VIII Nasz Dziennik PiÄ…tek, 27 lipca 2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2007
Dodatek historyczny IPN
Z kalendarza polskiego
2/2007
Lato 1943 na Wo"yniu: rzeÄ™ i ocalenie
piak:  Kiedy mnie zobaczy", to si´ przeÅ»egna" i powie-
dzia": To ty Å»yjesz! Nie zabili ci´?!«. Kaza" mi chwil´ po-
czekaç. Sam poszed" do domu i wróci" z kawa"kiem
chleba i "opatÄ…. (...) pokaza" mi, gdzie Tat´ zakopa". (...)
Poradzi" nam, ŻebyĘmy nadal pozostali w ukryciu. (...)
Zag"ada Kresów
O tym ma"ym kawa"ku chleba, który da" mi p. Szopiak,
ŻyliĘmy juŻ tyle dni. Mama kaŻdego ranka dawa"a nam
po okruszku. (...) ostrzeg" nas, Å»e p"acz dziecka s"ychaç
we wsi. Powiedzia", Å»e kiedy ktoĘ obcy b´dzie we wsi,
wtedy on zacznie klepaç kos´. Wtedy naleÅ»y st"umiç
p"acz. K"adliĘmy wtedy na buzi´ siostry we"nianÄ… chust-
k´. Kiedy tak siedzieliĘmy w polu, mieliĘmy z bratem
marzenia. Brat przed ĘmierciÄ… chcia" si´ przespaç w "óŻ-
ku, a ja chcia"am napiç si´ wody .
Tych kilka opisów pochodzi z  Kresowej ksi´gi spra-
wiedliwych 1939-1945. O Ukraił
cach ratujÄ…cych Pola-
ków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA , która
niebawem ukaÅ»e si´ nak"adem IPN. Odnotowano
w niej podobne przyk"ady humanitarnej pomocy w po-
nad 500 miejscowoĘciach (spoĘród kilku tysi´cy, w któ-
rych gin´li Polacy).
W 1999 r. z inicjatywy Stowarzyszenia Upami´tnienia
Ofiar Zbrodni Ukraił
skich Nacjonalistów we Wroc"awiu
Polscy i ukraił
scy mieszkał
cy wsi Twerdynie w pow. horochowskim, gdzie latem 1943 r.
ods"oni´to pomnik-mauzoleum polskich ofiar ukraiÅ‚
-
z rÄ…k UPA zgin´"o ok. 50 Polaków; cz´Ä˜ç ocala"a dzi´ki pomocy UkraiÅ‚
ców
skiego ludobójstwa na Kresach, w którego krypcie zna-
W polsko-ukraił
skiej wsi Liniów (pow. horochowski) nad rzeczk´ (...). Zamierza"em razem z synkiem si´ uto- laz"a si´ urna z ziemiÄ… z grobu UkraiÅ‚
ców pomordowa-
11 ipca 1943 r. z rÄ…k banderowców zgin´"o ok. 70 Pola- piç, aby skróciç czas poniewierki i straszliwego l´- nych przez OUN i UPA, zaĘ w 2002 r. na pomniku
ków. Genowefa Modrzejewska z domu Sobczył
ska, ku. I kiedy bra"em syna za rÄ…czk´, ten wtedy mówi" umieszczono tablic´ upami´tniajÄ…cÄ… UkraiÅ‚
ców, którzy
wówczas 5-letnia, wspomina, jak matka, idÄ…c z p"aczem do mnie: Tatusiu! wracamy do naszej kry- ponieĘli Ęmierç, ratujÄ…c Polaków. Zosta" wi´c zrealizo-
na Ęmierç, kaza"a jej si´ schroniç wraz z siostrÄ… w psiej jówki«. Nie mia"em odwagi skoczyç do wody . Z pomo- wany zg"aszany przez samych ocalonych oraz stowa-
budzie.  W budzie Kruczka by"o ciasno i ciemno, strasz- cÄ… przyszed" im znajomy Ukrainiec Petro Bazyluk. W za- rzyszenia kombatanckie i kresowe postulat upami´tnie-
nie. Nie pami´tam, jak d"ugo by"yĘmy w budzie. Pewnie maskowanej kryjówce w jego stodole przetrwali obaj aÅ» nia, najcz´Ä˜ciej bezimiennych, bohaterów, tych, którzy
ze strachu zasn´"am. Emilka teÅ». Te chowania nauczy"y do wkroczenia Armii Czerwonej w styczniu 1944 roku.  wed"ug lapidarnego okreĘlenia Leona Kar"owicza
nas byç cicho, bo to nakazywa"a chwila. (...) Z budy za- W Kamionce (pow. kostopolski) w lipcu i sierpniu  wĘród ludobójców okazali si´ ludÄ™mi.
Lwów od wieków by" związany z polską historią i kulturą
bra"y nas Ukrainki. Za przechowanie polskich dzieci 1943 r. upowcy zamordowali ok. 20 Polaków. Miejscowi W wielu polskich Ęwiadectwach podkreĘla si´ zupe"-
w tamtym czasie grozi"a Ęmierç. Ale one si´ nie ba"y UkraiÅ‚
cy, bracia Aleksander, Makary i Prokop Majstruko- ny brak jakiegokolwiek wsparcia ze strony ukraił
skich
Nasz comiesi´czny cykl prezentujÄ…cy dorobek badawczy In-
Depolonizacja ziem
wcale. Przekaza"y nas do innego domu. Do babci Julii wie, przyczynili si´ do uratowania wielu polskich miesz- sÄ…siadów: tylko nieliczni mieli odwag´ przeciwstawiç si´
stytutu Pami´ci Narodowej rozpocz´liĘmy numerem poĘwi´-
i dziadka Paw"a Sobczył
skich we wsi Ko"bał
 . kał
ców kolonii, ostrzegając ich o niebezpieczeł
stwie terrorowi; ci, którzy próbowali zachowaç neutralnoĘç,
conym Úo"nierzom Wykl´tym  powojennemu podziemiu
11 lipca upowcy sp´dzili mieszkaÅ‚
ców Stasina (pow. i udzielając pomocy. 23 lipca 1943 r. do Prokopa Maj- poddani byli silnej presji, bowiem w mordach niejedno-
niepodleg"oĘciowemu ( Nasz Dziennik , 29.06.2007). wschodnich RP
w"odzimierski) do 2 stodó" i rozstrzelali 105 osób. struka przysz"o 10 upowców z rozkazem zabicia wszyst- krotnie uczestniczyli ich sąsiedzi i krewni  a nie tylko for-
W nast´pnych edycjach chcemy poruszyç kolejne tematy
WĘród dziesi´ciu osób, które ocala"y, by" roczny syn kich miejscowych Polaków. GrajÄ…c na zw"ok´, ugoĘci" macje zbrojne nacjonalistów. Kim byli ludzie, którzy  sa-
DroŻdŻowskich, Marian. Znalaz" go Żywego poĘród ich, a w tym czasie jego Żona ostrzeg"a niedosz"e ofiary, mi Ęmiertelnie zagroŻeni (pomaganie Polakom nacjona- z dziejów Polski lat 1939-1956: Polska Partia Robotnicza
 ostatni etap
zwa"u trupów podczas grzebania pomordowanych dzi´ki czemu mieszkajÄ…cy jeszcze w Kamionce Polacy, liĘci traktowali jako kolaboracj´ z wrogiem i zdrad´ ide-
i instalowanie komunizmu w Polsce; Losy i postawy inteli-
Ukrainiec o imieniu P"aton i zabra" do domu. Przez trzy m.in. rodzina Bagił
skich, zdÄ…Å»yli uciec do lasu i w pola, a"ów narodowych)  zdobywali si´ na gest ludzkiej soli- Pakt mi´dzy Hitlerem i Stalinem, podpisany 23 sierpnia 1939 r. w Moskwie przez ministrów
gencji (dzia"aczy politycznych, uczonych, twórców) w
tygodnie opiekowa"a si´ nim jego córka Sonia, lecz po czym wyjechali do Kostopola i Bereznego. UkraiÅ‚
cy darnoĘci, a nierzadko na postaw´ wr´cz heroicznÄ…? To spraw zagranicznych Ribbentropa i Mo"otowa, podzieli" Europ´ WschodniÄ… mi´dzy prÄ…ce
pierwszej dekadzie Polski Ludowej: od zniewolenia i kola-
wskutek gróęb upowców rodzina ta odda"a dziecko z Pogore"ówki, Szramko i Hryçko Opanasowie, odwozi- najcz´Ä˜ciej cz"onkowie rodzin mieszanych, bliscy lub na Zachód Sowiety, a "aknÄ…ce  przestrzeni Å»yciowej na Wschodzie Niemcy.
boracji poprzez próby przystosowania, tworzenia niezaleŻ-
do szpitala we W"odzimierzu Wo"ył
skim, gdzie znajdo- li furmanką uciekających Polaków, za co zostali powie- dalsi krewni, zaprzyjaęnieni sąsiedzi, zwykle Ukraił
cy Po zaj´ciu ziem Rzeczypospolitej kaÅ»dy z okupantów zorganizowa"  na podobnÄ… skal´
nych enklaw, aÅ» po konspiracj´ i opór; Kolaboracja z Sowie-  masowe akcje wysiedlania polskiego spo"eczeÅ‚
stwa, zw"aszcza jego elit niepogodzonych
wa" si´ jego ranny ojciec. szeni przez upowców w stodole. Podobny los spotka" starszego pokolenia, mniej dotkni´ci wojennÄ… demorali-
16 i 17 lipca podczas zmasowanej akcji upowców Ukraił
ca Nieczypora z Kamionki, który ostrzeg" polskie zacjÄ…, kierujÄ…cy si´ pobudkami religijnymi i wynikajÄ…cy-
tami na Kresach 1939-1941; Pod okupacjÄ… niemieckÄ… i so- z podbojem. Niemcy podczas ca"ej okupacji deportowali  wraz z wywiezionymi na roboty
na Hut´ StepaÅ‚
ską (pow. kostopolski), gdzie zamordo- rodziny Fajferów, Millerów i Sozał
skich, zaĘ rodzin´ mi z nich zasadami moralnymi (grekokatolicy, prawo- przymusowe i w celu germanizacji  ponad milion osób. Deportacje sowieckie przeprowadzo-
wiecką (Polskie Pał
stwo Podziemne); Komunistyczne wi´-
wano ok. 600 Polaków, zosta"a teÅ» spalona pobliska ko- Gdowskich odwióz" furmankÄ… do Kostopola  zosta" za- s"awni, nastawieni pacyfistycznie baptyĘci i Âwiadkowie ne na Kresach Wschodnich w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 r. oraz w czerwcu 1941 r. obj´"y
zienia i inne miejsca represji.
