MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Miedzińska
Wykonywanie podstawowych utworów muzycznych
311[18].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Ewa Groblewska
mgr Jarosław Gliszczyński
Opracowanie redakcyjne:
mgr Joanna Miedzińska
Konsultacja:
dr in\
. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[18].Z1.01
 Wykonywanie podstawowych utworów muzycznych , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik instrumentów muzycznych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1.Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Postawa ciała podczas gry na instrumencie 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 7
4.1.3. Ćwiczenia 7
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Sposoby wydobywania dz
więku 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzające 14
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 20
4.3. Rozwijanie techniki instrumentalnej 21
4.3.1. Materiał nauczania 21
4.3.2. Pytania sprawdzające 21
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 27
4.4. Gamy durowe i molowe do dwóch znaków przykluczowych i ich triady 28
4.4.1. Materiał nauczania 28
4.4.2. Pytania sprawdzające 30
4.4.3. Ćwiczenia 30
4.4.4. Sprawdzian postępów 35
4.5. Proste etiudy, łatwe utwory dawnych mistrzów, sonatiny i utwory ró\
ne 36
4.5.1. Materiał nauczania 36
4.5.2. Pytania sprawdzające 37
4.5.3. Ćwiczenia 37
4.5.4. Sprawdzian postępów 43
4.6. Metody samodzielnego przygotowania utworów muzycznych 44
4.6.1. Materiał nauczania 44
4.6.2. Pytania sprawdzające 45
4.6.3. Ćwiczenia 45
4.6.4. Sprawdzian postępów 51
5. Sprawdzian osiągnięć 52
6. Literatura 57
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu podstawowych
utworów muzycznych.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 posłu\
yć się nazwami literowymi i solmizacyjnymi nut,
 zastosować klucze muzyczne w zapisie nut,
 dokonać podziału skali muzycznej na oktawy,
 znać wartości nut i pauz,
 znać oznaczenia taktowe,
 znać znaki chromatyczne: krzy\
yk, bemol i kasownik i ich znaczenie,
 rozró\
nić w zapisie półton i cały ton,
 określić znaczenie pojęć: skala, gama, tonacja,
 rozró\
nić rodzaje gam i ich odmiany na podstawie zapisu nutowego,
 zbudować trójdz
więki oraz triadę harmoniczną,
 odczytać oznaczenia dynamiczne, agogiczne i artykulacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 posłu\
yć się pojęciami z zakresu tonacji, faktury i budowy formalnej,
 określić sposoby wydobywania dz
więków z instrumentów muzycznych,
 utrzymać prawidłową postawę ciała podczas gry,
 wydobyć prawidłowo dz
więk zró\
nicowaną artykulacją,
 zastosować podczas gry ró\
ne rodzaje artykulacji,
 zagrać w zakresie podstawowym utwór muzyczny,
 wykonać na instrumencie proste teksty nutowe,
 zagrać gamy majorowe i minorowe do dwóch znaków przykluczowych oraz ich triady
harmoniczne,
 zagrać podstawowe kadencje muzyczne,
 zastosować podczas gry zró\
nicowaną dynamikę,
 wykonać łatwe wprawki z pamięci artykulacją portato i legato,
 wykonać łatwe etiudy kształtujące umiejętności techniczne,
 zagrać na instrumencie łatwe utwory dowolne,
 przygotować samodzielnie i zagrać utwór muzyczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Postawa ciała podczas gry na instrumencie
4.1.1. Materiał nauczania
Pozycja pianisty siedzącego przy fortepianie jest stabilna, a jednocześnie mobilna.
Pianista ma mo\
liwość swobodnego i nie powodującego zmęczenia poruszania się wzdłu\

klawiatury. Pianista siedzi pewnie i wygodnie, jego cię\
ar ciała spoczywa głównie na krześle,
ale pewna część opiera się tak\
e na stopach. Pianista siedząc przy instrumencie, ma proste
plecy, kolana schowane pod ramę fortepianu, nogi oparte na podłodze. Ruchy dłoni i ramion
powodują mniejsze lub większe zmiany w stanie równowagi całego ciała. Całe ciało stanowi
bazę dla ramion i zapewnia im takie poło\
enie, w jakim działają najwygodniej. Stan
równowagi podlega nieustannym zmianom, które są najczęściej małe albo prawie
niezauwa\
alne. Zachwianie tej równowagi powoduje powstawanie napięć w obrębie tułowia
i poszczególnych kończyn. Nogi i stopy podtrzymują i równowa\
ą całe ciało. Zapewniają one
stabilność i mo\
liwość zmiany pozycji dla zachowania równowagi. Pianista siedzi przy
fortepianie w taki sposób, który daje mo\
liwość nieustannego poruszania się, w granicach
niezbędnych do grania na fortepianie. Pianista dopasowuje wysokość stołka, na którym siedzi
oraz jego usytuowanie w stosunku do fortepianu. Przyjmuje się zasadę, \
e przedramię
pianisty powinno być uło\
one na wysokości klawiszy w poło\
eniu poziomym. Jeśli pianista
siedząc na stołku lub krześle gra z pełna wygodą, oznacza to, \
e parametry te zostały dobrane
właściwie. Przepona oraz inne mięśnie w trakcie grania nie są poddane naprę\
eniu, wpływa to
pozytywnie na rytm oddychania i na technikę. W grze na fortepianie pierwszeństwo nad
wszelkimi innymi czynnikami mają łatwość i wygoda.
Palce ró\
nią się między sobą długością i kształtem. Cztery z nich (rys. 1): 2, 3, 4, 5 ma
podobną budowę, kciuk ró\
ni się od nich nie tylko długością i kształtem, ale tak\
e budową.
Kciuk posiada dwa paliczki, pozostałe palce mają ich po trzy.
Rys. 1. Kolejność palców [12, s. 6]
Pionowe ruchy palców dokonywane są przez antagonistyczne mięśnie umiejscowione
w przedramieniu. Palce poruszają się pionowo i poziomo, ruchy te są wykonywane przez
mięśnie zginające i prostujące przedramię oraz przez mięśnie przywodzące i odwodzące dłoń.
Palce poruszają się równie\
okrę\
nie dzięki kombinacjom ruchów pionowych i poziomych.
Dłoń wykonuje ruchy pionowe, poziome i okrę\
ne dzięki mięśniom przedramienia. Dłoń nie
wykonuje ruchów rotacyjnych, których z
ródłem jest przedramię.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Palce dłoni uło\
onych na klawiaturze tworzą tunel, kostki śródręcza są zaokrąglone. Dłoń
pozostaje swobodna, nie jest napięta, opiera się na palcach jak na naturalnych podpórkach.
Podczas gry palce mają równoległy układ do klawiszy w ka\
dej oktawie. Ka\
dy palec
poło\
ony jest na oddzielnym klawiszu, dwa palce nie wchodzą na jeden klawisz. Palce
pianisty są zaokrąglone, ostatnie paliczki palców ustawione prostopadle do klawiszy. Palce
uderzają w klawisze w następujący sposób: pierwszy palec wydobywa dz
więki z brzegu
klawiszy białych i czarnych, piąty palec wydobywa dz
więk blisko czarnych klawiszy
w ka\
dej oktawie fortepianu.
Nadgarstek nie jest utrzymywany w jednej pozycji dla wszystkich pięciu palców. Ramię
przesuwa się w płaszczyz
nie horyzontalnej po to, aby razem z nadgarstkiem i dłonią znalez
ć
się w poło\
eniu optymalnym dla ka\
dego palca. Nadgarstek znajduje się poni\
ej śródręcza,
nieco wy\
ej od linii klawiszy.
Przedramię jest poruszane pionowo przez mięśnie górnej części ramienia oraz porusza się
w sposób rotacyjny. Górna część ramienia mo\
e wykonywać ruchy pionowe, poziome,
okrę\
ne a tak\
e rotacyjne. Ta cześć ramienia posiada największe mo\
liwości ruchowe.
Ramiona są rozluz
nione i uło\
one swobodnie. A
okieć jest swobodny, uło\
ony w ten sposób,
aby przedramię znalazło się równolegle do klawiatury. A
okieć nie jest przyklejony do korpusu
ani nie odstający.
Bark porusza się pionowo, do przodu i do tyłu oraz wykonuje ruchy okrę\
ne. Jego
aktywna rola polega głównie na podtrzymywaniu i kierowaniu ruchem całego ramienia. Bark
steruje całym ramieniem, kontrolując jego cię\
ar, jednak nie porusza się zbytnio, gdy\
ka\
dy
jego zbędny ruch mo\
e być przyczyną powstawania napięć.
Rola mięśni tułowia polega na manewrowaniu ramionami w sposób pozwalający
grającemu zachować mo\
liwość poruszania się w warunkach równowagi. Nale\
y unikać
nadmiernych ruchów tułowia.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób pianista siedzi przy instrumencie?
2. Jak jest uło\
ona dłoń pianisty?
3. Czy dwa palce mogą wchodzić na jeden klawisz?
4. W którym miejscu klawisza wydobywa dz
więk 1 palec, a w którym 5 palec?
5. Jak jest uło\
one przedramię w stosunku do klawiatury?
6. Jak jest uło\
ony nadgarstek?
7. Jak są uło\
one łokcie podczas gry na instrumencie?
8. Czym się ró\
ni pierwszy palec od pozostałych palców?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozluz
nij ramiona, tworząc z nich huśtawkę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) stojąc w pozycji prostej, podnieść ramiona do góry,
2) z rozmachem opuścić swobodne ramiona w dół,
3) zaobserwować, jak ręce wykonują swobodne ruchy w przód i tył, tworząc huśtawkę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- lustro.
Ćwiczenie 2
Siedząc przy instrumencie, poczuj cię\
ar ręki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) usiąść na krześle przy fortepianie, obie dłonie poło\
yć swobodnie na kolanach,
2) rozluz
nić ręce tak, aby poczuć ich cię\
ar, gdy nauczyciel chwytając koło łokcia podniesie
prawą, a potem lewą rękę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian.
Ćwiczenie 3
Przenieś dłonie z kolan na zamkniętą klapę instrumentu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) usiąść na krześle przy fortepianie, którego klawiatura jest przykryta klapą,
2) zamknąć w pięści obie dłonie i poło\
yć na kolanach,
3) unieść do góry nadgarstek prawej, a potem lewej ręki i dłoń zamkniętą w pięść przenieść
na klapę instrumentu,
4) przenieść prawą a potem lewą dłoń zamkniętą w pięść z klapy instrumentu na kolano,
5) wykonać ćwiczenie jednocześnie obydwoma rękoma, pamiętając o rozluz
nieniu rąk
podczas ich przenoszenia.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian.
Ćwiczenie 4
Siedząc przy instrumencie, przesuń dłonie zamknięte w pięść po linii prostej ruchem
rozbie\
nym i zbie\
nym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) usiąść na krześle przy fortepianie, obie dłonie zamknięte w pięść poło\
yć na klawiaturze,
2) przesunąć dłonie zamknięte w pięść po linii prostej ruchem rozbie\
nym i zbie\
nym,
czując swobodny ruch ręki od stawu barkowego.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Ćwiczenie 5
Siedząc przy instrumencie, ułó\
w odpowiedni sposób ramiona oraz dłonie na
klawiaturze zaczynając od wyprostowanych palców.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) usiąść na krześle przy fortepianie, obie dłonie z wyprostowanymi palcami poło\
yć
swobodnie na klawiaturze,
2) palcami wykonać ruch do siebie (głaszcząc klawisze), nie napięte dłonie oprzeć na
palcach, jak na naturalnych podpórkach, tworząc tunel, ostatnie paliczki palców ustawić
prostopadle do klawiszy, zaokrąglić kostki śródręcza, nadgarstek ustawić poni\
ej
śródręcza i nieco powy\
ej linii klawiszy,
3) ka\
dy palec poło\
yć na oddzielnym klawiszu, zaokrąglić kciuk i poło\
yć go na brzegu
klawisza, 5 palec ustawić blisko czarnych klawiszy,
4) łokieć ustawić w ten sposób, aby przedramię znalazło się równolegle do klawiatury,
rozluz
nić ramiona, barki opuścić swobodnie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- krzesło.
Ćwiczenie 6
Siedząc przy instrumencie, ułó\
w odpowiedni sposób ramiona oraz dłonie na
klawiaturze zaczynając od pięści.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) usiąść na krześle przy fortepianie, obie dłonie zaciśnięte w pięść poło\
yć na klawiaturze,
zamkniętą pięść otworzyć i całą dłoń oprzeć na palcach jak na naturalnych podpórkach,
tworząc tunel, ostatnie paliczki palców ustawić prostopadle do klawiszy, zaokrąglić
kostki śródręcza, nadgarstek ustawić poni\
ej śródręcza i nieco powy\
ej linii klawiszy,
2) ka\
dy palec poło\
yć na oddzielnym klawiszu, zaokrąglić kciuk i poło\
yć go na brzegu
klawisza, 5 palec ustawić blisko czarnych klawiszy,
3) łokieć ustawić w ten sposób, aby przedramię znalazło się równolegle do klawiatury,
rozluz
nić ramiona, barki opuścić swobodnie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- krzesło.
