnych.
Stron: 14
Opracował: J. Kudrelek
25
1. Pojęcia  demoralizacja ,  czyn karalny ,  nieletni ,  mediacja .
1.1. Nieletni
Podstawowym pojęciem dla całej u.p.n. jest termin  nieletni (art. 1 ż 1 u.p.n.). Ustawa
ustanawia trzy kręgi osób objęte wspólną nazwą  nieletni , wobec których przewidziane jest
stosowanie środków wychowawczych i poprawczych.
Pojęcie  nieletni w u.p.n. zostało zróżnicowane w zależności od rodzaju
prowadzonego postępowania i wieku osób, wobec których stosowane mogą być poszczególne
postępowania:
a) w zakresie postępowania dotyczącego zapobiegania i zwalczania demoralizacji
nieletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 roku życia (art. 1 ż 1 pkt 1);
b) w zakresie postępowania o czyny karalne nieletnim jest osoba, która dopuściła się
czynu po ukończeniu 13 roku życia, a przed ukończeniem 17 lat (art. 1 ż 1 pkt 2);
c) trzecie znaczenie nieletniości przewidziane w u.p.n. związane jest wyłącznie
z postępowaniem wykonawczym, w zakresie bowiem wykonywania środków
wychowawczych lub poprawczych za nieletniego uważana jest osoba, względem
której środku takie zostały orzeczone choćby ukończyła 18 lat, nie dłużej jednak
niż do ukończenia lat 21 (art. 1 ż 1 pkt 3).
Ustawa nie precyzuje dolnej granicy nieletniości, chociaż jest oczywiste, że nie może
mieć zastosowania do bardzo małych dzieci. W praktyce ustalenie dolnego progu wieku ma
istotne znaczenie, gdyż Sąd musi mieć jasny pogląd na temat, czy podjąć decyzję o wszczęciu
postępowania wyjaśniającego w sprawie zapobiegania i zwalczania demoralizacji,
czy zastosować wobec nieletniego środki wychowawcze. W praktyce uznano, że odpowie-
dzialność nieletnich w Polsce zaczyna się z ukończeniem 7 roku życia.
W ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich ustalono dolny próg
odpowiedzialności nieletniego za czyn karalny. Stanowi go ukończenie 13 lat w chwili
popełnienia czynu karalnego. Takie rozwiązanie oznacza, że popełnienie czynu karalnego
przez osoby, które nie osiągnęły tego wieku traktowane będzie jako przejaw demoralizacji
i uzasadnia prowadzenie postępowania opiekuńczo-wychowawczego, tj. postępowania
uregulowanego w przepisach art. 44 47 u.p.n. (popełnienie czynu zabronionego wymienione
jest bowiem w art. 4 ż 1 u.p.n. wśród innych okoliczności świadczących o demoralizacji
nieletniego).
Celem postępowania opiekuńczo  wychowawczego jest zapobieganie i zwalczanie
demoralizacji z możliwością zastosowania wobec nieletniego środków wychowawczych
przewidzianych w art. 6 u.p.n.
1.2. Czyn karalny
Wprowadzone w art. 1 ż 1 pkt 2 u.p.n. pojęcie  czyn karalny zostało zdefiniowane w ż
2 tego artykułu. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu przez  czyn karalny rozumieć należy
czyn zabroniony przez ustawę jako:
a) przestępstwo (art. 1 k.k.) a więc zbrodnia lub występek,
b) przestępstwo skarbowe (art. 2 k.k.s.),
c) wykroczenie określone w następujących przepisach kodeksu wykroczeń:
26
- art. 51 (zakłócenie wybrykami porządku publicznego),
- art. 62 (znęcanie się nad zwierzętami)9,
- art. 69 (niszczenie i uszkadzanie znaków umieszczonych przez organ państwowy),
- art. 74 (uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu),
- art. 76 (rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu),
- art. 85 (samowolna zmiana znaków lub sygnałów drogowych),
- art. 87 (prowadzenie pojazdów przez osobę po użyciu alkoholu),
- art. 119 (kradzież lub przywłaszczenie mienia o wartości do 250 zł),
- art. 122 (paserstwo mienia o wartości 250 zł),
- art. 124 (niszczenie lub uszkadzanie mienia, jeśli szkoda nie przekracza 250 zł),
- art. 133 (spekulacja biletami wstępu),
- art. 143 (utrudnianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego).
Ustawodawca zaliczając do czynów karalnych w art. 1 ż 2 pkt 6 u.p.n. enumeratywnie
wyliczone wykroczenia z kodeksu wykroczeń, tym samym stanął na stanowisku, że
dopuszczenie się przez nieletniego innego wykroczenia przewidziane w k.w. stanowi jedynie
zachowanie świadczące o jego demoralizacji, co uzasadnia wszczęcie i prowadzenie
postępowania na podstawie art. 1 ż 1 pkt 1 u.p.n. i prowadzenie go w trybie opiekuńczo-
wychowawczym, tj. opartym na przepisach art. 44 47 u.p.n. Należy zwrócić uwagę także na
wykroczenie określone w art. 62 k.w.  znęcanie się nad zwierzętami  otóż przepis ten
został skreślony z kodeksu wykroczeń, co oznacza że nieletni nie popełnia takowego czynu
karalnego. Nie uwzględnia tego jednak art. 1 ż 2 pkt 6 u.p.n., pomimo jej nowelizacji.