lonia Borek. Mieczys"aw S"ojewski z 7-letnim synem mordowany wraz z 5-osobowÄ… rodzinÄ…. Jehowy). Ostrzegali przed napadem, wskazywali drogi od 320 tys. osób (wed"ug danych sowieckich, przyjmowanych dziĘ przez wi´kszoĘç history-
Drugi numer dodatku poĘwi´camy zag"adzie polskich Kre-
Edwardem ukrywa" si´ tam w lesie, Å»ywiÄ…c si´ jagoda- 15 lipca w Woronczynie (pow. horochowski) i przyle- ucieczki, udzielali schronienia w trakcie napadu lub ków) do nawet 2 mln (wed"ug dawniejszych szacunków polskich).
sów w XX wieku, czyli przegranej przez nas wojnie
mi i ziemniakami podbieranymi z pól. By" skrajnie wy- g"ych miejscowoĘciach z rÄ…k banderowców zgin´"o po- po nim, spieszyli z pierwszÄ… pomocÄ… rannym, przewozi- Kolejne sowieckie przesiedlenia przypad"y na schy"kowy okres wojny, w zmienionej sytu-
czerpany psychicznie i fizycznie.  Dwukrotnie zamierza- nad 60 Polaków. Stanis"awa Zdzymira, która ukrywa"a li do lekarza, ocala"ych zaopatrywali w Å»ywnoĘç i ubra- o wschodnie ziemie Rzeczypospolitej, jaka rozegra"a si´ acji mi´dzynarodowej. Ich przyczynÄ… by"o uparte i niewywo"ujÄ…ce Å»adnego sprzeciwu ze stro-
"em pope"niç samobójstwo ze strachu przed schwyta- si´ w zboÅ»u ze swoim dziadkiem, a póęniej przez 2 ty- nie, odmawiali wykonania rozkazu zabicia cz"onka w"a- ny zachodnich aliantów dÄ…Å»enie Stalina do przesuni´cia wschodniej granicy Polski na tzw. li-
z udzia"em komunistycznej Rosji, faszystowskich Niemiec
niem i m´czarniami, jakich spodziewa"em si´ od ukra- godnie takÅ»e z matkÄ… i m"odszym rodzeÅ‚
stwem, wspo- snej rodziny (np. Å»ony-Polki), publicznie protestowali ni´ Curzona, czyli  do zagarni´cia ponad po"owy obszaru II Rzeczypospolitej.
i ukraił
skich nacjonalistów.
ił
skich bandytów. Bra"em mego synka Edzia i szliĘmy mina o pomocy, jakiej udzieli" im sąsiad, Ukrainiec Szo- przeciwko zbrodni. oprac. Romuald Niedzielko Dokoł
czenie na s. II
FOT. ARCH. IPN
FOT. E. SŃDEJ
II Nasz Dziennik PiÄ…tek, 27 lipca 2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2007 PiÄ…tek, 27 lipca 2007 Nasz Dziennik VII
celem mia"a byç gruntowna depolonizacja tzw. Za- Mackiewicz po przes"uchaniach w NKWD prze- Ucieczka przed wolnoĘciÄ…
szywymi dokumentami na nazwisko Jan Tomasze-
chodniej Bia"orusi i Zachodniej Ukrainy. niós" si´ z Å»onÄ… BarbarÄ… ToporskÄ… z Wilna na wieĘ, wicz wyjeÅ»dÅ»a z Wilna z transportem przesiedleÅ‚
-
Depolonizacja ziem
Bilans przesiedlenia, wed"ug danych Pał
stwo- kilkanaĘcie kilometrów od miasta. Zarabia" na Å»ycie WiosnÄ… 1944 r. Armia Czerwona wkracza"a juÅ» ców. Ukrywa si´, zmieniajÄ…c stale miejsca pobytu.
wego Urz´du Repatriacyjnego z 1 stycznia 1947 r., jako drwal i woÄ™nica. Opisze to póęniej na tle oku- na wschodnie tereny dawnej Rzeczypospolitej. Mac- Osobno opuszcza Wilno Å»ona Piaseckiego, razem
to ponad 1 mln 227 tys. osób,  ewakuowanych pacyjnych lat w Wilnie w powieĘci  Droga doni- kiewicz z Å»onÄ… decydujÄ… si´ opuĘciç Wilno w obawie z ich synem, który urodzi" si´ w po"owie 1944 roku.
wschodnich RP
do Polski: blisko 171 tys. z Litewskiej SRS, ponad kąd . Wtedy nie by" jeszcze znanym pisarzem, mia" przed sowieckim  wyzwoleniem i w koł
cu maja WyjeŻdŻają najpierw do Polski Centralnej, póęniej
272 tys. z Bia"oruskiej SRS i niemal 785 tys. za sobą kilkanaĘcie lat pracy reportera i publicysty z grupą uchodęców uciekają do Warszawy. Tam pi- na Ziemie Odzyskane. Pozostaną rozdzieleni juŻ
z Ukraił
skiej SRS. w dzienniku  S"owo , za"oÅ»onym i prowadzonym sarz próbuje zapoznaç przedstawicieli polskiego do koÅ‚
ca Życia.
Warto zapytaç, czym by"y przesiedlenia Polaków przez jego brata Stanis"awa Cata Mackiewicza. podziemia z sytuacjÄ… w Wilnie i z sowieckim zagro- Piasecki, wciÄ…Å» zagroÅ»ony i Ęcigany, nie moÅ»e si´
 ostatni etap
w koł
cowym okresie wojny? Zjeędzi" wzd"uŻ i wszerz Wileł
szczyzn´, zna" jej Å»eniem. Spotyka si´ z p"k. Wac"awem LipiÅ‚
skim ujawniç. W póęniejszym szkicu biograficznym napi-
Dostrzegamy w nich przede wszystkim zapewnie- mieszkał
ców, Życie wszystkich jej narodowoĘci, i przekazuje mu maszynopis swej ksiąŻki o sowiec- sze:  W Polsce moje ksiąŻki by"y przez bolszewików
Dokoł
czenie ze s. I
Zak"adano, Å»e przesiedlenia b´dÄ… dobrowolne. nie interesów paÅ‚
stwowych ZSRS, tak jak je ówcze- jak ma"o kto orientowa" si´ w specyfice i komplika- kiej okupacji Wilna. LipiÅ‚
ski by" równieŻ krytycznie niszczone. Chowano je. KrąŻy"y nawet w odpisach
DąŻenie to uzyska"o placet Churchilla i Roosevelta Jednak zadzia"a" tu przymus sytuacyjny: pozosta- Ęnie rozumiano, polegające na scaleniu ziem uwa- cjach kresowych pograniczy. Nie móg" nie prze- nastawiony do polityki wschodniej rządu londył
skie- r´cznych. By"y poszukiwane przez organy UB i MGB
na konferencji tzw. Wielkiej Trójki w Teheranie. nie na miejscu oznacza"o Życie w ustroju sowiec- Żanych za  bia"oruskie ,  ukraił
skie i  litewskie strzegaç przed widmem nadciÄ…gajÄ…cego komuni- go i zgadza" si´ z poglÄ…dem Mackiewicza  o innoĘci (sowieckie Ministerstwo BezpieczeÅ‚
stwa Pał
stwo-
Utworzenie w lipcu 1944 r. Polskiego Komitetu kim, który ludnoĘci kresowej da" si´ poznaç od naj- w granicach ZwiÄ…zku Sowieckiego  z jednocze- zmu, który uwaÅ»a" za wi´ksze z"o niÅ» hitleryzm, wo- psychicznego aspektu okupacji sowieckiej w zesta- wego). Aresztowano nawet ludzi, którzy mnie znali.