Ćwiczenie 7
Wykonaj ćwiczenie bezklawiaturowe usprawniające pracę palców.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgiąć wszystkie palce w ten sposób, aby koniuszki dotykały do dłoni, a następnie
wyprostować palce, powtórzyć ćwiczenie kilka razy, na zmianę prawą i lewą ręką,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
2) trzymając 1 palec na dłoni w pobli\
u 5 palca zgiąć wszystkie palce, a następnie
wyprostować, powtórzyć ćwiczenie kilka razy, na zmianę prawą i lewą ręką,
3) zgiąć 3 palec i dotykać do dłoni przy wyprostowanym kciuku odsuniętym od 2 palca,
wykonywać ruch palcem głaszczący dłoń, powtórzyć ćwiczenie palcem 3, 4, 5 i 1, na
zmianę prawą i lewą ręką,
4) zgiąć 2 3 palec dotykając do dłoni przy wyprostowanym kciuku odsuniętym od 2 palca,
wykonywać ruch palcami głaszczący dłoń, powtórzyć ćwiczenie palcami 2 4, 3 5, 2 5,
na zmianę prawą i lewą ręką,
5) zgiąć 2 3 palec dotykając do dłoni i łączyć je z kciukiem palca, powtórzyć ćwiczenie
palcami 2 4, 3 5, 2 5. Powtórz ćwiczenie kilka razy, na zmianę prawą i lewą ręką,
6) trzymając 1 palec na dłoni uginać 2, 3, 4, 5 palec oddzielnie, powtórzyć ćwiczenie kilka
razy na zmianę prawą i lewą ręką,
7) trzymając 1 palec na dłoni rozstawić proste pozostałe palce, a następnie zamknąć w pięść,
chwytając le\
ący na dłoni 1 palec, wykonać ćwiczenie kilka razy na zmianę prawą i lewą
ręką,
8) połączyć 2 i 1 palec koniuszkami palców, w ten sposób, aby utworzyć koło, a następnie
rozluz
nić dłoń, powtórzyć ćwiczenie palcami 1 3, 1 4, 1 5, 1 2 3, 1 2 4, 1 2 5, 1 3
4, 1 3 5, 1 4 5 na zmianę prawą i lewą ręką.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- krzesło.
Ćwiczenie 8
Wykonaj ćwiczenie bezklawiaturowe rozciągające palce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zamknąć lewą rękę w pięść i prawą ręką złapać lewy nadgarstek, 1 palcem prawej ręki
podciągnąć kciuk lewej ręki w kierunku zewnętrznej strony lewej ręki (do dołu),
powtórzyć ćwiczenie zmieniając ręce,
2) poło\
yć na zamkniętej klapie fortepianu obydwie dłonie, zetknąć koniuszki 1 i 2 palca,
zbli\
yć obie dłonie do siebie nie unosząc nadgarstka, 2 palec lewej ręki zetknąć
z 2 palcem prawej ręki na całej długości tworząc między 1 a 2 palcem kąt rozwarty,
3) wło\
yć lewą dłoń z wyprostowanymi palcami między palce 2 3 prawej ręki, rozstawić
palce lewej ręki w ten sposób, aby rozciągnąć fałdy międzypalcowe, powtórzyć
ćwiczenie dla palców 3 4 i 4 5, powtórzyć ćwiczenie, zmieniając ręce.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian z zamkniętą klapą.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić prawidłowy sposób siedzenia pianisty?
2) wyjaśnić w jaki sposób uło\
one są dłonie pianisty?
3) usiąść prawidłowo przy fortepianie?
4) ustawić w prawidłowy sposób ramiona oraz dłonie?
5) podać kolejność palców pianisty?
6) wyjaśnić rolę nóg i stóp pianisty?
7) podać prawidłowe poło\
enie przedramienia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Sposoby wydobywania dz
więków
4.2.1. Materiał nauczania
Technika gry na fortepianie obejmuje trzy podstawowe rodzaje artykulacji. Artykulacja
to sposób wydobywania dz
więku, słu\
y głównie dwóm celom: do wyra\
enia ogólnego
charakteru utworu (w całości lub jego części) i do kształtowania elementów muzycznych
(motywów, tematów, fraz), aby mogły być jasno rozró\
niane i rozpoznawane. Artykulacja
w muzyce to relacja pomiędzy zapisaną wartością nuty a odpowiadającą jej długością
brzmienia.
Rozró\
niamy trzy podstawowe sposoby wydobywania dz
więku: portato, legato i staccato.
Tymi trzema podstawowymi rodzajami artykulacji nale\
y operować swobodnie, aby wyrazić
sens muzyczny utworu.
Portato (z wł. przenoszony) to rodzaj artykulacji pośrednim między legato a staccato,
w notacji stosuje się poziomą kreskę pod nutami (rys. 2). Portato polega na wykonywaniu po
sobie dz
więków w sposób nieciągły, z małymi przerwami, co pokazano na rysunku.
Rys. 2. Portato: zapis i brzmienie [32]
Dz
więk portato wydobywa się swobodnym ruchem ramienia i prawidłowym ruchem
palca, przy dłoni naprowadzonej nad klawisz przedramieniem. Pianista wykorzystuje dwa
z
ródła energii: siłę cią\
enia oraz własny układ mięśni. Przy swobodnym spadku siła cią\
enia
odgrywa czynną rolę tylko w czasie jednej fazy ruchu. Zanim nastąpi spadek ramienia, musi
być ono uniesione przez aktywnie działające mięśnie (rys. 3). Gdy palce, dłoń i ramię
znajdują się w poło\
eniu umo\
liwiającym rozpoczęcie swobodnego spadku, zaczyna działać
siła cią\
enia. Naturalny ruch nie jest zakłócany przez zatrzymywanie lub dodawanie rzutu
ramienia. Ramię, dłoń swobodnie opada. W momencie zetknięcia z klawiszami energia
zostaje przekazana (wydobycie dz
więku), mięśnie ramienia odprę\
ają się i ręka zwisa
elastycznie na podporze palca, zawieszona luz
no w stawie barkowym. Ćwiczenia portato są
wykonywane bardzo wolno i spokojnie, lecz sam ruch palca zawsze jest szybki. Przy
wydobywaniu dz
więku portato aktywny czubek palca  wczepia się w klawisz, ruch palca
odbywa się tylko w stawie śródręczno-palcowym. Po wydobyciu dz
więku ręka zawisa
w stawach: śródręczno- palcowym i barkowym, następnie ćwiczący podnosi rękę ruchem
spokojnym i miękkim, wychodząc z ramienia od stawu barkowego. Ramię unosi się lekko
i pociąga za sobą przedramię, a dalej przegub i dłoń. Jednocześnie aktywne dotąd mięśnie
palca osadzonego w klawiszu odprę\
ają się, dłoń się rozwiera, a palec pozostaje jeszcze na
klawiszu, a\
do miękkiego odciągnięcia go przez unoszoną w górę dłoń. W następnym etapie
ruchu portato cała ręka przenosi się w sposób ekonomiczny nad następny klawisz. Pianista
siedzi w prawidłowej odległości od instrumentu, która zapewnia pionową linię spadku
opuszek palców. Fazy ruchu dłoni przy wydobyciu dz
więku portato przedstawia rysunek 2:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 3. Portato: fazy ruchu [24, s.40]
Legato (z wł. związany) sposób wykonywania poszczególnych dz
więków w sposób
ciągły, nieprzerwany, płynny, w sposób maksymalnie łączny między dz
więkami, bez
oddzielania jednego od drugiego, w notacji stosuje się oznaczenie słowne lub za pomocą
wiązania nut łukiem (rys. 4).
Rys. 4. Legato: zapis [32]
Legato uzyskuje się przy całkowicie samodzielnym działaniu palców i spokojnej ręce.
Przy grze legato ka\
dy z dz
więków ma takie samo nasilenie. Podczas wykonywania legata
ręka jest zawieszona w stawach śródręczno-palcowych jednego palca opartego na klawiszu,
następny dz
więk uzyskuje się spadem następnego palca na klawisz, cię\
ar ręki jest spokojnie
przenoszony z palca na palec. Spad palca wykonuje się mo\
liwie szybko i pewnie bez
zbędnych ruchów w przegubie i drgnięć dłoni. Wejście kolejnego dz
więku następuje podczas
wybrzmiewania poprzedniego dz
więku, gdy następny dz
więk został zagrany, poprzedni jest
kończony poprzez podniesienie palca. Pianista przy graniu legato nie wdusza palca w klawisz
i nie usztywnia przegubu.
Staccato (z wł. oderwany) rodzaj artykulacji dz
więkowej polegający na ostrym
oddzielaniu dz
więków od siebie, w notacji stosuje się oznaczenie kropką pod nutą (rys. 5),
dz
więki są wydobywane krótko i sprę\
yście  następuje znaczne skracanie ich wartości
rytmicznych. Przy grze na fortepianie są dwa sposoby wydobywania dz
więku artykulacją
staccato: staccato  od klawisza (palcowe) i staccato  z kiści (z przegubu).
Rys. 5. Staccato: zapis i brzmienie [32]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Staccato  od klawisza (palcowe) to  wyrywanie dz
więku z klawisza. Dłoń le\
y na
klawiaturze, palec spoczywa na wybranym klawiszu bez naciskania go, czubek palca jest
 przyklejony do klawisza. Wydobycie dz
więku staccato następuje poprzez szybki ruch
oderwania palca przedramieniem od klawisza i odbicia się palcem od dna klawisza. Odbywa
się to szybko i ostro, ale ruchem swobodnym, przy elastycznym przegubie. Po wykonaniu
odbicia ręka wykorzystuje nadany jej ruch w górę i przenosi się resztką zamachu nad
następny klawisz, a potrzebny palec układa się nad nim, znów  przyklejony do klawisza, nie
naciskając go.
Staccato  z kiści (z przegubu) wykonuje się poprzez sprę\
ysty ruch przegubu po spadku
palca z góry na wybrany klawisz. Przy całej ręce unieruchomionej w stawach barkowym
i łokciowym palec z mocno ustawionym czubkiem spada z góry, uderza w klawisz
i odskakuje przy pomocy sprę\
ystego ruchu nadgarstka. Po odskoku palec korzysta z odbicia
ręki, ustawia się nad następnym klawiszem i ruch odbywa się od początku.
Zagranie dz
więku, melodii, miniatury na fortepianie z nut wią\
e się ze znajomością
poło\
enia nut w kluczu basowym i wiolinowym oraz kojarzeniem wysokości nut w obydwu
kluczach z dz
więkami na klawiaturze fortepianu, która składa się z klawiszy białych
i czarnych. Poni\
ej przedstawiono klawiaturę z nazwami klawiszy: solmizacyjne i literowe
(rys. 6).
Rys. 6. Klawiatura: nazwy literowe i solmizacyjne białych klawiszy [12, s.24]
Nazwy literowe (w nawiasie podano nazwy solmizacyjne) klawiszy czarnych:
1) Pomiędzy dz
więkami c-d znajduje się dz
więk cis(do) lub des(re).
2) Pomiędzy dz
więkami d-e znajduje się dz
więk dis(re) lub es(mi).
3) Pomiędzy dz
więkami f-g znajduje się dz
więk fis(fa) lub ges(sol).
4) Pomiędzy dz
więkami g-a znajduje się dz
więk gis(sol) lub as(la).
5) Pomiędzy dz
więkami a-h znajduje się dz
więk ais(la) lub b(si).
Klawiatura fortepianu składa się z 9 oktaw: subkontra (nr 1), kontra (nr 2), wielka (nr 3),
mała (nr 4), razkreślna (nr 5), dwukreślna (nr 6), trzykreślna (nr 7), czterokreślna (nr 8),
pięciokreślna (nr 9).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 7. Poło\
enie nut na klawiaturze fortepianu [32]
Nazwy oktaw i opis oznaczeń w nutach:
1) oktawa subkontra (nr 1). Dz
więki oznaczane są wielkimi literami z podwójnym
podkreśleniem albo z dwójką arabską w dolnym indeksie. Jest to najni\
sza oktawa.
Fortepian zawiera z niej tylko trzy dz
więki,
2) oktawa kontra (nr 2). Dz
więki oznaczane są wielkimi literami z pojedynczym
podkreśleniem albo z jedynką arabską w dolnym indeksie,
3) oktawa wielka (nr 3). Dz
więki oznaczane są wielkimi literami,
4) oktawa mała (nr 4). Dz
więki oznaczane są małymi literami,
5) oktawa razkreślna (nr 5). Dz
więki oznaczane są małymi literami z jedynką arabską
w górnym indeksie,
6) oktawa dwukreślna (nr 6). Dz
więki oznaczane są małymi literami z dwójką arabską
w górnym indeksie,
7) oktawa trzykreślna (nr 7). Dz
więki oznaczane są małymi literami z trójką arabską
w górnym indeksie,
8) oktawa czterokreślna (nr 8). Dz
więki oznaczane są małymi literami z czwórką arabską
w górnym indeksie,
9) oktawa pięciokreślna (nr 9). Dz
więki oznaczane są małymi literami z piątką arabską
w górnym indeksie. Jest to najwy\
sza oktawa, z której fortepian zawiera tylko jeden
dz
więk.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest artykulacja?
