VIII Nasz Dziennik PiÄ…tek, 28 grudnia 2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2007
Dodatek historyczny IPN
Z kalendarza polskiego
7/2007
Grudzieł
1943 r.  powstanie Krajowej Rady Narodowej
W drugiej po"owie 1943 r., po zerwaniu stosunków KRN, formalnie przedstawiciel Stronnictwa Ludowe- Stronnictwo Ludowe, WRN, SN, SP, Konwent Orga-
dyplomatycznych pomi´dzy ZSRS a RzÄ…dem RP go, faktycznie cz"onek PPR). Innymi cz"onkami KRN nizacji Niepodleg"oĘciowych, Stronnictwo Demo- Polskie PaÅ‚
stwo
na UchodÄ™stwie, Polska Partia Robotnicza zinten- byli: Micha" Rola-Úymierski oraz Kazimierz Mijal. Te- kratyczne) pi´tnowa"y akcj´ PPR jako zdrad´ Naro-
syfikowa"a dzia"ania w celu stworzenia  krajowego mu pierwszemu KRN powierzy"a dowództwo utwo- du i pał
stwa polskiego. Odezwie towarzyszy"o
i wed"ug komunistów  niezaleŻnego oĘrodka w"a- rzonej przez siebie Armii Ludowej, która by"a konty- stwierdzenie:  Tylko Rząd Rzplitej i jego Pe"nomoc-
dzy. Chodzi"o o legitymizacj´ w"adzy, której gwa- nuacjÄ… komunistycznej Gwardii Ludowej. nik na Kraj i Wódz Naczelny, z jego ramienia dzia-
rantem by"a Armia Czerwona. PoczÄ…tkowo powsta- W styczniu 1944 r., po wkroczeniu wojsk sowiec- "ajÄ…cy Komendant Armii Krajowej sÄ… powo"ani
Podziemne
niu KRN przeciwstawia" si´ I sekretarz KC PPR Pa- kich na terytorium Rzeczypospolitej, KRN na posie- do wydawania rozkazów wyznaczajÄ…cych ostatni
we" Finder, który w listopadzie 1943 r. przychyli" si´ dzeniu w dniach 20-23 I 1944 r. zrezygnowa"a etap walki z wrogiem, prowadzonej twardo i nie-
jednak do koncepcji jej powo"ania. Wraz z jego z ziem zaj´tych przez ZSRS w wyniku realizacji ust´pliwie od pierwszych dni okupacji przez ca"y
aresztowaniem i przej´ciem w"adzy w PPR przez uk"adu Ribbentrop  Mo"otow. W celu zdobycia jak naród. O sprawach politycznych decyduje naród,
W"adys"awa Gomu"k´ realizacja tego projektu na- najwi´kszego poparcia spo"ecznego uzurpatorska nigdy obca agentura .
bra"a tempa. Utworzenie KRN zapowiedziano KRN g"osi"a, iŻ  stawia przed sobą jako g"ówne Zarówno KRN, czyli uzurpatorski parlament, jak
w wydanej 15 XI 1943 r. przez KC PPR odezwie i naczelne zadanie: zjednoczenie i mobilizacj´ i PKWN, czyli uzurpatorski rzÄ…d, by"y bezwolnymi
 O co walczymy . Koncepcja ta zak"ada"a utworze- wszystkich si" narodu i wszystkich Ęrodków do wal- narz´dziami w r´kach Stalina, k"ad"y podwaliny
nie  krajowego kierownictwa reprezentujÄ…cego wo- ki na Ęmierç i Å»ycie z bestialskim okupantem w ce- pod funkcjonowanie od lata 1944 r. tzw. Polski Lu-
l´, dÄ…Å»enia i interesy najszerszych mas spo"eczeÅ‚
- lu wyzwolenia Polski . belskiej. Zgodnie z ustawÄ… z 11 IX 1944 r. o organi-
stwa polskiego roszczącego sobie prawa do re- Odpowiedzią Polskiego Pał
stwa Podziemnego zacji i zakresie dzia"ania rad narodowych KRN pod-
prezentowania Polski i odmawiającego tego prawa na powstanie KRN by"o powo"anie 9 I 1944 r. Rady lega"y rady narodowe niŻszego szczebla, stano-
Rządowi RP na Uchodęstwie. JednoĘci Narodowej, konspiracyjnej reprezentacji wiące atrapy samorządów zaleŻne od komunistów.
Formalnie KrajowÄ… Rad´ NarodowÄ… powo"ano politycznej stronnictw uznajÄ…cych w"adz´ RzÄ…du RP W rezultacie konferencji w Moskwie (23 VI 1945 r.)
w noc sylwestrową z 31 XII 1943 r. na 1 I 1944 roku. na Uchodęstwie. Powstanie KRN w noc sylwestro- sk"ad KRN poszerzono o polityków niekomuni-
Jej przewodniczÄ…cym zosta" agent sowiecki Bole- wÄ… 1944 r. spotka"o si´ z jednoznacznie negatywnÄ… stycznych. Jednym z cz"onków jej prezydium zo-
s"aw Bierut reprezentujący PPR. Oficjalnie  oprócz oceną polskich organizacji niepodleg"oĘciowych. sta" Stanis"aw Grabski.
PPR  KRN tworzy"y fasadowe organizacje politycz- Odzwierciedleniem negatywnego stanowiska SwojÄ… dzia"alnoĘç KRN zakoÅ‚
czy"a 23 IX 1946 r.
ne pozbawione szerszego poparcia politycznego. PPP wobec KRN by"a odezwa zatytu"owana wraz z przyj´ciem ordynacji wyborczej do Sejmu
Rol´ ich rzekomych reprezentantów pe"nili m.in.:  Do Narodu Polskiego wydana na poczÄ…tku 1944 Ustawodawczego. ZastÄ…pi" jÄ… Sejm Ustawodawczy
Edward Osóbka-Morawski (wiceprzewodniczący roku. Akcentowano w niej, iŻ PPR poprzez powo"a- wy"oniony w sfa"szowanych przez komunistów wy-
KRN, formalnie reprezentant Robotniczej Partii Pol- nie KRN prowadzi akcj´ wymierzonÄ… w interesy borach 19 I 1947 roku.
skich Socjalistów), W"adys"aw Kowalski (cz"onek Polski. Podpisane pod odezwą ugrupowania (m.in. oprac. Mariusz Krzysztofił
ski, IPN Rzeszów
TWARZE BEZPIEKI
Eustachy Roman Lech
skiego w Rejonowej Komendzie Uzupe"nieł
w Wil- Od 1 wrzeĘnia 1949 r. do 30 czerwca 1953 r. by"
(1919-1991) nie. Karier´ wojskowÄ… rozpoczÄ…" od stopnia szere- s´dziÄ… Wojskowego SÄ…du Rejonowego w Rzeszo-
gowca w 9. Zapasowym Pu"ku Piechoty w Bia"ym- wie. Pracowa" wydajnie, czego dowodem jest
 prokurator Wojskowej
stoku. W lipcu 1945 r. wznowi" na Katolickim Uni- 29 wyroków Ęmierci orzeczonych z jego udzia"em
Prokuratury Rejonowej
wersytecie Lubelskim przerwane studia prawnicze.  w roli s´dziego lub prokuratora.
Oddzia"y wileł
skiej i nowogródzkiej AK w Puszczy Rudnickiej. Lipiec 1944 r.
w Rzeszowie i Lublinie,
W sierpniu 1945 r. rozpoczÄ…" s"uÅ»b´ w wojsko- 1 lipca 1953 r. objÄ…" urzÄ…d zast´pcy szefa Woj-
s´dzia Wojskowego
W comiesi´cznym cyklu prezentu-
wym wymiarze sprawiedliwoĘci jako oficer Ęledczy skowego SÄ…du Rejonowego w Rzeszowie. Jako s´- ko Hel, ale i Warszawa! Poszczególne cz´Ä˜ci okupowane-
SÄ…du Rejonowego
w Wojskowej Prokuraturze Korpusu Bezpieczeł
stwa dzia wojskowego wymiaru sprawiedliwoĘci dosto- go kraju mia"y róŻny status polityczny, zmieniajÄ…cy si´ do-
jÄ…cym badania Instytutu Pami´ci Naro-
Fenomen
w Rzeszowie, adwokat
Wewn´trznego w Warszawie. 3 czerwca 1947 r. zo- sowywa" prawo do nowych, komunistycznych po- datkowo wraz z póęniejszym atakiem niemieckim na So-
dowej nad dziejami Polski lat 1939-
Urodzi" si´ w miejscowoĘci Tuczna, pow. przemy- sta" skierowany do Wojskowej Prokuratury Rejono- trzeb. Zadaniem s´dziego w owym czasie by"o bo- wiety. Kraj poci´ty by" róŻnymi granicami, które utrudnia"y
-1956 ukaza"o si´ dotÄ…d 6 numerów:
Ęlał
ski, woj. tarnopolskie. Przyszed" na Ęwiat jako wej w Lublinie na stanowisko podprokuratora, a na- wiem wspieranie walki z wrogiem klasowym i po- konspiracj´ i czyni"y jÄ… szczególnie niebezpiecznÄ…,
 Úo"nierze Wykl´ci ( Nasz Dziennik ,
PPP
piąte, ostatnie dziecko w rodzinie. W 1937 r. ukoł
- st´pnie  na równorz´dne stanowisko do Wojsko- twierdzanie s"usznoĘci dokonywanych przemian na przyk"ad na terenach w"Ä…czonych do Rzeszy dekretem
29.06.2007),  Zag"ada Kresów
czy" IX Gimnazjum Ogólnokszta"cące im. Jana Ko- wej Prokuratury Rejonowej w Rzeszowie, gdzie s"u- spo"ecznych, gospodarczych i politycznych. Hitlera z paędziernika 1939 roku. A jednak struktury pod-
(27.07.2007),  Instalowanie systemu
chanowskiego we Lwowie. Rozpoczą" studia Ży" do 30 sierpnia 1949 roku. Prze"oŻeni przydziela- 14 kwietnia 1954 r. zosta" przeniesiony do dyspo- ziemnego pał
stwa obj´"y ca"y ten podzielony obszar, po-
Piotr Szubarczyk
na Wydziale Prawa tamtejszego Uniwersytetu Jana li mu sprawy specjalne i pokazowe. Jako prokura- zycji G"ównego Zarządu Politycznego, zaĘ 3 czerw- komunistycznego (31.08.2007),  Dro- nad kordonami.