Wyzwolenia Narodowego, oĘrodka w"adzy konku- gorszej strony. Ale nie tylko: w istocie w"adze ZSRS snym usuni´ciem z nich  obcej , by nie powiedzieç bec którego "atwiej by"o si´ okreĘliç i mu przeciw- wieniu z okupacjÄ… niemieckÄ… . By"y wypadki aresztowania osób o identycznych
rencyjnego wobec legalnego rzÄ…du polskiego stara"y si´ zmusiç Polaków do opuszczenia swych  wrogiej ludnoĘci do od dawna postulowanej przez stawiç. Sowiecki komunizm osacza" zewszÄ…d, nisz- Czes"aw Mi"osz wspomina" swojÄ… ówczesnÄ… roz- z moim nazwiskach . Nie ma innego wyjĘcia jak
na uchodÄ™stwie, umoÅ»liwi"o sowieckiemu dyktato- siedzib i nie cofn´"y si´ przed najostrzejszymi Ęrod- Sowiety  etnograficznej Polski. czy" z zewnÄ…trz i wewnÄ…trz. mow´ z Mackiewiczem, który pyta" zrozpaczony: ucieczka na Zachód. Przygotowuje jÄ… za zgodÄ…
rowi za"atwienie sprawy zmiany granicy poprzez kami, by ten cel osiÄ…gnÄ…ç. Przyk"adem niech b´dzie JeĘli spojrzymy na te przesiedlenia z dalszej per- Piasecki podczas kolejnych okupacji zarabia" do-  Wi´c teraz, kiedy jasne dla kaÅ»dego, Å»e alianci sÄ… i z pomocÄ… Komendy Okr´gu WileÅ‚
skiego AK
uk"ady o charakterze qasi-mi´dzynarodowym (qasi Lwów, gdzie ociÄ…gajÄ…cÄ… si´ z  ewakuacjÄ… ludnoĘç spektywy historycznej, moÅ»emy w nich dostrzec de- rywczo handlem, pracowa" jako robotnik rolny w oko- daleko, nic? Úadnej próby dogadania si´ choçby na WybrzeÅ»u i jej komendanta Antoniego Olechno-
 bo PKWN nie mia" uznania mi´dzynarodowego, polskÄ…  pop´dzono masowymi aresztowaniami strukcyjne przedsi´wzi´cie wymierzone de facto licznych majÄ…tkach  w jednym z nich pozna" swÄ… w ostatnim momencie z przegrywajÄ…cymi Niemca- wicza. W tym czasie wiele jeÄ™dzi po kraju i obserwu-
a za rzÄ…d nie uznawa" go nawet Stalin). JuÅ» 27 lipca opornych (uwi´ziono ponad 2 tys. osób, w tym wie- w skutki, w dziedzictwo unii polsko-litewskiej. Úywio" przysz"Ä… Å»on´  dzia"a" w konspiracji, najpierw mi, sk"onnymi juÅ» do ust´pstw? Teraz przecie moÅ»na je powstawanie systemu sowieckiego w Polsce.
1944 r. wasalny wobec ZSRS PKWN podpisa" z rzÄ…- le znaczÄ…cych postaci ze Ęwiata nauki i polityki). polski zosta" pod przymusem odepchni´ty na za- w ZWZ, póęniej w Kedywie AK. Obydwaj opisali swe by by"o wydawaç pismo, Å»eby mówiç g"oĘno praw- Nie udaje si´ ucieczka drogÄ… morskÄ…; w kwietniu
dem sowieckim umow´ o polsko-radzieckiej grani- TakÅ»e w innych miejscach aresztowano wszystkich chód, a i ca"a Polska w sensie geograficznym znala- wojenne losy, a takÅ»e Å»ycie na okupowanej WileÅ‚
sz- d´ o okupacji sowieckiej, t"umionÄ… przez polskie 1946 r. Piasecki wyjeÅ»dÅ»a z Krakowa z konwojem
cy pał
stwowej, w której za podstaw´ przyj´to lini´ tych, których posÄ…dzano o  sabotowanie przesie- z"a si´ jakby w stadium sprzed zawarcia unii. czyÄ™nie, w powieĘciach powsta"ych juÅ» na emigracji. podziemie na us"ugach Londynu, a poĘrednio Mo- UNRRA. Trafia do W"och. W Rzymie spotyka takÅ»e
Curzona. We wrzeĘniu 1944 r. PKWN zawar" uk"ady dlenia, np. w Wilnie pod tym zarzutem zosta" uwi´- MoÅ»na zaryzykowaç twierdzenie, Å»e okres maso- Najwi´ksze powieĘci Mackiewicza to przecieÅ»  Dro- skwy. S"uchaliĘmy go z niedowierzaniem, jak si´ s"u- Mackiewicza. JesieniÄ… 1946 r. wyjeÅ»dÅ»a z emigracjÄ…
z rządami Ukraił
skiej SRS, Bia"oruskiej SRS oraz ziony G"ówny Pe"nomocnik Rządu Tymczasowego wych przesiedleł
ludnoĘci polskiej u schy"ku wojny ga donikÄ…d i  Nie trzeba g"oĘno mówiç . Swoisty cha cz"owieka niespe"na rozumu. (...) bo my zacho- wojennÄ… do Anglii. W Londynie opublikuje m.in. po-
Litewskiej SRS, przewidujÄ…ce  jak to uj´to   ewa- do spraw Ewakuacji LudnoĘci Polskiej z Litewskiej i zaraz po wojnie przyniós" ostateczny kres istnienia dialog literacki z Mackiewiczem nawiÄ…Å»e Piasecki wywaliĘmy jakieĘ nadzieje . wieĘç w listach o okupowanym Wilnie  Zapiski ofice-
kuacj´ do Polski z wymienionych republik Polaków SRR  Stanis"aw Ochocki. Rzeczpospolitej Obojga Narodów, której Druga w cyklu powieĘciowym  WieÅ»a Babel (sk"adajÄ…cym Wspomnienie Mi"osza pokazuje, jaka by"a róŻni- ra Armii Czerwonej (1957)  zjadliwÄ… rekonstrukcj´
i Úydów, którzy we wrzeĘniu 1939 r. posiadali pol- W"adze ZSRS w praktyce nada"y umowom Rzeczpospolita by"a w duÅ»ej mierze kontynuacjÄ…. si´ z utworów  Cz"owiek przemieniony w wilka ,  Dla ca, a nawet przepaĘç mi´dzy ludÄ™mi z Kresów, któ- sowieckiej mentalnoĘci.
skie obywatelstwo. z wrzeĘnia 1944 r. charakter czystki etnicznej, której dr S"awomir Kalbarczyk honoru organizacji i niedokoł
czonego  Upadku rzy doĘwiadczyli podwójnej okupacji niemieckiej
***
wieŻy Babel ) opisującym te same realia. i sowieckiej, a mieszkał
cami, którzy doznali  tylko
Ale juŻ wczeĘniej biografie Mackiewicza i Piasec- okupacji niemieckiej. Przewidywania Mackiewicza i Piaseckiego co do pa-
SYLWETKI NIEZ"OMNYCH kiego, naleŻących do tego samego pokolenia, prze- Mackiewicz zdÄ…Å»y" jeszcze wydaç kilka numerów nowania sowieckiego komunizmu w Polsce ca"kowi-
biegajÄ… niemal równolegle, "Ä…czÄ… ich takÅ»e wcze- pisma  Alarm ostrzegajÄ…cego przed niebezpie- cie si´ sprawdzajÄ…. Prawda ta stopniowo dociera
o. Ludwik Wrodarczyk (OMI) sie wielu Úydów, m.in. braci Samuela i Aleksandra Levinów. To z ich inicjatywy Ęniejsze doĘwiadczenia. Mackiewicz jako m"odocia- czeÅ‚
stwem sowieckim, a nast´pnie w Krakowie bro- na emigracj´, ale sprawa Mackiewicza nie koÅ‚
czy si´
w sierpniu 2000 r. Instytut Yad Vashem przyzna" poĘmiertnie o. Ludwikowi medal ny ochotnik bierze udzia" w wojnie polsko-bolsze- szur´  Optymizm nie zastÄ…pi nam Polski . 18 stycz- wcale po wojnie, jakby si´ moÅ»na by"o spodziewaç,
Urodzi" si´ 25 sierpnia 1907 r. w Radzionkowie na Gór-  Sprawiedliwy wĘród narodów Ęwiata . wickiej 1920 r., s"uŻąc w 10. Litewsko-Bia"oruskim nia 1945 r. opuszcza z Å»onÄ… Kraków, pod którym stoi lecz wraca co jakiĘ czas pod wp"ywem niektórych je-
nym ÂlÄ…sku. Mia" dwanaĘcioro rodzeÅ‚
stwa. W sierpniu Niezwykle trudnÄ… sytuacj´ KoĘcio"a rzymskokatolickiego na Wo"yniu ciÄ…gle Pu"ku U"anów. Styka si´ m.in. z Kozakami kubaÅ‚
ski- juŻ Armia Czerwona. W póęniejszym szkicu przyto- go publikacji, uznawanych za szczególnie kontrower-
1926 r. rozpoczą" nowicjat w Zgromadzeniu Misjonarzy pogarsza"y organizowane przez nacjonalistów ukraił
skich masowe mordy lud- mi i ochotnikami rosyjskimi walczÄ…cymi po stronie czy" rozmow´ odbytÄ… w drodze ze znajomym:  cze- syjne. Pisarz sam poddaje si´ osÄ…dowi SÄ…du KoleÅ»eÅ‚
-
Oblatów NajĘwi´tszej i Niepokalanej Panny Maryi w Mar- noĘci polskiej w latach 1943-1944. By" to najwi´kszy cios zadany Å»yciu katolic- polskiej. Wykorzysta póęniej te doĘwiadczenia w po- kano na Niemców w roku 1941, Å»eby przep´dzili skiego ZwiÄ…zku Dziennikarzy RP, co ma miejsce
kowicach k. Inowroc"awia. Rok póęniej z"oÅ»y" pierwsze kiemu w diecezji "uckiej w czasie II wojny Ęwiatowej: z rÄ…k OUN  UPA zgin´"o wieĘciach  Lewa wolna  o wojnie 1920 r. i  Kontra bolszewików z Ziem Wschodnich. Tu czekajÄ… bol- w Rzymie w 1945 roku. SÄ…d ten oczyĘci" Mackiewicza
Ęluby zakonne i rozpoczÄ…" studia w WyÅ»szym Semina- 50-70 tys. ludnoĘci polskiej, w tym 21 ksi´Å»y, 4 zosta"o ci´Å»ko rannych. Ksi´Å»y  o Kozakach wydanych przez aliantów Sowietom szewików, Å»eby przep´dzili Niemców. To jasne i to z zarzutu kolaboracji, choç  jak póęniej podnoszono
rium Duchownym w Obrze. Âwi´cenia kap"aÅ‚
skie przy- mordowano w sposób niezwykle okrutny. Wymownym przyk"adem jest m´czeÅ‚
- przy koł