Znęcanie się nad zwierzętami obecnie stanowi wykroczenie zawarte w ustawie o ochronie
zwierząt  zachowanie nieletniego wypełniające ustawowe znamiona tegoż wykroczenia
będzie traktowane jako przejaw demoralizacji.
9
Art. 62 kw został uchylony i zastąpiony odpowiednim unormowaniem w Ustawie o ochronie zwierząt z 21
sierpnia 1997, Dz.U. 97, nr 111, poz. 724.
27
1.3. Demoralizacja
Pojęcie to, stanowiące novum w polskim ustawodawstwie, odgrywa rolę kryterium
oceny nieletniego z punktu widzenia podstawy do podjęcia działań przewidzianych
w ustawie. Stwierdzić należy, że użycie w u.p.n. pojęcie  demoralizacji wzbudziło
szczególne kontrowersje w literaturze prawniczej ze względu na brak w ustawie definicji tego
pojęcia. Było też ono przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Ustawodawca w wielu
przepisach posługuje się pojęciem demoralizacji, np. w: art. 1 ż 1 pkt 1, art. 2, art. 10, art. 11;
w art. 4 ż 1 u.p.n. ustawodawca stara się przykładowo (o czym świadczy sformułowanie
 w szczególności ) wyliczyć okoliczności świadczące o demoralizacji. Przepis ten brzmi:
 Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego,
w szczególności naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego,
systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie
alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie
nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek
przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna
nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu .
Z treści przytoczonego przepisu wynika, że wymienione w nim przykładowo zachowania,
które mają świadczyć o przejawach demoralizacji nieletniego winna cechować trwałość
i powtarzalność, o czym świadczą użyte w tym przepisie sformułowania: systematyczne ,
 uprawianie ,  używanie . Zważywszy, że pojedyncze zachowania nieletniego mogą być
dokonywanie pod naciskiem okoliczności zewnętrznych, w nauce kryminologii słusznie
podkreśla się, że  dopiero drastyczność pojedynczego zachowania pozwala z większym
prawdopodobieństwem wnioskować o stanie demoralizacji jako jego wewnętrznej przyczynie.
Należy zgodzić się z poglądem, że zachowania wymienione w art. 4 ż 1 u.p.n. rozważane
w oderwaniu od właściwości psychologicznych nieletniego mogą być wynikiem
przypadkowej lub zewnętrznej okoliczności, która nie ma nic wspólnego z demoralizacją.
Ustawodawca przez demoralizację rozumie takie zachowania, które polegają na naruszaniu
norm etycznych (np. uprawianie nierządu) lub naruszaniu norm prawnych (popełnianie czyny
zabronionego, udział w grupach przestępczych), a ponadto zachowania polegające na
niewypełnieniu obowiązków uczniowskich (systematyczne wagarowanie lub niepodejmowanie
nauki zawodu).
28
P. Górecki przyjmuje, że demoralizacja w świetle przepisów ustawy o postępowaniu w
sprawach nieletnich oznacza szczególnie intensywną i względnie trwałą postać
nieprzystosowania społecznego. Demoralizacja to pewien proces odchodzenia od
obowiązujących w społeczeństwie wartości moralnych, a przejawiających się niekiedy
poprzez przestępczość, czy wykolejenie jednostek. Demoralizacja jako termin ustawy ma
zdecydowanie pejoratywny i stygmatyzujący charakter.
Istotne jest spostrzeżenie, że u.p.n. przewiduje podjęcie działań w stosunku do
nieletniego, który już przejawia demoralizację. Zatem poza uregulowaniem prawnym
pozostała problematyka przeciwdziałania demoralizacji, gdy nieletni nie wykazał jeszcze jej
przejawów, a jedynie jest nią zagrożony. W takiej sytuacji w celu izolacji go od tych zagrożeń
pozostaje droga postępowania w trybie kodeksu postępowania cywilnego (art. 568 k.p.c.) oraz
kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie bowiem z art. 109 ż 1 k.r.o. sąd rodzinny może
wydawać stosowne zarządzenia, zawsze gdy dobro dziecka jest zagrożone.
1.4. Mediacja
To postępowanie prowadzone w odniesieniu do zdarzenia będącego z
ródłem
wiktymizacji przez neutralną osobę trzecią, tzw. Mediatora, którego celem jest
doprowadzenie do ugodowego rozwiązania konfliktu przez jego strony, czyli przez sprawcę i
ofiarę wiktymizacji. Wyróżnia się także inne definicje mediacji:
 Mediacja to próba doprowadzenia do ugodowego, satysfakcjonującego obie strony
rozwiązania konfliktu karnego w drodze dobrowolnych negocjacji prowadzonych przy
udziale trzeciej osoby, neutralnej wobec stron i ich konfliktu, czyli mediatora, który wspiera
przebieg negocjacji, łagodzi powstające napięcia i pomaga  nie narzucając stronom jednakże
żadnego rozstrzygnięcia  w wypracowaniu kompromisu .
Wprowadzając instytucję mediacji do postępowania w sprawach nieletnich liczy się na
to, że w praktyce ułatwi ona stronom konfliktu, a więc pokrzywdzonemu czynem karalnym
(tj. ofierze) oraz nieletniemu (tj. sprawcy), zawarcie porozumienia, w szczególności
dotyczącego naprawienia szkody lub innego pojednania się.