Kazimierza. Gdy wybuch"a wojna, by" na drugim ro- tor by" skutecznym narz´dziem wykorzystywanym ca zwolniony z wojska. Po odejĘciu z wojskowego Pos"owie wybrali dat´ 27 wrzeĘnia  na pamiÄ…tk´ po-
gi inteligencji w PRL (28.09.2007),
ku studiów, jednak nie bra" udzia"u w kampanii do eliminacji ze spo"eczeł
stwa dzia"aczy organiza- wymiaru sprawiedliwoĘci by" m.in. arbitrem w Okr´- We wrzeĘniu 1998 r. Sejm RP ustanowi" DzieÅ‚
Polskiego wo"ania tego dnia w roku 1939 polityczno-wojskowej or-
 Zbrodnie komunistów  pami´tajmy
wrzeĘniowej. Od poczÄ…tku wojny do 1943 r. praco- cji niepodleg"oĘciowych, uznanych przez komuni- gowej Komisji ArbitraÅ»owej w Rzeszowie, nast´pnie PaÅ‚
stwa Podziemnego, stwierdzając w uchwale, Że by"o ganizacji.
(26.10.2007) i  Kolaboranci Stalina
wa" kolejno jako nauczyciel w szkole powszechnej, stów za wrogów. Wyst´pujÄ…c jako oskarÅ»yciel pu- adwokatem i radcÄ… prawnym. W 1981 r. zosta" pra- ono  fenomenem w dziejach nie tylko II wojny Ęwiatowej .
i Hitlera (30.11.2007). Tematem siód-
S"uÅ»ba Zwyci´stwu Polski
robotnik w elektrowni miejskiej, kierownik ksi´gar- bliczny, cz´sto by" bierny, nie sk"ada" Å»adnych cownikiem Rzeszowskiego Przedsi´biorstwa Pro- Doprawdy, trudno jest uniknÄ…ç s"owa  fenomen  ozna-
mego, ostatniego w tym roku, dodatku
ni, wreszcie buchalter. wniosków dowodowych, godzÄ…c si´ tym samym dukcji Rynkowej  Elektrometr w Rzeszowie, skÄ…d czajÄ…cego coĘ niezwyk"ego, niepowtarzalnego, unikato- Utworzy"a jÄ… grupa oficerów upowaÅ»nionych do tego
W 1943 r. zosta" aresztowany przez Niemców na ograniczenie post´powania dowodowego jedy- prawdopodobnie odszed" na emerytur´. jest Polskie PaÅ‚
stwo Podziemne  wy- wego  kiedy si´ mówi o takim zjawisku, jakim by"a przez naczelnego wodza, marsza"ka Edwarda Rydza-Âmi-
i po dwumiesi´cznym pobycie w wi´zieniu skiero- nie do odczytania protoko"ów zeznaÅ‚
Ęwiadków ze By" odznaczony m.in. BrÄ…zowym KrzyÅ»em Zas"ugi, ogromna struktura konspiracyjna, podlegajÄ…ca rzÄ…dowi g"ego. Warszawa broni"a si´ jeszcze, dlatego do konspi-
nik ogólnonarodowej mobilizacji
wany na prace przymusowe do Prus Wschodnich. Ęledztwa. AktywnoĘç przejawia" jedynie, zg"aszajÄ…c Srebrnym KrzyÅ»em Zas"ugi i BrÄ…zowym Medalem  Si- RP na uchodÄ™stwie, budowana w warunkach podwójnej racji przystÄ…pi" takÅ»e prezydent Stefan StarzyÅ‚
ski. Jednym
w obliczu wojennej zag"ady zgotowa-
Po zwolnieniu z pracy przymusowej zg"osi" si´ wnioski koÅ‚
cowe, np. o wymierzenie oskarŻonemu "y Zbrojne w s"uŻbie Ojczyzny . Zmar" w Rzeszowie. okupacji od jej początku. Kiedy powsta"y pierwsze struk- ze strategicznych celów SZP, póęniej Związku Walki Zbroj-
nej nam przez okupantów.
15 paÄ™dziernika 1944 r. do Ludowego Wojska Pol- kary Ęmierci. oprac. Ewa Leniart, IPN Rzeszów tury podziemnej Polski, broni" si´ przecieÅ» jeszcze nie tyl- DokoÅ‚
czenie na s. II
FOT. ARCH. IPN
FOT. ARCH. IPN
II Nasz Dziennik PiÄ…tek, 28 grudnia 2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2007 PiÄ…tek, 28 grudnia 2007 Nasz Dziennik VII
Biuro Delegata Rządu na Kraj odzwierciedla"o Bagił
ski  12 miesi´cy, ChaciÅ‚
ski, Mierzwa, Stypu"- Kazimierz Wierzył
ski Jeszcze ten, kto jest wolny bez trudu odgadnie,
w swojej strukturze podstawowe resorty admini- kowski i Franciszek Urbał
ski  po 4 miesiÄ…ce. Pod- Úe zbrodniarzem w tej sali nie my, ale wyĘcie.
stracji pał
stwowej. Sk"ada"o si´ z departamentów kreĘlano, Å»e by"y to wyjÄ…tkowo "agodne wyroki jak Na proces moskiewski
Fenomen
spraw wewn´trznych z PaÅ‚
stwowym Korpusem na postawione zarzuty. Ale gen. Okulicki przeÅ»y" tyl- My przyjmiemy wasz werdykt. Nie zdo"a was zawieĘç
Bezpieczeł
stwa, informacji i prasy, pracy i opieki ko pó"tora roku w wi´zieniu na Butyrkach, zmar" Polska pami´ç i d"ugie pokoleÅ‚
wspomnienia,
PPP
spo"ecznej, takÅ»e oĘwiaty i kultury, przemys"u na rzekomÄ… chorob´ 24 grudnia 1946 roku. Jan St. OskarÅ»ajcie nas wszystkich, nie tylko szesnastu, Bo cokolwiek si´ stanie, jak Ęwiat si´ pozmienia,
i handlu, rolnictwa, sprawiedliwoĘci, obrony naro- Jankowski zmar" w wi´zieniu we W"odzimierzu SÄ…dÄ™cie poleg"ych w grobie, to teÅ» winowajcy, Niezmienna wasza przemoc i gwa"t i nienawiĘç.
Dokoł
czenie ze s. I
pacją, wywiadu i kontrwywiadu, "ącznoĘci, wyszko- dowej, skarbu, spraw zagranicznych, poczty, ko- na początku 1953 r., dwa tygodnie przed koł
cem SÄ…dÄ™cie szkielet, co z wojny pozosta" si´ miastu,
nej, by" niezrealizowany do koł
ca wojny postulat lenia. Od poczÄ…tku dÄ…Å»ono jednak do pe"nej struk- munikacji. Z myĘlÄ… o najwaÅ»niejszych zadaniach wyroku. Niektórzy po odsiedzeniu wyroków trafili Gdy wyĘcie jeszcze z diab"em kumali si´, zdrajcy. Lecz kto wolny, a myĘli, Å»e z oczu odp´dzi
podporządkowania wszelkiej polskiej dzia"alnoĘci tury, do stworzenia zakonspirowanego pał
stwa, w zrujnowanym kraju po wojnie utworzono teÅ» de- do "agrów, a ci, którzy wrócili do Polski, szli cz´sto Upiora waszych jaskiÅ‚
, bagienny wasz opar,
politycznej i zbrojnej na okupowanym obszarze które posiada"oby takÅ»e administracj´ cywilnÄ… partamenty likwidacji skutków wojny, robót publicz- do polskich wi´zieÅ‚
albo Å»yli pod specjalnÄ… opiekÄ…, OskarÅ»cie takÅ»e wolnoĘç, nieznane wam s"owo, B"Ä…dzi, bo moskiewskiego Ęwiat ulÄ…k" si´ s´dzi,
kraju jednemu oĘrodkowi. Ze wzgl´du na wojenne i w"adz´ sÄ…downiczÄ…. nych i odbudowy czy biuro ziem nowych, które i to raczej nied"ugo. Ten odwieczny zabobon, co zawsze nas dzieli, Wolnych w walce opuĘci", ciemi´Å»c´ ich popar".