cu II wojny. zupe"nie to samo.  Nie, to nie jest to samo  odpo-  nie mia" takich kompetencji ani pe"nych danych
jÄ…" 10 czerwca 1933 roku. By" wikarym i ekonomem stwo i Ęmierç o. Ludwika. Piasecki wychowany w Ęrodowisku bia"oruskim wiedzia" Mackiewicz   wtedy w roku 1941 wojna si´ o wyroku Ęmierci. W 1946 r. w"aĘnie Sergiusz Piasecki
w Kodniu nad Bugiem, a od 1936 r. ekonomem w Markowicach. Dekretem w"adz za- IstniejÄ… rozbieÅ»ne przekazy na ten temat, najbardziej wiarygodne wydajÄ… si´ styka si´ jako m"ody cz"owiek z rewolucjÄ… sowieckÄ… dla nas rozpoczyna"a, otwierajÄ…c nieobj´te horyzon- z"oÅ»y" oĘwiadczenie w sprawie Mackiewicza, w którym
konnych z 17 sierpnia 1939 r. zosta" pos"any jako administrator nowoutworzonej pa- ustalenia Leona Úura ( Polacy i UkraiÅ‚
cy. Któr´dy do pojednania , Suwa"ki 2007). w Moskwie, walczy w bia"oruskim antysowieckim od- ty nowych moÅ»liwoĘci, stwarzajÄ…c nadzieje, chociaÅ»- wyjaĘnia" niektóre okolicznoĘci wyroku Ęmierci i jego
rafii w Okopach k. Rokitna w diecezji "uckiej na Wo"yniu. Parafia liczy"a ok. 1000 wier- W nocy z 6 na 7 grudnia 1943 r. UPA napad"a na polskie wsie naleŻące do pa- dziale partyzanckim  Zielony DÄ…b , bierze udzia" by by"y z"udÄ… tylko. Teraz, w roku 1945, wojna si´ zaniechania. Zosta"o ono jednak opublikowane dopie-
nych, otoczona wioskami zamieszkanymi przez prawos"awnych Ukraił
ców. rafii Okopy. Zosta"y one spalone, a ich ludnoĘç w wi´kszoĘci wymordowana. Oj- w obronie MiÅ‚
ska Litewskiego w 1919 r., zaciÄ…ga si´ koÅ‚
czy, zamykajÄ…c horyzonty nowym moÅ»liwo- ro w 1987 r. i nie mog"o zapewne wp"ynÄ…ç na bieg
Bardzo skromny, niezwykle poboÅ»ny, otwarty na innych ludzi i o duÅ»ej kultu- ciec Wrodarczyk móg" znaleÄ™ç schronienie w lesie, pozosta" jednak w koĘciele; jako ochotnik do oddzia"u bia"oruskiego przy armii Ęciom. Nie ma juÅ» nadziei, a z"udzenia mogÄ… mieç sprawy Mackiewicza w emigracyjnych opiniach.
rze osobistej, w krótkim czasie zjedna" sobie powszechnÄ… sympati´ zarówno stale modli" si´ przed NajĘwi´tszym Sakramentem. Gdy banderowcy weszli polskiej. KoÅ‚
czy kurs podchorÄ…Å»ych piechoty i wal- tylko Ęlepi albo g"upcy . Na szcz´Ä˜cie spotkanie Mackiewicza i Piaseckiego
wĘród Polaków, jak i Rusinów (Ukraił
ców). Âwiadkowie wspominajÄ…, Å»e wiele do koĘcio"a, ojciec Ludwik leÅ»a" krzyÅ»em przed o"tarzem. Porwali go i wlekli 7 ki- czy w obronie Warszawy w rejonie Radzymina. Te Mackiewicz dociera do Rzymu, gdzie rozpoczyna w okupowanym Wilnie nie skoÅ‚
czy"o si´ tragicznie.
troski okazywa" chorym, odwiedzajÄ…c ich w domach i bardzo cz´sto wspomaga" lometrów do ukraiÅ‚
skiej wsi Karpi"ówki. Tam w izbie ch"opa o nazwisku Bryczka i wczeĘniejsze wydarzenia opisuje trylogia powie- prac´ nad wydaniem dokumentów o Katyniu. Z emi- ZnaleÄ™li si´ wtedy ludzie, którzy uznali, Å»e naleÅ»y Mac-
biednych. Czyni" to bez wzgl´du na wyznanie czy narodowoĘç. przetrzymywali go i przes"uchiwali, stosujÄ…c okrutne tortury. Âwiadczyç moÅ»e Ęciowa  Jab"uszko ,  Spojrz´ ja w okno ,  Nikt nie da gracyjnÄ… falÄ… przenosi si´ do Londynu, a w 1954 r. kiewiczowi daç szans´. Dzi´ki temu mamy Ęwiadec-
W 1941 r. po zmianie okupanta sowieckiego na niemieckiego do parafii w Oko- o tym rozleg"a plama krwi na Ęcianie izby, która, zamalowywana, ciÄ…gle przebija nam zbawienia , rozpocz´ta przez Piaseckiego do Monachium. twa i dzie"a, których nikt inny by nie napisa". A za po-
pach zacz´li masowo przybywaç wierni z terenu ZSRS. Ojciec Ludwik organizo- przez farb´... Skatowanego i rozebranego do naga ksi´dza wyciÄ…gn´li z izby w Wilnie podczas II wojny, zaĘ poczÄ…tki jego dzia"al- Piasecki pozosta" d"uÅ»ej w kraju. Po ponownym my"ki i winy, których któŻ nie ma, obaj protagoniĘci za-
wa" równieÅ» wyprawy misyjne na tereny od lat pozbawione kap"ana, docierajÄ…c aÅ» i po"oÅ»yli obok stodo"y na Ęniegu. Jeden z oprawców przytrzyma" g"ow´, drugi noĘci szpiegowskiej na terenie Sowietów po roku wkroczeniu Armii Czerwonej w 1944 r. by" nawet ro- p"acili wygnaniem i samotnoĘciÄ….
do Úytomierza i Kijowa! Tylko podczas jednej dwumiesi´cznej wyprawy ochrzci" stanÄ…" na nogach, a trzeci  rozrubaw hrud i  jemu wynia"y serce (rozrÄ…ba" pierĘ 1920 opisuje powieĘç  Bogom nocy równi . botnikiem rolnym w sowchozie. W maju 1945 r. z fa"- Skrócony przedruk z  Biuletynu IPN 12/2004
kilka tysi´cy osób oraz udzieli" ok. 500 sakramentów osobom chorym. i wyj´li mu serce).
Parafia w Okopach, pomimo okupacji, t´tni"a Å»yciem religijnym. Âwiadkowie Pomimo wielu wysi"ków cia"a i grobu ojca Wrodarczyka nie uda"o si´ odnaleÄ™ç.
DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN. www.ipn.gov.pl
mówiÄ… o masowych nawróceniach, pielgrzymkach i innych formach Å»ycia religij- W setnÄ… rocznic´ urodzin w miejscu jego m´czeÅ‚
skiej Ęmierci ojcowie oblaci
Zdj´cia pochodzÄ… z Archiwum IPN.
ADRES DO KORESPONDENCJI:
nego. W jej gospodarzu czu"o si´ Ęwi´tego i dobrego kap"ana: kaznodziej´, mi- z Polski, wspó"bracia w kap"aÅ‚
stwie, postawili pamiÄ…tkowy krzyÅ». Jest to jedyny
DODATEK IPN DO  Naszego Dziennika
Redaktorzy:
sjonarza i spowiednika. krzyÅ» upami´tniajÄ…cy Ęmierç katolickiego kap"ana zamordowanego przez UPA
UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA
dr Krzysztof Kaczmarski, [e-mail] (Rzeszów 017 860 60 25)
Gdy w sierpniu 1942 r. Niemcy razem z policją ukraił
skÄ… rozpocz´li likwida- na Wo"yniu! TrwajÄ… przygotowania do rozpocz´cia procesu beatyfikacyjnego.
Romuald Niedzielko, [e-mail] (Warszawa 022 431 83 73) SPRZEDAÚ WYDAWNICTW IPN: TEL. [phone]
cj´ Úydów z getta w Rokitnie, ojciec Ludwik ukry" na plebanii, a potem Å»ywi" w le- oprac. Leon Popek
FOT. ARCH. IPN
VI Nasz Dziennik PiÄ…tek, 27 lipca 2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2007 PiÄ…tek, 27 lipca 2007 Nasz Dziennik III
Ewa Siemaszko
Ukraił
cy przeciwko Polakom
 kresowa wojna cywilizacji
Usuwanie Å»ywio"u polskiego z Kresów Wschod- ludobójstwa na ludnoĘci polskiej  trzeciego obok lu- z eskalacjÄ… i rozszerzaniem si´ morderczych napadów
nich II Rzeczypospolitej (województwa: wileł
skie, no- dobójstwa niemieckiego i sowieckiego. na coraz to nowe rejony. Szczególne ich nasilenie na-
wogródzkie, poleskie, wo"ył
skie, lwowskie, tarnopol- stąpi"o wiosną 1943 r., po ucieczce do leĘnych oddzia-
***
skie, stanis"awowskie), zapoczątkowane z dniem wy- "ów UPA ukraił
skich policjantów ze s"uŻby niemieckiej,
buchu II wojny Ęwiatowej i majÄ…ce miejsce pod- Podj´ta na wielkÄ… skal´ w 1943 r. akcja  oczyszczania którzy od 1941 r., tj. od poczÄ…tku istnienia policji ukra-
czas I okupacji sowieckiej (1939-1941), okupacji litew- ziem ukraił
skich z Lachów by"a pomys"em zrodzo- ił
skiej opanowanej przez OUN, terroryzowali i przeĘla-
skiej cz´Ä˜ci województwa wileÅ‚
skiego (1939-1940), nym wiele lat wczeĘniej jako wykwit skrajnie nacjonali- dowali w róŻny sposób Polaków, takŻe dokonując za-
okupacji niemieckiej (1941-1944) i II okupacji sowiec- stycznej ideologii paru kolejnych organizacji, w tym bójstw. W pierwszym pó"roczu 1943 r. najbardziej
kiej (1944-1945), odbywa"o si´ w kilku wymiarach. od poczÄ…tku lat 30. Organizacji Nacjonalistów UkraiÅ‚
- ucierpieli Polacy wschodnich powiatów Wo"ynia  sar-
Na pierwszym miejscu naleÅ»y postawiç wymiar skich (OUN). G"ównym celem OUN by"o wywalczenie neÅ‚
skiego, kostopolskiego, rówieł
skiego, zdo"bu-
ludzki, w którym mieĘci si´ biologiczna eliminacja niepodleg"ego, jednolitego narodowoĘciowo paÅ‚
stwa nowskiego i krzemienieckiego. W czerwcu 1943 r.