29
2. Społeczny obowiązek zawiadamiania o przejawach demoralizacji i o czynach
karalnych.
Art. 4 ż 1 u.p.n. nakłada na każdego - kto stwierdził istnienie okoliczności
świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszenie zasad współżycia
społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku
szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu
wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach
przestępczych - społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede
wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego,
Policji lub innego właściwego organu. Społeczny obowiązek uzasadniają względy moralne.
Nie wywiązywanie się jednak z tego obowiązku nie powoduje żadnych sankcji prawnych.
3. Prawny obowiązek zawiadamiania o czynach karalnych ściganych z urzędu.
Zgodnie z treścią art. 4 ż 3 u.p.n.instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w
związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu
karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny
lub Policję ; ale maja także obowiazek przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie
dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia przestępstwa czynu, który popełnił
nieletni. Czynnościami tymi będzie więc zabezpieczenie miejsca popełnienia czynu,
niedopuszczenie w to miejsce osób postronnych i ewentualnie ustalenie świadków zdarzenia.
Obowiązek niezwłocznego zawiadomienia sądu rodzinnego lub Policji spoczywa na
kierownictwie danej instytucji państwowej czy organizacji.
4. Dokumentowanie informacji o czynach karalnych oraz o przejawach demoralizacji.
Policja, obok sądu rodzinnego, jest organem uprawnionym do przyjęcia zawiadomienia
o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego ( o czym stanowi art. 4 ż 2 i 3
u.p.n.)Jednakże, gdy Policja zostanie powiadomiona przez osobę (lub inny podmiot)
realizujący społeczny obowiązek, o przejawach demoralizacji nieletniego, to ma prawny
obowiązek właściwego udokumentowania tej informacji i przekazania jej sądowi
rodzinnemu10. Jeżeli przytoczone w zawiadomieniu okoliczności świadczące o demoralizacji
10
Zdaniem P. Góreckiego w razie zgłoszenia organom Policji popełnienia przez nieletniego
czynu karalnego  funkcjonariusz Policji powinien sporządzić protokół z przyjęcia ustnego
zawiadomienia o przestępstwie czy wykroczeniu (art. 143 ż 1 pkt 1 k.p.k.). Wydaje się, że
funkcjonariusz Policji powinien sporządzić protokół również wówczas, gdy zawiadomienie
dotyczyć będzie takiego zachowania się nieletniego, które wskazywać będzie na jego
30
nieletniego (czy czynie karalnym) nasuwają znaczne wątpliwości, można je sprawdzić w
drodze czynności operacyjnych, (art. 14 ust. 1 ustawy o Policji) a materiały przekazać
sędziemu rodzinnemu. Wydaje się, że we wskazanej sytuacji Policja jest także uprawniona do
wdrożenia postępowania sprawdzającego określonego w art. 307 k.p.k. Jeśli zaś Policja ma
wiadomość o takim czynie z własnych spostrzeżeń, to sporządza wyczerpującą notatkę
urzędową i przekazuje ją wraz z odpowiednim wnioskiem sądowi rodzinnemu. Także zgodnie
z ż 5 cytowanego zarządzenia policjant, który wykonując czynności służbowe uzyskał
informację o okolicznościach świadczących o demoralizacji nieletniego lub popełnionym
przez niego czynie karalnym, ma obowiązek udokumentowania tej informacji w formie
notatki urzędowej. Kopię notatki policjant przekazuje komórce do spraw nieletnich i patologii
w swojej macierzystej jednostce Policji. Zadania w przedmiocie przeciwdziałania przejawom
demoralizacji nieletnich i popełnienia przez nich czynów karalnych realizują policjanci
wszystkich komórek. Także dyżurni jednostek Policji zobowiązani są do przyjmowania i
dokumentowania zgłoszeń o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego lub o
okolicznościach świadczących o jego demoralizacji (ż 13 zarządzenia). W wymienionych
wypadkach przejawów demoralizacji nieletniego (także popełnienia czynu zabronionego)
Policja podejmując wszelkie czynności, ma obowiązek kierowania się przede wszystkim
dobrem nieletniego, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowanie się
nieletniego (art. 3 ż 1 u.p.n.). W przypadku ujawnienia okoliczności świadczących o
demoralizacji nieletniego Policja  za wyjątkiem ich udokumentowania  nie jest
uprawniona do podejmowania żadnych działań zmierzających do przeprowadzenia
i zabezpieczenia dowodów (np. przesłuchiwania świadków, poddawania nieletniego
zagrożonego demoralizacją badaniom na zawartość alkoholu, itp.). Uprawnienia Policji
kończą się tu na udokumentowaniu okoliczności świadczących o przejawach demoralizacji
(głównie będzie to opis zdarzenia w notatce urzędowej), przekazaniu do sądu rodzinnego
z wnioskiem, który zgodnie z art. 21 u.p.n. jest jedynym organem uprawnionym do wszczęcia
postępowania. Wszczęcie tego postępowania jest odpowiednikiem wszczęcia postępowania w
sprawie (in rem). W praktyce jednak sędzia rodzinny wydaje na ogół jednocześnie zarówno
postanowienie o wszczęciu postępowania, jak i o wszczęciu postępowania wyjaśniającego
demoralizację. W pozostałych sytuacjach, gdy sporządzenie protokołu nie będzie konieczne,
sporządza się jedynie notatkę urzędową. Zawiadomienie o którym mowa, wraz z odpowiednią
dokumentacją powinny być niezwłocznie przekazane sędziom rodzinnym. P. Górecki, Udział
Policji w postępowaniu w sprawach nieletnich,  Prokuratura i Prawo 1999, nr 3, s. 41.