2. Jakie są podstawowe sposoby wydobywania dz
więku?
3. Co oznacza pojęcie portato?
4. W jaki sposób oznacza się artykulację legato w notacji muzycznej?
5. Na czym polega artykulacja staccato?
6. Gdzie na klawiaturze znajduje się dz
więk c1, e, fis2, H?
7. Wymień nazwy oktaw od najni\
szej do najwy\
szej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj dz
więk artykulacją portato.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) siedząc przy fortepianie (pianinie) dłonie poło\
yć na kolanach,
2) przenieść swobodną dłoń na klawiaturę, chwytliwym koniuszkiem 3 palca zagłębić się
w dno klawisza i wydobyć dz
więk a1, przenieść luz
ną dłoń na kolano, powtórzyć
ćwiczenie dla dz
więków g1, f1, e1, d1, c1, h1,
3) przenieść swobodną dłoń na klawiaturę, chwytliwym koniuszkiem 2 palca zagłębić się
w dno klawisza i wydobyć dz
więk a1, przenieść luz
ną dłoń na kolano, powtórzyć
ćwiczenie dla dz
więków g1, f1, e1, d1, c1, h1,
4) przenieść swobodną dłoń na klawiaturę, chwytliwym koniuszkiem 4 palca zagłębić się
w dno klawisza i wydobyć dz
więk a1, przenieść luz
ną dłoń na kolano, powtórzyć
ćwiczenie dla dz
więków g1, f1, e1, d1, c1, h1,
5) przenieść swobodną dłoń na klawiaturę, chwytliwym koniuszkiem 1 palca zagłębić się
w dno klawisza i wydobyć dz
więk a1, przenieść luz
ną dłoń na kolano, powtórzyć
ćwiczenie dla dz
więków g1, f1, e1, d1, c1, h1,
6) przenieść swobodną dłoń na klawiaturę, chwytliwym koniuszkiem 5 palca zagłębić się
w dno klawisza i wydobyć dz
więk a1, przenieść luz
ną dłoń na kolano, powtórzyć
ćwiczenie dla dz
więków g1, f1, e1, d1, c1, h1,
7) powtórzyć ćwiczenie dla drugiej ręki,
8) dbać o ładne brzmienie dz
więku.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian.
Ćwiczenie 2
Wykonaj określone dz
więki w oktawach: kontra, wielka, mała, razkreślna, dwukreślna,
trzykreślna, czterokreślna ruchem portato.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) chwytliwym koniuszkiem 3 palca (następnie 2 palca, 4 palca, 5 palca, 1 palca) zagłębić
się w dno klawisza, wczepić się w klawisz i wydobyć dz
więk C w oktawie kontra,
następnie C, c, c1, c2, c3, c4,
2) wykonać to samo ćwiczenie, wydobywając kolejno dz
więki d, e, f, g, a, h,
3) powtórzyć ćwiczenie dla drugiej ręki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Ćwiczenie 3
Wykonaj piosenkę  Uciekaj myszko do dziury artykulacją portato.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić metrum oraz wyklaskać rytm piosenki,
2) zaśpiewać piosenkę ze słowami,
3) wykonać piosenkę  Uciekaj myszko do dziury artykulacją portato najpierw 3 palcem
prawej, potem lewej ręki tą samą barwą dz
więku,
4) wykonać piosenkę  Uciekaj myszko do dziury) artykulacją portato tą samą barwą
dz
więku palcami 2, 4, 5, 1, najpierw prawą, potem lewą ręką,
5) wykonać piosenkę  Uciekaj myszko do dziury artykulacją portato palcami 3, 2, 4, 5, 1
prawej, potem lewej ręki, zaczynając od dz
więku a.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy piosenki  Uciekaj myszko do dziury z  Fortepianu dla najmłodszych .
M. Preuschoff Kaz
mierczakowej.
Ćwiczenie 4
Wykonaj miniaturę  Wróbelek W. Chmielowskiej artykulacją portato.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić metrum i tonację miniatury,
2) wykonać miniaturę  Wróbelek artykulacją portato palcami zaznaczonymi w nutach,
głośno licząc.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Wróbelka W. Chmielowskiej ze zbioru  Światek Dziecięcy .
Ćwiczenie 5
Wykonaj wprawkę nr 25 z  313 wprawek  dział II  Wprawki w obrębie kilku oktaw
artykulacją portato.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać wprawkę artykulacją portato najpierw prawą, potem lewą ręką palcami według
zapisu w nutach w wolnym tempie,
2) wykonać wprawkę artykulacją portato razem prawą i lewą ręką, palcami według zapisu
w nutach, lewa ręka wykonuje wprawkę oktawę ni\
ej od prawej w wolnym tempie,
3) dbać o ładną barwę dz
więku.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy E. Altberg, Z. Romaszkowa  313 wprawek .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Ćwiczenie 6
Wykonaj miniaturę  Miś F. Woz
niaka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na metrum oraz wyklaskać rytm taktów 5  9, głośno licząc,
2) przeczytać literowo nuty zwracając uwagę na znaki przygodne,
3) wykonać miniaturę  śuk artykulacją portato palcami zaznaczonymi w nutach z głośnym
liczeniem, zwracając uwagę na zmianę klucza,
4) zwrócić uwagę na zmiany dynamiczne i zagrać miniaturę zgodnie z dynamiką,
5) wykonać miniaturę  Miś z nauczycielem wykonującym na fortepianie partię II głosu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Misia z  Fortepianu dla najmłodszych M. Preuschoff
Kaz
mierczakowej.
Ćwiczenie 7
Wykonaj ćwiczenie pomocnicze do nr 50 artykulacją zgodnie z zapisem ze zbioru
 Do re mi fa sol W. Markiewiczównej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać ćwiczenie prawą ręką, 3 2 palcem w ruchu opadającym i 2 3 palcem w ruchu
wznoszącym, pierwszy dz
więk taktu zagrać ruchem portato, drugi dz
więk taktu zagrać
ruchem legato,
2) wykonać wprawkę lewą ręką 3 2 palcem w ruchu wznoszącym i 2 3 w ruchu
opadającym, pierwszy dz
więk taktu zagraćć ruchem portato, drugi dz
więk taktu zagrać
ruchem legato,
3) wykonać wprawkę 3 4, 1 2 i 4 5 palcem, pierwszy dz
więk taktu zagrać ruchem portato,
drugi dz
więk taktu zagrać ruchem legato, prawą i lewą ręką na zmianę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy ćwiczenia do nr 50 str. 34 ze zbioru  Do re mi fa sol
W. Markiewiczównej.
Ćwiczenie 8
Wykonaj ćwiczenie  Kawki z  Fortepianu dla najmłodszych M. Preuschoff
Kaz
mierczakowej artykulacją zgodnie z zapisem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na metrum i wyklaskać rytm ćwiczenia głośno licząc,
2) przeczytać nuty literowo utrwalając ich znajomość,
3) zwrócić uwagę na znaki repetycji,
4) zagrać z nut ćwiczenie, zwracając uwagę na palcowanie, artykulację i uwzględniając
znaki powtórzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy ćwiczenia  Kawki z  Fortepianu dla najmłodszych M. Preuschoff
 Kaz
mierczakowej.
Ćwiczenie 9
Wykonaj ćwiczenie  Leci, leci osa z  Fortepianu dla najmłodszych M. Preuschoff
 Kaz
mierczakowej artykulacją zgodnie z zapisem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać nuty literowo utrwalając ich znajomość,
2) zagrać z nut ćwiczenie artykulacją legato najpierw prawą, potem lewą ręką zwracając
uwagę na palcowanie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy ćwiczenia  Leci, leci osa z  Fortepianu dla najmłodszych M.
Preuschoff Kaz
mierczakowej.
Ćwiczenie 10
Wykonaj pięciopalcówkę na dz
więkach e, fis, gis, ais, h artykulacją staccato.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać na dz
więkach e, fis, gis, ais, h pięciopalcówkę palcami 1 2 3 4 5 prawą ręką
artykulacją staccato z przegubu   z kiści ,
2) wykonać na dz
więkach e, fis, gis, ais, h pięciopalcówkę palcami 5 4 3 2 1 lewą ręką
artykulacją staccato z przegubu  z kiści ,
3) wykonać na dz
więkach e, fis, gis, ais, h pięciopalcówkę palcami 1 2 3 4 5 prawą ręką
artykulacją staccato z palca   od klawisza ,
4) wykonać na dz
więkach e, fis, gis, ais, h pięciopalcówkę palcami 5 4 3 2 1 lewą ręką
artykulacją staccato z palca  od klawisza .
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian.
Ćwiczenie 11
Wykonaj wprawki 16 i 17 z działu I  Pięciopalcówki w obrębie kwinty z  313
wprawek E. Altberg, Z. Romaszkowa artykulacją staccato.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać wprawkę 16 i 17 prawą ręką artykulacją staccato z przegubu   z kiści zgodnie
z palcowaniem w wolnym tempie,
2) wykonać wprawkę 16 i 17 lewą ręką artykulacją staccato z przegubu   z kiści zgodnie
z palcowaniem w wolnym tempie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
3) wykonać wprawkę 16 i 17 razem artykulacją staccato z przegubu   z kiści zgodnie
z palcowaniem w wolnym tempie,
4) wykonać wprawkę 16 i 17 prawą ręką artykulacją staccato z palca   od klawisza ,
zgodnie z palcowaniem w wolnym tempie,
5) wykonać wprawkę 16 i 17 lewą ręką artykulacją staccato z palca   od klawisza ,
zgodnie z palcowaniem w wolnym tempie,
6) wykonać wprawkę 16 i 17 razem artykulacją staccato z palca   od klawisza zgodnie
z palcowaniem w wolnym tempie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  313 wprawek E. Altberg, Z. Romaszkowa.
Ćwiczenie 12
Wykonaj miniaturę  Skacze piłka wg J. Haydna z  Fortepianu dla najmłodszych
M. Preuschoff Kaz
mierczakowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na metrum oraz wyklaskać rytm głośno licząc,
2) przeczytać literowo nuty zwracając uwagę na znaki przygodne,
3) wykonać miniaturę  Skacze piłka artykulacją staccato  z kiści palcami zaznaczonymi
w nutach z głośnym liczeniem,
4) zwrócić uwagę na zmiany dynamiczne i zagrać miniaturę zgodnie z dynamiką.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Skacze piłka z  Fortepianu dla najmłodszych M. Preuschoff
 Kaz
mierczakowej.
Ćwiczenie 13
Wykonaj miniaturę  Koci oberek muz. F. Woz
niak z  Fortepianu dla najmłodszych
M. Preuschoff Kaz
mierczakowej
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na metrum i wyklaskać rytm prawej i lewej ręki oddzielnie z głośnym
liczeniem,
2) przeczytać literowo nuty zwracając uwagę na znaki przygodne,
3) wykonać miniaturę artykulacją zgodnie z zapisem palcami zaznaczonymi w nutach razem
prawą i lewą ręką z głośnym liczeniem,
4) zwrócić uwagę na dynamikę i zaznaczony akcent w ostatnim takcie miniatury,
5) wykonać miniaturę artykulacją zgodnie z zapisem palcami zaznaczonymi w nutach razem
prawą i lewą ręką w dynamice piano, zaznaczając na końcu akcent.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Koci oberek F. Woz
niaka z  Fortepianu dla najmłodszych
M. Preuschoff Kaz
mierczakowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia portato, legato, staccato?
2) wskazać dz
więki c, d, e, f, g, a, h na klawiaturze?
3) wykonać portato dz
więki cis, dis, fis, gis, ais?
4) wykonać ćwiczenie  Kawki z  Fortepianu dla najmłodszych
M. Preuschoff Kaz
mierczakowej w odpowiedniej artykulacji?
5) wykonać miniaturę  Skacze piłka wg J. Haydna z  Fortepianu dla
najmłodszych M. Preuschoff Kaz
mierczakowej w odpowiedniej
artykulacji i zrealizować oznaczenia dynamiczne?
6) rozró\
nić sposób wydobycia dz
więku staccato  z kiści i  od
klawisza ?
7) wykonać ćwiczenie  Leci, leci osa z  Fortepianu dla najmłodszych
M. Preuschoff Kaz
mierczakowej w odpowiedniej artykulacji?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.3. Rozwijanie techniki instrumentalnej
4.3.1. Materiał nauczania
Rozwijanie techniki instrumentalnej odgrywa bardzo wa\
ną rolę. Technika to zespół
wszystkich środków słu\
ących interpretacji dzieła muzycznego. Technika to umiejętność,
którą powinno się rozwijać świadomie. Wszystkie ćwiczenia mają na celu nie tylko
opanowanie podstawowych problemów takich jak praca palców, ale przede wszystkim jakość
i siłę dz
więku, czyli wydobycie dz
więku pięknego, brzmiącego, pełnego. Prawidłowy ruch
ręką jest środkiem do uzyskania właściwej jakości dz
więku. Ćwiczenia związane
z rozwijaniem techniki instrumentalnej nie powinny przebiegać automatycznie, lecz
świadomie i z zaanga\
owaniem pianisty. Dzięki kontroli umysłu praca nad rozwijaniem
techniki instrumentalnej jest nie tylko pracą nad palcami, ale równie\
pracą nad dz
więkiem.