warunki mia"o to byç raczej dowództwo wojskowe W ciÄ…gu pierwszych trzech miesi´cy dzia"ania mia"o si´ zajÄ…ç sytuacjÄ… na pozyskanych przez Pol- Nie tyle wi´c upadek Powstania Warszawskiego Ca"y kraj polski weÄ™cie, zamknijcie go w celi
niÅ» porozumienie polityczne. PoniewaÅ» pe"ne sca- do SZP przystÄ…pi"o oko"o 20 tysi´cy ludzi, co najle- sk´ ziemiach pó"nocnych i zachodnich. Jak widaç, czy rozbicie Armii Krajowej, ile w"aĘnie uprowadzenie I wprowadÄ™cie pod sztykiem na sal´ sÄ…dowÄ…. I osÄ…dzi" si´ haÅ‚
bÄ… i skaza" sam siebie,
lenie nie dokona"o si´ do samego koÅ‚
ca wojny, po- piej Ęwiadczy"o o zbieŻnoĘci celów tej konspiracji niczego nie zaniedbywano i wbrew wojennej rze-  szesnastu i haniebny proces moskiewski by"y kre- Uciek"szy od rozumu, szaleł
czy trybuna",
zostaje dziĘ pytanie, czy si"ą zbrojną Polskiego z powszechnymi oczekiwaniami Polaków. Rząd czywistoĘci, która daleka by"a od decydujących sem Polskiego Pał
stwa Podziemnego i poczÄ…tkiem I choç wyrok spiszecie w ciemnicach swych na dnie I z diab"em si´ na polskich mogi"ach pokuma"
Pał
stwa Podziemnego by"a tylko SZP-ZWZ-AK, polski na uchodÄ™stwie przekszta"ci" niebawem SZP rozstrzygni´ç, wierzono niezbicie w odrodzenie  sowieckiego paÅ‚
stwa polskiego , nadchodzącej By w kremlił
skiej go potem ujawniç asyĘcie, I pot´piony b´dzie na ziemi i niebie.
podporządkowana bezpoĘrednio rządowi polskie- w Związek Walki Zbrojnej. Pod taką nazwą polskie niepodleg"ej, suwerennej, silniejszej niŻ przed woj-  na pó" wieku  Polski Ludowej.
mu na uchodÄ™stwie? Formalnie zapewne tak, ale si"y zbrojne na terenie okupowanego kraju b´dÄ… nÄ… Rzeczypospolitej. Delegatura RzÄ…du RP na Kraj,
wobec istnienia na terytorium Polski organizacji dzia"a"y do lutego 1942 r., gdy na podstawie rozka- po rekonstrukcji niezb´dnej na skutek aresztowa-
konspiracyjnych podporządkowanych Związkowi zu naczelnego wodza zostaną przemianowane nia szesnastu przywódców przez NKWD, dzia"a"a SYLWETKI NIEZ"OMNYCH
Sowieckiemu, takich jak Gwardia Ludowa, Armia na Armi´ KrajowÄ…. do 1 lipca 1945 roku. Kilka dni póęniej nasi alianci
Mjr Ludwik Marsza"ek
Ludowa i tzw. Polski Sztab Partyzancki, realizujÄ…- uznali stworzony przez Stalina dla Polski  rzÄ…d tym- na niemieckie zaplecze frontu. W akcji  Burza by" do lekarza, bo o zdrowiu aresztowanych decydowa-
Delegatura
cych sowieckie cele polityczne na terenie okupo- czasowy . Cele strategiczne Polskiego Pał
stwa  Zbroja (1912-1948) zast´pcÄ… mjr. Adama Lazarowicza  Klamry . Pod- li oficerowie Wydzia"u Âledczego .
wanej Polski, atakujÄ…cych legalne w"adze Rzeczy- W grudniu 1940 r. premier rzÄ…du RP na uchodÄ™- Podziemnego nie zosta"y osiÄ…gni´te  nie z powo- czas okupacji fikcyjnie zatrudniony w majÄ…tku hr. Ra- 10 sierpnia 1948 r. w procesie dzia"aczy ZarzÄ…du
 komendant Obwodu
pospolitej Polskiej w warunkach wojny, co by"o stwie mianowa" pe"nomocnika Rządu RP na Kraj du zaniechania czy teŻ niedostatecznych starał
, czył
skiego pod D´bicÄ… ukrywa" si´ z rodzinÄ… we Okr´gu Wroc"aw WiN zosta" skazany przez Wojsko-
D´bica AK, ostatni
zbrodnią stanu, trzeba do Polskiego Pał
stwa Pod- z zadaniem zbudowania podziemnej administracji lecz z powodu zewn´trznych warunków politycz- wsiach powiatu d´bickiego. Pomocy i schronienia je- wy SÄ…d Rejonowy we Wroc"awiu na kar´ Ęmierci.
prezes Okr´gu
ziemnego zaliczyç  w szerokim rozumieniu tego paÅ‚
stwowej  nie tylko wojskowej, takŻe cywilnej. nych, na które rząd RP nie mia" juŻ wp"ywu. go najbliŻszej rodzinie udzieli"o ponad 25 gospoda- W ostatnim liĘcie do rodziny napisa" m.in.:  Ukocha-
Wroc"aw Zrzeszenia
poj´cia  takÅ»e te organizacje zbrojne i polityczne, Delegatura RzÄ…du RP na Kraj mia"a przygotowaç rzy. Od jesieni 1944 r. by" intensywnie poszukiwany ni Moi  Úona WeruĘ i Wy dzieci moje MarysieÅ‚
ko
 WolnoĘç
Parlament
które nie naleÅ»a"y do struktur SZP-ZWZ-AK, ale re- rzÄ…dowi warunki do przej´cia pe"ni w"adzy w kraju, przez sowiecki kontrwywiad wojskowy  Smiersz . i Krzysiu! Wczoraj dosta"em od Ciebie WeruĘ list
i Niezawis"oĘç
alizowa"y podobne zadania. Kierowa"y si´ polskim gdy  jak zak"adano  zostanie on ostatecznie wy- Od poczÄ…tku dzia"alnoĘci podziemnej paÅ‚
stwo pol- Po przejĘciu styczniowej ofensywy Armii Czerwonej i paczk´ ze Ęw. Antonim [figurkÄ…] od Geni, za które
interesem narodowym i polskÄ… racjÄ… stanu, za cel zwolony w wyniku ogólnonarodowego powstania. skie tworzy"o nie tylko administracj´ cywilnÄ…, ale kontynuowa" dzia"alnoĘç w konspiracji poakowskiej. niech Wam Bóg wynagrodzi i za wszystko coĘcie dla
strategiczny, podobnie jak AK, uwaÅ»a"y wyzwolenie PoczÄ…tkowo planowano, ze wzgl´dów praktycz- takÅ»e zalÄ…Å»ek parlamentu. JuÅ» w lutym 1940 r. Urodzi" si´ w Brzezinach k. Ropczyc. By" synem Gdy powsta" WiN, zosta" jednym z g"ównych organi- mnie uczynili. Dotychczas nie ma Å»adnej odpowiedzi
kraju spod obydwu okupacji na drodze powstania nych, osobnych delegatów dla tzw. Generalnego utworzono Polityczny Komitet Porozumiewawczy Franciszka (m"ynarza) i Marii z d. Bujak. Ukoł
czy" zatorów struktur Zrzeszenia na Rzeszowszczyęnie. w mojej sprawie. Jestem zdrowy i ciep"o mi jest. Pro-
powszechnego, które mia"o nastÄ…piç w decydujÄ…- Gubernatorstwa i dla obu stref okupacyjnych, nie- z"oÅ»ony z przedstawicieli stronnictw politycznych Gimnazjum PaÅ‚
stwowe im. Króla W"adys"awa Jagie"- Od wrzeĘnia 1945 do marca 1946 r. by" kierownikiem sz´ o wi´cej zapa"ek. Piszcie (i Lila teÅ») cz´sto. Po-
cym momencie wojny. Przyk"adem takiej organiza- mieckiej i sowieckiej. Pierwszym delegatem rzÄ…du oraz komendanta g"ównego ZWZ. WiosnÄ… 1943 r. "y w D´bicy. Brak Ęrodków finansowych uniemoÅ»liwi" Rejonu Mielec  Pó"noc (D´bica, Mielec, Tarnobrzeg, zdrawiam Was serdecznie, b"ogos"awi´ Was i prosz´
cji, pozostajÄ…cej formalnie poza strukturami podle- na newralgicznym terenie GG, b´dÄ…cego wed"ug Komitet przekszta"ci" si´ w KrajowÄ… Reprezentacj´ mu planowane studia na Politechnice Lwowskiej. Nisko), nast´pnie od marca do paÄ™dziernika 1946 r. Boga o b"ogos"awieÅ‚
stwo, pozdrawiam Mamusi´,
g"ymi rzÄ…dowi RP, póęniej cz´Ä˜ciowo scalonej z AK, Niemców  resztówkÄ… Polski (Restpolen), gdzie PolitycznÄ…, a w styczniu 1944 r. w Rad´ JednoĘci WstÄ…pi" na ochotnika do Wojska Polskiego. kierownikiem Rejonu Krosno  Po"udnie (Krosno, Ja- Twoje i moje rodzeÅ‚
stwo i znajomych. Bądęcie
by"y dysponujÄ…ce ogromnym potencja"em Narodo- dzia"alnoĘç konspiracyjna by"a szczególnie rozwi- Narodowej, w której obecni byli reprezentanci PPS- W kampanii wrzeĘniowej 1939 r. dowodzi" kompaniÄ…, s"o, Sanok, Gorlice) w Okr´gu Rzeszowskim. Rów- szcz´Ä˜liwi w Sercu Jezusa i w nim Å»yjcie  w Nim si´
we Si"y Zbrojne. Dla AK decydujÄ…cy okres nasta" ni´ta, by" Cyryl Ratajski  Wartski , przed wojnÄ… mi- -WRN, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Pracy, dosta" si´ do niewoli niemieckiej, skÄ…d zbieg". Przez noczeĘnie od grudnia 1945 do paÄ™dziernika 1946 r. spotkamy. Wasz kochajÄ…cy mÄ…Å» i ojciec. Ludwik .