31
(in personam), o którym mowa w art. 34 ż 1 u.p.n. Jeżeli więc sędzia rodzinny uzyska
wiarygodną wiadomość o okolicznościach świadczących o demoralizacji nieletniego, to
regułą powinno być wszczęcie postępowania. Odmowa wszczęcia postępowania jest więc
wyjątkiem od zasady legalizmu, dozwolonym w ustawie o postępowaniu w sprawach
nieletnich ze względu na dobro nieletniego (art. 21 ż 2 u.p.n.  tzw. zasada celowości).
Oczywiście decyzję może podjąć tylko sędzia rodzinny. Prowadząc postępowanie
wyjaśniające, sędzia rodzinny może w trybie art. 37 ż 2 u.p.n. zlecić Policji określone
czynności, a wyjątkowych wypadkach dokonanie czynności w określonym zakresie
5. Warunki dopuszczalności zatrzymania nieletniego.
Tylko w przypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności gdy istnieje obawa
ucieczki nieletniego, Policja może ująć nieletniego. Po ujęciu należy nieletniego
 niezwłocznie przekazać sędziemu rodzinnemu (art. 37 ż 1 u.p.n.). Natomiast zatrzymanie
nieletniego dopuszczalne jest tylko w policyjnej izbie dziecka. Ustawa o postępowaniu w
sprawach nieletnich reguluje warunki takiego umieszczenia. Jeżeli jest to niezbędne ze
względu na okoliczności sprawy, Policja może umieścić nieletniego w policyjnej izbie
dziecka, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi
uzasadniona obawa ukrycia się tego nieletniego lub zatarcia śladów, albo gdy nie można
ustalić tożsamości nieletniego (art. 40 ż 1 u.p.n.). Tak więc oprócz występowania czynu
karalnego, niezbędną przesłanką umieszczenia w policyjnej izbie dziecka jest wystąpienie
przynajmniej jednej z następujących przesłanek:
" uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego,
" uzasadniona obawa zatarcia śladów czynu,
" niemożności ustalenia tożsamości nieletniego.
Poza tym w policyjnej izbie dziecka może być umieszczony nieletni, który zbiegł ze
schroniska dla nieletnich lub zakładu poprawczego  na czas niezbędny do przekazania go
właściwemu zakładowi, nie dłużej jednak niż na 5 dni (art. 40 ż 7 u.p.n.).
32
W policyjnej izbie dziecka może być umieszczony nieletni pomiędzy 13 a 17 rokiem
życia, o ile zachodzi uzasadnione prawdopodobieństwo popełnienia przez niego czynu
karalnego. W przypadku dostarczenia do izby nieletniego, który nie ukończył lat 13, Policja
ma obowiązek przewiezienia go do najbliższego pogotowia opiekuńczego. Nieletniego w
wieku poniżej 3 lat przewozi się do najbliższego domu małego dziecka (zob. rozporządzenie
Ministra Spraw Wewnętrznych z 7 maja 1983 r., w sprawie zasad pobytu nieletnich w
policyjnej izbie dziecka, DzU nr 26, poz. 122). Od chwili zatrzymania nieletni może
przebywać w izbie do chwili ustania przyczyn jego osadzenia, jednak nie dłużej niż 72
godziny (art. 40 ż 6 pkt 4 u.p.n.). O umieszczeniu nieletniego w izbie zawiadamia się
niezwłocznie jego rodziców lub opiekunów z podaniem przyczyny zatrzymania (art. 40 ż 4
u.p.n.). Forma takiego zawiadomienia nie jest przez ustawę określona.
6. Dokumentowanie ujęcia lub zatrzymania nieletniego.
W przedmiotowej sprawie wykonano czynności zgodnie z przedstawionym wyżej
unormowaniem ustawowym. Ujęcie nieletniego w ramach niezbędnego zabezpieczenia
śladów i dowodów przestępstwa zgodne było z art. 37 ż 1 u.p.n. i nie ma tu zastosowania (w
omawianej sprawie) art. 243 k.p.k. przewidujący także ujęcie sprawcy czynu zabronionego
(tak jak powołują się rozpatrujący skargę w I instancji). Uzasadnieniem takiego stanowiska
jest fakt, iż ustwa o postępowaniu w sprawach nieletnich ujęcie nieletniego reguluje i nie
można odpowiednio stosować w tym zakresie przepisów innych ustaw (art. 20 u.p.n.). Ustawa
jak również odpowiednio stosowany k.p.k. nie zawierają obowiązku sporządzania protokołu z
czynności ujęcia sprawcy czynu karalnego (taki status prawny posiadał nieletni wskazany
przez pokrzywdzonego jako sprawca). Z ujęcia nieletniego należy sporządzić notatkę
urzędową zawierającą opis przyczyn ujęcia i okoliczności ujęcia, w tym szczególnie czas
i miejsce, oraz informację o pouczeniu nieletniego o prawie złożenia zażalenia.