wszystkich warstw spo"ecznych, a w pierwszej kolej- ukraił
skiego i zjednoczenie w jego obr´bie wszystkich mordercza aktywnoĘç OUN  UPA szczególnie do-
noĘci inteligencji (zw"aszcza osób zaangaŻowanych ziem zamieszkanych przez Ukraił
ców. Has"o  Ukraina tkn´"a powiat "ucki i dubieÅ‚
ski.
w dzia"alnoĘç niepodleg"oĘciowÄ… oraz duchownych), dla UkraiÅ‚
ców sformu"owane juŻ na początku XX wie-
***
czego róŻnorodne skutki są odczuwane juŻ kilkadzie- ku by"o intensywnie propagowane przez nacjonali-
siÄ…t lat. Chodzi tu o ĘmiertelnÄ… eksterminacj´ oraz de- stycznych dzia"aczy, szczególnie od wybuchu II wojny W lipcu i sierpniu 1943  rzezie wo"yÅ‚
skie osiÄ…gn´"y
portacje, przesiedlenia, w tym ekspatriacj´, wywóz Ęwiatowej, którÄ… ukraiÅ‚
scy przywódcy jednej z dwu apogeum, a najtragiczniejszy by" 11 lipca. Mordy ogar-
na przymusowe roboty, wymuszone Ęmiertelnym za- frakcji OUN (banderowskiej) uznali za dziejowÄ… okazj´ n´"y ca"y Wo"yÅ‚
(prócz powiatu lubomelskiego, który
groÅ»eniem uchodÄ™stwo, pobór do obcej armii. Nast´p- do wszcz´cia tzw. rewolucji narodowej. W jej wyniku zaatakowano w ostatnich dniach sierpnia), zaĘ naj-
nie wymiar ekonomiczny  eksploatacja gospodarki, mia"a powstaç niepodleg"a Ukraina. Zmobilizowanie wi´ksze rozmiary przybra"y w powiatach w"odzimier-
której poŻytków Naród Polski zosta" pozbawiony: ruj- mas do realizacji planów OUN, w których zak"adano skim i horochowskim.
nowanie przemys"u, handlu, rolnictwa i wszelkich in- bezwzgl´dne, bezlitosne niszczenie fizyczne i material- WyjÄ…tkowoĘç rzezi lata 1943 r. polega"a na usi"owa-
Cz"onkowie redakcji dziennika wileł
skiego  S"owo , w Ęrodku Józef Mackiewicz
nych dziedzin, zahamowanie rozwoju gospodarczego ne wroga, poprzedzone pracą propagandową, pole- niu dokonania eksterminacji Polaków w krótkim czasie
Wyrok Ęmierci zosta" wi´c ostatecznie wydany wie wspó"dzia"aç z gen. KrzyÅ»anowskim  Wilkiem gicznie skomplikowanych okolicznoĘciach. Trzeba tu oraz niszczenie podstaw egzystencji pojedynczych gajÄ…cÄ… na umiej´tnym sÄ…czeniu nienawiĘci, nastÄ…pi"o i na duÅ»ych obszarach. Wymaga"o to dobrze zorgani-
w Warszawie, ale w Wilnie go nie wykonano. i Zygmuntem Andruszkiewiczem, kierownikiem BIP zaznaczyç, Å»e Piasecki, choç dzia"a" w podziemiu, nie cz"onków spo"eczeÅ‚
stwa i ca"ych grup. Dalej trzeba w poczÄ…tkach 1943 r. na Wo"yniu. zowanych wi´kszych si"  oprócz swych bojówek
Sprawa Mackiewicza nie koł
czy si´ wcale w czasie wileÅ‚
skiej AK. W marcu 1943 r. wykonano wyrok z"oÅ»y" przysi´gi na wiernoĘç AK, zachowujÄ…c moÅ»li- wymieniç wymiar umys"owy i duchowy: ograniczenie WczeĘniej w 1939 i 1941 r. mia"y juÅ» miejsce zwia- OUN  UPA mobilizowa"a  pospolite ruszenie ch"o-
wojny, b´dzie toczyç si´ dalej juÅ» na emigracji aÅ» Ęmierci na Czes"awie Ancerewiczu, redaktorze naczel- woĘç odmowy wykonywania rozkazów, co do któ- lub pozbawienie moÅ»liwoĘci kszta"cenia w ogóle albo stuny krwawej rozprawy z Polakami. JednakÅ»e niezbyt pów ukraiÅ‚
skich. Organizacj´ i przebieg lipcowej rzezi
do koł
ca jego Å»ycia. Jeszcze w 1989 r., cztery lata nym gazety  Goniec Codzienny , w której Mackiewicz rych mia" wÄ…tpliwoĘci. Byç moÅ»e i to uratowa"o Å»ycie we w"asnym j´zyku; likwidacja placówek badawczych, wielka skala tych zbrodniczych wystÄ…pieÅ‚
i ich przej- unaoczniają raporty Komendy AK Lwów:
po jego Ęmierci, Stanis"aw Lorentz powie w wywia- opublikowa" kilka artyku"ów w 1941 r., a w czerwcu Mackiewiczowi. towarzystw naukowych i oĘwiatowych, szkó", bibliotek, Ęciowy charakter dawa"y Polakom z"udzenie, Å»e spo-  Na cztery dni przed akcjÄ… (...) odby"y si´ w budyn-
dzie, Å»e wyrok na Mackiewicza by" s"uszny, zosta" tyl- 1943 r. udzieli", znów za zgodÄ… w"adz AK, wywiadu Co ciekawe, wtedy to Piasecki by" bardziej niÅ» Mac- czytelni, dzia"alnoĘci wydawniczej; grabieÅ» i niszczenie kojne wspó"istnienie róŻnych narodowoĘci b´dzie kach szkolnych specjalne wyk"ady, na których mówio-
ko zawieszony do rozpatrzenia po wojnie. na temat Katynia. kiewicz znany jako pisarz, autor g"oĘnej przed wojnÄ… skarbów kultury polskiej b´dÄ…cych w"asnoĘciÄ… pu- kontynuowane. I nawet moÅ»na by"o "atwo si´ poddaç no o koniecznoĘci wymordowania wszystkich Pola-
W po"owie kwietnia 1943 r. Niemcy podajÄ… informa- Istnieje list Mackiewicza do Piaseckiego z podzi´- powieĘci o przemytniczym procederze na wschodniej blicznÄ… i prywatnÄ…, a wi´c muzeów, pa"aców, dworów, temu z"udzeniu, bowiem prawie we wszystkich wspo- ków na Wo"yniu. Operowano przy tym has"ami: Wy-
cj´ o odkryciu grobów w Katyniu. Cz´Ä˜ç dowództwa kowaniami za dwukrotne uratowanie Å»ycia. Wiado- granicy  Kochanek Wielkiej NiedÄ™wiedzicy . Mia" róŻnorakich budynków z ich cennym wyposaÅ»eniem, mnieniach i relacjach dawnych mieszkaÅ‚
ców Wo"ynia rÅ»nÄ…ç Lachów aÅ» do 7 pokoleÅ‚
, nie wy"Ä…czajÄ…c tych,
AK traktuje t´ wiadomoĘç nieufnie, uznajÄ…c jÄ… za nie- mo juÅ», Å»e Piasecki odmówi" wykonania wyroku, ale za sobÄ… burzliwy, awanturniczy Å»ywot szpiega, agenta takÅ»e parków, uzdrowisk itp. Do wymiaru duchowego i Ma"opolski Wschodniej podkreĘla si´ dobre lub po- którzy nie mówiÄ… juÅ» po polsku«. Agitatorami byli ludzie
mieckÄ… propagand´ antysowieckÄ…, co mog"o wyda- uratowa" takÅ»e Mackiewicza z rÄ…k niemieckich, doko- dzia"ajÄ…cego za wschodniÄ… granicÄ…, przemytnika, ban- naleŻą teÅ» dzia"ania przeciwko KoĘcio"owi katolickie- prawne stosunki mi´dzy wspó"mieszkaÅ‚
cami Polaka- z Ma"opolski Wschodniej (...).
