TEMAT MIESIŃCA
PCZERWIEC
P
OZNANSKI
O
Z
N
A
N
S
K
I
Poznański czerwiec 1956 r. był pierwszym buntem przeciwko reżimowi komunistycznemu.
Dziesięć tysięcy robotników wyruszyło 28 czerwca na ulice Poznania, by na oczach zagranicznych gości przybyłych
na Międzynarodowe Targi Poznańskie zmusić władze do uwzględnienia ich żądań, m.in. podwyżki płac i obniżenia
wyśrubowanych norm pracy. Bunt poznaniaków został krwawo stłumiony z użyciem wojska i broni pancernej.
Zginęło ponad 70 osób, głównie demonstrantów. Historia  czarnego czwartku stała się przedmiotem tabu dla
oficjalnej propagandy do lat 80.
Szef poznańskiego UB z czerwca 1956 r.
dr Waldemar Handke, w czerwcu 1956 r. w Poznaniu. Wciąż Spróbujmy przyjrzeć się życiorysowi
OBEP IPN Poznań pojawiają się nowe wątki, nowe oko- człowieka, który wówczas kierował Wo-
liczności. Historycy nieustannie jewódzkim Urzędem ds. Bezpieczeń-
Już wkrótce, w czerwcu i lipcu tego roku, pozna-
uszczegóławiają i uściślają poszcze- stwa Publicznego w Poznaniu. Niech
niacy będą mogli przyjrzeć się twarzom z prze-
gólne elementy opisu tamtych wyda- nie zmyli czytelnika ta zmieniona na-
szłości. Poznański oddział Instytutu Pamięci Na-
rzeń. zwa  pod wpływem przemian  wieją-
rodowej, wzorem innych, zaprezentuje wystawÄ™
Szkoda, że tak mało miejsca poświęca cych ze Wschodu po śmierci Stalina,
 Twarze poznańskiej bezpieki , na której ukaże
się w tych badaniach tym, którzy byli również polscy komuniści łudzili się, że
pewien wybór dokonany przez historyków tam-
sprawcami tamtej tragedii: funkcjona- wystarczy tylko niewielki makijaż sys-
tejszego Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej
riuszom powszechnie znienawidzonego temu, wystarczy trochę zmienić nazwę
IPN. Pokazanych zostanie blisko stu funkcjona-
przez Polaków Urzędu Bezpieczeństwa. znienawidzonego urzędu, a durni Pola-
riuszy  reprezentantów kilku tysięcy ubeków
O tym, że nawet sami oprawcy tak to cy dadzą się omamić, uwierzą, że to nie
i esbeków, którzy na przestrzeni 45 lat wiernie
odczuwali, trochę już pisano. Dodatko- ci sami oprawcy.
służyli jako  tarcza i miecz komunistycznego
wo świadczy o tym także to, że szczel- Wówczas gdy robotnicy Zakładów
panowania w Poznaniu i w Wielkopolsce.
nym murem odgrodzili się oni od zwy- im. Stalina (tak polscy służalcy nazwali
Tyle już napisano, i ciągle się pisze, kłych mieszkańców polskich miast poznańskie zakłady Hipolita Cegiel-
o wydarzeniach  czarnego czwartku i miasteczek. skiego) wyszli na ulice, a za nimi inni
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA I
Warszawa, 1 czerwca 2007 r.
POZNAÅ‚
SKI CZERWIEC
kiem. Warto zwrócić uwagę na ten tytuł magistra historii (!) za pracę pt.
szczegół  32-letni funkcjonariusz bez  Władze bezpieczeństwa w Polsce w la-
doświadczenia frontowego, jeśli nie li- tach 1926 1939 (organizacja i zada -
czyć oczywiście  doświadczenia na nia) . Pod dyplomem tego  historyka
froncie wewnętrznym  w znęcaniu się podpisali się  wybitni uczeni tej par-
nad polskimi patriotami z niepodległo- tyjnej Alma Mater  prof. dr M. Pohoril-
ściowego podziemia, a już podpułkow- lo (rektor) i doc. dr M. Żychowski (dzie-
nik bezpieczeństwa. kan). W międzyczasie  w 1960 r.  ten
Zaczynał swą karierę standardowo dobrze zapowiadający się adept nauk
 w lutym 1945 r. napisał podanie do historycznych znów awansował  jako
Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Pu- historyk został zatrudniony w Central-
blicznego w Radomiu, w którym wyja - nym Archiwum MSW, a rok póz
niej był
śniał chęć podjęcia służby:  Prośbę [...] już zastępcą dyrektora tej zacnej pla -
motywuję chęciami do walki z wrogami cówki.
wewnętrznymi mojej wolnej Demokra- Na tym nie skończyła się  kariera ,
tycznej Polski Niech żyje Demokra- teraz już pułkownika, magistra  w 1965 r.
tyczna Polska i jej sprzymierzeniec został starszym inspektorem do zadań
ZwiÄ…zek Radziecki« . ZaskakujÄ…co specjalnych w Departamencie Kadr
szybko tow. Dwojak awansuje, nie koń- i Szkolenia MSW. Przecież takiego na-
cząc żadnej ubeckiej szkoły. Widać ukowca nie można było marnować.
 zapał był duży... Zaczynał w WUBP Oczywiście gdy znów przyszła po-
w Kielcach, a już w lipcu przeniesiono trzeba i tow. Jaruzelski potrzebował po-
go na Dolny Śląsk do WUBP we Wro- mocy, płk mgr Dwojak stanął w szeregu
cławiu, skąd awansował do WUBP  w 1982 r. został st. inspektorem Wy-
w A
odzi, a stamtąd do MBP w Warsza- działu IX Biura  B MSW. W 1986 r.
wie. Stąd, w ramach  odnowy aparatu, otrzymał taką między innymi ocenę:
w czerwcu 1955 r. został skierowany na  Posiada duże doświadczenie w pracy
stanowisko kierownika Wojewódzkiego operacyjnej i kierowaniu zespołem
Urzędu ds. Bezpieczeństwa Publiczne- ludzkim  lubiany w kolektywie. [...]