Niezgodne natomiast z ustawą w przedmiotowej sprawie było dalsze postępowanie
policjantów. Mianowicie zgodnie z art. 37 ż 3 u.p.n.  Po dokonaniu czynności określonych
w ż 1 sprawę przekazuje się niezwłocznie sędziemu rodzinnemu .
Zdaniem P. Góreckiego i S. Stachowiaka11 jak również A. Gaberle i M. Korcyl-Wolska
12
Policja po ujęciu nieletniego (na podstawie art. 37 ż 1 u.p.n.) i wykonaniu czynności ma w
każdym przypadku obowiązek przekazania go  niezwłocznie sędziemu rodzinnemu.
11
Zob. P. Górecki, S. Stachowiak, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, Komentarz, wyd. II,
Kraków 2002, s. 123.
33
Interpretacja taka jednoznacznie wynika z treści art. 37 ż 3 u.p.n. Wykładnia literalna
 sprawę przekazuje się niezwłocznie sędziemu rodzinnemu pozwala wyprowadzić tu normę
nakazującą określone obowiązki. Z kolei  sprawę nie oznacza przekazania samych akt czy
protokołów przeprowadzonych czynności zabezpieczających, lecz również ujętego
nieletniego. W sądzie o każdej porze doby zapewniony jest dyżur sędziego, i czy zechce on
skorzystać z możliwości wysłuchania nieletniego czy poleci go zwolnić to decyzja należy do
niego, gdyż jest on  gospodarzem postępowania wyjaśniającego w sprawach nieletnich. Ze
względu jednak, że praktyka organów ścigania w zakresie ujęcia nieletniego i doprowadzenia
go do sędziego rodzinnego jest odmienna i niezgodna z treścią art. 37 ż 3 u.p.n. ewentualne
konsekwencje prawne w przedstawionej sprawie należałoby rozważyć in concreto z dużą
dozą ostrożności. Żelazną zasadą postępowania wyjaśniającego powinno być badanie stanu
faktycznego z całą pedanterią i sumiennością przeprowadzającego czynności. Echa
stwierdzonych nieprawidłowości podczas wykonywania czynności w trybie art. 37 ż 1 u.p.n.
powinny w głównej mierze być wykorzystywane w kierunku eliminacji ich w przyszłości.
Wszak prawo (art. 37 ż 3 u.p.n.) wyraz
nie zobowiązuje Policję do określonego postępowania.
A limine też należy sprzeciwić się błędnej praktyce, że zbędne jest przekazywanie ujętego
nieletniego sędziemu rodzinnemu, jako warunku sine qua non przekazania sprawcy i
nieletniego zgodnie z regulacją art. 37.
7 . Umieszczenie nieletniego w Policyjnej Izbie Dziecka.
W policyjnej izbie dziecka może być umieszczony nieletni pomiędzy 13 a 17 rokiem
życia, o ile zachodzi uzasadnione prawdopodobieństwo popełnienia przez niego czynu
karalnego. W przypadku dostarczenia do izby nieletniego, który nie ukończył lat 13, Policja
ma obowiązek przewiezienia go do najbliższego pogotowia opiekuńczego. Nieletniego w
wieku poniżej 3 lat przewozi się do najbliższego domu małego dziecka (zob. rozporządzenie
Ministra Spraw Wewnętrznych z 7 maja 1983 r., w sprawie zasad pobytu nieletnich
w policyjnej izbie dziecka, DzU nr 26, poz. 122). Od chwili zatrzymania nieletni może
przebywać w izbie do chwili ustania przyczyn jego osadzenia, jednak nie dłużej niż 72
godziny (art. 40 ż 6 pkt 4 u.p.n.). O umieszczeniu nieletniego w izbie zawiadamia się
niezwłocznie jego rodziców lub opiekunów z podaniem przyczyny zatrzymania (art. 40 ż 4
u.p.n.). Forma takiego zawiadomienia nie jest przez ustawę określona.
12
A. Gaberle i M. Korcyl-Wolska, Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Gdańsk
2002, s. 74.
34
Istotną gwarancję procesową dla nieletniego jest obowiązek niezwłocznego (nie póz
niej
niż w ciągu 24 godzin od chwili zatrzymania) poinformowania właściwego sądu rodzinnego o
fakcie zatrzymania (art. 40 ż 5 u.p.n.). W związku z tym sędzia rodzinny ma w każdym czasie
prawo wstępu na teren nadzorowanej jednostki. Ma więc prawo wstępu do wszystkich
pomieszczeń, może przeglądać dokumenty i żądać wyjaśnień od administracji izby. Może też
przeprowadzić rozmowy z nieletnimi oraz badać zasadność ich próśb i skarg (art. 77 ż 2
u.p.n.).
Nieletniego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania, o prawie
złożenia zażalenia i innych przysługujących mu uprawnieniach (art. 40 ż 2 u.p.n.). Z
zatrzymania sporządza się protokół.
Zatrzymanego nieletniego należy obligatoryjnie zwolnić z policyjnej izby dziecka i
przekazać go rodzicom lub opiekunom, jeżeli:
" ustanie przyczyn zatrzymania,
" poleci to sąd rodzinny,
" w ciągu 24 godzin nie zdołano powiadomić właściwego sądu rodzinnego o
zatrzymaniu,
" w ciągu 72 godzin od chwili zatrzymania nie ogłoszono nieletniemu postanowienia o
umieszczeniu w schronisku dla nieletnich lub w tymczasowej placówce opiekuńczo-
wychowawczej albo zakładzie lub placówce wymienionej w art. 12 u.p.n. (art. 40 ż 6 u.p.n.).