waç si´ prawdopodobne, gdy obrót wojny stawa" si´ nujÄ…c brawurowej akcji wykradzenia archiwum kon- dyty. Za napad z broniÄ… w r´ku zosta" skazany w za- mu: niszczenie ĘwiÄ…tyÅ‚
i kaplic, domów zakonnych, mi i Ukraił
cami aŻ do 1943 r., gdzieniegdzie niemal W rozmowach z Polakami, którzy przeczuwali juŻ
dla Niemców niekorzystny. Mackiewicz dostaje spiracji przechowywanego przez Andruszkiewicza, ostrzonym trybie na kar´ Ęmierci w 1926 roku. Za daw- utrudnianie praktyk religijnych i dzia"alnoĘci duszpa- do ostatnich godzin przed napadem; choç zauwaÅ»ano niebezpieczeÅ‚
stwo, sąsiedzi Ukraił
cy uspakajali ich,
od nich propozycj´ wyjazdu do Katynia na wizj´ lokal- który zosta" nagle aresztowany przez gestapo, mimo ne zas"ugi dla wywiadu zamieniono jÄ… na 15 lat ci´Å»- sterskiej. I wreszcie  duchowy czy symboliczny wy- teÅ» zmiany zachowania sÄ…siadów-UkraiÅ‚
ców  ich izo- aby si´ niczego nie obawiali, gdyÅ» nikt im krzywdy nie
nÄ… i udaje si´ tam za zgodÄ… w"adz AK w koÅ‚
cu kwiet- Å»e by" dobrze zakonspirowany jako urz´dnik admini- kiego wi´zienia na Âwi´tym KrzyÅ»u. W wi´zieniu za- miar ma takÅ»e zacieranie wszelkich innych material- lowanie si´, tajemne zebrania, niech´tne i z"owróŻbne zrobi. Cz´sto byli to kumowie, koledzy, ludzie mówiÄ…-
nia 1943 roku. Zbiera niewÄ…tpliwe dowody, Å»e jest to stracji litewskiej. W archiwum tym oprócz sprawoz- czÄ…" spisywaç swoje przeÅ»ycia, próbowa" pisaç opo- nych Ęladów polskiej obecnoĘci, do których odwo"uje wypowiedzi. cy z sobÄ… po imieniu. W wielu wypadkach grozili, Å»e
zbrodnia sowiecka, gromadzi materia"y, które póęniej dania Mackiewicza z Katynia znajdowa"o si´ takÅ»e je- wiadania i powieĘci, zaczyna" w"aĘciwie od poczÄ…tku, si´ ludzka pami´ç, takich jak cmentarze, domy ludo- gdyby który Polak uciek" ze wsi, to gospodarstwo jego
***
wykorzysta w swych publikacjach o Katyniu, sk"ada go odwo"anie w sprawie wyroku Ęmierci. Jak sÄ…dzi uczÄ…c si´ polskiego, który zna" s"abiej od bia"oruskie- we, wiejskie zabudowania, sady, studnie. puszczÄ… z dymem. Powtarzali: gdy Polak opuszcza
raport w"adzom AK. Piasecki, Andruszkiewicz, przychylny Mackiewiczowi go i rosyjskiego. Po napisaniu  Kochanka Wielkiej Wymienione antypolskie dzia"ania, sk"adajÄ…ce si´ W ostatnim kwartale 1942 r. OUN tworzy"a leĘne od- ukraiÅ‚
ską wieĘ  jest wrogiem Ukraił
ców. W ten spo-
Czy wyrok zosta" uchylony w zwiÄ…zku z pobytem i jego kampanii antysowieckiej, zosta" wydany w r´- NiedÄ™wiedzicy , dzi´ki interwencji Melchiora WaÅ‚
ko- na zag"ad´ kresowej polskoĘci, dokonywane by"y eta- dzia"y partyzanckie, które w 1943 r. przyj´"y nazw´ sób do ostatniego dnia zachowywali UkraiÅ‚
cy pozory
Mackiewicza w Katyniu, trudno przesÄ…dzaç. Ci, którzy ce Niemców przez agenta sowieckiego umieszczo- wicza i grupy znanych pisarzy, zosta" u"askawiony pami, a jej sprawcami byli g"ównie okupanci  Niemcy UkraiÅ‚
ska Armia Powstał
cza (UPA). W tym czasie do- solidarnoĘci, aby uĘpiç czujnoĘç ludnoĘci polskiej,
w Wilnie mieli rozstrzygaç o jego Ęmierci, sami najle- nego g"´boko w strukturach AK lub w czasopiĘmie przez prezydenta RP. Dwa lata przed wybuchem woj- i Sowieci. JednakÅ»e sytuacja wojenna i sk"onnoĘç oku- chodzi"o do morderstw dokonywanych przez UkraiÅ‚
- a gdy pad"o has"o pogromu, na domy polskie rzucali
piej zorientowani w realiach podwójnej czy potrójnej  Niepodleg"oĘç . Torturowany, pope"ni" samobój- ny wyszed" z wi´zienia po 11 latach kary zniszczony, pantów do generowania bÄ…dÄ™ podsycania antagoni- ców na pojedynczych osobach i rodzinach polskich, si´ najbliÅ»si UkraiÅ‚
cy-sąsiedzi, mordując Polaków,
okupacji, nie wzi´li na siebie takiej odpowiedzialnoĘci. stwo w wi´zieniu gestapo. chory na gruÄ™lic´. zmów narodowoĘciowych stworzy"y okazj´ do uak- które w pierwszych miesiÄ…cach 1943 r. przybra"y cha- z którymi Å»yli cz´sto w najlepszej zgodzie i przyjaÄ™ni
To oni zdecydowali, na pewno po gruntownym rozwa- Mackiewicz i Piasecki spotkali si´ w Wilnie tylko kil- W Wilnie pod okupacjÄ… niemieckÄ… i sowieckÄ… tywnienia si´ cz´Ä˜ci wrogo nastawionych do paÅ‚
stwa rakter masowych zabójstw, trwających do zakoł
cze- od dziesiątków lat (...) .
Å»eniu sprawy, Å»e tego wyroku nie naleÅ»y wykonywaç. ka razy. By"y to spotkania krótkie i zdawkowe, jak to spotyka si´ wi´c dwóch ludzi z wyrokami Ęmierci. polskiego i Polaków mniejszoĘci narodowych II Rze- nia ekspatriacji kresowych Polaków. 10 lipca 1943 r.  byli rozes"ani tajni goÅ‚
cy do wszyst-
Jednym z ludzi, którzy zapewne przesÄ…dzili o Å»yciu w konspiracji, zw"aszcza gdy mieli staç si´ przeciwni- Cz"owiek, któremu darowano Å»ycie, ma wykonaç czypospolitej: UkraiÅ‚
ców, Litwinów, Bia"orusinów, Úy- 9 lutego 1943 r. mia" miejsce pierwszy masowy kich ukraiÅ‚
skich domów, by wszyscy m´Å»czyÄ™ni z wy-
Mackiewicza, by" Sergiusz Piasecki. Odmówi" wyko- kami. Piasecki, zanim odmówi" wykonania wyroku, wyrok Ęmierci. Ten drugi w Ęrodku wojny przez pra- dów. Z wymienionych najgroęniejsi dla Polaków kreso- mord na Wo"yniu. Oddzia" nacjonalistów, podszywając jątkiem tych, którzy mają w rodzinie Polaków krew-
nania wyroku Ęmierci. By" wtedy szefem egzekutywy w Wilnie zbada" zapewne g"´biej spraw´ Mackiewi- wie rok, pod okiem okupanta, chodzi z wyrokiem wych okazali si´ nacjonaliĘci ukraiÅ‚
scy, którzy na tere- si´ pod partyzantów sowieckich, wymordowa" ca"ko- nych, stawili si´ o godzinie 12 w nocy: kto ma broÅ‚
, to
wileł
skiej AK i z podleg"ą mu grupą ludzi wykonywa" cza, bo to na nim mia"a w koł
cu ciÄ…Å»yç odpowiedzial- Ęmierci wydanym przez podziemie walczÄ…ce o nie- nie czterech województw: wo"yÅ‚
skiego, tarnopolskie- wicie koloni´ ParoĘla w powiecie sarneÅ‚
skim  zgin´- z broniÄ…, a kto nie ma, to z t´pym narz´dziem, siekie-
wyroki na skazanych kolaborantach. Musia" niewÄ…tpli- noĘç za wykonanie wyroku Ęmierci w niejasnych i tra- podleg"oĘç kraju. go, stanis"awowskiego i lwowskiego dokonali zbrodni "o 150 osób. Od tego momentu mamy do czynienia rami, kosami, wid"ami itp. w umówionym miejscu.
FOT. ADM
IV Nasz Dziennik PiÄ…tek, 27 lipca 2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2007 PiÄ…tek, 27 lipca 2007 Nasz Dziennik V
od po"owy 1943 r.  rzezie wo"ył
skie rozprzestrze-
Dr Marek Klecel
nia"y si´ na teren sÄ…siednich województw po"udnio-
wych. Najpierw atakowano pojedyncze osoby i ro-
dziny, a od poczÄ…tku 1944 r. OUN  UPA uderza"a
w ca"e osiedla i skupiska polskie poĘród ukraił
-
Piasecki i Mackiewicz
skich wsi, ogarniając ludobójczymi napaĘciami
wszystkie powiaty trzech województw Ma"opolski
Wschodniej. Apogeum zbrodni mia"o tam miejsce
 kresowi pisarze
pó" roku póęniej niŻ na Wo"yniu  w pierwszych mie-
siÄ…cach 1944 roku.