Feliks Dwojak, kierownik Wojewódzkiego go w Poznaniu. Co robił? Za co odpo- Pracuje z osobowymi z
ródłami informa-
Urzędu ds. Bezpieczeństwa Publicznego wiadał w Poznaniu w 1956 r.? O tym pi - cji. Na swoim kontakcie posiada 13,
sano już wielokroć. z którymi pracuje planowo i systema-
poznaniacy, by domagać się tego, co do Spróbujmy przyjrzeć się, jakie były tycznie. [...] Uzyskane przez niego in-
historii przeszło w lapidarnym skrócie: dalsze losy tego wypróbowanego funk- formacje są wyprzedzające i ujawniają-
 Wolności i chleba , na czele poznań- cjonariusza aparatu bezpieczeństwa. ce zamiary przeciwnika. [...] Posiada
skiego UB stali  doświadczeni i  za- Czy został zwolniony? Czy postawiono wysokie odznaczenia państwowe
ufani towarzysze z bezpieczeństwa. mu jakieś zarzuty? A może odpowie -  m.in. Order Sztandaru Pracy II kl. [...]
W czerwcu 1956 r. szefem poznań- dział przed jakimś sądem? Poza służbą interesuje się rodziną oraz
skiej bezpieki był Feliks Dwojak Ależ skąd! Towarzysz Feliks Dwojak uprawą działki pracowniczej .
 sprawdzony, zaufany towarzysz z 11-let- 28 listopada 1956 r., w uznaniu zasług, Niewątpliwie  Sztandar Pracy mu się
nim doświadczeniem w aparacie bez- jakie położył w topieniu we krwi wystą- należał  45 lat pracy w komunistycz-
pieczeństwa. Urodził się 23 września pienia poznaniaków, objął stanowisko nym aparacie bezpieki to kawał czasu
1924 r. w Radomiu. Można powiedzieć, naczelnika Wydziału IV Departamentu i kawał  dobrej roboty .
że wówczas zasadą było, że w Poznaniu III  odnowionego Ministerstwa Spraw No i cóż, to przecież taki zwykły,
kierownicze funkcje pełnili funkcjona- Wewnętrznych. Zaraz też rozpoczął stu- przeciętny magister historii, lubiący
riusze bezpieczeństwa z centralnych dia w  renomowanej Wyższej Szkole pracę na działce pracowniczej... No
i wschodnich rejonów kraju. Tak było Nauk Społecznych przy KC PZPR i cóż, że dostał się w tryby historii...
też z, już wtedy, ppłk. Feliksem Dwoja- w Warszawie, gdzie w 1963 r. uzyskał Pewnie zupełnie nie jego wina....
Koszula ze śladami krwi
Marta Szczesiak, wiele wątków tej historii wciąż czeka na dzieci i nastoletniej młodzieży. Udo-
OBEP IPN Poznań wyjaśnienie. Akta IPN wraz z relacjami kumentowano 15 takich ofiar. Z wro -
świadków tworzą wielopłaszczyznowy dzoną sobie ciekawością, wiedzeni
Najbardziej znaną, najmłodszą ofiarą  czarnego
obraz wydarzeń tamtych dni. W potocz - perspektywą przeżycia przygody,
czwartku był trzynastoletni Romek Strzałkow-
nej świadomości funkcjonują wiązane ośmieleni licznym tłumem, który da-
ski, którego odnaleziono martwego na terenie
z nimi symbole: Romek Strzałkowski, wał złudne poczucie bezpieczeństwa,
dyspozytorni Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeń -
tramwajarki, pochód robotników, zdo - małoletni docierali tam, gdzie coś się
stwa Publicznego przy ul. Kochanowskiego. Oko-
bycie więzienia przy ul. Młyńskiej, ha - działo. O ich obecności świadczą
liczności jego śmierci nigdy nie zostały wyja -
sła  Chleba i  Wolności . Wiemy, że m.in. zdjęcia, na których widać ich na
śnione, a pełne zbadanie tej sprawy uniemożli -
bunt robotników w Poznaniu, który czele pochodów, a także wśród dużych
wiła ówczesna władza. W pamięci poznaniaków
przekształcił się w wielką manifestację skupisk ludzi. Zachowało się również
Romek żyje jako chłopiec, który podniósł flagę
wolności społeczeństwa, pociągnął za wiele relacji świadków mówiących
upuszczonÄ… przez tramwajarkÄ™ postrzelonÄ…
sobą wiele tragicznych, często przypad - o udziale dzieci i młodzieży w czwart-
przed gmachem UB.
kowych, ofiar, których dokładna liczba kowych wydarzeniach. Z ul. Mar -
Wydarzenia poznańskiego Czerwca jest nadal trudna do ustalenia. chlewskiego (dziś Al. Niepodległości)
1956 r. stanowią niezmiennie od lat szła w kierunku ul. Kochanowskiego
Młodzieńcze zafascynowanie
przedmiot badań i dociekań naukow - grupa dzieci z chorągiewkami i trans-
ców, doczekały się też szeregu publika - Szczególnie tragiczny wydz
więk parentem:  Żądamy religii w szkole .
cji w książkach i artykułach. Niemniej mają historie zakończone śmiercią Chłopcy pojawili się także przy wię-
NIEZALEÚNA
II
GAZETA POLSKA
Warszawa, 1 czerwca 2007 r.
POZNAÅ‚
SKI CZERWIEC
wiednim miejscu i czasie. Jeszcze czte- przyjacielskich wizyt obu rodzin,
ry dni przed tragicznymi wydarzeniami, a także wspólnych spacerów i zabaw.
24 czerwca, obchodził swoje szesnaste Koleżanka wspomina Wiesława jako
urodziny, spacerując ze swoją koleżanką wesołego, aczkolwiek zadumanego
Krystyną po usłanej fiołkami Cytadeli, chłopca.
zachwycając się kwitnącą przyrodą. Ra- Trudno jednoznacznie odpowiedzieć
dość młodych ludzi była tym większa, na pytanie o świadomość polityczno-
iż 23 czerwca ukończyli rok szkolny, co -społeczną nastoletniego Wiesława,
zapowiadało tygodnie swobody i wypo - chociaż, jak wspomina p. Krystyna,
czynku. rodzice wychowywali ich w duchu pa-
Dzisiaj pani Krystyna ciepło wspomi- triotycznym, opierając się na przedwo-
na tamten okres. Z Wiesiem znali się jennych ideałach i wartościach. Szcze-
praktycznie od dziecka. Ich rodziny za- gólny wkład mieli w kształtowaniu ich
przyjaz
niły się, mieszkając naprzeciw - świadomości również przedwojenni
ko w kamienicy przy Górnej Wildzie nauczyciele, nieprzyjmujący wpiera-
w czasie okupacji. Mama Wiesława nych im nowych idei. Chociaż był to
opiekowała się dziećmi w czasie, gdy czas beztroski, nieznający trudów co-
rodzice pani Krystyny pracowali i cho - dziennego życia oraz skali narastają-
ciaż był to ciężki okres, wspomina go cych problemów, to jednak nieuczest-
z sentymentem, podkreślając, jak bar- niczenie w pochodzie 1-majowym
dzo rodzina dbała o dzieci, separując je uznawali oni za punkt honoru. Dlatego
w miarę możliwości od problemów tego też robotnicy z ówczesnych Zakładów
okresu. im. Józefa Stalina przechodzący ul.