po 3 stycznia 1944 r., kiedy pierwsze jednostki so- nister spraw wewn´trznych, doskonale zoriento- Stronnictwa Narodowego, Zjednoczenia Demokra- ca"y okres okupacji niemieckiej by" oficerem SZP- by" kierownikiem Wydzia"u Propagandy Okr´gu Rze- 27 listopada 1948 r. wraz z 3 innymi dzia"aczami
wieckie, w pogoni za Niemcami, przekroczy"y w re- wany w arkanach administracji. Póęniej postano- tycznego, Ch"opskiej Organizacji WolnoĘci  Rac"a- -ZWZ-AK na terenie powiatu d´bickiego. Zosta" szów, wspó"redaktorem i drukarzem podziemnego WiN zosta" rozstrzelany na dziedziÅ‚
cu wi´zienia
jonie Olewska i Rokitna legalnÄ…, uznawanÄ… przez wiono, dla podkreĘlenia jednoĘci ziem polskich, wice , Ojczyzny, KoĘcio"a katolickiego, a takÅ»e pierwszym komendantem i organizatorem Placówki pisma okr´gu  Ku WolnoĘci . W paÄ™dzierniku 1946 r. przy ul. Kleczkowskiej we Wroc"awiu. Cia"o pogrze-
ca"y demokratyczny Ęwiat, wschodniÄ… granic´ Pol- niezaleÅ»nie od granic administracyjnych wytyczo- przedstawiciele spó"dzielczoĘci. Brzeziny. Zorganizowa" kadr´ dowódczÄ…, "Ä…cznoĘç, intensywnie poszukiwany przez bezpiek´ zosta" bano na cmentarzu Osobowickim. W 1977 r. szczÄ…t-
ski  t´ sprzed uk"adów sowiecko-niemieckich. nych przez okupantów, Å»e delegat b´dzie jeden, Struktur´ w"adz RP na terenie okupowanego s"uÅ»by pomocnicze. Od jesieni 1942 r. do stycznia przeniesiony do pracy konspiracyjnej na ziemie za- ki zosta"y ekshumowane, przeniesione do grobowca
Niebawem rozpocz´"a si´, planowana przez ca"Ä… na ca"y okupowany kraj. Do historii przejdzie kraju w Podziemnym PaÅ‚
stwie Polskim regulowa" 1944 r. by" oficerem szkoleniowym obwodu. Zorgani- chodnie. rodzinnego w Cieplicach k. Jeleniej Góry i z"oŻone
wojn´, operacja  Burza . Jej apogeum by"o Po- zw"aszcza Jan Stanis"aw Jankowski  Sobol , który dekret prezydenta RP z 26 kwietnia 1944 r.  O tym- zowa" system konspiracyjnych kursów dla podcho- Od grudnia 1947 r. mieszka" we Wroc"awiu, praco- obok zmar"ej w 1976 r. Å»ony.
wstanie Warszawskie. Powstał
cy byli armiÄ…, która by" delegatem najd"uÅ»ej, w latach 1943-1945. czasowej organizacji w"adz na terytorium Rzeczypo- rÄ…Å»ych i podoficerów, prowadzi" we wsiach wyk"ady wa" w firmie remontowo-budowlanej. W 1989 r. odby" si´ w Brzezinach I PrzeglÄ…d PieĘni
wysz"a z podziemia, ujawni"a si´. JuÅ» nie zakonspi- Na podstawie dekretu prezydenta RP od kwietnia spolitej . Jako namiastka przysz"ego parlamentu Ra- teoretyczne (wyszkolenie bojowe, taktyka walki, na- W marcu 1947 r. zosta" kierownikiem wroc"awskie- Úo"nierskiej i Patriotycznej im. Majora Ludwika Mar-
rowanÄ… ArmiÄ… KrajowÄ…, lecz jawnym wojskiem pol- 1944 r. by" wicepremierem rzÄ…du polskiego i wraz da JednoĘci Narodowej og"osi"a 15 marca 1944 r. uka o broni, pionierka, "Ä…cznoĘç, terenoznawstwo, go okr´gu WiN. Odbudowa" prawie od podstaw dol- sza"ka. Jego imi´ nosi szko"a podstawowa w Brzezi-
skim, stawiajÄ…cym sobie za cel usuni´cie obcych z ministrami tworzy" KrajowÄ… Rad´ Ministrów, czyli waÅ»nÄ… deklaracj´ programowÄ…  O co walczy naród s"uÅ»ba wewn´trzna) oraz szkolenie w terenie (strze- noĘlÄ…skie struktury Zrzeszenia. nach i jedna z ulic w D´bicy. W 1996 r. siostra Mar-
wojsk z kraju i stworzenie warunków do pe"nej re- de facto rzÄ…d polski w kraju, a raczej cz´Ä˜ç rzÄ…du, polski . Za g"ówne cele zniewolonego narodu lectwo, musztra) w róŻnych miejscowoĘciach powia- 12 grudnia 1947 r. zosta", w wyniku zdrady, aresz- sza"ka, Emilia Szlachta, dokona"a ods"oni´cia po-
stytucji legalnych struktur niepodleg"ego pał
stwa którego przywództwo pozostawa"o ze wzgl´dów uzna"a odbudow´ suwerennej Rzeczypospolitej tu d´bickiego. towany we Wroc"awiu. StraÅ»nik aresztu Ęledczego mnika Ofiar Komunistycznego Terroru na cmentarzu
polskiego. Na drodze do realizacji tych planów sta- oczywistych na uchodÄ™stwie. W ten sposób pod- oraz osiÄ…gni´cie trwa"ego pokoju mi´dzy naroda- W marcu 1944 r. zosta" mianowany komendantem wspomina":  Marsza"ka przez cz´ste przes"uchiwa- Osobowickim we Wroc"awiu. W 1998 r. w koĘciele
n´"y porozumienia aliantów z Sowietami uznajÄ…ce kreĘlano znaczenie administracji krajowej. Doce- mi, czego warunkiem by"o ca"kowite pokonanie Obwodu D´bica. Opracowa" plany zdobycia i opano- nie doprowadzono do ob"´du i utraty mowy. Ten wy- garnizonowym we Wroc"awiu wmurowano tablic´
sowieckie grabieÅ»e terytorialne na obszarze RP do- niali to takÅ»e Sowieci. Ich plan przewidywa" prze- Niemiec, ich rozbrojenie i ukaranie winnych zbrod- wania miasta. Przeprowadzi" na podleg"ym mu tere- chudzony, o wkl´s"ych oczach cz"owiek, zwija" si´ pamiÄ…tkowÄ… poĘwi´conÄ… mjr. Marsza"kowi i straco-
konane we wspó"pracy z hitlerowskimi Niemcami, cieÅ» ca"kowitÄ… eliminacj´ polskiej administracji ni wojennych. Polskie PaÅ‚
stwo Podziemne dekla- nie akcj´ scalenia BCh z AK oraz udziela" pomocy w celi z bólu i bez przerwy obiema r´kami masowa" nym wraz z nim dzia"aczom WiN.
oraz w praktyce, nieoficjalnie, uznajÄ…ce polityczne i zastÄ…pienie jej nadzorowanÄ… przez sowieckich rowa"o oparcie polityki zagranicznej Polski na soju- sowieckim grupom wywiadowczym przerzucanym g"ow´. Jednak nie moÅ»na go by"o zaprowadziç oprac. dr Tomasz Balbus, IPN Wroc"aw
podporządkowanie Polski Sowietom. komendantów wojskowych, potem przez bezpie- szu z Wielką Brytanią, Stanami Zjednoczonymi
Panuje przekonanie, Że Polskie Pał
stwo Pod- k´, administracjÄ… typu sowieckiego, podporzÄ…dko- i FrancjÄ…. Deklarowa"o teÅ» u"oÅ»enie przyjaznych
DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN. www.ipn.gov.pl
ziemne to si"y zbrojne. W warunkach wojny by"y waną stworzonym przez nich strukturom na Pol- stosunków z Sowietami, pod warunkiem uznania
Zdj´cia pochodzÄ… z Archiwum IPN.