Ka\
da praca nad dz
więkiem jest pracą nad techniką. Ostatecznym sprawdzianem jest sam
dz
więk.
Pod słowem technika nie nale\
y rozumieć tylko biegłości, szybkości i błyskotliwości. Są
to tylko pojedyncze elementy techniki. Technika jest sztuką poruszania się po klawiaturze,
sztuką wydobycia dz
więku i sztuką oddawania treści muzyki. Brak techniki prowadzi do gry
niedoskonałej, brzydkim dz
więkiem. Pianista, który opanował grę na instrumencie pod
względem sposobu wydobycia dz
więku, jest w stanie dobrze interpretować utwór oraz
realizować zamierzenia kompozytora w sposób właściwy. Pianista, który ma prawidłową
technikę, wydobywa z instrumentu ró\
ne brzmienia, a tym samym wyra\
a swoją grą to, co
zawarte w utworze. Natomiast jeśli mechanizm nie jest uformowany w sposób właściwy,
wpływa to negatywnie na dz
więk, frazowanie, interpretację całego utworu, na całą muzykę.
Sposób, w jaki pianista atakuje dz
więki palcami klawiaturę, ma decydujący wpływ na jakość
wydobywanych dz
więków.
Jednym ze sposobów pracy nad techniką jest granie wprawek. Wprawki nale\
y
wykonywać z pamięci. Granie wprawek z nut mija się z celem, utrudniając kontrolę nad ręką
oraz nad dz
więkiem. Niektóre wprawki są oparte na progresji  czyli na powtarzaniu tego
samego schematu dz
więków w kierunku wznoszącym lub opadającym. Wprawki te są
skonstruowane z elementów gam, trójdz
więków lub pasa\
y. Takie ćwiczenia zbudowane
z trudnych fragmentów są bardzo po\
yteczne, kształcą umiejętności rozwiązywania
zło\
onych problemów wykonawczych.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie technika instrumentalna?
2. Jakie są zało\
enia pracy nad techniką instrumentalną?
3. Jaki jest najwa\
niejszy cel przy rozwijaniu techniki instrumentalnej?
4. Jaka jest zale\
ność między techniką instrumentalną a interpretacją utworu?
5. Jakie są sposoby pracy nad techniką instrumentalną?
6. Dlaczego wprawek nie wykonuje się z nut?
7. Jakie elementy zawierają wprawki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj piosenkę  Pobudka ze  Światka dziecięcego W. Chmielowskiej artykulacją
portato.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić metrum i wyklaskać rytm piosenki,
2) przeczytać literowo nuty najpierw bez rytmu, potem zgodnie z rytmem piosenki,
3) zaśpiewać piosenkę ze słowami,
4) wykonać piosenkę  Pobudka artykulacją portato 3 palcem tą samą barwą dz
więku,
5) wykonać piosenkę  Pobudka artykulacją portato palcami 2, 4, 5, 1 tą samą barwą
dz
więku,
6) wykonać piosenkę  Pobudka artykulacją portato palcami zgodnie z zapisem w nutach,
najpierw wolno, potem w tempie szybszym,
7) nauczyć się na pamięć piosenki  Pobudka i wykonać ją w sposób swobodny.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- nuty piosenki  Pobudka ze  Światka dziecięcego W. Chmielowskiej.
Ćwiczenie 2
Wykonaj miniaturę  Niegrzeczna lalka J. Garści.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odczytać określenie metrum, wyklaskać rytm miniatury z głośnym liczeniem,
2) zwrócić uwagę na zmianę kluczy, znaki przygodne i przeczytać nuty literowo,
3) przeczytać nuty zgodnie z rytmem miniatury,
4) zagrać tekst nutowy zgodnie z palcowaniem ustalonym z nauczycielem najpierw wolno,
potem szybciej,
5) odczytać dynamikę i zwrócić uwagę na określenie ritenuto,
6) zagrać tekst nutowy z dynamiką i zwolnieniem,
7) opanować pamięciowo tekst obu rąk i wykonać miniaturę z pamięci w sposób swobodny
wraz z dynamiką i zwolnieniem (rit.).
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Niegrzecznej lalki J. Garści z  Obrazków muzycznych dla najmłodszych .
Ćwiczenie 3
Wykonaj miniaturę  Zabawa z piłką K. Druszkiewicz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odczytać znaki przykluczowe i określić tonację,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
2) odczytać określenie metrum, wyklaskać rytm miniatury najpierw prawej, potem lewej
ręki z głośnym liczeniem,
3) zwrócić uwagę na zmianę kluczy i przeczytać nuty solmizacyjnie najpierw prawej, potem
lewej ręki najpierw swobodnie, potem zgodnie z rytmem,
4) zagrać tekst nutowy zgodnie z palcowaniem ustalonym z nauczycielem najpierw wolno,
potem szybciej,
5) zwrócić uwagę na dynamikę i zagrać tekst nutowy zgodnie z dynamiką,
6) opanować pamięciowo tekst obu rąk i wykonać miniaturę z pamięci w sposób swobodny
wraz z dynamiką.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Zabawy z piłką K. Druszkiewicz  z  Podręcznika początkowego
nauczania gry na fortepianie .
Ćwiczenie 4
Wykonaj Ćwiczenie 51  Andante W. Markiewiczównej ze zbioru  Do re mi fa sol .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyklaskać rytm ćwiczenia,
2) zwrócić uwagę na znaki przykluczowe,
3) przeczytać nuty utrwalając ich znajomość,
4) zwrócić uwagę na dynamikę,
5) zagrać z nut ćwiczenie ka\
dą ręką osobno zwracając uwagę na palcowanie i artykulację,
6) zagrać z nut ćwiczenie razem prawą i lewą ręką z dynamiką.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy Ćwiczenia 51  Andante W. Markiewiczównej ze zbioru  Do re mi fa sol .
Ćwiczenie 5
Wykonaj Ćwiczenie 54  Taniec pajacyka W. Markiewiczównej ze zbioru  Do re mi fa sol .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odczytać metrum i wyklaskać rytm ćwiczenia prawej ręki z głośnym liczeniem,
2) odczytać znaki przykluczowe i określić tonację,
3) przeczytać nuty literowo utrwalając ich znajomość,
4) zagrać z nut ćwiczenie ka\
dą ręką osobno zwracając uwagę na palcowanie i artykulację
w tempie wolnym, następnie w tempie szybszym,
5) zagrać z nut ćwiczenie razem prawą i lewą ręką zwracając uwagę na palcowanie
i artykulację w tempie wolnym, następnie w tempie szybszym,
6) zwrócić uwagę na oznaczenie tempa i dynamiki,
7) zagrać z nut ćwiczenie razem prawą i lewą ręką zgodnie z dynamiką i tempem,
8) nauczyć się na pamięć tekstu nutowego oraz wykonać miniaturę w sposób swobodny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy ćwiczenia 51  Andante W. Markiewiczównej ze zbioru  Do re mi fa sol .
Ćwiczenie 6
Wykonaj miniaturę  śółw F. Woz
niaka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odczytać określenie metrum, wyklaskać rytm miniatury oddzielnie prawej i lewej ręki,
2) określić tonację utworu i zwrócić uwagę na znaki przygodne, przeczytać nuty literowo,
3) zagrać tekst nutowy zgodnie z palcowaniem i artykulacją najpierw wolno, potem
szybciej,
4) odczytać określenia dynamiki i zagrać tekst nutowy z dynamiką,
5) opanować pamięciowo tekst obu rąk i wykonać miniaturę z pamięci w sposób swobodny
wraz z dynamiką,
6) wykonać miniaturę z pamięci razem z nauczycielem grającym partię II głosu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  śółwia F. Woz
niaka z  Fortepianu dla najmłodszych M.Preuschoff
 Kaz
mierczakowej.
Ćwiczenie 7
Wykonaj wprawkę 3, 4 i 5 z działu XIII  Wprawki na uniezale\
nienie rąk z  313
wprawek .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na metrum,
2) wykonać wprawkę 3 z głośnym liczeniem, artykulacją zgodnie z zapisem, z pamięci,
3) wykonać wprawkę 4 z głośnym liczeniem, artykulacją zgodnie z zapisem, z pamięci,
4) wykonać wprawkę 5 z głośnym liczeniem, artykulacją zgodnie z zapisem, z pamięci.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  313 wprawek E. Altberg, Z. Romaszkowa.
Ćwiczenie 8
Wykonaj wprawkę 6 i 7 z działu XIII  Wprawki na uniezale\
nienie rąk
z  313 wprawek .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na metrum,
2) wykonać wprawkę 6 z głośnym liczeniem, artykulacją zgodnie z zapisem, z pamięci,
3) wykonać wprawkę 7 z głośnym liczeniem, artykulacją zgodnie z zapisem, z pamięci.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- nuty  313 wprawek E. Altberg, Z. Romaszkowa.
Ćwiczenie 9
Wykonaj miniaturę  Piosenka Zosi W. Markiewiczównej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyklaskać rytm ćwiczenia prawej, a następnie lewej ręki,
2) zwrócić uwagę na znaki przykluczowe,
3) przeczytać nuty utrwalając ich znajomość,
4) zwrócić uwagę na dynamikę,
5) zagrać z nut ćwiczenie ka\
dą ręką osobno artykulacją portato zwracając uwagę na
palcowanie,
6) zagrać z nut ćwiczenie razem prawą i lewą ręką zgodnie z dynamiką.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy miniatury  Piosenka Zosi W. Markiewiczównej ze zbioru  Krasnoludki
grają na fortepianie M. Grzebalskiej.
Ćwiczenie 10
Wykonaj miniaturę  Spacer po lesie W. Markiewiczównej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyklaskać rytm ćwiczenia prawej, a następnie lewej ręki,
2) przeczytać nuty utrwalając ich znajomość,
3) zwrócić uwagę na dynamikę,
4) zagrać z nut ćwiczenie ka\
dą ręką osobno artykulacją legato zwracając uwagę na
palcowanie,
5) zagrać z nut ćwiczenie razem prawą i lewą ręką zgodnie z dynamiką.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy miniatury  Spacer po lesie W. Markiewiczównej ze zbioru  Krasnoludki
grają na fortepianie M. Grzebalskiej.
Ćwiczenie 11
Wykonaj Ćwiczenie 49  Pierwszy smutek W. Markiewiczównej ze zbioru
 Do re mi fa sol .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na znaki przygodne,
2) przeczytać nuty utrwalając ich znajomość,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
3) zwrócić uwagę na dynamikę,
4) zagrać z nut ćwiczenie ka\
dą ręką osobno głośno licząc, zwracając uwagę na palcowanie,
5) zagrać z nut ćwiczenie razem prawą i lewą ręką zgodnie z dynamiką.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy Ćwiczenia 49  Pierwszy smutek W. Markiewiczównej ze zbioru
 Do re mi fa sol .
Ćwiczenie 12
Wykonaj Ćwiczenie 55  Adagio W. Markiewiczównej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odczytać metrum i podać jednostkę miary,
2) zwrócić uwagę na znaki przygodne,
3) przeczytać nuty literowo utrwalając ich znajomość,
4) zwrócić uwagę na dynamikę,
5) zagrać ćwiczenie z nut.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy ćwiczenia 55  Adagio W. Markiewiczównej z  Do re mi fa sol .
Ćwiczenie 13
Wykonaj miniaturę  Wróbelek K. Druszkiewicz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić metrum i przeczytać znaki przykluczowe,
2) przeczytać literowo nazwy nut,
3) wyklaskać rytm osobno prawej i lewej ręki z głośnym liczeniem,
4) zagrać z nut ćwiczenie ka\
dą ręką osobno zwracając uwagę na palcowanie, artykulację
i przenośnik oktawowy, najpierw wolno, potem w szybszym tempie,
5) zwrócić uwagę na tempo i dynamikę,
6) zagrać z nut ćwiczenie razem prawą i lewą ręką zgodnie z dynamiką, najpierw
w wolniejszym tempie, następnie w tempie allegretto,
7) nauczyć się na pamięć miniatury i wykonać ją ze swobodą.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Wróbelka K. Druszkiewicz z  Podręcznika początkowego nauczania na
fortepianie .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Ćwiczenie 14
Wykonaj Ćwiczenie 62  Zabawa z piłką W Markiewiczównej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyklaskać rytm ćwiczenia osobno prawej i lewej ręki z głośnym liczeniem,
2) zwrócić uwagę na znaki przygodne,
3) przeczytać nuty utrwalając ich znajomość,
4) zwrócić uwagę na tempo i dynamikę,
5) zagrać z nut ćwiczenie ka\
dą ręką osobno zwracając uwagę na palcowanie i artykulację,
6) zagrać z nut ćwiczenie razem prawą i lewą ręką zgodnie z dynamiką i tempem.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy Ćwiczenia 62  Zabawa z piłką W Markiewiczównej z  Do re mi fa sol .