Wiesław Kuz
nicki. 16-letnia ofiara poznańskiego
Znajomość z Kuz
nickimi kontynu- Gwardii Ludowej stanowili dla młode -
Czerwca
owali po przeprowadzce na Dębiec. Po go Wiesława interesujące zjawisko, na
wojnie również rodzina Wiesława tyle ciekawe, że chłopak, który wy-
zieniu na ul. Młyńskiej, którego bramę zmieniała miejsce zamieszkania, prze- szedł z domu po zakupy, przyłączył się
sami otworzyli. noszÄ…c siÄ™ na ul. Gwardii Ludowej do pochodu.
Niektórym z biorących udział w zaj - (dziś ul. Wierzbięcice). Pomimo odle- O tym, że Wiesław nie wrócił do do-
ściach w pobliżu ul. Kochanowskiego głości, a także różnych szkół, do któ - mu, jego koleżanka dowiedziała się pra-
w ręce dostawała się śmiercionośna rych uczęszczali (Wiesław do I klasy wie dwa dni póz
niej. Wbrew ostrzeże-
broń. Ówczesny student Politechniki Wydziału Młodzieżowego Technikum niom rodziców (na Dębcu stały wówczas
Poznańskiej, Bogdan Zaremba, odebrał Geodezyjnego Centralnego Urzędu czołgi) wybrała się wraz z kuzynką do
przechodzącemu obok małoletniemu pi- Geodezjii i Kartografii, p. Krystyna do centrum, żeby zorientować się, co na-
stolet maszynowy, którym chłopiec nie- V Żeńskiego Liceum im. Klaudyny Po - prawdę dzieje się w Poznaniu. Dotarły
umiejętnie się posługiwał, siejąc wokół tockiej) młodzi spotykali się podczas aż do ul. Kochanowskiego, a w drodze
postrach.
Młodzieńcze zafascynowanie spra-
wiało, że nastolatkowie wiernie towa-
rzyszyli dorosłym w różnorodnych dzia-
łaniach i słuchali ich poleceń. W trakcie
szturmowania gmachu UB dostarczali
skrzynki z butelkami wypełnionymi
płynnym paliwem, a następnie zapalali
je i rzucali (z reguły celnie) w kierunku
budynku, wychylając się zza domów.
Warto zaznaczyć, iż znajdowali się
wówczas na głównej linii frontu, najbar-
dziej narażeni na kontratak, co miało
tragiczne skutki. Na stojącej w pobliżu
gmachu UBP opuszczonej przyczepie
pozostało pod obstrzałem dwóch piętna-
stoletnich chłopców, którzy nie zdążyli
się schować: Andrzej Wojciechowski,
ukryty pod plandekÄ…, i Jurek Jankowiak,
który zginął od postrzału w głowę.
Chłopcy nie posiadali żadnej broni.
Niedaleko od tego miejsca rozegrał się
inny dramat. Kule dosięgnęły piętnasto-
letniego Andrzeja Glińskiego (strzał
w głowę) i szesnastolatka Wiesława
Kuz
nickiego (postrzelonego w serce).
To właśnie postać Wiesława Kuz
nic-
kiego, o którym tak niewiele wiemy,
warto przybliżyć. W jego historii mało
jest jednoznacznych faktów, natomiast
więcej osobistych wspomnień, odczuć
i skojarzeń.
Wesoły, a zadumany chłopiec
Nikt już dzisiaj nie wie, jak to się sta-
ło, że Wiesław Kuz
nicki znalazł się, tak
Nastoletni uczestnicy wydarzeń czerwcowych
jak inni nastoletni chłopcy, w nieodpo-
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA III
Warszawa, 1 czerwca 2007 r.
POZNAÅ‚
SKI CZERWIEC
powrotnej spotkały ciotkę Wiesława, Pawłowa (dzisiaj Szpital Kliniczny Dopóki rozmawia się o ludziach
która powiedziała, iż nie wrócił on na Przemienienia Pańskiego Akademii Czerwca  56, dopóty będą oni żyli
noc do domu. Brak świadomości zagro- Medycznej przy ul. Długiej), który w naszej pamięci jako konkretne osoby
żenia, a także jakichkolwiek informacji obok Szpitala Raszei był głównym ze wszystkimi charakterystycznymi ce-
o tym, co zaszło w Poznaniu, sprawił, że miejscem udzielania pomocy rannym. chami. Oprócz dociekań na temat prze-
Krystyna dopiero po pewnym czasie, za Pani Krystyna do dzisiaj pamięta po- biegu wydarzeń czerwcowych warto po-
namową mamy, wybrała się do znajo- kazaną przez mamę kolegi koszulkę chylić się nad duchowym wymiarem
mych, by zapytać o Wiesława. Tam do- z śladami krwi i dziurą po kuli. tych dramatów i pamiętać, że dla wielu
wiedziała się o tragedii swojego kolegi. Chłopca nie udało się jednak urato- skończył się wówczas czas beztroski,
Pod wpływem ogromnego szoku, jakie- wać. Zmarł o godz. 14.15, dwie godzi- niewiedzy i poczucia bezpieczeństwa.
go doznała, nie zapamiętała zbyt wielu ny po przywiezieniu go do szpitala. O wartości tej zbiorowej ofiary mogą
szczegółów tego spotkania ani tego, co Stamtąd przetransportowano zmarłego świadczyć słowa p. Krystyny:  To było
działo się krótko potem. Dzisiaj wspo- do prosektorium. Tylko dzięki znajo- ocknięcie... . Jakże prorocza była nie-
mnienia te również nie układają się w ra- memu, który go rozpoznał, rodzice spodziewana prośba młodego chłopaka,
cjonalny ciąg zdarzeń, a raczej w obrazy dowiedzieli się o śmierci syna. Nie przekazana koleżance tuż przed czerw-
z przeszłości nacechowane wielkimi miał on bowiem przy sobie żadnych cowymi wydarzeniami. W trakcie spo-
emocjami, odzwierciedlające ówczesne dokumentów. tkania nagle powiedział, aby w razie je-
spojrzenie młodych ludzi na świat. Pogrzeby ofiar czerwca odbywały się go śmierci pochować go na cmentarzu
często pod osłoną nocy i były nadzoro - junikowskim. Życzenie zostało spełnio-
 To było ocknięcie...
wane przez UB. Władza w sposób ne. Dziś spoczywa tam w jednym grobie
Postrzelony Wiesław Kuz
nicki zo - szczególny nie chciała nagłaśniać spra- ze swoją matką.
stał przewieziony do Szpitala im. wy dziecięcych ofiar.