Komentowany przepis powinien być bezwzględnie przestrzegany. Wydanie przez sąd
rodzinny (sędziego rodzinnego) postanowienia o zatrzymaniu nieletniego w schronisku dla
nieletnich uprawnia do zatrzymania nieletniego w policyjnej izbie dziecka na okres
przekraczający 72 godziny. Niemniej jednak czas ten powinien jedynie obejmować okres
niezbędny do przewiezienia zatrzymanego do schroniska dla nieletnich. Przytrzymywanie
nieletniego w policyjnej izbie dziecka przez kilka dni (np. z powodu braku miejsc w
schronisku dla nieletnich, braku środka transportu itp.) jest sprzeczne z treścią postanowienia
o zastosowaniu środka tymczasowego.
Maksymalny okres pobytu nieletniego w policyjnej izbie dziecka z przyczyn
wymienionych w art. 40 ż 1 u.p.n. wynosi 72 godziny i terminu tego nie można przedłużyć.
Artykuł 102 u.p.n. stracił moc prawną, także w ż 2 upoważniającym sędziego do przedłużenia
pobytu na okres do 14 dni.
35
Maksymalny termin pobytu nieletniego w policyjnej izbie dziecka z powodu
samowolnego oddalenia się ze schroniska dla nieletnich lub zakładu poprawczego jest
dłuższy, nie może jednak przekraczać 5 dni. Czas trwania zatrzymywania należy obliczać od
chwili faktycznego zatrzymania nieletniego, a nie od momentu doprowadzenia do policyjnej
izby dziecka. Na podstawie art. 38 ż 1 u.p.n. na zatrzymanie nieletniemu przysługuje
zażalenie. Właściwym do rozpoznania zażalenia jest sędzia rodzinny Sądu Rejonowego, na
obszarze którego znajduje się policyjna izba dziecka (art. 38 ż 2 u.p.n.).
Przy przyjęciu nieletniego do izby odbiera się posiadane przez niego przedmioty, które
mogą stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia. W wyjątkowych wypadkach, gdy zachowanie
nieletniego może spowodować niebezpieczeństwo dla jego życia lub zdrowia albo życia lub
zdrowia innych osób, można izolować go w bezpiecznym, przystosowanym do tego celu
pomieszczeniu  izolatce. W izolatce nieletni może przebywać do czasu ustania zagrożenia,
o którym mowa wyżej, nie dłużej jednak niż 24 godziny, a nieletni w wieku poniżej 14 lat 
nie dłużej niż 12 godziny. W razie szczególnej agresywności nieletniego należy niezwłocznie
wezwać lekarza.
8. Dopuszczalność zbierania i utrwalania dowodów czynów karalnych w wypadkach
niecierpiących zwłoki lub na polecenie sądu.
Zbieranie i utrwalanie dowodów o popełnieniu czynu karalnego w wypadkach
niecierpiących zwłoki (art. 37 u.p.n.)
W wypadku  niecierpiących zwłoki Policja działa z własnej inicjatywy (art. 37 ż 1
u.p.n.). Policja powinna zatem przeprowadzić jedynie tzw. dochodzenie w niezbędnym
zakresie (art. 308 k.p.k.), po czym akta przekazać niezwłocznie sądowi rodzinnemu jako
wyłącznie uprawnionemu do prowadzenia spraw nieletnich (art. 15 u.p.n.). Zgodnie z art. 20
u.p.n. Policja w zakresie zbierania, utrwalania i przeprowadzania dowodów stosuje przepisy
kodeksu postępowania karnego. Konsekwencją tego unormowania jest ograniczenie
czynności Policji tylko do wymienionych w art. 308 k.p.k. Tylko w przypadkach
niecierpiących zwłoki Policja może ująć takiego nieletniego i niezwłocznie przekazać
sędziemu rodzinnemu. Kontrowersje niekiedy wywołuje czy Policja może wykonywać
czynności w trybie art. 37 ż 1 u.p.n. w sytuacji, gdy nieletni popełnił czyn karalny przed
ukończeniem 13 lat (w takim przypadku nie może on odpowiadać za czyn karalny, a tylko za
czyn który uważa się za przejaw demoralizacji).
36
Wydaje się, że należy udzielić odpowiedzi akceptującej uprawnienia Policji gdyż to sąd
decyduje o wszczęciu odpowiedniego postępowania, jak również utrata śladów i dowodów
mogłaby być bezpowrotna.
Prowadzenie czynności zleconych przez sąd rodzinny
Zlecenie Policji części postępowania wyjaśniającego jest wyjątkiem od ogólnej zasady
prowadzenia postępowania wyjaśniającego osobiście przez sędziego rodzinnego. Przypadki
takie ogranicza ustawodawca do  wyjątkowych wypadków . Czynności w określonym
zakresie są związane z pewnymi fragmentami postępowania wyjaśniającego i mają szerszy
zakres, niż czynności ściśle określone. Nie dopuszczalne jest zlecenie Policji
przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości. W literaturze zwraca się uwagę na
to, że zlecenie Policji określonych czynności powinno być ograniczone do niezbędnego
minimum.