ADRES DO KORESPONDENCJI:
one niewÄ…tpliwie najwaÅ»niejsze; by"y narz´dziem sk´. Wicepremier Jankowski, po skazaniu w pro- przez nie integralnoĘci terytorium RP w granicach
DODATEK IPN DO  Naszego Dziennika
Redaktorzy:
realizacji celów politycznych. JuŻ w ramach SZP cesie moskiewskim, nigdy juŻ do kraju nie wróci, wytyczonych na wschodzie traktatem ryskim.
UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA
dr Krzysztof Kaczmarski, [e-mail] (Rzeszów 017 860 60 25)
powsta"y najwaÅ»niejsze struktury wojskowe, takie umrze w sowieckim wi´zieniu na kilka tygodni Za naturalnÄ… konsekwencj´ wojny i szkód wyrzÄ…-
Romuald Niedzielko, [e-mail] (Warszawa 022 431 83 73) SPRZEDAÚ WYDAWNICTW IPN: TEL. [phone]
jak dowództwo g"ówne, oddzia"y studiów nad oku- przed koł
cem  wyroku . dzonych Polsce przez Niemców uznano koniecz-
FOT. ARCH. IPN
VI Nasz Dziennik PiÄ…tek, 28 grudnia 2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2007 PiÄ…tek, 28 grudnia 2007 Nasz Dziennik III
noĘç w"Ä…czenia do Polski Prus Wschodnich, ÂlÄ…ska
Dr Marek Klecel
Opolskiego i znacznej cz´Ä˜ci Pomorza.
Te podstawowe cele Rada JednoĘci Narodowej
zdefiniowa"a raz jeszcze podczas Powstania War-
Haniebny proces. szawskiego w  Odezwie do Narodu Polskiego .
W lutym 1945 r. Rada zaprotestowa"a przeciwko de-
cyzjom konferencji ja"tał
skiej w sprawie polskiej.
Nasz podziemny parlament do koł
ca zachowa" si´
Przywódcy Polski podziemnej
godnie i chociaŻ cele, które wyznacza", by"y wów-
czas niemoŻliwe do spe"nienia z powodu ugody
Zachodu z Sowietami, Rada pozostawi"a po sobie
przed moskiewskim sÄ…dem
testament zawierający warunki, bez których Naród
Koł
czÄ…ca si´ na prze"omie 1944 i 1945 roku wojna przynosi"a Polsce nie zwyci´- Polski nie móg" zaakceptowaç powojennych po-
stwo i wyzwolenie, lecz nowÄ… kl´sk´, groÄ™b´  po pi´ciu latach zniszczeÅ‚
i ekster- rządków w Europie. Manifest  Do Narodu Polskie-
minacji  sowieckiej dominacji niesionej ze Wschodu na bagnetach Armii Czerwo- go i Narodów Zjednoczonych przypomina" genez´
nej. To jej dowódcy wykorzystywali najpierw pomoc oddzia"ów AK podczas akcji wojny i cele wojenne Polski, wiaro"omstwo Sowie-
 Burza , a póęniej je podst´pnie rozbrajali i likwidowali. Dowódcy Armii Krajowej tów wobec Rzeczypospolitej.  Testament Polski
zdecydowali w styczniu 1945 r. o rozwiązaniu AK, demobilizacji jej Żo"nierzy i przej- Walczącej by" swego rodzaju programem mini-
Ęciu w stan konspiracyjnej dzia"alnoĘci antykomunistycznej. Konferencja aliantów mum dla suwerennej Polski. ÚÄ…dano wycofania
w Ja"cie przesądzi"a o podziale Ęwiata i oddaniu Europy Wschodniej we w"adanie wojsk sowieckich z Polski, prawdziwej, a nie pozor-
Stalina. Zadowolono si´ na niej papierowymi gwarancjami suwerennoĘci i demo- nej demokracji i zaniechania przeĘladowaÅ‚
tych,
kratycznego porządku w pał
stwach, które znalaz"y si´ w strefie sowieckich zdo- którzy w strukturach Polskiego PaÅ‚
stwa Podziem-
byczy wojennych. nego nie wahali si´ rzuciç swego losu na stos.
Jakby tego by"o ma"o, jakby nie wystarcza"o takie zwyci´stwo, w Polsce takÅ»e Trzeba powiedzieç po latach, Å»e cele Podziem-
zdobycie przyczó"ka w"adzy sowieckiej w Lublinie, w"adze ZSRS dokona"y bezpre- nego Pał
stwa Polskiego, okreĘlone przez pod-
cedensowego na skal´ mi´dzynarodowÄ… aktu agresji i pohaÅ‚
bienia polskich w"adz, ziemny parlament, okaza"y si´ realne, tyle Å»e nie
polskiej racji stanu, aresztujÄ…c podst´pnie i uprowadzajÄ…c do Moskwy 16 przywód- w ówczesnych warunkach politycznych. Jakakol-
ców pał
stwa podziemnego i przedstawicieli stronnictw politycznych wchodzących wiek  realpolitik nie mia"a Żadnych szans powo-
w sk"ad Rady JednoĘci Narodowej. By"a to ca"a reprezentacja polityczna Polski wal- dzenia w warunkach pał
stwa typu sowieckiego.
czÄ…cej przez pi´ç lat wojny, lojalna do jej koÅ‚
ca takŻe wobec Rosjan. Dowodem tego jest kompletne fiasko misji politycz-
Po d"uŻszych przygotowaniach kontrwywiadowczych Sowieci, przede wszyst- nej Stanis"awa Miko"ajczyka. Program Polskiego
kim gen. Sierow i p"k Pimienow, sk"onili w marcu 1945 r. do rozmów najpierw wi- Pał
stwa Podziemnego, jego testament, pozosta"y
cepremiera i delegata RzÄ…du RP na Kraj Jana St. Jankowskiego, rozmów niezb´d- natomiast niezmienne przez nast´pne dekady, aÅ»
nych, jak podkreĘlano, do dalszych stosunków politycznych mi´dzy ZSRS a Pol- do roku 1990. Robotnicy Poznania wypisujÄ…cy
skÄ…. W"adze PPP waha"y si´, czy przyjÄ…ç t´ propozycj´, zna"y przecieÅ» doskonale na murach has"a  Chleba i wolnoĘci , stoczniowcy
dotychczasowÄ… praktyk´ w"adz sowieckich. Zarówno rzÄ…d w Londynie, jak i do- gdaÅ‚
scy forsujący gmach KW PZPR w Gdał
sku ja-
wódca rozwiązanej AK gen. Leopold Okulicki byli im przeciwni. Uznano jednak ko symbol zniewolenia, uczestnicy wielkiego sierp-
z czasem, Że wobec groęby powstania  polskiego rządu sowieckiego i zabiegów niowego strajku Żądający zniesienia cenzury i wol-
w Moskwie kompromisowo nastawionego premiera Stanis"awa Miko"ajczyka roz- noĘci dla wi´Ä™niów politycznych  w gruncie rzeczy
mów unikaç nie naleÅ»y. Wyznaczono je na 27 marca w Pruszkowie pod Warsza- b´dÄ… si´ odwo"ywaç do celów okreĘlonych przez polityczna, obejmujÄ…ca zakresem swego dzia"ania waÅ»niejszych i samoograniczajÄ…cym si´ paÅ‚
stwem,
wą. Przybyli na nie Jankowski, Okulicki i Kazimierz PuŻak, przewodniczący RJN. Polskie Pał
stwo Podziemne juŻ na jesieni 1939 ro- ogó" cz"onków spo"eczeł
stwa, zamieszkującego by"o pał
stwo podziemne pokolenia Polaków II woj-
Nast´pnego dnia pertraktacje mia"y byç prowadzone w szerszym gronie. Mimo Å»e ku. Tym najwaÅ»niejszym celem by" niepodleg"y byt okreĘlone terytorium, zapewniajÄ…ca klasie panujÄ…- ny Ęwiatowej. Dysponowa"o ono przy tym owÄ… sub-
delegaci nie wrócili z obrad, 28 marca do Pruszkowa pojechali nast´pni, wĘród paÅ‚
stwa polskiego. cej pod wzgl´dem ekonomicznym panowanie poli- telnÄ… wi´ziÄ… pomi´dzy strukturÄ… politycznÄ… a innymi
nich: zast´pca delegata rzÄ…du Stanis"aw Jasiukowicz, ministrowie Adam BieÅ‚
i An- tyczne i ideologiczne, wyposaŻona w zorganizowa- instytucjami publicznymi, realizującymi zadania
toni Pajdak, przedstawiciele stronnictw: Kazimierz Bagił
ski, Kazimierz Kobylał
ski, Co to znaczy Polskie Pał
stwo ny aparat przymusu«. (...) Moim zdaniem paÅ‚
stwo edukacyjne, wychowawcze, ekonomiczne, intelek-
Zbigniew Stypu"kowski, Józef Chacił
ski, Stanis"aw Mierzwa, Eugeniusz Czarnow- to coĘ wi´cej, o wiele wi´cej. Pomin´ eksponowa- tualne, samopomocowe, kulturalne, religijne i inne.