ÓwczesnÄ… sytuacj´ ma"opolskich Polaków poka-
zuje jeden z setek spisanych wówczas dokumentów
z wyrokami Ęmierci
(ze stycznia 1944 r.) dotyczÄ…cy okolic Toporowa
(pow. radziechowski w woj. tarnopolskim):  Straszne
rzeczy dziejÄ… si´ w naszych stronach, nie do opisa- Dzieli"y ich róŻne biografie i ranga dzie" literackich, "Ä…- rodowoĘciami i grupami ludnoĘci miejscowej z powo- wystÄ…pi" zdecydowanie w obronie Polaków przed prze-
nia. MoÅ»e jeszcze gorzej jak na Wo"yniu. Úyjemy czy"y zaĘ podobne postawy, wybory i poglÄ…dy. Losy du róŻnych interesów, zasz"oĘci historycznych, a takÅ»e Ęladowaniami Litwinów. Zaznaczy", Å»e jest to karygod-
wszyscy w p"omieniu mordów i poŻogi. Nie ma dnia dwóch pisarzy  Sergiusza Piaseckiego (1901-1964) zachował
podczas poprzedniej okupacji. Dla Pola- ne nawet z punktu widzenia prawnego, bo podburza
i nocy, aÅ»eby kogoĘ nie zamordowano i nie podpalo- i Józefa Mackiewicza (1902-1985)  przeci´"y si´ ze so- ków, przyzwyczajonych juÅ» do odzyskanego niedaw- jednÄ… cz´Ä˜ç ludnoĘci przeciw drugiej, nawo"ujÄ…c do za-
no. Na Rudzie Brodzkiej zamordowano 120 rodzin bą gwa"townie w Ęrodku wojny, w okupowanym przez no pał
stwa, Å»adna okupacja nie by"a moÅ»liwa do przy- m´tu. Artyku" ten by" wówczas bardzo Ęmia"y, móg" po-
i wieĘ spalono (...), 5 km od Toporowa spalono 2 Niemców Wilnie. Piasecki mia" wykonaç w imieniu j´cia, choçby by"a usprawiedliwiona historycznÄ… ko- waÅ»nie naraziç Mackiewicza, i wywo"a" dobre wraÅ»enie
wsie, liczba ofiar dok"adnie nieznana, na Grabowie w"adz Armii Krajowej wyrok Ęmierci na Mackiewiczu. niecznoĘcią popierania  sojusznika naszych sojuszni- w polskim spo"eczeł
stwie Wilna . W maju 1940 r. w"a-
odleg"oĘç od Toporowa 10 km wymordowano leĘnic- W 1943 roku, gdy zapad" wyrok, Wilno przeÅ»ywa"o ków . Dla ludzi takich jak Mackiewicz czy Piasecki ten dze litewskie cofn´"y Mackiewiczowi koncesj´ na wy-
two 5 osób. Na wieĘ Adamy bandyci napadli w nocy. juÅ» trzeciÄ… okupacj´. Pierwsza, sowiecka, rozpocz´"a sojusznik zmienia" si´ na ich oczach w Ęmiertelnego dawanie gazety. WczeĘniej jednak napi´tnowa" go sÄ…d
(...) JuŻ tydzieł
czasu minÄ…", a ja jeszcze oka nie za- si´ jesieniÄ… 1939 r., druga, litewska, trwa"a do po"owy wroga. Litwini skonfliktowali si´ z innymi grupami naro- honorowy polskich oficerów internowanych przez Litwi-
mkn´"am, czuwam, jak dzieÅ‚
tak noc, si" i nerwów 1940 roku. Wprowadzono wojsko i administracj´ litew- dowymi, przyjmujÄ…c podarowane im na krótko przez nów w Po"Ä…dze.
brak, w dzieł
jeszcze jako tako, ale noc jest strasz- skÄ…. Wi´kszoĘç mieszkaÅ‚
ców Wilna, którÄ… stanowili Sowietów Wilno i okr´g wileÅ‚
ski, a wszyscy mieli za z"e Trzeba tu wyjaĘniç, Å»e Mackiewicz uwaÅ»a" si´
na . Obj´cie po raz drugi w 1944 r. ma"opolskich wo- Polacy, uznano za cudzoziemców. J´zykiem urz´do- Úydom, Å»e zbyt ochoczo witali jednych lub drugich za tzw. krajowca. Uznawa" WileÅ‚
szczyzn´ za odr´bny
jewództw okupacjÄ… sowieckÄ… nie zahamowa"o ludo- wym sta" si´ litewski, który wcale nie by" powszechnie okupantów, liczÄ…c na zmian´ swej poprzedniej sytu- kraj zamieszkany wspólnie i na równych prawach
bójczych napaĘci, które by"y kontynuowane aÅ» znany. Druga okupacja sowiecka trwa"a od po"owy acji, która  jak si´ póęniej okaza"o  nie by"a taka naj- przez róŻne narodowoĘci, kontynuujÄ…cy tradycje daw-
do koł
ca ekspatriacji, powi´kszajÄ…c liczb´ ofiar lu- 1940 do po"owy 1941 r., kiedy to wkroczyli Niemcy gorsza. W tym wojennym tyglu okupanci wykorzysty- nego Wielkiego Ksi´stwa Litewskiego. By" patriotÄ…
Kolonia Lipniki w powiecie kostopolskim po napadzie UPA 26 marca 1943 r., w którym
dobójstwa ukraił
skiego do co najmniej 120 tys. Po- i wyp´dzili Sowietów. Wyzwoleniem od Sowietów by"a wali róŻnice narodowoĘciowe do utrzymywania kon- swej mniejszej ojczyzny i z tego punktu widzenia kry-
zgin´"o ok. 170 Polaków
laków ("Ä…cznie z ofiarami Wo"ynia). wi´c okupacja niemiecka. W 1943 r. szale wojny za- fliktów, podÅ»egania jednych nacji przeciw drugim. tykowa" juÅ» wczeĘniej polityk´ sanacyjnÄ… wobec mniej-
(...) Domy polskie i kolonie polskie by"y juÅ» strzeÅ»one zamordowanie tuÅ» przed 11 lipca 1943 r. delegacji Do policzalnych strat polskich trzeba teÅ» dodaç cz´"y przechylaç si´ na niekorzyĘç Niemiec. szoĘci narodowych, jak i teraz, podczas wojny, litew-
 Przez grzecznoĘç
przez rozstawionych ch"opów miejscowych i party- Okr´gowej Delegatury RzÄ…du na Wo"yniu, jadÄ…cej nie dajÄ…ce si´ wymierzyç straty moralne wo"yÅ‚
sko- Dla ludzi przewidujących, a doĘwiadczonych juŻ skie zakusy nacjonalistyczne w 1939 i 1940 roku.
zantów, by nikt nigdzie nie wyrusza" z domu przez ca- na przygotowane wczeĘniej rozmowy z UPA, której -ma"opolskiego spo"eczeł
stwa ukraił
skiego, które przez okupacj´ sowieckÄ…, znajÄ…cych zagroÅ»enie ko- nie zastrzelony W obronie integralnoĘci i toÅ»samoĘci ziemi wileÅ‚
skiej
"Ä… noc. O godz. 11 w nocy przyjechali z lasów (...) par- przedstawiciela Zygmunta Rumla upowcy rozerwali OUN i UPA zatruwa"o nienawiĘciÄ…, niepohamowanÄ… munizmu od rewolucji i wojny polsko-bolszewickiej naraÅ»a" si´ obydwu stronom, polskiej i litewskiej.
tyzanci, uzbrojeni oni byli od stóp do g"ów, mieli r´cz- koÅ‚
mi oraz napady na koĘcio"y z wiernymi zgroma- nawet wobec osób duchownych, których zamordo- 1920 r., zwyci´stwo sowieckie, mimo wszelkich uk"a- Na prze"omie 1942 i 1943 r. Józef Mackiewicz zosta" Gdy rozpozna" zagroÅ»enie sowieckiego komuni-
ną broł
. (...) zrobili zebranie, na którym oĘwiadczyli, dzonymi na Mszy Âwi´tej i mordowanie takÅ»e ksi´Å»y. wano 83, i wciÄ…ga"o UkraiÅ‚
ców w niszczÄ…cy dusze dów i gwarancji alianckich, oznacza"o tylko jedno: Pol- oskarÅ»ony przez nieznanych do dziĘ ludzi z kr´gu zmu jako ca"kiem realne w najbliÅ»szej przysz"oĘci,
Å»e chcÄ…c mieç wolnÄ… Ukrain´, naleÅ»y w pierwszym W sierpniu 1943 r. najwi´ksze ofiary ponios"a ludnoĘç sza" barbarii, czego przyk"adem jest nast´pujÄ…ce sk´ tak czy inaczej sowieckÄ… i komunistycznÄ…. W 1943 r. w"adz wileÅ‚
skiej AK o kolaboracj´ z Niemcami, a praw- uzna" za konieczne g"osiç je choçby na "amach gaze-
rz´dzie wyt´piç wszystkich Polaków, bo ci stojÄ… im polska powiatów: w"odzimierskiego, kowelskiego, lu- utrwalone w dokumentach wydarzenie: Mackiewicz i Piasecki nie mieli co do tego Å»adnych z"u- dopodobnie na wiosn´ 1943 r. przed SÄ…dem Specjal- ty naleŻącej do drugiego okupanta. Choç sam wycofa"
na przeszkodzie (...). Zaraz po zebraniu uda"y si´ hor- bomelskiego i rówieÅ‚
skiego. W trzech ostatnich  Podst´pnego mordu dokonano na 46 Polakach dzeÅ‚
. W"adze Armii Krajowej uznawa"y, chcÄ…c nie nym Okr´gu WileÅ‚
skiego AK zapad" na niego wyrok si´ szybko z publikacji w gazecie, to zarzut wspó"pra-
dy ch"opów wraz z bandytami do polskich domów dniach sierpnia zaatakowano Polaków na podobnÄ… dnia 16 II 1945 w WeleĘniowie (pow. buczacki, woj. chcÄ…c, Stalina i Armi´ CzerwonÄ… za  sojusznika na- Ęmierci. Zarzucano mu wspó"prac´ z wydawanÄ… cy z Niemcami w tej mierze by" pewnie s"uszny, jed-
i na polskie kolonie (...). skal´ jak 11 i 12 lipca: OUN  UPA obj´"a rzeziami 85 tarnopolskie). Z okolicznych wsi zebrano pod pretek- szych sojuszników . Dylemat by" w istocie tragiczny po polsku przez Niemców gazetÄ…  Goniec Codzienny , nakÅ»e wyrok, który póęniej zapad", z uwagi na niejed-
O godz. 2 min. 30 po pó"nocy w dniu 11 lipca 1943 r. miejscowoĘci powiatów w"odzimierskiego, kowelskie- stem rejestracji, niby to na rozkaz w"adz sowieckich, i bez dobrego wyjĘcia, zw"aszcza dla formacji niepod- której mia" byç wspó"w"aĘcicielem i czerpaç z tego du- noznacznoĘç sytuacji, nie odpowiada" szkodliwoĘci
rozpocz´"a si´ rzeÄ™. KaÅ»dy dom polski okrÄ…Å»a"o nie go, horochowskiego i lubomelskiego. Od jesieni 1943 r. 46 Polaków do WeleĘniowa. W bia"y dzieÅ‚
bande- leg"oĘciowych na wschodnich Kresach  walczyç Å»e zyski. Niemcy rzeczywiĘcie zaproponowali Mackie- czynu. Na ów wyrok wp"yn´"y zapewne jakieĘ inne
mniej jak 30-50 ch"opów z t´pym narz´dziem i dwóch napady na wo"yÅ‚
skich Polaków nie mia"y juÅ» poprzed- rowcy przebrani za NKWD zamkn´li wszystkich Pola- z Niemcami, pomagajÄ…c tym samym w sowieckim wiczowi wydawanie tej gazety i stanowisko naczelnego jeszcze okolicznoĘci, których do koÅ‚
ca nie znamy.