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować rodzaje artykulacji oraz prawidłowo wykonać artykulację
w ćwiczeniu 54  Taniec pajacyka W. Markiewiczównej?
2) zrealizować odpowiednią artykulacją miniaturę  śółw F. Woz
niaka?
3) wykonać artykulacją legato miniaturę  Spacer po lesie
W. Markiewiczównej?
4) wykonać prawidłową artykulacją wprawkę 4 z działu XIII  Wprawki
na uniezale\
nienie rąk z  313 wprawek ?
5) wykonać artykulacją staccato miniaturę  Wróbelek
K. Druszkiewicz?
6) wykonać prawidłową artykulacją wprawkę 5 z działu XIII  Wprawki
na uniezale\
nienie rąk z  313 wprawek ?
7) wykonać prawidłową artykulacją ćwiczenie  Zabawa z piłką
W. Markiewiczównej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.4. Gamy durowe i molowe do dwóch znaków przykluczowych
i ich triady
4.4.1. Materiał nauczania
Trudności techniczne, z którymi pianista spotyka się w utworach są często fragmentami
gam i pasa\
y. Umiejętności zdobyte przez ćwiczenie gam, pasa\
y i akordów pomagają
w uzyskaniu czystej i wyrazistej realizacji utworów. Gamy i pasa\
e są ćwiczeniami
utrwalającymi ró\
ne problemy techniczne. Gamy, pasa\
e oraz kadencje nale\
y ćwiczyć
świadomie, aby utrwalały się prawidłowe nawyki ruchowe. Mechaniczne i sprawnościowe ich
ćwiczenie nie daje wystarczających korzyści. Gamy i pasa\
e nale\
y grać muzykalnie,
traktując je jako linię melodyczną. Gamy nale\
y ćwiczyć trzema podstawowymi sposobami
artykulacji. Gam, pasa\
y i kadencji nie nale\
y ćwiczyć z nut.
Gamą wyjściową, od której zaczyna się ćwiczenie gam jest gama C-dur, która składa się
z dz
więków c d e f g a h c. Palcowanie gamy C-dur dla prawej ręki: 12312345, dla lewej ręki
54321321. Gamą molową pokrewną do gamy C-dur jest gama a-moll. Gamy te nie posiadają
znaków przykluczowych i są oddalone od siebie o tercję małą. Gamy molowe posiadają
odmiany: harmoniczną, naturalną (eolską), dorycką oraz melodyczną (w górę dorycka, w dół
naturalna). Na fortepianie gramy gamę molową harmoniczną oraz melodyczną. Gama
molowa harmoniczna ma podwy\
szony VII stopień w górę i w dół i składa się z dz
więków:
a h c d e f gis a. Gama molowa melodyczna ma podwy\
szony VI i VII stopień w górę
(dz
więki a h c d e fis gis a), w dół VI i VII stopień jest obni\
ony (dz
więki a g f e d c h a).
Palcowanie dla obydwu tych odmian gamy a-moll jest identyczne: dla prawej ręki: 12312345,
dla lewej ręki 54321321.
Oprócz gam C-dur i a-moll pianista powinien znać gamy krzy\
ykowe i bemolowe do
dwóch znaków przykluczowych. Gamy krzy\
ykowe to G-dur, e-moll, D- dur, h-moll,
bemolowe to F-dur, d-moll, B-dur i g-moll (tabela 1).
Tabela 1. Gamy i ich znaki przykluczowe
Gama durowa Gama molowa Ilość znaków
C-dur a-moll 0
G-dur e-moll 1 krzy\
yk fis
D-dur h-moll 2 krzy\
yki fis cis
F-dur d-moll 1 bemol b
B-dur g-moll 2 bemole b es
Przed rozpoczęciem ćwiczenia gam do dwóch znaków przykluczowych, ich palcowanie
nale\
y sprawdzić w  Gamach i pasa\
ach zesz. 1. Pasa\
e, które wykonujemy na fortepianie to
trójdz
więki zbudowane na I stopniu gamy: w gamach durowych to trójdz
więk toniki,
w gamach molowych to trójdz
więk moll toniki. Pasa\
e toniczne w zale\
ności od tonacji
palcujemy według schematów podanym w tabelach (tabela 2, 3, 4, 5, 6).
Tabela 2. Palcowanie pasa\
y tonicznych w tonacjach C,G, F, a, e, d.
Tonacje C, G, F, a, e, d Prawa ręka Lewa ręka
Pozycja zasadnicza 1231235 5421421
Przewrót I 1241245 5421421
Przewrót II 1241245 5321321
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Tabela 3. Palcowanie pasa\
y tonicznych w tonacji D.
Tonacja D Prawa ręka Lewa ręka
Pozycja zasadnicza 1231235 5321321
Przewrót I 2124124 3213212
Przewrót II 1241245 5321321
Tabela 4. Palcowanie pasa\
y tonicznych w tonacji h.
Tonacja h Prawa ręka Lewa ręka
Pozycja zasadnicza 1231235 5421421
Przewrót I 1241245 5421421
Przewrót II 2123123 4214212
Tabela 5. Palcowanie pasa\
y tonicznych w tonacji B.
Tonacja B Prawa ręka Lewa ręka
Pozycja zasadnicza 2124124 3213212
Przewrót I 1241245 5421421
Przewrót II 1241245 5321321
Tabela 6. Palcowanie pasa\
y tonicznych w tonacji g.
Tonacja g Prawa ręka Lewa ręka
Pozycja zasadnicza 1231235 5421421
Przewrót I 2123123 4214212
Przewrót II 1231235 5321321
Podstawowymi elementami techniki są gamy i pasa\
e. Wykonując je nale\
y kontrolować
palcowanie oraz jakość ka\
dego dz
więku. Du\
e trudności zachodzą przy podkładaniu kciuka
w gamach i pasa\
ach  nie nale\
y unosić wysoko nadgarstka. Te niepotrzebne ruchy
przegubu do góry i na dół utrudniają wyrównanie dz
więków pod względem natę\
enia
i powodują akcenty wbrew woli grającego oraz hamują tempo gry. Uniesiony, a przez to
sprę\
ony nadgarstek oraz wbijany w klawiaturę pierwszy palec to zasadnicze błędy w pracy
nad gamami i pasa\
ami, których nale\
y się wystrzegać. Drugim niewłaściwym sposobem
podkładania pierwszego palca jest przechylanie dłoni na bok w momencie podkładania
kciuka. Wówczas ręka zmienia całkowicie swój układ, nie ma oparcia na koniuszkach
palców, a piąty palec opiera się na klawiszu całą swoją boczną powierzchnią. Pianista
powinien wystrzegać się tych błędów, poniewa\
nie dają \
adnych pozytywnych rezultatów.
Ćwiczenia te słu\
ą do nauki prawidłowego wydobywania poszczególnych dz
więków
i z jednakowym natę\
eniem. Gamy i pasa\
e przygotowują ręce grającego do swobodnego
wykonywania wszelkich biegników, gam i pasa\
y w ró\
nych tonacjach i rejestrach
fortepianu, w etiudach, sonatinach. Powinny być grane artystycznie. Grając gamy i pasa\
e
pianista zwraca uwagę na postawę przy instrumencie, na prawidłową pracę rąk i palców,
pulsację, na jakość dz
więków.
Kadencje, które pianista wykonuje na fortepianie, są zbudowane z materiału
dz
więkowego triady harmonicznej: trzech trójdz
więków zbudowanych na I, IV i V stopniu
gamy. Pierwszy stopień w gamie durowej to tonika (skrót T), która jest dz
więkiem
najwa\
niejszym, centralnym. Najwa\
niejszy po tonice jest V stopień skali  dominanta (skrót
D), a następnie IV stopień skali  subdominanta (skrót S). W gamie molowej harmonicznej
trójdz
więk zbudowany na pierwszym stopniu to moll tonika, na IV stopieniu to moll
subdominanta, na V stopniu to dominanta.
Wykonując kadencje, pianista gra ka\
dy dz
więk akordu z jednakową siłą, zwraca uwagę
na równość i jednoczesność wydobycia dz
więków, a w związku z tym na dokładność
współbrzmienia. Pamięta o podstawowych zasadach dotyczących układu i ruchu palców na
klawiaturze, które obowiązują przy wydobywaniu pojedynczych dz
więków. Palce 2, 3, 4. 5
znajdują się w ka\
dej oktawie fortepianu w pobli\
u czarnych klawiszy, kostki śródręcza nie
są zapadnięte, a szczególnie kostka piątego palca. Pierwszy palec współdziałający z innymi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
palcami wydobywa dz
więk koniuszkiem palca, zewnętrzna stroną przy paznokciu, z brzegu
białego czy czarnego klawisza. Kciuk nie atakuje klawiszy z pozycji pionowej. Koniuszki
wszystkich palców są czułe i chwytliwe, a kiść rozluz
niona. Palce chwytają dz
więki akordów,
nie są wciskane lub wbijane w klawiaturę. Ruch niezbędny do poprawnego wykonania
akordów pianista mo\
e ćwiczyć na stole lub klapie fortepianu. Po poło\
eniu ręki
z wyprostowanymi palcami, przesuwa koniuszki palców do wewnątrz ku dłoni. Palce tworzą
dzięki temu  tunel i są zaokrąglone, a kostki stawów pozostają widoczne. Akordy
wydobywane ręką uło\
oną w ten sposób mają ładne brzmienie, dz
więki akordów są pełne,
głębokie, soczyste.
Trudności techniczne, z którymi pianista zetknie się w utworach, są często fragmentami
gam i pasa\
y. Umiejętności zdobyte przez ćwiczenie gam, pasa\
y i akordów pomogą
w uzyskaniu czystej i wyrazistej realizacji utworów.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie jest palcowanie gamy C-dur dla prawej i lewej ręki?
2. Jakie są sposoby ćwiczenia gam?
3. Jakie odmiany gamy molowej gramy na fortepianie?
4. Jakie jest palcowanie gamy a-moll dla prawej i lewej ręki?
5. Jaki jest wzór opalcowania pasa\
u tonicznego w gamie F-dur?
6. Jaki jest wzór opalcowania pasa\
u tonicznego w gamie g-moll?
7. Jakie są nazwy akordów składających się na triadę harmoniczną w gamach durowych,
a jakie w gamach molowych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj trzy wprawki na podkładanie 1 palca z  Fortepianu dla najmłodszych
M. Preuschoff Kaz
mierczakowej.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na metrum oraz znaki powtórzenia,
2) zagrać trzy wprawki prawą i lewą ręką podanymi palcami.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Fortepian dla najmłodszych M. Preuschoff Kaz
mierczakowej.