Podziemne?
ski, Stanis"aw Micha"owski, Aleksander Zwierzył
ski. Úadnych rozmów oczywiĘcie ny tu ze wzgl´dów ideologicznych i ĘwiatopoglÄ…do- Bez tej subtelnej, a zarazem realnej wi´zi mi´dzy
nie by"o. Ca"a polska delegacja znalaz"a si´ nast´pnego dnia w Moskwie, w wi´- Takie zasadnicze pytanie postawi" kiedyĘ Ęp. prof. wych element s"uÅ»by paÅ‚
stwa okreĘlonej klasie obywatelem, takŻe jakoĘ zorganizowanym, a agen-
zieniu NKWD na ¸ubiance. czano w ogóle ich uwi´zieniu w Moskwie, póęniej dementowano tylko, by by"y ja- Tomasz Strzembosz w pracy  Rzeczpospolita pod- panujÄ…cej« (& ). Pomin´ takÅ»e eksponowany tu ele- dami paÅ‚
stwowymi, trudno sobie wyobraziç dzia-
Wielokrotnie zastanawiano si´ póęniej nad zasadnoĘciÄ… przyj´cia sowieckiej pro- kieĘ rozmowy, a nast´pnie dano do zrozumienia (brytyjskiemu ambasadorowi), Å»e ziemna. Spo"eczeÅ‚
stwo polskie a pał
stwo pod- ment pał
stwowego przymusu. Pragn´ natomiast "alnoĘç paÅ‚
stwa  chyba, Że jest to pał
stwo obce,
pozycji przez przywódców PPP. Zarzucano im naiwnoĘç lub zbytnie ambicje poli- prowadzi si´ dochodzenie w sprawie kilku  agentów londyÅ‚
skiego rzÄ…du emigra- ziemne 1939-1945 . Takie pytanie stawia sobie nie- podkreĘliç, Å»e paÅ‚
stwo to przede wszystkim skom- najezdnicze, narzucone .
tyczne. Wydaje si´ jednak, Å»e chcieli oni przede wszystkim, jako przedstawiciele cyjnego . Dopiero 3 maja Mo"otow potwierdzi" w San Francisco fakt aresztowania ustannie kaÅ»dy polski historyk zajmujÄ…cy si´ wojen- plikowany system, w którym struktury paÅ‚
stwowe I to jest sedno sprawy. Aby zrozumieç fenomen
Narodu Polskiego, zamanifestowaç swÄ… gotowoĘç do negocjacji i uk"adów, Polaków za przest´pstwa przeciw Armii Czerwonej. Powtórzy" to sam Stalin w li- nÄ… historiÄ… Polaków i próbuje na nowo udzieliç wchodzÄ… w róŻnorodne relacje ze spo"eczeÅ‚
- PPP czasu wojny, nie moÅ»na si´ pos"ugiwaç prymi-
do obrony polskiej racji stanu nawet w najtrudniejszych warunkach i z potencjalny- Ęcie do Churchilla, zapowiadając proces sądowy przeciw Polakom. na nie odpowiedzi. Profesor Strzembosz w swojej stwem. Pał
stwo nie musi byç  jak chcieliby niektó- tywnymi definicjami paÅ‚
stwa typu marksistowskie-
mi nieprzyjació"mi, tak by Sowieci nie mogli nigdy usprawiedliwiaç swych podbo- By"a to juÅ» zapowiedÄ™ wyroku w procesie, który rozpoczÄ…" si´ w Moskwie refleksji o paÅ‚
stwie podziemnym podkreĘli" wspól- rzy  monopolistÄ…, zaw"aszczajÄ…cym kaÅ»dÄ… sfer´ go. PaÅ‚
stwo to ta  subtelna wi´Ä™ , imperatyw mo-
jów niech´ciÄ…, nieobecnoĘciÄ… czy teÅ» tchórzostwem strony polskiej, niezdolnej 18 czerwca, po dwóch prawie miesiÄ…cach wi´zienia polskiej delegacji. Zarzuty by- not´ narodowych celów. Nie lekcewaŻąc struktur, ludzkiej dzia"alnoĘci, nawet najbardziej intymnÄ…; ralny, wewn´trzny przymus dzia"ania dla NajjaĘniej-
do przyj´cia warunków sowieckiego zwyci´stwa. Natomiast zachowanie strony so- "y haÅ‚
biÄ…ce: dywersja na ty"ach Armii Czerwonej (tak nazwano pomoc wojskowÄ… uzna", Å»e najwaÅ»niejsze dla funkcjonowania wielkiej nie musi dyrygowaç ca"oĘciÄ… Å»ycia publicznego, szej Rzeczypospolitej, wymodlonej przez pokolenia
wieckiej ujawni"o, Å»e nie liczy si´ ona z Å»adnymi prawami, uk"adami i paktami mi´- w akcji  Burza ), zabójstwa Å»o"nierzy i dowódców sowieckich, kolaboracja z oku- polskiej konspiracji by"o serdeczne porozumienie choç dla paÅ‚
stw totalitarnych i autorytarnych jest to Polaków, wywalczonej w niezliczonych krwawych
dzynarodowymi i dÄ…Å»y do ca"kowitego unicestwienia niewygodnego przeciwnika. pantem niemieckim. Genera" Okulicki powiedzia" w swym wystÄ…pieniu:  Proces Polaków oraz tych obywateli Rzeczypospolitej, któ- sytuacja idealna. MoÅ»e si´ ograniczaç do okreĘlo- zrywach. Bez tej ĘwiadomoĘci uczestnictwa w dzie-
Stalin chcia" uzyskaç wi´cej. Nie tylko usunÄ…ç przedstawicieli paÅ‚
stwa polskie- ten ma charakter polityczny. (...) chodzi o ukaranie polskiego podziemia (...) [któ- rzy nie b´dÄ…c Polakami, ca"kowicie identyfikowali nych dziedzin, takich jak obrona przed wrogiem ze- le ojców, bez poczucia, Å»e  walka o wolnoĘç, gdy
go, ale i zademonstrowaç Zachodowi swÄ… w"adz´ nad wschodniÄ… EuropÄ… i spraw- re] posiada znaczny kapita" zdobyty w walce z Niemcami. (...) OskarÅ»enie nas si´ z losem zniewolonego Narodu, z losem swoje- wn´trznym i dbanie o porzÄ…dek i sprawiedliwoĘç si´ raz zaczyna, z ojca krwiÄ… spada dziedzictwem
dziç przy tym reakcje niedawnych aliantów. Kiedy te okaza"y si´ zdawkowe i nie- o wspó"prac´ z Niemcami godzi w nasz honor. OskarÅ»ajÄ…c 300 tysi´cy Å»o"nierzy, go paÅ‚
stwa.  Wbrew przekonaniom, wdraÅ»anym w Å»yciu wewn´trznym kraju; jak tworzenie ram, na syna , nie pomog"yby najdoskonalsze nawet
groÄ™ne, wiedzia" juÅ», Å»e ma przyzwolenie na w"adanie po"owÄ… Europy. Przesta" si´ oskarÅ»acie ca"y naród . systematycznie przez nauk´ historycznÄ…, opartÄ… w których rozwija si´ swobodne Å»ycie indywidualne struktury. Polskie PaÅ‚
stwo Podziemne stworzy"a
ca"kowicie liczyç z opiniÄ… zachodniÄ…, o czym ĘwiadczÄ… demonstracyjne wr´cz Wyroki zapad"y juÅ» po trzech dniach procesu. Genera" Okulicki dosta" 10 lat na zasadach filozoficznych marksizmu-leninizmu, i spo"eczne, Å»ycie gospodarcze i kulturalne przede wszystkim wola walki o wolnoĘç tkwiÄ…ca
k"amstwa o uprowadzeniu 16 polskich przywódców. Przez d"uÅ»szy czas zaprze- wi´zienia, Jankowski  8 lat, BieÅ‚
i Jasiukowicz  po 5 lat, PuÅ»ak  18 miesi´cy, moim zdaniem paÅ‚
stwo to nie tylko organizacja (& ). I takim w"aĘnie, ograniczonym do funkcji naj- w Polakach niezmiennie od pokoleł
.