Przesłuchanie nieletniego w charakterze sprawcy czynu karalnego w sytuacji
niecierpiącej zwłoki
Zgodnie z art. 39 u.p.n. w przypadku zabezpieczenia śladów i dowodów popełnienia
czynu karalnego, czy to działając z własnej inicjatywy w warunkach określonych w art. 37 ż 1
u.p.n., czy to wykonując zlecone przez sędziego rodzinnego określone czynności, Policja jest
uprawniona do przesłuchania nieletniego. W zdaniu 2 art. 39 u.p.n. określono warunki, w
jakich powinno się odbyć przesłuchanie. Z przepisu tego wynika, że w każdym przypadku
nieletniego należy przesłuchać w obecności rodziców, opiekuna lub obrońcy nieletniego.
Jeżeli zapewnienie obecności tych osób przy przesłuchaniu nieletniego byłoby niemożliwe,
należy wezwać nauczyciela lub przedstawiciela organizacji społecznej zainteresowanej
sprawami wychowawczymi. Zdaniem Sądu Najwyższego, wyjaśnienia nieletniego odebrane
bez zachowania wymogów przewidzianych przez art. 39 u.p.n. nie mogą stanowić dowodu w
postępowaniu karnym.
Dyskusyjną kwestią jest czy przesłuchanie o którym mowa, może dotyczyć nieletniego
poniżej 13 lat. Część doktryny uważa, że Policja może przesłuchać tylko nieletniego w wieku
od 13 lat, bowiem art. 37 u.p.n. ogranicza możliwość działania Policji do spraw tych
nieletnich, którzy dopuścili się czynów karalnych. Należy opowiedzieć się jednak za poglą-
37
-dem zezwalającym na przesłuchanie nieletniego sprawy czynu karalnego nawet przed
ukończeniem przez niego 13 lat. Przemawia za tym fakt, że czynu karalnego może dopuścić
się także nieletni poniżej 13 lat, a fakt ten może być potraktowany jako przejaw
demoralizacji. Dlatego też przesłuchanie może stanowić dowód popełnienia takiego czynu
przez nieletniego.
Z przesłuchania nieletniego w trybie art. 39 u.p.n. sporządza się protokół przesłuchania
nieletniego sprawcy czynu karalnego. Powinien on być podpisany przez prowadzącego
przesłuchanie, nieletniego i osobę uczestniczącą przy przesłuchaniu, a wymienioną w
powołanym przepisie. Obowiązujący k.p.k. dopuszcza możliwość założenia wyjaśnień na
piśmie (art. 176 ż 1 k.p.k.). Z przepisu tego wynika, że w postępowaniu przygotowawczym na
żądanie oskarżonego lub jego obrońcy należy umożliwić w toku przesłuchania złożenie
wyjaśnień na piśmie. Przesłuchujący może jednak z ważnych powodów odmówić zgody na
złożenie przez oskarżonego pisemnych wyjaśnień (art. 176 ż 2 k.p.k.). Pisemne wyjaśnienia
oskarżonego podpisane przez niego stanowią załącznik do protokołu (art. 176 ż 4 k.p.k.).
Wydaje się, że przepis ten będzie miał pełne zastosowanie w postępowaniu w sprawach
nieletnich.
Może się bowiem zdarzyć, że w sprawie o czym karalny popełniony w okolicznościach
wyjątkowo drastycznych, nieletni będzie wolał napisać aniżeli osobiście wyjaśniać. Na
żądanie więc nieletniego lub jego obrońcy, funkcjonariusz Policji będzie mógł umożliwić
nieletniemu założenie wyjaśnień na piśmie. Do przesłuchania nieletniego zastosowanie ma
art. 19 u.p.n., który określa warunki przesłuchania. Przy przesłuchaniu nieletniego należy
dążyć do zapewnienia mu pełnej swobody wypowiadania się. Samo przesłuchanie powinno
odbywać się w warunkach zbliżonych do naturalnych, w miarę potrzeby w miejscu
zamieszkania nieletniego. Należy unikać wielokrotnego przesłuchania nieletniego. Przed
przesłuchaniem nieletni powinien być pouczony o prawach i obowiązkach, a zwłaszcza o
uprawnieniu z art. 175 ż 1 k.p.k. Należy poinformować go także o treści zarzuconego mu
czynu. Jeżeli w przesłuchaniu nie biorą udziału rodzice nieletniego w protokole powinna
zalez
ć się informacja na temat przyczyny nieobecności. Nadzór nad wykonaniem przez
Policję czynności określonych w art. 37 i 39 u.p.n. sprawuje sędzia rodzinny (art. 41 u.p.n.).
Przepis art. 39 u.p.n. nie ma zastosowania do przesłuchania gdy odbywa się ono według
przepisów kodeksu postępowania karnego z możliwością, a niekiedy potrzebą udziału
biegłego lekarza lub biegłego psychologa.
38
9. Specyfika rozmowy interwencyjnej z dzieckiem.
Rozmowa przeprowadzona przez Policję z dzieckiem w związku z przeprowadzoną
interwencją powinna uwzględniać jego poziom rozwoju intelektualnego. Powinna zmierzać
do wykazania nieletniemu na czym polega jego zachowanie w aspekcie naruszonych norm
prawnych, także moralnych. Również omawianie zakresu konsekwencji prawnych powinno
zmierzać do wywarcia na rozmówcy przekonania, co do negatywnej oceny swojego
zachowania, zaś potrzeba odbycia kary jako możliwość  odkupienia się za niewłaściwe
zachowanie.