BIBUA
A
Arkadiusz Małyszka,
OBUiAD Poznań
28 czerwca 1956 r. doszło w Poznaniu do pierw-
szego krwawego starcia komunistycznego syste -
mu ze społeczeństwem. W powstałej w ciągu
tych kilkudziesięciu godzin atmosferze święta
wolności pojawiło się, oprócz wznoszonych
okrzyków oraz pisanych na murach i tramwajach
haseł, wiele indywidualnych ulotek. Autorami
byli przypadkowi ludzie piszący krótkie teksty
o charakterze postulatywnym, które mogły się
stać zalążkiem programu, gdyby powstanie po-
znańskie trwało dłużej.
Dwa powstałe w chwili wolnościowe-
go uniesienia teksty zachowały się do
naszych czasów dlatego, że funkcjona-
riusze bezpieki znalez
li je przy Janie
A
uczaku, studencie Wyższej Szkoły
Rolniczej, i podjęli w ich sprawie śledz-
two. Student wziął udział w wydarze-
niach przede wszystkim z ciekawości,
jak wielu ówczesnych młodych ludzi.
ZeznajÄ…c przed por. Kazimierzem Fol-
tyniakiem, przysłanym z Warszawy
funkcjonariuszem Komitetu ds. Bezpie-
czeństwa Publicznego, wyjaśnił:
Poznaniacy na placu Józefa Stalina (obecnie plac Adama Mickiewicza)
 Pierwszy raz w moim życiu spotkałem
siÄ™ ze strajkiem i podobnÄ… manifestacjÄ….
Dalszą przyczyną, która skłoniła mnie Radzieckiego licencji dla naszych za - miał przy sobie. W powstałej pod wię-
do wzięcia udziału w manifestacji było kładów, gdyż one drogo nas kosztują. zieniem, na ul. Młyńskiej, ulotce napi-
to, że manifestujący wysuwali między Czyż Polscy inżynierowie i technicy nie sał:  Rodacy! Czy zapomnimy, dziś,
innymi żądanie obniżki cen. Z tym żą- umieją projektować i opracowywać róż - gdy nie ulękliśmy się naszych terrory-
daniem zgadzam się i [w] całej rozcią - nych prototypów. Precz z dotychczaso - stów i wyszliśmy na ulicę zamanifesto-
głości je popierałem . W czasie przej - wą polityką przemocy . Ulotka ta doty - wać nasze niezadowolenie i zażądać
ścia ul. Armii Czerwonej (obecnie św. kała kolejnego problemu, który uwierał zmian, zmian na lepsze, nie zapomnij-
Marcina) otrzymał, jak twierdził od nie- część polskiego społeczeństwa. my i o naszych przywódcach ducho-
znajomego mężczyzny, ulotkę: Student przeczytał kartkę zapisaną wych, naszym Prymasie Kardynale Wy-
 Tow[arzysze] i Obywatele!!! My chce- atramentem i schował do kieszeni. Zna - szyńskim, o księżach, którzy za nie-
my, aby Polska była krajem zdemilitary - leziono ją podczas rewizji osobistej, co opaczne słowo wypowiedziane zostali
zowanym, gdyż tylko w rozbrojeniu wi - zwiększyło jego kłopoty. Drugą ulotkę, zamykani i giną w męczarniach . Autor
dzimy realną szansę poprawy naszych którą przy nim znaleziono, napisał sam wyjaśnił oficerowi śledczemu, iż stojąc
warunków materialnych. Żądamy za-  ołówkiem, w marszu, podkładając pod pod więzieniem i słysząc różne żądania
przestania wykupywania od Związku kartkę podręcznik z botaniki, jaki akurat podnoszone przez manifestujących, na -
NIEZALEÚNA
IV
GAZETA POLSKA
Warszawa, 1 czerwca 2007 r.
POZNAÅ‚
SKI CZERWIEC
pisał ulotkę, w której  postawił zagad -
nienie prymasa Wyszyńskiego i innych
księży aresztowanych przez władze. Jak
sam przyznał, ulotkę sporządził, aby ją
rozpowszechnić. Chciał, żeby manife-
stanci przy wysuwaniu innych żądań
uwzględnili także sprawę aresztowa-
nych księży. Podobno jednak nikomu
nie zdążył jej pokazać.