Ćwiczenie 2
Wykonaj gamę C-dur równolegle i rozbie\
nie przez dwie oktawy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znać budowę gamy C-dur i znać jej palcowanie dla prawej i lewej ręki,
2) zagrać gamę C-dur prawą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie z palcowaniem
gamy: 12312345 artykulacją: portato, staccato i legato,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
3) zagrać gamę C-dur lewą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie z palcowaniem
gamy: 54321321 artykulacją: portato, staccato i legato,
4) zagrać gamę C-dur prawą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie z palcowaniem
gamy artykulacją: portato, staccato i legato,
5) zagrać gamę C-dur lewą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie z palcowaniem
gamy artykulacją: portato, staccato i legato,
6) zagrać gamę C-dur prawą i lewą ręką rozbie\
nie od jednego dz
więku przez dwie oktawy
zgodnie z palcowaniem artykulacją legato,
7) zagrać gamę C-dur prawą i lewą ręką równolegle przez dwie oktawy zgodnie
z palcowaniem artykulacją legato.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
Ćwiczenie 3
Wykonaj pasa\
toniczny gamy C-dur.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znać budowę pasa\
u tonicznego gamy C-dur oraz jego palcowanie,
2) zagrać pasa\
toniczny gamy C-dur prawą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem 1231235 artykulacją: portato, staccato i legato,
3) zagrać pasa\
toniczny gamy C-dur lewą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem: 5421421 artykulacją: portato, staccato i legato,
4) zagrać pasa\
toniczny gamy C-dur prawą i lewą ręką razem przez dwie oktawy zgodnie
z palcowaniem artykulacją: portato, staccato i legato.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
Ćwiczenie 4
Wykonaj gamę a-moll harmoniczną równolegle przez dwie oktawy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znać budowę gamy a-moll harmonicznej oraz znać palcowanie gamy dla prawej i lewej
ręki,
2) zagrać gamę a-moll harmoniczną prawą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy: 12312345 artykulacją: portato, staccato i legato,
3) zagrać gamę a-moll harmoniczną lewą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy:54321321 artykulacją: portato, staccato i legato,
4) zagrać gamę a-moll harmoniczną prawą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy artykulacją legato,
5) zagrać gamę a-moll harmoniczną lewą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy artykulacją legato.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
Ćwiczenie 5
Wykonaj pasa\
moll toniki gamy e-moll.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znać dz
więki moll toniki gamy e-moll,
2) zagrać pasa\
toniczny gamy e-moll prawą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem 1231235,
3) zagrać pasa\
toniczny gamy e-moll lewą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem 5421421,
4) zagrać pasa\
toniczny gamy e-moll prawą i lewą ręką razem przez dwie oktawy zgodnie
z palcowaniem.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
Ćwiczenie 6
Wykonaj gamę G-dur równolegle przez dwie oktawy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić jakie znaki przykluczowe ma gama G-dur, znać budowę gamy G-dur oraz jej
palcowanie,
2) zagrać gamę G-dur prawą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie z palcowaniem
gamy: 12312345,
3) zagrać gamę G-dur lewą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie z palcowaniem
gamy:54321321,
4) zagrać gamę G-dur prawą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie z palcowaniem
gamy artykulacją: portato, staccato i legato,
5) zagrać gamę G-dur lewą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie z palcowaniem
gamy artykulacją: portato, staccato i legato,
6) zagrać gamę G-dur prawą i lewą ręką równolegle przez dwie oktawy zgodnie
z palcowaniem gamy artykulacją legato.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Ćwiczenie 7
Wykonaj kadencję gamy G-dur.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić jakie znaki przykluczowe ma gama G-dur,
2) zagrać trójdz
więk toniczny gamy G-dur prawą ręką harmonicznie bez przewrotu,
w I przewrocie i w II przewrocie prawą ręką,
3) zagrać trójdz
więk subdominanty gamy G-dur prawą ręką harmonicznie bez przewrotu,
w I przewrocie i w II przewrocie prawą ręką,
4) zagrać trójdz
więk dominanty gamy G-dur prawą ręką harmonicznie bez przewrotu,
w I przewrocie i w II przewrocie prawą ręką,
5) zagrać połączenie toniki, subdominanty i dominanty kadencję gamy G-dur prawą ręką
artykulacją portato,
6) zagrać podstawę harmoniczną kadencji gamy G-dur   bas lewą ręką,
7) zagrać kadencję gamy G-dur razem prawą i lewą ręką artykulacją portato.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
Ćwiczenie 8
Wykonaj gamę e-moll melodyczną równolegle przez dwie oktawy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić jakie znaki przykluczowe ma gama e-moll, znać budowę gamy e-moll
melodycznej w górę i w dół oraz jej palcowanie,
2) zagrać gamę e-moll melodyczną prawą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy: 12312345 artykulacją: portato, staccato i legato,
3) zagrać gamę e-moll melodyczną lewą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy:54321321 artykulacją: portato, staccato i legato,
4) zagrać gamę e-moll melodyczną prawą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy artykulacją: portato, staccato i legato,
5) zagrać gamę e-moll melodyczną lewą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy artykulacją: portato, staccato i legato,
6) zagrać gamę e-moll melodyczną prawą i lewą ręką równolegle przez dwie oktawy
zgodnie z palcowaniem artykulacją legato.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Ćwiczenie 9
Wykonaj triadę harmoniczną gamy d-moll harmonicznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić jakie znaki przykluczowe gamy d-moll oraz znać budowę gamy d-moll
harmonicznej,
2) nazwać trójdz
więki triady harmonicznej i określić dz
więki moll toniki, moll
subdominanty oraz dominanty,
3) zagrać trójdz
więk moll toniki gamy d-moll prawą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół
zgodnie z palcowaniem 1231235,
4) zagrać trójdz
więk moll toniki gamy d-moll lewą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół
zgodnie z palcowaniem: 5421421,
5) zagrać trójdz
więk moll toniki gamy d-moll prawą i lewą ręką razem przez jedną oktawę
zgodnie z palcowaniem,
6) zagrać trójdz
więk moll subdominanty gamy d-moll prawą ręką przez jedną oktawę
w górę i w dół zgodnie z palcowaniem 1231235,
7) zagrać trójdz
więk moll subdominanty gamy d-moll lewą ręką przez jedną oktawę w górę
i w dół zgodnie z palcowaniem: 5421421,
8) zagrać trójdz
więk moll subdominanty gamy d-moll prawą i lewą ręką razem przez jedną
oktawę zgodnie z palcowaniem,
9) zagrać trójdz
więk dominanty gamy d-moll prawą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół
zgodnie z palcowaniem 1231235,
10) zagrać trójdz
więk dominanty gamy d-moll lewą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół
zgodnie z palcowaniem: 5321321,
11) zagrać trójdz
więk dominanty gamy d-moll prawą i lewą ręką razem przez jedną oktawę
zgodnie z palcowaniem,
12) zagrać triadę harmoniczną  połączenie trzech trójdz
więków :moll toniki, moll
subdominanty i dominanty wraz z rozwiązaniem na I stopień gamy d-moll prawą ręką,
13) zagrać połączenie I stopnia moll toniki, I stopnia moll subdominanty, I stopnia dominanty
i I stopnia moll toniki lewą ręką,
14) zagrać razem prawą i lewą ręką triadę harmoniczną wraz z podstawą basową (pierwsze
stopnie trójdz
więków triady harmonicznej).
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
Ćwiczenie 10
Wykonaj kadencję gamy B-dur.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić jakie znaki przykluczowe ma gama B-dur,
2) zagrać trójdz
więk toniczny gamy B-dur prawą ręką harmonicznie bez przewrotu,
w I przewrocie i w II przewrocie prawą ręką,
3) zagrać trójdz
więk subdominanty gamy B-dur prawą ręką harmonicznie bez przewrotu,
w I przewrocie i w II przewrocie prawą ręką,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4) zagrać trójdz
więk dominanty gamy B-dur prawą ręką harmonicznie bez przewrotu,
w I przewrocie i w II przewrocie prawą ręką,
5) zagrać połączenie toniki, subdominanty i dominanty kadencję gamy B-dur prawą ręką
z nut,
6) zagrać bas kadencji gamy B-dur lewą ręką z nut,
7) zagrać kadencję gamy B-dur razem prawą i lewą ręką z nut,
8) zagrać kadencję gamy B-dur razem prawą i lewą ręką z pamięci.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
Ćwiczenie 11
Wykonaj gamę g-moll harmoniczną równolegle przez dwie oktawy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić jakie znaki przykluczowe ma gama g-moll,
2) znać budowę gamy g-moll harmonicznej oraz jej palcowanie,
3) zagrać gamę g-moll harmoniczną prawą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy: 12312345 artykulacją: portato, staccato i legato,
4) zagrać gamę g-moll harmoniczną lewą ręką przez jedną oktawę w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy:54321321 artykulacją: portato, staccato i legato,
5) zagrać gamę g-moll harmoniczną prawą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy artykulacją: portato, staccato i legato,
6) zagrać gamę a-moll harmoniczną lewą ręką przez dwie oktawy w górę i w dół zgodnie
z palcowaniem gamy artykulacją: portato, staccato i legato,
7) zagrać gamę g-moll harmoniczną prawą i lewą ręką równolegle przez dwie oktawy
zgodnie z palcowaniem gamy artykulacją legato.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- podręcznik  Gamy i pasa\
e zeszyt 1.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wykonać gamę C-dur przez dwie oktawy równolegle i rozbie\
nie
ró\
nymi sposobami artykulacji?
2) wykonać gamę g-moll harmoniczną przez dwie oktawy równolegle
ró\
nymi sposobami artykulacji?
3) wykonać gamę a-moll melodyczną dwie oktawy równolegle ró\
nymi
sposobami artykulacji?
4) wykonać pasa\
toniczny gamy G-dur przez dwie oktawy?
5) wykonać pasa\
moll toniczny gamy e-moll przez dwie oktawy?
6) wykonać triadę harmoniczną gamy d-moll?
7) wykonać kadencję gamy B-dur?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.5. Proste etiudy, łatwe utwory dawnych mistrzów, sonatiny
i utwory ró\
ne
4.5.1. Materiał nauczania
Utwory ró\
nych epok i stylów umo\
liwiają poznanie odmiennych problemów zarówno
technicznych, jak i interpretacyjnych dotyczących ró\
nych stylów. Takie poznanie zapewnia
podstawę do wszechstronnego rozwoju młodego pianisty.
Etiudy prowadzą do rozwijania techniki, ćwicząc je pianista opanowuje podstawowe
wzorce, które zastosuje w toku odtwarzania muzyki. Rozwijanie techniki poprzez granie etiud
jest procesem przyswajania wzorców ruchowych poprzez ich powtarzanie. Jeśli pianista
wykonuje te ćwiczenia poprawnie i ze świadomością, wystarczy stosunkowo niewielka liczba
powtórzeń. Po poprawnym opanowaniu pewnych nawyków ruchowych, nie potrzeba więcej
ich ćwiczyć. Dokładne i cierpliwe ćwiczenie etiud daje umiejętności pomagające w uzyskaniu
czystej i wyrazistej realizacji utworu.
Etiudy są środkiem do rozwiązywania ró\
nych problemów technicznych ujętych w formę
utworu. Szkolne etiudy opierają się na jednym wybranym problemie technicznym i są to
etiudy figuracyjne na prawą i lewą rękę, etiudy pasa\
owe, na repetycję, na podwójne dz
więki,
akordowe. Na początku nauki grania na fortepianie pianista skupia się na etiudach
figuracyjnych na prawą i lewą rękę. Kiedy np. lewa ręka gra pięciopalcówki, pochody
gamowe, prawa ręka prowadzi melodię, gra dwudz
więki, trójdz
więki lub inne akordy. W tym
czasie nale\
y ćwiczyć tekst nutowy ka\
dą ręką oddzielnie. W ten sposób wszystkie elementy
techniczne będą realizowane poprawnie.
Wykonując etiudy gamowe, figuracyjne, pasa\
owe powinno się zwracać szczególną
uwagę na prawidłowe prowadzenie rąk, poprawną pracę pierwszego palca oraz właściwe
podkładanie kciuka. Bardzo wa\
ny przy graniu takich etiud jest skupiony układ palców,
oparcie ręki na kostkach stawów śródręcza oraz mocne, nie zapadające się do wewnątrz,
zaokrąglone palce z czułymi koniuszkami, od których zale\
y jakość dz
więku. Grając etiudy
pasa\
owe nale\
y zwracać uwagę na podkładanie kciuka. Pierwszy palec wydobywa dz
więk
zewnętrzną stroną przy paznokciu, kostki pozostałych palców powinny być widoczne,
a przegub i łokieć zachowuje spokój. Cała ręka dzięki obrotowemu ruchowi nadgarstka,
przesuwa się wraz z palcami w kierunku wznoszącym i opadającym. Pianista ma całkowitą
swobodę gry i dba o to, aby przegub nie balansował, nie wykonywał ruchu w górę i w dół
oraz \
eby łokieć nie podnosił się podczas podkładania kciuka. Zła praca przegubu i łokcia
powoduje sprę\
anie nadgarstka, a to z kolei pociąga złą pracę kciuka, który atakuje klawisze
w pozycji pionowej. Balansujący nadgarstek powoduje, \
e ręka nie ma oparcia na palcach,
tylko na balansującej kiści. Wówczas pianista mo\
e odczuwać ból podczas gry w szybkich
tempach, co z kolei powoduje nieprecyzyjne wykonywanie etiud oraz miejsc gamowych,
figuracyjnych w innych utworach.
Akordy, które pojawiają się w etiudach, utworach dawnych mistrzów, sonatinach, czy
utworach dowolnych pianista wykonuje chwytliwymi palcami, nie opuszcza na klawisze
fortepianu sztywnych haczyków. Przegub po wydobyciu dz
więków powinien opaść ni\
ej od
śródręcza  ręka ma wtedy całkowitą swobodę, natomiast brzmienie akordów będzie soczyste
i pełne.
Pianista powinien zajmować się nie tylko pracą nad etiudami, ale równie\
nad innymi
utworami. Daje to mo\
liwość zetknięcia się z innymi problemami, a tym samym rozwija
warsztat. Ró\
norodność problemów jest bardzo u\
yteczna. A
atwe utwory dawnych mistrzów
stanowią wprowadzenie do grania muzyki polifonicznej. Realizacja tych utworów daje
mo\
liwość pracy nad problemami, które nie występują w innych utworach. Granie utworów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
dawnych mistrzów uczy słyszenia linearnego oraz wymaga umiejętności równoczesnego
i niezale\
nego prowadzenia ró\
nych głosów, zmusza do świadomego uniezale\
nienia obu rąk,
ka\
dego palca, do precyzji rytmicznej, do ustawicznej kontroli dz
więku. Głosy te powinny
być ró\
nicowane pod względem dynamicznym i artykulacyjnym oraz pod względem barwy
dz
więku.
Sonatiny są wprowadzeniem do muzyki klasycznej. Realizacja sonatin powinna uczyć
jednolitego tempa i równego pulsu mimo zró\
nicowania kontrastujących ze sobą pod
względem rytmicznym i dynamicznym fragmentów. Wykonanie sonatin uczy równie\

odpowiedniego frazowania oraz odpowiedniego ujęcia utworu pod względem dynamiki.