z broniÄ… palnÄ…. Kazali otworzyç drzwi albo w razie od- niego rozmachu, a teÅ» i Wo"yÅ‚
by" z polskoĘci pot´Å»- ków w drewnianej szopie, szop´ oblali benzynÄ… zwyci´stwie i we wprowadzaniu komunizmu w Polsce, redaktora, ale on stanowczo odmówi". Opublikowa" na- Najwnikliwiej przebada" spraw´ Mackiewicza W"odzi-
mowy rÄ…bali drzwi. Rzucali do wn´trza domów r´czne nie ogo"ocony  blisko 60 tys. osób wymordowanych i podpalili. Wszyscy zamkni´ci w strasznych m´czar- czy  widzÄ…c takie zagroÅ»enie  godziç si´ raczej tomiast kilka tekstów od lipca do paÄ™dziernika 1941 r.: mierz Bolecki (w ksiÄ…Å»ce  Wyrok na Józefa Mackiewi-
granaty, rÄ…bali ludnoĘç siekierami, k"uli wid"ami, a kto przez OUN  UPA, kilkadziesiÄ…t tysi´cy uchodÄ™ców niach zostali spaleni. LudnoĘç ukraiÅ‚
ska miejscowa na okupacj´ niemieckÄ…, nie zwalczaç Niemców, liczÄ…c o okupacji sowieckiej, swoim przes"uchaniu w NKWD, cza ; wersja rozszerzona  Ptasznik z Wilna ), ale nadal
ucieka", strzelali doł
z karabinów maszynowych. Nie- przed rzeziami wywiezionych przez Niemców na robo- zebra"a si´ pod szopÄ… i urzÄ…dzi"a na znak radoĘci na to, Å»e tak czy inaczej os"abiÄ… oni si"y sowieckie. uleg"ej wobec ZSRS polityce Sikorskiego. Zarzut kola- pozostaje wiele pytaÅ‚
bez odpowiedzi. Dlaczego do-
którzy ranni m´czyli si´ po 2 lub 3 dni zanim skonali, ty do Rzeszy i rozproszonych w Generalnym Guber- taÅ‚
ce, a ofiarom zaleca"a, by modlili si´ o cud . Zw"aszcza dla zbrojnej konspiracji zorganizowanej boracji dotyczy" wi´c nie treĘci artyku"ów, lecz miejsca piero po ponad roku od zakoÅ‚
czenia wspó"pracy
inni ranni zdo"ali resztkami si" dotrzeç do granicy po- natorstwie. I jeĘli do tych strat do"Ä…czy si´ ok. 50-ty- wojskowo by" to nie tylko dylemat moralny i polityczny, publikacji w niemieckiej  gadzinówce . z  GoÅ‚
cem Codziennym pojawi"y si´ zarzuty kolabo-
***
wiatu sokalskiego. (...) Po morderstwie, zaraz po po"u- si´czny ubytek Polaków podczas okupacji sowieckiej ale takÅ»e praktyczny  trzeba by"o podejmowaç decy- Mackiewicz juÅ» wczeĘniej narazi" si´ na podobny, racji, kto je stawia", jak dosz"o do wydania wyroku
dniu tegoŻ dnia, nastąpi" rabunek. Ch"opi z sąsiednich 1939-1941 wskutek aresztował
, egzekucji i deportacji PodsumowujÄ…c zbrodni´ wo"yÅ‚
sko-ma"opolskÄ… do- zje walki i oporu, dokonujÄ…c w istocie wyboru mi´dzy choç s"abszy zarzut wspó"pracy z Litwinami podczas Ęmierci i jakie by"y jego koleje, w jakich okoliczno-
wsi przychodzili i zabierali: konie, wozy, ubrania, po- w g"Ä…b ZwiÄ…zku Sowieckiego oraz kilka tysi´cy ofiar konanÄ… przez OUN  UPA, koniecznie trzeba wy- dwoma wrogami. ich okupacji Wilna, gdy za zgodÄ… w"adz litewskich za"o- Ęciach wyrok ów odwo"ano?
Ęciel, krowy, Ęwinie, kury  inwentarz Å»ywy i martwy . represji niemieckich, nasuwa si´ spostrzeÅ»enie, Å»e punktowaç dwa jej atrybuty: pierwszy  powszech- W tej sytuacji sta"ego zagroÅ»enia, nieprzewidywal- Å»y"  Gazet´ CodziennÄ… . By" to zarzut zdrady polskich Anonimowy wyrok SÄ…du Specjalnego Okr´gu
Owego tragicznego 11 lipca 1943 r. Polaków zaata- dzia"ania OUN  UPA bezpoĘrednio i poĘrednio spo- noĘç okrucieÅ‚
stwa, z jakim sprawcy ludobójstwa nej i nieprzejrzystej, gdy losy wojny jeszcze si´ waÅ»y"y, interesów na WileÅ‚
szczyznie, choç gazeta prezentowa- WileÅ‚
skiego AK zapad" zimÄ… lub wiosnÄ… 1943 roku.
kowano w 85 miejscowoĘciach powiatu w"odzimier- wodowa"y w wi´kszym stopniu depolonizacj´ Wo"ynia na Wo"yniu i w Ma"opolsce z OUN  UPA unicestwiali Å»adne wybory nie by"y jasne, pozbawione ryzyka i da- "a takÅ»e lini´ krytycznÄ… wobec nacjonalizmu litewskie- Zapewne jednak pod wp"ywem Ęrodowisk wspiera-
skiego i 11 powiatu horochowskiego. W kilku kolej- niÅ» dzia"ania obu okupantów, u"atwiajÄ…c Sowietom do- swe ofiary niezaleÅ»nie od wieku i p"ci, a wi´c nawet jÄ…cych si´ przewidzieç konsekwencji. Przez trzy lata go, co z kolei przyczynia"o si´ do coraz wi´kszych jÄ…cych racje Mackiewicza zosta" zawieszony czy ra-
nych dniach po 11 lipca Polaków mordowano w 70 koł
czenie tego procesu w latach 1944-1946 poprzez dzieci, co uprawnia do specjalnego okreĘlenia tej wojny Wileł
szczyzna przechodzi"a z rąk do rąk, a jej ograniczeł
cenzuralnych i nacisków w"adz litewskich, czej zakwestionowany przez komendanta okr´gu
miejscowoĘciach powiatów horochowskiego, w"odzi- ekspatriacj´. zbrodni jako genocidium atrox, czyli ludobójstwo ludnoĘç sk"adajÄ…ca si´ nie tylko z Polaków i Litwinów, uniemoÅ»liwiajÄ…cych prowadzenie pisma. Piasecki pisa" gen. Aleksandra KrzyÅ»anowskiego  Wilka . Ponow-
mierskiego i zdo"bunowskiego. ¸Ä…cznie we wszyst- straszliwe, dzikie, okrutne; drugi  usuwanie cywiliza- ale takÅ»e Bia"orusinów, Úydów i Rosjan, zachowywa"a o tym po wojnie:  Po raz pierwszy dowiedzia"em si´ nie rozpatrywany przez sÄ…d drugiej instancji zosta"
***
kich napadach lipcowych na ca"ym Wo"yniu zosta"o cji, do której naleÅ»a"y ofiary i którÄ… wczeĘniej wprowa- si´ róŻnie pod kolejnymi okupacjami, zmuszana o Józefie Mackiewiczu za okupacji litewskiej, gdy w re- jednak utrzymany i zatwierdzony w Warszawie
zamordowanych oko"o 10500 Polaków. Warto teÅ» Podobny przebieg jak na Wo"yniu mia"o ludobój- dza"y tam przez kilka wieków. Ten niszczycielski pro- do wybierania jednych okupantów przeciw drugim. dagowanej przez niego Gazecie Codziennej« ukaza" przez Delegatur´ RzÄ…du na Kraj w sk"adzie: Stefan
wspomnieç o zbrodniach o szczególnej wymowie, jak stwo Polaków w Ma"opolsce Wschodniej. JuÅ» ces dokoÅ‚
czy"y póęniej w"adze sowieckie. W ten sposób rodzi"y si´ konflikty mi´dzy róŻnymi na- si´ artyku" pod tytu"em Zimny g"os«, gdzie Mackiewicz KorboÅ‚
ski, Czes"aw Wycech i Stanis"aw Lorentz.
FOT. ARCH. IPN