Przesłuchującemu funkcjonariuszowi
przyznał, iż spory wpływ na to, że wziął
udział w manifestacji, miał fakt słucha-
nia audycji Radia Wolna Europa. Jak
sam wyjaśnił:  audycje te były skiero-
wane przeciwko ustrojowi i stosunkom
panujÄ…cym w Polsce. SÅ‚uchajÄ…c audycji
Wolnej Europy« o naszym życiu spo-
Å‚ecznym, gospodarczym i politycznym
zacząłem wierzyć w niektóre z nich
i one wytworzyły we mnie nieprzychyl-
ny stosunek do naszych władz . Szcze-
gólnym impulsem, który  jak zeznał
 skłonił go do napisania  wrogiego
tekstu, była ulotka znaleziona podczas
ćwiczeń terenowych w Puszczy Zielon -
ce. Otóż w maju 1956 r. w lasach do-
Manifestanci nie dostali chleba. Przeciw nim wyprowadzono czołgi
świadczalnych WSzR znalazł ulotkę
wysłaną przez Radio Wolna Europa,
 która w swej treści poruszała między z 13 czerwca1946 r., czyli Małego Ko- cą ustroju PRL , opuścił areszt po czte-
innymi sprawę kardynała Wyszyńskiego deksu Karnego. Jego przestępstwo mia- rech miesiącach uwięzienia. Stało się tak
i innych księży uwięzionych przez Bez- ło polegać na tym, iż  sporządził w celu dlatego, iż powiał nowy wiatr historii,
piekę . rozpowszechniania ulotkę zawierającą który w paz
dzierniku 1956 r. doprowa-
Sprawa była poważna, bowiem śled- w swej treści fałszywe wiadomości mo - dził do zmian na szczytach komuni-
czy z UB, porucznik Ryszard Wierzbic- gące wyrządzić istotną szkodę interesom stycznej władzy. Zmieniła się również
ki oddelegowany z WU ds. BP w Krako- Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej . Na ocena buntu poznańskiego, czego wyra-
wie, postanowił postawić studentowi za- szczęście student, któremu zarzucano zem było odstąpienie od wykonywania
rzut, iż dopuścił się przestępstwa początkowo także  udział w zamiesz- wydanych już wyroków oraz umarzanie
przewidzianego w art. 23 ß1 Dekretu kach majÄ…cych na celu obalenie przemo- prowadzonych postÄ™powaÅ„.
Komentarze prasy krajowej o poznańskim Czerwcu
1956 r. i ich odbiór w Wielkopolsce
Agnieszka A
uczak, Edwarda Gierka w mowie pogrzebowej informacji były ulotki i napisy rozpo -
OBEP IPN Poznań nad grobami kilkunastu wybranych wszechniane we wszystkich możliwych
ofiar wypadków. Identyczna interpreta- miejscach, gdzie miały szansę dotrzeć
Stworzony w Polsce lat 50. system zarzÄ…dzania
cja wydarzeń została zaprezentowana do czytelników. Wobec braku swobod-
i kontroli prasy był jednym z instrumentów
w liście KC PZPR z dnia 28 czerwca nych możliwości wypowiedzi i podjęcia
sprawowania władzy, całkowicie podporządko-
1956 r. rozesłanym do wszystkich Ko- otwartej dyskusji ogólnonarodowej taki
wanym KC PZPR. Prasa i radio służyły celowej
mitetów PZPR. W myśl tej wykładni de- niezależny obieg informacji był jedy-
dezinformacji społeczeństwa i zniekształcaniu
monstracje i zamieszki uliczne były nym sposobem społecznego komuniko-
obrazu rzeczywistości.
efektem  starannie przygotowanej akcji wania się. Reakcją ludności nie mogło
prowokacyjno-dywersyjnej przez wro - być nic innego jak rozgoryczenie i roz -
Środowisko dziennikarskie zostało gów ustroju. Poznaniakom zapadły głę - powszechnianie coraz liczniejszych po-
poddane starannej selekcji. Nic zatem boko w pamięć słowa o  ręce odrąbanej głosek i plotek na temat poznańskiego
dziwnego, że pomimo atmosfery odwil - w interesie klasy robotniczej . Następ- Czerwca.
ży panującej w tym kręgu, trudno zna - nego dnia po przemówieniu po mieście Kategoryczne potępienie  prowoka-
lez
ć w prasie wydawanej w czerwcu wiele osób chodziło z ręką ostentacyjnie cji w Poznaniu przez prasę uległo
1956 r. komentarze o narastającym kon - ukrytą pod ubraniem. zmianie mniej więcej w tydzień po
flikcie i rozgoryczeniu poznańskich ro - Pierwsze oficjalne doniesienia praso - wypadkach. 6 lipca w  Trybunie Lu-
botników. we spotkały się z nieufnością i oburze - du ukazał się artykuł Krzysztofa Wo-
Zawarta w gazetach wydanych na - niem społeczeństwa. W całym kraju lickiego pt.  Pierwsze wnioski . Ana-
stępnego dnia po poznańskim buncie w lipcu i sierpniu 1956 r. poznański lizując wydarzenia czwartkowe, autor
opinia o zamieszkach odzwierciedlała bunt stał się wiodącym tematem roz - przełamał obowiązujący schemat in -
oficjalne stanowisko premiera Józefa mów i dyskusji we wszystkich środowi - terpretacyjny. Wolicki podkreślał ist-
Cyrankiewicza w przemówieniu radio- skach, stając się jednocześnie w błyska- nienie dwóch nurtów poznańskiego
wym do mieszkańców Poznania. Drugą wicznym tempie ogólnonarodową le- buntu, wskazując na  nurt robotnicze-
wytyczną dla oceny wydarzeń było gendą. Sposobem przełamania przez go niezadowolenia i rozgoryczenia
przemówienie sekretarza KC PZPR społeczeństwo monopolu państwowej oraz nurt wrogiego wystąpienia prze-
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA V
Warszawa, 1 czerwca 2007 r.
POZNAÅ‚
SKI CZERWIEC
dla wszystkich artykułów ton, który
utwierdza w przekonaniu, że nie był on
osobistą refleksją poszczególnych
dziennikarzy, lecz nadal dostrajano fak-
ty do oficjalnej wykładni narzucanej
przez władzę. Interpretacja poznańskie-
go Czerwca jako wyrazu działalności
dwóch nurtów została oficjalnie zapre -
zentowana 18 lipca przez I sekretarza
KC PZPR Edwarda Ochaba na VII Ple-
num KC PZPR, a zatem w trzy tygodnie
po wydarzeniach w Poznaniu.
Problem poznańskiego Czerwca zo-
stał na nowo podjęty przez prasę pod-
czas przygotowania procesów osób
oskarżonych o udział w buncie. Zmody -
fikowano zatem wówczas teorię dwóch
nurtów. Podkreślano, że na tragedię po -
znańską składa się nurt pokojowo-robot-
niczy i chuligańsko-bandycki. W tej sy-
tuacji do odpowiedzialności karnej mia-
ły zostać pociągnięte osoby, których
działalność zakwalifikowano do drugie-
go nurtu.
Oficjalna zmiana interpretacji po-
znańskiego Czerwca nastąpiła po prze -
mówieniu Władysława Gomułki na VIII
Plenum KC PZPR (21 paz
dziernika
1956 r.). Jednak to nowe spojrzenie
szybko utonęło na fali licznych żądań
wolnościowych, jakie podjęła w paz
-
dzierniku prasa krajowa.