Pianista grając sonatiny uczy się w sposób naturalny łączyć frazowanie i dynamikę
z konstrukcją formalną utworu. Wa\
nym elementem pracy nad sonatiną jest uświadomienie
sobie wszystkich elementów budowy formalnej utworu. Ta znajomość ma wpływ na ogólną
koncepcję interpretacji.
Praca nad utworami ró\
nymi słu\
y przede wszystkim rozwijaniu wyobraz
ni muzycznej.
Utwory ró\
ne rozszerzają mo\
liwości interpretacyjne pianisty oraz rozszerzają skale doznań
estetycznych, a zwłaszcza emocjonalnych. Utwory ró\
ne uczą wra\
liwości na barwę dz
więku
i dynamikę, kształcą poczucie ró\
norodności stylu, faktury i charakteru utworu.
Wszystkie utwory powinny być doprowadzone do poprawnego wykonania. Tekst nutowy
powinien być poprawnie rozczytany pod względem wysokości dz
więków, w utworach
powinna być zastosowana właściwa artykulacja. Wa\
na jest równie\
precyzja rytmiczna
i wyrównania tempa. Logiczne frazowanie oraz zró\
nicowanie dynamiki nada muzyczny sens
całemu utworowi, który jest realizowany przez pianistę. Nale\
y wystrzegać się odkładania
utworów niedopracowanych, granych nieporządnie i z pomyłkami. Nie wszystkie utwory
powinny być opanowane pamięciowo. Nale\
y pamiętać, \
e najwa\
niejsza w graniu na
fortepianie jest muzyka i to ona powinna stanowić podsumowanie pracy nad utworami pod
względem technicznym i interpretacyjnym. Pomocny w tym jest dostęp do nagrania utworu
w wykonaniu innego muzyka. Nale\
y korzystać z takiej mo\
liwości, poniewa\
słuchanie
innych wykonań pomaga w nauce muzyki i daje nowe spojrzenie na utwór.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego słu\
y ćwiczenie etiud?
2. Jakie problemy wykonawcze obejmują etiudy?
3. Na co nale\
y zwracać uwagę podczas grania etiud?
4. Do jakiej muzyki wprowadzają łatwe utwory dawnych mistrzów?
5. Czego uczy realizacja sonatin?
6. Nad czym pracuje pianista grając utwory ró\
ne?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj  Etiudę C-dur nr 1 L. Kohlera.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na metrum oraz tempo,
2) zagrać etiudę prawą ręką artykulacją legato z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
3) zagrać etiudę lewą ręką artykulacją legato z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
4) zagrać etiudę razem prawą i lewą ręką artykulacją legato w wolnym tempie,
5) zagrać etiudę razem prawą i lewą ręką artykulacją portato w wolnym tempie,
6) zagrać etiudę razem prawą i lewą ręką artykulacją legato w szybszym tempie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Etiudy C-dur nr 1 L. Kohlera ze zbioru  Etiudy dla dzieci zesz.1
red. S. Raube.
Ćwiczenie 2
Wykonaj  Etiudę C-dur nr 15 D. Lewidowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zwrócić uwagę na metrum, tempo oraz dynamikę,
2) zagrać etiudę prawą ręką artykulacją legato z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
3) zagrać etiudę lewą ręką z głośnym liczeniem w wolnym tempie, palcowanie według
zapisu,
4) zagrać etiudę razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
5) zagrać etiudę prowadząc frazę muzyczną w wolnym tempie, z dynamiką,
6) zagrać etiudę prowadząc frazę muzyczną z dynamiką w szybszym tempie,
7) nauczyć się etiudy na pamięć i wykonać ją z pamięci.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Etiudy C-dur nr 1 L. Kohlera ze zbioru  Etiudy dla dzieci zesz.1
red. S. Raube.
Ćwiczenie 3
Zagraj  Etiudę D-dur H. Gnesiny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację oraz dynamikę,
3) zwrócić uwagę na przedtakt,
4) określić budowę etiudy,
5) zagrać etiudę prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
6) zagrać etiudę lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
7) zagrać etiudę razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
8) zagrać etiudę w wolnym tempie z dynamiką,
9) zagrać etiudę z dynamiką w szybszym tempie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Etiudy D-dur H. Gnesiny ze zbioru  Czytanki muzyczne zesz. 1
red. E. Altberg.
Ćwiczenie 4
Zagraj  Etiudę G-dur nr 3 N. Lubarskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację oraz dynamikę,
3) określić budowę etiudy,
4) zagrać etiudę prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
5) zagrać etiudę lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
6) zagrać etiudę razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
7) zagrać etiudę w wolnym tempie z dynamiką,
8) zagrać etiudę z dynamiką w szybszym tempie,
9) nauczyć się etiudy na pamięć oraz wykonać ją z pamięci z dynamiką w szybszym tempie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Etiudy G-dur nr 3 N. Lubarskiego ze zbioru  Etiudy zesz.1 red.
W. Sawicka, G. Stempniowa.
Ćwiczenie 5
Zagraj  Menuet d-moll W. A. Mozarta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację,
3) zwrócić uwagę na znaki powtórzenia i dynamikę,
4) zwrócić uwagę na prowadzenie melodii ka\
dego głosu,
5) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu, prowadząc linię melodyczną głosu,
6) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
7) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie, słuchając dwóch linii
melodycznych,
8) zagrać utwór w wolnym tempie z dynamiką,
9) zagrać utwór z dynamiką w szybszym tempie dbając o ładny dz
więk.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
 Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Menueta d-moll W. A. Mozarta ze zbioru  Dawne tańce i melodie
zesz. 1 red. J. Hoffman, A. Rieger.
Ćwiczenie 6
Wykonaj  Kanon W. Markiewiczównej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację,
3) zwrócić uwagę dynamikę i zmiany tempa,
4) zwrócić uwagę na prowadzenie melodii w ka\
dym głosie,
5) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
6) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
7) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie, słuchając dwóch linii
melodycznych,
8) zagrać utwór w wolnym tempie z dynamiką,
9) zagrać utwór z dynamiką w szybszym tempie dbając o ładny dz
więk.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Kanonu W. Markiewiczównej ze zbioru  Do re mi fa sol .
Ćwiczenie 7
Wykonaj  Menuet g-moll J. S. Bacha.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację,
3) zwrócić uwagę na znaki dynamikę,
4) zwrócić uwagę na prowadzenie melodii ka\
dego głosu,
5) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
6) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
7) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie, słuchając dwóch linii
melodycznych,
8) podzielić utwór na logiczne fragmenty, ćwiczyć utwór fragmentami, trudniejsze miejsca
powtórzyć kilkakrotnie do uzyskania swobody,
9) zagrać utwór w całości w wolnym tempie z dynamiką,
10) zagrać utwór z dynamiką w szybszym tempie dbając o ładny dz
więk.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Menueta g-moll J. S. Bacha nr 3 ze zbioru  A
atwe utwory .
Ćwiczenie 8
Wykonaj  Menuet a-moll J. S. Bacha.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację,
3) zwrócić uwagę na znaki powtórzenia, volty i dynamikę,
4) zwrócić uwagę na przedtakt i nieregularne grupy rytmiczne,
5) wyklaskać rytm osobno prawej i lewej ręki w taktach 21  28,
6) zwrócić uwagę na prowadzenie melodii ka\
dego głosu,
7) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
8) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
9) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie, słuchając dwóch linii
melodycznych,
10) podzielić utwór na logiczne fragmenty, ćwiczyć utwór fragmentami, trudniejsze miejsca
powtórzyć kilkakrotnie do uzyskania swobody,
11) zagrać utwór w wolnym tempie z dynamiką,
12) zagrać utwór z dynamiką w szybszym tempie dbając o ładny dz
więk.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Menueta-moll J. S. Bacha nr 13 ze zbioru  A
atwe utwory .
Ćwiczenie 9
Wykonaj I cz.  Sonatiny C-dur op. 34 nr 1 J. A. Andre.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację i dynamikę,
3) zwrócić uwagę na znaki powtórzenia,
4) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
5) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
6) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
7) podzielić utwór na logiczne fragmenty, ćwiczyć utwór fragmentami osobno, następnie
razem, trudniejsze miejsca powtórzyć kilkakrotnie do uzyskania swobody,
8) zagrać utwór w wolnym tempie z dynamiką, z metronomem,
9) zagrać utwór z dynamiką w szybszym tempie, najpierw z metronomem, następnie bez
metronomu, dbając o ładny dz
więk,
10) nauczyć się utworu na pamięć,
11) wykonać utwór z pamięci dbając o stabilne zgodne z określeniem tempo.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
 Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- metronom,
- zapis nutowy  Sonatiny C-dur J. A. Andre op. 34 nr 1 I cz. ze zbioru  Sonatiny zesz. I
red. S. Raube.
Ćwiczenie 10
Wykonaj  Sonatinę C-dur D. G. Turka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację,
2) zwrócić uwagę na zmianę charakteru części utworu, które są wyznaczane przez zmiany
metrum i tempa,
3) zwrócić uwagę na artykulację i dynamikę,
4) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu, bez realizacji ozdobników (grając nutę główną),
5) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
6) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
7) ćwiczyć utwór fragmentami, trudniejsze miejsca powtórzyć kilkakrotnie do uzyskania
swobody,
8) ćwiczyć utwór częściami wyznaczonymi przez metrum i tempo ukazując ich odmienny
charakter, z dynamiką, najpierw w wolnym tempie, potem doprowadzając do właściwego
9) nauczyć się utworu na pamięć,
10) zagrać utwór w całości z pamięci, pokazując zmienny charakter poszczególnych części.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Sonatiny C-dur D. G. Turk ze zbioru  Czytanki muzyczne zesz. 1
red. E. Altberg.
Ćwiczenie 11
Wykonaj  Floriańską bramę J. Garści.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację,
2) zwrócić uwagę na artykulację, dynamikę i określenie charakteru tempa,
3) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
4) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
5) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
6) ćwiczyć utwór fragmentami, trudniejsze miejsca powtórzyć kilkakrotnie do uzyskania
swobody,
7) nauczyć się utworu na pamięć,
8) zagrać utwór w całości z pamięci, pokazując charakter utworu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
 Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Bramy floriańskiej J. Garści z  Obrazków muzycznych dla
najmłodszych op. 21.
Ćwiczenie 12
Wykonaj utwór  Kot na ły\
wach J. Garści.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum oraz budowę miniatury,
2) zwrócić uwagę na artykulację, dynamikę i tempo,
3) takty 1 8 oraz 17 24 zagrać razem w wolnym tempie, dobrą artykulacją, palcowanie
według zapisu,
4) wyklaskać rytm taktów 9 16 ka\
dej ręki oddzielnie z głośnym liczeniem,
5) takty 9 16 zagrać oddzielnie, następnie razem dobrą artykulacją z głośnym liczeniem
w wolnym tempie, palcowanie według zapisu,
6) zagrać cały utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
7) ćwiczyć utwór fragmentami, trudniejsze miejsca powtórzyć kilkakrotnie do uzyskania
swobody, zwłaszcza takty 9 16,
8) zagrać cały utwór razem w tempie wolnym z dynamiką,
9) zagrać cały utwór razem w tempie szybszym i stopniowo doprowadzić do właściwego
uwzględniając ritenuto o powrót do tempa I,
10) nauczyć się utworu na pamięć,
11) zagrać utwór w całości z pamięci, pokazując jego charakter.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- zapis nutowy  Kota na ły\
wach J. Garści ze zbioru  Muzyka i kolor w świecie
dziecięcym op.65.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wykonać odpowiednią artykulacją Etiudę D-dur H. Gnesiny ze
zbioru  Czytanki muzyczne zesz. 1. red. E. Altberg?
2) wykonać z zachowaniem ró\
nic dynamicznych Etiudę G-dur nr 3
N. Lubarskiego ze zbioru  Etiudy zesz.1 red. W. Sawicka,
G. Stempniowa?
3) wykonać pokaz tematu w  Menuecie a-moll nr 13 J. S. Bacha ze
zbioru  A
atwe utwory ?