10. Omówienie sporządzonej dokumentacji.
Specyfika postępowania w sprawach nieletnich powoduje, że w trakcie wykonywania
czynności procesowych sporządza się dokumentację określoną w ustawie o postępowaniu w
sprawach nieletnich co do zasady. Nie można jednak pominąć treści art. 20 u.p.n. który
normując zabezpieczanie śladów i dowodów przez Policję stanowi o odpowiednim
stosowaniu kodeksu postępowania karnego. W szczególności Policja przeprowadza takie
czynności, jak:
- przeszukanie,
- oględziny,
- wywiady środowiskowe ( z reguły dotyczące ustalenia miejsca zamieszkania
nieletniego),
- użycie alkomatu,
- okazanie, konfrontację,
- powołanie biegłego.
Należy przypomnieć, że podczas przeprowadzania wyżej wymienionych czynności
dowodowych Policja zobowiazana jest do przestrzegania przepisów Kodeksu
postępowania karnego. W zakresie dokumentowania będą to art. 143 ż 1 i 2, oraz
art.148 do 153 k.p.k.
39
LITERATURA UZUPEA
NIAJ
CA JM08JS02LU01
JEDNOSTKA SZKOLNA  JS 02
Nazwa jednostki szkolnej: Ujawnianie nieletnich sprawców czynów
karalnych i wykazujących przejawy demoralizacji.
Nazwa jednostki modułowej: Przeciwdziałanie zjawiskom
kryminogennym SZP 01. JM 08.
Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant.
Zakres pracy: Przygotowanie na poziomie podstawowym do
wykonywania zadań w zakresie ujawniania nieletnich wykazujących
przejawy demoralizacji lub dopuszczających się czynów karalnych.
Stron: 1
Opracował: I. Dziugieł, T. Wewiór
Literatura uzupełniająca:
1. Ustawa z dnia 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (DzU 1982, nr 35, poz.
228 z póz
n. zm.; nowela 15.09.2000 r. z póz
n. zm.).
2. Konwencja o prawach dziecka z dnia 20.11.1989 r. (DzU 1991, nr 120, poz. 526)
3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18.05.2001 r. w sprawie postępowania
mediacyjnego w sprawach nieletnich (Dz.U.2001.56.591).
4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21.01.2002 r. w sprawie
zasad pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka (Dz.U. 2002, nr 110, poz. 104)
5. Zarządzenie nr 590 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 paz
dziernika 2003 r. w sprawie
metod i form wykonywania zadań przez policjantów w zakresie przeciwdziałania demoralizacji
przestępczości nieletnich
6. Decyzja nr 346 Komendanta Głównego policji z dnia 9 sierpnia 2004 roku w sprawie pełnienia
służby w policyjnych izbach dziecka. (Dz.U. KGP nr 16 poz.101.)
7. Raport o rozpoznanych zjawiskach patologii społecznej, przestępczości i demoralizacji
nieletnich w 2003 r. KGP BSP, Warszawa 2004.
8. Krystyna GROMEK Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich Warszawa
2001.
9. Violetta KWIATKOWSKA-DARUL Przesłuchanie dziecka Zakamycze 2001.
10. Wybrane aspekty postępowania w sprawach o czyny karalne nieletnich. Biblioteka
Doskonalenia Zawodowego KGP nr 27/2003
40
SPRAWDZIAN POST
PÓW JM08JS02SP01
JEDNOSTKA SZKOLNA  JS 02
Nazwa jednostki szkolnej: Ujawnianie nieletnich sprawców czynów
karalnych i wykazujących przejawy demoralizacji
Nazwa jednostki modułowej  numer kolejnej Przeciwdziałanie zjawiskom
kryminogennym  SZP 01.JM 08.
Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant.
Zakres pracy: Przygotowanie na poziomie podstawowym do wykonywania
zadań w zakresie ujawniania nieletnich wykazujących przejawy
demoralizacji lub dopuszczających się czynów karalnych.
Stron: 1
Opracował: I. Dziugieł.
Sprawdzian postępów:
Na podstawie zrealizowanych ćwiczeń i wykładów w ramach jednostki szkolnej zaznaczając
w odpowiednich miejscach  X jako odpowiedz
 TAK lub  NIE , oceń:
TAK NIE
Czy potrafisz zdefiniować pojęcie nieletniego?
Czy potrafisz określić czym jest czyn karalny ?
Czy potrafisz wskazać przykłady okoliczności świadczących o
demoralizacji?
Czy znasz rodzaje obowiązku zawiadamiania o przejawach demoralizacji na
których podmioty na których on spoczywa
Czy potrafisz okreslić jakie czynności procesowe z inicjatywy własnej
Policja może przedsięwziąć wobec nieletniego?
Czy umiesz określić warunki dopuszczalności zatrzymania nieletniego?
Czy znasz tryb postępowania wobec zatrzymanego nieletniego?
Czy potrafisz wskazać przykłady sytuacji uzasadniających umieszczenie
nieletniego w Policyjnej Izbie Dziecka?
41