Po raz ostatni oficjalnie sprawa po-
znańskiego Czerwca 1956 r. została po -
ruszona na spotkaniu Gomułki z robot -
nikami Zakładów im. H. Cegielskiego
 Wiadomość z kraju. Chcemy WOLNOŚĆ
5 czerwca 1957 r. Pierwszy sekretarz
wypowiedział wówczas słynne słowa
ciw władzy ludowej. Autor krytyko - mentarzy prasowych wersją wyda - o zapuszczeniu  żałobnej kurtyny mil-
wał również poznański KW PZPR za rzeń. czenia . Obchody pierwszej rocznicy
 daleko idącą bierność i wleczenie się Tezę o dwóch nurtach  czarnego  czarnego czwartku w 1957 r. były
w ogonie zdarzeń . Przedrukowany czwartku prezentowały główne tygo- bardzo skromne, zaś ową  kurtynę mil-
w poznańskich dziennikach, stał się dniki w kraju mniej więcej w tydzień po czenia udało się zaciągnąć władzom
odtąd nową obowiązującą wśród ko- wypadkach. Uderzający jest wspólny PRL na dwadzieścia pięć lat.
PRZECIWKO DYKTATURZE I REPRESJOM
Przemysław Zwiernik, pierwszych doniesieniach o wydarze- Chrześcijańskiego Zjednoczenia Wol-
OBEP IPN Poznań niach w Poznaniu. Głos zabrali m.in. nych Polaków w Belgii. W wydanym
wybitni przedstawiciele wychodz
stwa: oświadczeniu organizacja ta uznała wy-
W czerwcu 1956 r. odbywały się w Poznaniu po
gen. Tadeusz Bór-Komorowski, Adam darzenia w Poznaniu za kolejny dowód
raz dwudziesty piąty Międzynarodowe Targi Po -
Ciołkosz, Stefan Korboński i Stanisław pogwałcenia przez władze komuni-
znańskie. Z tego powodu przebywający w mie -
Mikołajczyk oraz gen. Władysław An - styczne elementarnych praw Polaków
ście wystawcy, dziennikarze i goście z zagranicy
ders, który jednoznacznie oceniał ów - do wolności oraz domagała się, aby
stali się 28 czerwca świadkami wielkiej demon -
czesną sytuację:  Wstrząsające wyda -  wolność została zwrócona Polsce ,
stracji, walk w okolicy siedziby WU ds. BP i pa -
rzenia w Poznaniu potwierdzają w tra - a robotnicy  mogli cieszyć się wolno-
cyfikacji miasta. Dzięki ich relacjom, informacje
giczny sposób prawdę, że naród polski ścią związkową z wszystkimi jej konse-
o tych wydarzeniach trafiły na pierwsze strony
jest w niewoli. Kraj jest rządzony przez kwencjami włącznie z prawem do straj -
gazet całego świata.
małą grupę agentów moskiewskich, któ- ku . Wskazano jednocześnie, że rewol-
rzy mają przeciwko sobie całe społe - ta w Poznaniu udowodniła światu, iż
Od pierwszych dni po  czarnym czeństwo . polityka koegzystencji i odprężenia nie
czwartku w wielu państwach miały Nabożeństwa żałobne, manifestacje, oznaczała dla  robotników państw pod-
miejsce liczne przejawy poparcia dla różne formy protestów przeciwko dzia - danych reżimom komunistycznym ani
uczestników protestu, wyrażano solidar - łaniom władz PRL oraz akcje na rzecz powrotu do wolności, ani polepszenia
ność z osobami represjonowanymi oraz przywrócenia wolności w Polsce miały warunków życia i pracy .
potępiano komunistyczną dyktaturę. miejsce we wszystkich państwach, gdzie Z inicjatywy polskich organizacji
znajdowały się skupiska Polaków, m.in.: w Belgii, m.in. Polskiej Misji Katolic-
Reakcja polskiej emigracji
w Belgii, Wielkiej Brytanii, we Wło- kiej, 8 lipca 1956 r. odprawiona została
Środowiska polskiej emigracji na Za- szech i Francji oraz Australii, USA i Ka - msza św. w polskiej kaplicy przy rue
chodzie zareagowały natychmiast po nadzie. Przykładem mogą być działania des Cendres w Brukseli. Oprócz Pola-
NIEZALEÚNA
VI
GAZETA POLSKA
Warszawa, 1 czerwca 2007 r.
POZNAÅ‚
SKI CZERWIEC
ków zamieszkałych w tym kraju, we
mszy uczestniczyli również przedstawi -
ciele społeczności chorwackiej i wę-
gierskiej, a także członkowie Centrali
Chrześcijańskich Związków Zawodo-
wych (CSC). W wygłoszonym kazaniu
ks. Kubsz napiętnował reżim komuni-
styczny.
Kilka dni wcześniej, 30 czerwca 1956 r.,
uroczystości żałobne odbyły się również
w Rzymie. Mszę św. za poległych w Po -
znaniu odprawił w kościele pw. św. Sta-
nisława abp Józef Gawlina, opiekun
Uchodz
stwa Polskiego. Po nabożeń-
stwie, duchowny odczytał apel, w któ -
rym zwracał się do  wszystkich ludzi
dobrej woli oraz związków zawodowych
w wolnym świecie z wezwaniem, ażeby
dali wyraz swojemu protestowi przeciw-
ko prześladowaniu i mordowaniu robot -
ników polskich , którzy dążyli do przy-
wrócenia w Polsce praw człowieka
i wolności.