FOT. ARCH. IPN
IV Nasz Dziennik PiÄ…tek, 28 grudnia 2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2007 DODATEK HISTORYCZNY IPN 7/2007 PiÄ…tek, 28 grudnia 2007 Nasz Dziennik V
Podobnie plan  Burza przebiega" na Wileł
sz-
Dr Marek Klecel
czyÄ™nie i NowogródczyÄ™nie, a takÅ»e w Okr´gu
Lwowskim. Liczne mniejsze oddzia"y AK stara"y si´
PPR, z oddzia"ami GL-AL, które dzia"a"y w interesie tam opanowaç sytuacj´, chroniç ludnoĘç cywilnÄ…,
sowieckim. by nie rozwin´"y si´ zbyt Ęmia"e i niszczÄ…ce akcje ze
Do najbardziej znanych akcji Kedywu naleŻa"y: strony Niemców. Demonstrowano jednoczeĘnie, Że
 Wieniec w 1942 r., przerwanie wszystkich linii ko- nie by"y to ziemie niczyje, do "atwego zdobycia
Akcja
lejowych wokó" Warszawy czy akcja  Zagralin i opanowania przez ofensyw´ sowieckÄ…. W Okr´gu
w 1943 r., seria 10 zamachów bombowych w Berli- Wileł
skim pod dowództwem p"k. Aleksandra Krzy-
nie, odbijanie wi´Ä™niów, w tym harcmistrza Jana Å»anowskiego  Wilka g"ównÄ… operacjÄ… by"a  Ostra
Bytnara  Rudego w 1943 r. z rÄ…k gestapo czy po- Brama , czyli zaj´cie Wilna, odbicie go z rÄ…k nie-
nad 60 ludzi z wi´zienia w JaĘle. Szczególne zna- mieckich przed wkroczeniem Rosjan. Sytuacja by-
czenie mia"y zamachy na najwaŻniejszych i najbar- "a bardzo skomplikowana. Niektóre oddzia"y AK by-
 Burza
dziej krwawych dowódców niemieckich. W koł
cu "y podst´pnie rozbrajane i wcielane przez wojska
1943 r. zlikwidowano Emila Brauna, organizatora sowieckie, a dowódcy internowani, a nawet roz-
Powstanie, które strzeliwani. Mimo sporych si" i ĘciÄ…gni´cia wielu od-
ne i dowódców reprezentujących Polskie Pał
stwo "apanek i planów wysiedlenia ludnoĘci Warszawy,
Podziemne z jego w"adzami w Londynie. na początku 1944 r. zosta" zabity szef SS i Policji dzia"ów, takŻe z Nowogródczyzny, akcja samo-
 nie moÅ»e si´ nie udaç
Bez wzgl´du na stan wojny i jej wynik podj´to Dystryktu Warszawskiego gen. Franz Kutschera dzielnego zdobycia Wilna uda"a si´ tylko cz´Ä˜cio-
Plan powszechnego powstania przeciw okupantowi plan powstania strefowego, uprzedzającego wkra- w akcji oddzia"u Kedywu KG  Pegaz . Ogó"em wo. Nie wszystkie oddzia"y zdąŻy"y na czas, nie by-
niemieckiemu powsta" w kierownictwie Armii Krajowej czanie Armii Czerwonej w kolejnych rejonach od 1941 r. do po"owy 1944 r. wykolejono ponad "o teŻ Ęcis"ego zgrania operacyjnego z oddzia"ami
juÅ» w 1940 roku. Ale rozpocz´cie powstania uzaleÅ»- od wschodu. Powo"ano organizacj´  Wachlarz , 700 transportów niemieckich, uszkodzono prawie AK w samym Wilnie. Walki rozpocz´te na poczÄ…tku
niano oczywiĘcie od sytuacji wojennej. Mia"o ono wy- która mia"a ochraniaç akcje partyzanckie 20 tys. wagonów kolejowych, wysadzono prawie lipca 1944 r. skoÅ‚
czy"y si´ zdobyciem Wilna 12 lip- rozpocz´"y si´ podst´pne aresztowania dowódców leja, Lubartowa, 3. Dywizja Piechoty na linii ZamoĘç,
buchnÄ…ç dopiero wtedy, gdy by"yby jakieĘ szanse po- na wschód od dawnej granicy RP. Podzielona 40 mostów kolejowych, dokonano ponad 25 tys. ca, lecz juÅ» ze wsparciem sowieckim. i Å»o"nierzy AK, za czym sz"o z"oÅ»enie broni i rozwiÄ…- Hrubieszów, Szczebrzeszyn, 9. Dywizja w pasie ¸u-
wodzenia, w chwili os"abienia si" wroga, i tak by nie na pi´ç stref, liczÄ…c od po"udnia, dzia"a"a pod do- aktów sabotaÅ»u, wykonano prawie 8 tys. zama- W tym samym czasie akcja  Burza obj´"a Okr´g zanie oddzia"ów.  W sumie  podaje Tomasz ków, Mi´dzyrzec Podlaski, Bia"a Podlaska.
naraÅ»aç si´ na wi´ksze straty wĘród ludnoĘci cywil- wództwem pp"k. Jana W"odarkiewicza  Jana chów na Niemców. Lwowski. Bra"y w niej udzia" liczne oddzia"y AK Strzembosz  aresztowano i wywieziono w g"Ä…b W Lublinie zmobilizowano przed 22 lipca wszyst-
nej. Sytuacja skomplikowa"a si´ po wybuchu wojny i pp"k. Remigiusza Grocholskiego przewaÅ»nie z Okr´gów Stanis"awów i Tarnopol.  Walka o Lwów ZSRR oko"o 200 oficerów i ponad 2500 Å»o"nierzy kie rejony AK. Oddzia"y sowieckie wjecha"y do mia-
 Burza wiosenna
niemiecko-sowieckiej w 1941 r., czyli wojny mi´dzy wzd"uÅ» linii drogowych i kolejowych. Z czasem pro-  pisa" Tomasz Strzembosz w ksiÄ…Å»ce  Rzeczpo- AK z 3 i 9 Dywizji oraz 27 DP z Wo"ynia. Cz´Ä˜ç sta czo"gami, mimo to nie uda"o si´ od razu wy-
dwoma dotychczasowymi sojusznikami, gdy my mieli- wadzi"a g"ównie akcje dywersyjne i sabotaÅ»owe. ZbliÅ»ajÄ…ca si´ Armia Czerwona przyspieszy"a akcj´ spolita podziemna  nieco podobnie jak polski z nich wróci"a do Kraju w 1947 r., wielu o kilka lat przeç Niemców. Dopiero po d"uÅ»szych walkach
Ęmy odtÄ…d wspieraç jednego z dotychczasowych oku- Na prze"omie 1942 i 1943 roku powo"ano Kie-  Burza . Rozpocz´"a jÄ… na poczÄ…tku stycznia 1944 r. udzia" w oswobodzeniu Wilna, ma niejako podwój- póęniej . ulicznych wspólnie z oddzia"ami AK Lublin zosta"
pantów. Sta"a si´ ona jeszcze trudniejsza po 1942 r., rownictwo Dywersji, na którego czele stanÄ…" 27. Wo"yÅ‚
ska Dywizja Piechoty AK, liczÄ…ca oko"o ne oblicze. Z jednej strony  wyzwalanie niektórych Polityka sowiecka zmierza"a wi´c wyraÄ™nie nie zdobyty 25 lipca. RozpoczÄ…" si´ okres dwuw"adzy.
gdy ZwiÄ…zek Sowiecki zerwa" stosunki dyplomatycz- p"k August Emil Fieldorf  Nil , a od 1944 r. p"k Jan 6 tys. Å»o"nierzy, dowodzona przez ponad stu ofice- dzielnic miasta samodzielnie lub przy udziale Å»o"- tylko do rozbrojenia i eliminacji polskich si" zbroj- Miasto sta"o si´ g"ównym oĘrodkiem tworzenia w"a-
ne z PolskÄ… i przesta" uznawaç w"adz´ RzÄ…du Polskie- Mazurkiewicz  Rados"aw . W jego sk"ad wchodzi"y rów i podoficerów. DuŻą rol´ w dowództwie odgry- nierzy AK budzi"o entuzjazm ludnoĘci: wywieszano nych jako groÄ™nego konkurenta w zwyci´stwie, ale dzy sowieckiej dla Polski jeszcze w czasie wojny,
go w Londynie. Powsta" wtedy dylemat, czy prowa-  Wachlarz , Związek Odwetu i inne oddzia"y AK wali cichociemni, kadra do specjalnych zadał
wy- flagi bia"o-czerwone, witano polskich Żo"nierzy, na- i do eksterminacji warstwy dowódczej, rozbicia a Lubelszczyzna przez ponad pó" roku g"ównym te-
dziç zdecydowane akcje zbrojne AK przeciw Niem- na terenie ca"ego kraju, które mia"y stopniowo od- szkolona w Wielkiej Brytanii i przerzucona do kraju. wet zaciÄ…gano si´ do Armii Krajowej. Z drugiej wie- wszelkich organizacji, zw"aszcza wojskowych, i za- renem sowieckiej penetracji.