W związku z sytuacją w Polsce głos
zabrał także papież podczas audiencji
generalnej 4 lipca 1956 r. Grupę około
300 Polaków zebranych na placu Świę-
Wrzesień 1956 r. IX Kongres Międzynarodowej Unii Młodzieży Chrześcijańsko-Demokratycznej. Teresa
tego Piotra papież przywitał, wypowia-
Gałązka odczytuje apel do państw demokratycznych o wspólne działanie na rzecz wolności i demokracji
dając po polsku słowa:  Niech będzie
dla państw za  żelazną kurtyną
pochwalony Jezus Chrystus . Zapewnił
ich także o swoich modlitwach za Pol-
skę  w tym okresie bólu, smutku i uci- Polski  pozostał nieugięty w dążeniu do wego śledztwa. Domagali się również,
sku . Po uroczystościach zebrani na odzyskania swobody i demokratyczne- aby procesy uczestników wydarzeń od-
placu Polacy, wraz z abp. Gawliną i am- go ustroju . były się publiczne, w obecności świad-
basadorem Polski przy Stolicy Apostol- Oficjalne stanowisko zajął nawet ków cieszących się  zaufaniem demo-
skiej (reprezentującym rząd emigracyj- Norman Thomas, przywódca Amery- kratycznego Zachodu .
ny), zaintonowali i odśpiewali polski kańskiej Partii Socjalistycznej:  Poznań Albert Camus zabrał też głos 12 lipca
hymn. stanowi dowód, że ustrój komunistycz- podczas wielkiego wiecu w paryskiej
Do wydarzeń w Poznaniu nawiązali ny  fałszywie zwący się demokracją sali Wagram. W wygłoszonym przemó-
także we wrześniu 1956 r. uczestnicy IX ludową  jest tworem Moskwy, totali- wieniu powiedział między innymi:
Kongresu Międzynarodowej Unii Mło- tarnym, jednopartyjnym państwem,  Robotnicy z Poznania zadali ostatni
dzieży Chrześcijańsko-Demokratycznej w którym robotnicy związani są jak cios mistyfikacji panującej triumfująco
(UIJDC), którzy obradowali we Wło- niewolnicy służbą dla kapitalizmu pań- i cynicznie przez tak długi czas. Ogień
szech. Teresa Gałązka z Belgii odczyta- stwowego. Wiele owoców polskiej pra- polskiego powstania oświetlił wszyst-
ła wówczas apel adresowany do państw cy [...] zabiera po śmiesznie niskich ce- kim upadek i nędzę skorumpowanej re-
demokratycznych o wspólne działania nach Rosja, podczas gdy dzieci pol - wolucji. [...] Wybierzmy wolność prze-
na rzecz wolności i demokracji dla skich robotników wołają o chleb . ciw staremu i nowemu barbarzyństwu
państw za  żelazną kurtyną . Słowa poparcia dla robotników Pozna- i wybierzmy ją raz na zawszy, ostatecz-
nia wyrażali też przywódcy największej nie, by nie został zaprzepaszczony ani
Protesty w Ameryce
amerykańskiej centrali związków zawo- jeden dzień ofiary złożonej przez wal-
W związku z wydarzeniami w Pozna - dowych (AFL-CIO), przedstawiciele czących robotników wciąż uciśnionej
niu, oficjalne stanowisko zajęła również Ligi Ochrony Robotników w Stanach Polski .
Izba Reprezentantów Kongresu Stanów Zjednoczonych, Amerykańskiego To-
Zjednoczonych, która jednogłośnie warzystwa Przyjaciół Narodów Ujarz- Zainteresowanie opinii światowej sy-
przyjęła rezolucję wzywającą prezyden - mionych, Polsko-Amerykańskiej Fede - tuacją w Poznaniu i Polsce trwało przez
ta Eisenhowera, by użył wszelkich środ- racji w Argentynie, Amerykańskiej Ak - wiele miesięcy 1956 r. Wyrazy solidar -
ków dyplomatycznych  w celu zapobie- cji Demokratycznej, Komitetu Wolnej ności, potępienia systemu komunistycz-
żenia masowym represjom przeciwko Europy w Nowym Jorku i Stowarzysze - nego, wezwania do przywrócenia w Pol-
ludności Poznania i całej Polski . Po- nia Katolickich Związków Zawodo- sce wolności i demokracji, a także pro-
dobną rezolucję uchwalił też amerykań- wych w Ameryce. testy przeciwko represjonowaniu
ski Senat. uczestników poznańskiego Czerwca
Apel pisarzy
Tymczasem dużym echem odbiły się wyrażano nie tylko w środowiskach pol -
protesty w Nowym Jorku przed siedzibą Głos w obronie represjonowanych skiej emigracji. Manifestacje i działania
delegacji polskiej i sowieckiej na obra - uczestników poznańskiego Czerwca na rzecz wolnej polski podejmowały or-
dy ONZ. Manifestacja została zorgani- 1956 r. zabrali również niektórzy znani ganizacje reprezentujące różne formacje
zowana 7 lipca 1956 r. przez Stowarzy - pisarze, między innymi: Albert Camus, polityczne oraz znani artyści, politycy
szenie Młodzieży Polskiej w Ameryce Arthur Koestler, Francois Mauriac, i związkowcy w większości państw Za -
i Kongres Polonii Amerykańskiej. Pro- Andre Philipp oraz włoski pisarz Igna - chodu.
testy organizowano także w innych zio Silone. W wystosowanym apelu wy- Dla wielu ludzi Zachodu wydarzenia
amerykańskich miastach oraz w Kana - razili oni solidarność z  ofiarami krwa - za  żelazną kurtyną przyczyniły się
dzie. Również Kongres Polonii Kana- wej represji oraz wezwali do udzielenia również do przewartościowania ich do-
dyjskiej wystosował apel do premiera szerokiej pomocy dla polskich robotni - tychczasowych opinii na temat systemu
Laurenta, w którym napisano, iż naród ków i przeprowadzenia międzynarodo - komunistycznego.
NIEZALEÚNA
GAZETA POLSKA VII
Warszawa, 1 czerwca 2007 r.
POZNAÅ‚
SKI CZERWIEC
cę w zakładach metalowych w Czerwo -
naku i Kostrzynie.
POZA POZNANIEM
Zdarzały się też indywidualne prote-
sty, np. 30 czerwca nie przyszedł de-
Arkadiusz Małyszka, i po uzyskaniu broni powstańcy odje - monstracyjnie do pracy jeden z robotni-
OBUiAD Poznań chali z powrotem do Poznania. Wyda- ków tartaku w Obrzycku, a maszynista
rzenia na Rynku z nieukrywaną satys- na stacji Nowy Tomyśl wygasił dzień
28 czerwca 1956 r., gdy robotnicza manifestacja
fakcją obserwowali mieszkańcy Swa - wcześniej parowóz i nawoływał do soli-
utknęła na placu przed poznańskim gmachem
rzędza. daryzowania się z Poznaniem.
KW PZPR, część manifestantów postanowiła
Po wyjez
dzie ze Swarzędza dozbrojo- Mieszkańcy wielu miasteczek Wiel-
przenieść swoje działania także w inne miejsca
na grupa wróciła do Poznania, gdzie na kopolski czekali na stacjach kolejowych
miasta. Stąd wyprawa na więzienie na ul. Młyń-
ul. Towarowej nastąpiło przegrupowa - na powracających z Poznania, aby uzy-
skiej i pod gmach Wojewódzkiego Urzędu
nie. Część uzbrojonych młodzieńców skać wieści z pierwszej ręki. Komento-
ds. Bezpieczeństwa Publicznego na ul. Kocha-
udała się pod budynek WU ds. BP, wano i przekazywano sobie wiadomo -
nowskiego.
część kontynuowała  rajd , w czasie ści, które przeradzały się w powtarzane
którego dokonywano napadów na inne plotki. Mówiono, że rewolucja objęła
Początek walk wykazał, iż powstań- posterunki MO w podpoznańskich mia- już cały kraj, że rząd uciekł do Moskwy,
cy potrzebują broni, aby przeciwstawić steczkach  Puszczykowie i Mosinie. a I sekretarz KC  E. Ochab  nie żyje.
się siłom wysyłanym przez władze. Nie powiodła się natomiast próba zdo- Gdzieniegdzie od dyskusji przecho -
Spontanicznie pojawiły się pomysły, bycia posterunku w Czempiniu. W dro- dzono do  działań . Po południu i wie -
aby zdobywać ją tam, gdzie jest prze- dze śpiewano hymn, pieśni religijne, czorem na Rynku w Środzie Wielkopol-
chowywana. Stąd napady na studia m.in.:  My chcemy Boga ,  Serdeczna skiej gromadziła się młodzież, aby dys-
wojskowe poznańskich wyższych Matko . Strzelano na wiwat. Na taki wi- kutować o wypadkach. Z czasem
uczelni i posterunki MO. Profesor dok starsi zdejmowali czapki, a nawet zgromadzenie przeistoczyło się w  wy -
J. Maciejewski wyraził przed laty po- klękali, jednak  jak wspominają stąpienia przeciw władzy ludowej . Za -
gląd, że wzorców mogło młodym lu- uczestnicy tamtych wydarzeń  nie trzymywano samochody wracające
dziom dostarczyć powstanie warszaw - przyłączyli się do walki podjętej przez z Poznania, aby zatarasować przejazd.
skie lub filmy wojenne przedstawiające młodych ludzi. Zamieszki trwały w Środzie prawie do
walki uliczne ludności z przeważającą Inna grupa, po popołudniu 28 czerw- północy, gdy ostatecznie rozpędziły ze-
siłą militarną.  Wydaje się też, że na- ca opanowała posterunek MO w Ro- branych siły milicyjne.
wet tradycja wielkopolskiego powsta- kietnicy zabierając broń, a następnie W okresie czerwcowej rewolty na
nia 1918/1919, przechowywana w po- udała się do Mrowina, gdzie znajdowa- terenie województwa poznańskiego od-
znańskich domach rodzinnych, stano- ło się więzienie  kolonia rolna. Uzbro - notowano bardzo wiele przypadków
wiła wzór działania dla grup jeni ludzie bez strzału weszli na teren protestu wyrażanych w postaci ulotek,
młodzieży, które po południu tego dnia obozu zabrali broń i amunicję, a także plakatów czy  wrogich napisów .
ruszyły do mniejszych miejscowości nakazali uwolnić więz
niów. Komen- W Zbąszyniu ulotki krzyczały:  Cześć
Wielkopolski . dant pozwolił tym, którzy chcą, opu- bohaterom Poznania, precz z komuni-
Grupy młodych bojowców tworzyły ścić więzienie. Na 171 osadzonych zmem , w Kościanie znaleziono przybi -
się samorzutnie na ulicach Poznania. skorzystało z tej możliwości 17 osób. ty do drzewa plakat z hasłem:  Poznań
Wystarczyło, iż jeden z liderów krzyk- Nastroje wśród załogi obozu musiały 28 VI 1956 r.  niech żyje rewolucja.
nął:  kto chce, niech jedzie z nami po być nie najlepsze, ponieważ większość Chcemy wolności. Precz z okupantem
broń , a ochotnicy szybko się znajdowa- funkcjonariuszy, przebrawszy się  Komitet Wolności ; w Czarnkowie
li. Jako środek transportu służyły ów- w ubrania cywilne, również opuściła znaleziono ulotki z napisem  Robotnicy
czesne samochody ciężarowe marki Star obóz. polscy żądają na miesiąc 1500 zł . Na -
20 oraz Lublin, na których umieszczano Wszędzie, gdzie docierała wieść tomiast wrogie anonimy otrzymywali
biało-czerwone flagi. o wydarzeniach dziejących się w Pozna- działacze partyjni rozmaitych szczebli,
Jako pierwszy poza Poznaniem za - niu, budziła ogromne zainteresowanie. różnej maści aktywiści zakładowi oraz
atakowano posterunek MO w Swarzę- Były przypadki, że podejmowano straj-  zaangażowani bezpartyjni .
dzu. Licząca 40 młodych ludzi grupa, ki lub tylko przerwy pracy, aby dyskuto- Wspominając pierwszy bunt Pola-
uzbrojona w broń palną i zaopatrzona wać o postulatach i przyczynach prote- ków przeciw komunistycznej władzy,
w butelki z benzyną, pojechała około stu. Dłuższe lub krótsze strajki, zarówno warto pamiętać, iż w tych wydarze -
godz. 17 do Swarzędza, gdzie zdobyła w czwartek 28, jak i w piątek 29 miały niach brali czynny udział, oprócz po -
posterunek milicji mieszczący się miejsce w zakładach pracy w Luboniu znaniaków, także liczni mieszkańcy
w ratuszu. Cała akcja trwała krótko i Swarzędzu. Na krótko przerwano pra- Wielkopolski.
Redakcja  Wojciech Muszyński, Jacek Żurek
Instytut Pamięci Narodowej  Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa
Biuro Edukacji Publicznej IPN, ul. Hrubieszowska 6a, 01-209 Warszawa
tel. [phone]
Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej w Poznaniu, ul. Rolna 45a 61-487 Poznań
tel. [phone], faks 061 835 69 56
Sprzedaż wydawnictw własnych  Gospodarstwo Pomocnicze IPN
tel. [phone]
Więcej informacji o działalności Instytutu Pamięci Narodowej: www.ipn.gov.pl
NIEZALEÚNA
VIII
GAZETA POLSKA
Warszawa, 1 czerwca 2007 r.