com, tak by os"abiaç ich si"y i morale, a wzmacniaç twarzaç przedwojenny stan polskiej armii. Przepro- Nie by" to zwyk"y oddzia" partyzancki, lecz regularne le poczynaÅ‚
dowódców akowskich by"o od począt- instalowania w Polsce w"asnego, sowieckiego sys- W innych rejonach sytuacja by"a zróŻnicowana,
tym samym si"y ZSRS,  sojusznika naszych sojuszni- wadzano akcje dywersyjne g"ównie przeciw trans- wojsko wykonujÄ…ce liniowe zadania bojowe. Opero- ku cenzurowane przez politruków z Armii Sowiec- temu komunistycznego. By"a to polityka kontynu- stale jednak wyst´powa"a konkurencja w"adzy, chwi-
ków , który  zdawano sobie spraw´  naprawd´ nim portom kolejowym i w przemyĘle, akcje odwetowe wa"a ona do kwietnia 1944 r. na pokaÄ™nym obszarze kiej oraz wisia"a jak topór groÄ™ba rozbrojenia . acji Katynia i podboju Polski, kamuflowanego przez lowe, w zaleÅ»noĘci od potrzeb wspó"dzia"anie oddzia-
nie by". A wi´c trudny wybór, czy wzmacniaç w istocie przeciw Niemcom i ich wspó"pracownikom, jed- w rejonie Kowla i W"odzimierza Wo"yÅ‚
skiego, na- pozory suwerennoĘci i niby-polskie w"adze wyzna- "ów polskich i sowieckich, w koł
cu próby wyelimino-
Sowiecka zdrada
przeciwnika, czy teÅ» zachowywaç si´ bardziej wstrze- nakÅ»e kierowano je raczej przeciw dowódcom zwanym RepublikÄ… ZasmyckÄ… od nazwy wsi, gdzie czane i instruowane z Moskwy. wania si" polskich. W Bia"ymstoku nastÄ…pi" okres dwu-
mi´Ä™liwie, by zanadto nie wspieraç potencjalnego i kierownictwu niÅ» Å»o"nierskiej masie. Starano si´ stacjonowa"o dowództwo. By" to pierwszy w czasie Te wszystkie wielkie akcje planu  Burza , mimo oczy- Sta"o si´ to jawne, gdy Armia Czerwona przekro- w"adzy, ale na Bia"ostocczyÄ™nie oddzia"y AK nie ujaw-
wroga, który by" tylko chwilowym, strategicznym prowadziç je tak, by nie wywo"ywaç odwetu nie- tej wojny rejon odebrany okupantom i zarzÄ…dzany wistych sukcesów w wyzwalaniu ziem wschodnich czy"a lini´ Bugu i Sanu, wchodzÄ…c na tereny, któ- nia"y si´ zbytnio w walkach z Niemcami, pozostawa"y
aliantem. Zarazem trudno by"o pozwoliç sobie na ca"- mieckiego na ludnoĘci cywilnej. Na terenach przez polskie w"adze wojskowe. Dywizja walczy"a z niemieckiej okupacji, koÅ‚
czy"y si´ dla nas kl´skÄ… rych juÅ» nie uznawano za swoje, jak to by"o w g"´bszej konspiracji po doĘwiadczeniach pierwszej
kiem bierne zachowanie w sytuacji trwajÄ…cej okupacji wschodnich partyzantka AK musia"a cz´sto ochra- jednoczeĘnie z oddzia"ami niemieckimi i ukraiÅ‚
ski- z powodu zdrady sowieckich sprzymierzeł
ców. na Ukrainie, Bia"orusi czy Litwie. Mimo kl´sk okupacji sowieckiej w latach 1939-1941. Na Rze-
niemieckiej, nieustannych represji, wywózek do obo- niaç ludnoĘç polskÄ… przed partyzantkÄ… sowieckÄ… mi, przy s"abym wsparciu sowieckim. Wi´ksze si"y SprzymierzeÅ‚
ców fa"szywych i wiaro"omnych, jak juŻ na Wschodzie operacja  Burza obejmowa"a nadal szowszczyęnie Armia Krajowa walczy"a otwarcie,
zów i eksterminacji. i ukraił
skÄ…, które uznawa"y te tereny za zdobyte. niemieckie, które znalaz"y si´ w odwrocie, zmusi"y okazywa"o si´ wczeĘniej podczas wspólnych akcji takÅ»e bliÅ»sze tereny Lubelszczyzny, Bia"ostocczy- uprzedzajÄ…c cz´sto Armi´ CzerwonÄ…. Samodzielnie
W 1943 r., gdy szale wojny zacz´"y przechylaç Coraz cz´Ä˜ciej teÅ» si"y AK mia"y do czynienia z ro- Dywizj´ do wycofania si´ w stron´ Bugu i przeprawy polskich i sowieckich. Po wspólnych zwyci´stwach re- zny, Ma"opolski, wschodniego Mazowsza. zdobyto PrzemyĘl 25 lipca, walki z Niemcami toczy"y
si´ przy wsparciu aliantów na stron´ sowieckÄ…, dzimÄ… partyzantkÄ… komunistycznÄ… tworzonÄ… przez z duÅ»ymi stratami przez rzek´ Prypeç. gularne juÅ» cz´sto polskie oddzia"y by"y zazwyczaj Na LubelszczyÄ™nie, gdzie konspiracja by"a si´ o liczne miejscowoĘci w rejonie Jaros"awia, zdoby-
podj´to plan  Burza , który polega" juÅ» nie tyle zmuszane do z"oÅ»enia broni, Å»o"nierze demobilizowa- szczególnie silna od samego poczÄ…tku wojny, dzia- to Iwonicz Zdrój, do którego Rosjanie weszli dopiero
na powszechnym powstaniu, którego losy by"yby ni lub przymuszani do wstÄ…pienia do wojska polskie- "a"y liczne ugrupowania AK, NOW, NSZ, stykajÄ…c miesiÄ…c póęniej. Najdalej na zachód akcja  Burza si´-
niepewne z powodu braku wsparcia ze Wschodu go organizowanego przy Armii Czerwonej, oficerowie si´ z oddzia"ami BCh, ĘcierajÄ…c si´ nawet zbrojnie ga"a w rejonie PiÅ‚
czowa, gdzie na krótko w sierpniu
lub z Zachodu, ile na intensywnych akcjach party- internowani i cz´sto deportowani do "agrów. 27. Dywi- z grupami GL-AL. W 1944 r. znalaz"a si´ tu równieÅ» 1944 r. powsta" wolny od Niemców przyczó"ek, na-
zanckich, dywersyjnych i sabotaŻowych na ty"ach zja Wo"ył
ska po przejĘciu 500 km szlaku bojowego cz´Ä˜ç rozbitych oddzia"ów z Wo"ynia, a takÅ»e roz- zwany RepublikÄ… PiÅ‚
czowskÄ…. Na Mazowszu trwa"y
frontu niemieckiego. Plan ten opracowany jeszcze przez Wo"ył
i Polesie po ostatnich walkach zosta"a maite jednostki formowane przy armii polskiej zaci´te walki z udzia"em AK o Siedlce, MiÅ‚
sk Mazo-
przez gen. Grota-Roweckiego przed jego areszto- rozbrojona przez wojsko sowieckie, Żo"nierzom dano w ZSRS, takie jak Brygada im. Wandy Wasilewskiej, wiecki, Radzymin. Tutaj wspó"praca z AK Sowietom
waniem mia" takÅ»e na celu w swych dalszych skut- wybór: internowanie i deportacja albo wcielenie do ar- zgrupowanie  Jeszcze Polska nie zgin´"a pod do- idÄ…cym na Warszaw´ by"a na r´k´, nie zdo"ali zdobyç
kach wyraęne zaznaczenie obecnoĘci si" Armii Kra- mii gen. Berlinga. Podobnie na Wileł
szczyęnie aresz- wództwem Roberta Satanowskiego czy grupa bo- jej z marszu, jak zamierzali, samodzielnie i w krótkim
jowej na danym terenie. Planowano w ten sposób towano podst´pnie dowódców AK z p"k.  Wilkiem jowa Leona Kasmana z"oÅ»ona z funkcjonariuszy czasie.
uprzedzenie Armii Czerwonej w zajmowaniu kolej- KrzyŻanowskim na czele, zapraszając ich na rozmo- NKWD, a nawet ukraił
skie oddzia"y UPA. Powstanie Warszawskie moÅ»na uznaç za ostatni
nych ziem polskich i podkreĘlenie tego, kto b´dzie wy z dowódcami sowieckimi. Internowano oddzia"y i po cz´Ä˜ci spontaniczny, z udzia"em ludnoĘci cywil-
 Burza letnia
ich prawowitym gospodarzem po usuni´ciu Niem- AK, cz´Ä˜ç z nich zosta"a rozformowana, cz´Ä˜ç stwo- nej, akt rozwijajÄ…cej si´ akcji  Burza , poczÄ…tek po-
ców. Przyj´to, Å»e naleÅ»y wszelkimi sposobami de- rzy"a nowe, konspiracyjne oddzia"y samoobrony, W tej skomplikowanej, wybuchowej sytuacji akcja wstania powszechnego. Gdyby nie sowiecka polityka
monstrowaç to, Å»e Armia Czerwona nie moÅ»e byç dzia"ajÄ…ce intensywnie na tych terenach jeszcze  Burza ruszy"a w koÅ‚
cu lipca 1944 r., wyzwalajÄ…c, demobilizacji polskich si" zbrojnych, ich stopniowej
jedynym zwyci´zcÄ… uzurpujÄ…cym sobie prawa bez- po zakoÅ‚
czeniu wojny. cz´sto na wyĘcigi z oddzia"ami sowieckimi, kolejne eliminacji, a nawet eksterminacji cz´Ä˜ci dowództwa
wzgl´dnego zdobywcy, lecz ma byç goĘciem przy- We Lwowie 22 lipca Ęwi´towano zwyci´stwo miasta zaj´te jeszcze przez Niemców. Ci´Å»kie walki Polskiego PaÅ‚
stwa Podziemnego, losy Powstania
j´tym na terenach polskich przez polskie si"y zbroj- nad Niemcami, a juÅ» wieczorem tego samego dnia toczy"a 27. Dywizja Piechoty AK w rejonie Kocka, Fir- mog"yby byç zupe"nie inne.
FOT. ARCH. IPN
FOT. ARCH. IPN