4) wykonać z zachowaniem dynamiki I cz  Sonatiny C-dur op. 34 nr 1
J. A. Andre?
5) wykonać uwzględniając zmiany w agogice  Sonatinę C-dur
D. G. Turka ze zbioru  Czytanki muzyczne zesz. 1 red. E. Altberg?
6) wykonać utwór pokazując jego charakter  Kot na ły\
wach J. Garści
ze zbioru  Muzyka i kolor w świecie dziecięcym op.65 pokazując
jego charakter?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.6. Metody samodzielnego przygotowania utworów muzycznych
4.6.1. Materiał nauczania
Nauczenie nowego utworu z nut wymaga określonych działań wykonywanych we
właściwej kolejności. Bardzo często ostateczne wykonanie całego utworu zale\
y od
pierwszego zetknięcia się z tekstem nutowym. Trudno jest poprawić złe nawyki nabyte
podczas nieprawidłowego odczytania utworu, małe błędy mogą się rozwinąć i utrwalić, jeśli
nie są wykorzenione od razu. Jednoczesne odczytywanie i granie nowego utworu jest bardzo
trudne i pomyłki są trudne do uniknięcia. Aby temu zapobiec nale\
y przeczytać nowy utwór
bez instrumentu. W ten sposób mo\
na stworzyć jasny obraz utworu muzycznego. Dopiero
póz
niej mo\
na ten utwór spróbować zagrać. Na początku pracy przygotowania utworu nale\
y
odczytać oznaczenie metrum, znaki przykluczowe oraz określić tonację utworu. Nale\
y
równie\
sprawdzić, czy tonacja utworu nie zmienia się. Jeśli taka zmiana następuje, nale\
y
określić nową tonację i prześledzić, czy do końca utworu tonacja pozostaje ta sama, czy się
zmienia (powraca pierwsza). Kolejnym etapem pracy nad utworem jest zwrócenie uwagi na
budowę utworu (znaki powtórzenia, volty) oraz obejrzenie oznaczeń tempa, dynamiki,
frazowania, artykulacji. Aby utwór wykonać dobrze i zgodnie z \
yczeniami kompozytora,
nale\
y bardzo dokładnie przestrzegać wszystkich znaków, jakie zostały umieszczone.
Czytając nuty bez instrumentu, nale\
y wyobra\
ać sobie linie melodyczne, ich frazowanie,
w ten sposób rozwija się wewnętrzny słuch. Po stwierdzeniu, \
e skrupulatnie uwaga została
zwrócona na ka\
dy szczegół mo\
na przejść do kolejnego etapu - czytania utworu przy
fortepianie.
Granie na fortepianie w ka\
dym etapie pracy nad utworem powinno przebiegać w sposób
świadomy. Gdy słabnie uwaga, koncentracja spada, utwór wykonywany jest mechanicznie,
nale\
y przerwać ćwiczenie. Wskazane byłoby podzielić ćwiczenie na kilka etapów
rozło\
onych odpowiednio na cały dzień. Nale\
y starać się grać nie tylko ze skupieniem, ale
i ze starannością, natomiast wystrzegać się grania niedbałego.
Przy czytaniu tekstu nutowego nale\
y zwrócić uwagę nie tylko na wysokości nut, ale
tak\
e wartości rytmiczne tych nut. Po odczytaniu oznaczenia metrum nale\
y wyklaskać rytm
oddzielnie prawej, oddzielnie lewej ręki. Następnie trzeba odczytać tekst nutowy najpierw
prawą, potem lewą ręką w wolnym tempie głośno licząc. W trakcie odczytywania tekstu
nutowego nale\
y opalcować cały utwór, a na miejsca trudniejsze zwrócić szczególną uwagę
i powtarzać je kilkakrotnie. Następnie nale\
y zagrać utwór razem prawą i lewą ręką, w bardzo
wolnym tempie, a następnie wzrastającym. Bardzo wa\
nym etapem pracy nad utworem jest
wolne ćwiczenie, poniewa\
w naszym systemie nerwowym powinny utrwalić się wszystkie
skomplikowane ruchy związane z graniem, zarówno łatwiejszych miejsc, jak i trudniejszych.
Jeśli ćwiczenie danego miejsca będzie odbywało się w szybkim tempie, nauczenie się tego
fragmentu zajmie du\
o więcej czasu. Miejsca trudniejsze nale\
y zgłębić szczególnie
dokładnie, powtarzać kilkakrotnie, a\
do momentu, w którym są wykonywane płynnie
i bezstresowo. Gdy w czasie grania utworu zdarzy się błąd, zły akcent lub niedokładność
rytmiczna, nale\
y zatrzymać się i poprawić go.
Kolejnym etapem pracy nad utworem jest wypracowanie właściwego tempa. Pracę tę
najlepiej wykonywać z metronomem. Utwór nale\
y podzielić na mniejsze fragmenty oraz
sprawdzić, który fragment gramy najwolniej (na ogół jest to najtrudniejsza część utworu). Od
tego fragmentu trzeba zacząć pracę nad tempem, powtarzając go kilkakrotnie coraz szybciej
(a\
do momentu, w którym zostanie osiągnięta swoboda wykonania). Następnie nale\
y łączyć
fragmenty w większą całość, a\
do zagrania utworu w całości. Nale\
y pamiętać, \
e po
szybkich tempach przegrywamy utwory wolniej, aby utrwalać dobre wzorce ruchowe (ładny
dz
więk).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Kolejnym etapem jest pamięciowe opracowanie utworu. Proces uczenia się utworu na
pamięć musi być w pełni świadomy i aktywny. Mechaniczne uczenie się na ogół zawodzi
przy stresie podczas publicznych wykonań. W celu nauczenia się utworu na pamięć nale\
y
przedstawić sobie obraz palców podczas pracy na klawiaturze  zapamiętaniu sprzyja dobre
opalcowanie, przedstawianie sobie obrazu nut, analiza utwór i zrozumienie formy. W tym
etapie nale\
y uczyć się fragmentami, rozpoczynając utwór od ró\
nych miejsc. Fragmenty
trudniejsze trzeba powtarzać częściej ni\
łatwe. Od początku uczenia się utworu nale\
y ściśle
przestrzegać zawsze tego samego opalcowania. Następnie nale\
y obrać  punkty awaryjne ,
od których zawsze mo\
na rozpocząć przerwany utwór. Na pamięć nale\
y uczyć się nie tylko
nut, ale równie\
frazowania, artykulacji, zmian dynamiki, ewentualnych zmian tempa itp.
W tym miejscu zachodzi zazębianie się tego etapu z następnym  interpretacją utworu
i przekazaniem muzycznego sensu. Elementy interpretacji muszą zostać zapamiętane
i przyswojone, a procesowi temu powinna towarzyszyć pełna koncentracja i aktywność
umysłowa, świadomość tego, co w danym momencie się robi i w jakim celu. Po nauczeniu się
na pamięć utwór powtarzamy ju\
bez nut kilkakrotnie w całości.
Ostatni etap, który został zapoczątkowany przy pamięciowym opracowywaniu utworu to
doprowadzenie do gry swobodnej z ujęciem muzycznego sensu utworu, zgodnie z zapisem
nutowym. Na koniec pracy nad utworem nale\
y utrwalać go w myślach,  przegrywać
w pamięci, świadomie wyobra\
ać sobie materiał dz
więkowy z niuansami. Podstawą
nauczenia się utworu jest powtarzanie go w pewnych odstępach czasu, poniewa\
w ten
sposób mo\
na go dobrze utrwalić.
Słuchanie własnej gry jest bardzo trudne. Ju\
samo granie bardzo absorbuje wykonawcę.
Proces jednoczesnego grania i słuchania wymaga du\
ej koncentracji, Jednak bez słuchania
siebie nie ma mo\
liwości poprawienia jakości wykonania utworu. Dlatego kończąc pracę nad
utworem nale\
y nagrać swoje wykonanie, aby wysłuchać utwór i dokonać poprawek
w interpretacji. Jeśli mamy dostęp do nagrania utworu w wykonaniu innego muzyka, warto
skorzystać z takiej mo\
liwości. Jest to świetna pomoc w nauce muzyki. Słuchając realizacji
artystycznie dojrzałych i porównując do swojego wykonania mo\
na poprawić swoją
interpretację utworu, a nawet nabyć nowe spojrzenie.
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega pierwszy etap pracy nad nowym utworem?
2. Dlaczego opalcowanie utworu jest wa\
ne?
3. Dlaczego wa\
ne jest ćwiczenie w wolnych tempach?
4. W jaki sposób doprowadza się utwór do tempa właściwego?
5. Jak przebiega nauka utworu na pamięć?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj  Etiudę G-dur nr 3 L. Schytte.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
określić tonację, metrum, tempo,
określić problem wykonawczy etiudy,
zagrać etiudę prawą ręką artykulacją portato z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
zagrać etiudę lewą ręką artykulacją portato z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
zagrać etiudę razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie z metronomem,
zagrać etiudę w szybszym tempie z metronomem.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- metronom,
- zapis nutowy  Etiudy G-dur nr 3 L. Schytte ze zbioru  25 łatwych etiud op. 108
L. Schytte.
Ćwiczenie 2
Wykonaj  Etiudę F-dur nr 4 L. Schytte.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację oraz dynamikę,
3) zagrać etiudę prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
4) zagrać etiudę lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
5) zagrać etiudę razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie z metronomem,
6) wyćwiczyć miejsca trudniejsze najpierw oddzielnie, następnie razem,
7) zagrać etiudę w wolnym tempie z dynamiką,
8) zagrać etiudę z dynamiką w szybszym tempie z metronomem,
9) nagrać swoje wykonanie na magnetofon,
10) odsłuchać i przeprowadzić analizę nagranej etiudy zwracając uwagę na sposób
wydobycia dz
więku, frazowanie,
11) poprawić błędy i wykonać etiudę ponownie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- metronom,
- magnetofon,
- zapis nutowy  Etiudy F-dur nr 4 L. Schytte ze zbioru  25 łatwych etiud op.108
L. Schytte.
Ćwiczenie 3
Wykonaj  Etiudę C-dur op. 599 nr 33 C. Czernego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na znaki powtórzenia,
3) zwrócić uwagę na artykulację oraz dynamikę,
4) zagrać etiudę prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
5) zagrać etiudę lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
6) zagrać etiudę razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie z metronomem,
7) powtórzyć kilkakrotnie miejsca trudniejsze, najpierw oddzielnie, potem razem,
8) podzielić etiudę na kilka części, ćwiczyć powtarzając te części,
9) zagrać etiudę z dynamiką w wolnym tempie z metronomem,
10) zagrać etiudę z dynamika w szybszym tempie najpierw z metronomem, a następnie bez
metronomu.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- metronom,
- zapis nutowy  Etiudy C-dur C. Czernego op. 599 nr 33 ze zbioru  Wybór etiud
zesz. 1 C. Czerny.
Ćwiczenie 4
Wykonaj  Menuet G-dur nr 1 J. S. Bacha.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację i dynamikę,
3) wyklaskać rytm prawej ręki w taktach 13 16,
4) zwrócić uwagę na prowadzenie melodii ka\
dego głosu,
5) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
6) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
7) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie, słuchając dwóch linii
melodycznych,
8) podzielić utwór na logiczne fragmenty, ćwiczyć utwór fragmentami, trudniejsze miejsca
powtórzyć kilkakrotnie do uzyskania swobody,
9) zagrać utwór w wolnym tempie z dynamiką, z metronomem,
10) zagrać utwór z dynamiką w szybszym tempie, najpierw z metronomem, następnie bez
metronomu, dbając o ładny dz
więk,
11) nagrać swoje wykonanie na magnetofon,
12) odsłuchać i przeprowadzić analizę nagranego utworu, zwracając uwagę na sposób
prowadzenia głosów,
13) poprawić błędy i wykonać utwór ponownie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- magnetofon,
- metronom,
- zapis nutowy  Menueta G-dur J. S. Bacha nr 1 ze zbioru  A
atwe utwory .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Ćwiczenie 5
Wykonaj  Tanz in Kanonform B. Bartoka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację, akcenty i dynamikę,
3) zwrócić uwagę na znaki powtórzenia,
4) zwrócić uwagę na prowadzenie melodii ka\
dego głosu,
5) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
6) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu, prowadząc linię melodyczną głosu,
7) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie, słuchając dwóch linii
melodycznych,
8) zagrać utwór w wolnym tempie z dynamiką, z metronomem,
9) zagrać utwór z dynamiką w szybszym tempie dbając o ładny dz
więk, najpierw
z metronomem, następnie bez metronomu,
10) nagrać swoje wykonanie na magnetofon,
11) odsłuchać i przeprowadzić analizę nagranego utworu zwracając uwagę na sposób
prowadzenia głosów,
12) poprawić błędy i wykonać utwór ponownie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- magnetofon,
- metronom,
- zapis nutowy  Tanz in Kanonform B. Bartoka ze zbioru  Mikrokosmos zesz. 1.
Ćwiczenie 6
Wykonaj  Kontredans W. A. Mozarta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację i na prowadzenie melodii ka\
dego głos,
3) zwrócić uwagę na znaki powtórzenia i dynamikę,
4) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
5) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu prowadząc linię melodyczną głosu,
6) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie, słuchając dwóch linii
melodycznych,
7) podzielić utwór na logiczne fragmenty, ćwiczyć utwór fragmentami, trudniejsze miejsca
powtórzyć kilkakrotnie do uzyskania swobody,
8) zagrać utwór w wolnym tempie z dynamiką, z metronomem,
9) zagrać utwór z dynamiką w szybszym tempie dbając o ładny dz
więk, najpierw
z metronomem, następnie bez metronomu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
10) nagrać swoje wykonanie na magnetofon,
11) odsłuchać i przeprowadzić analizę nagranego utworu zwracając uwagę na sposób
prowadzenia głosów,
12) poprawić błędy i wykonać utwór ponownie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- magnetofon,
- metronom,
- zapis nutowy  Kontredansa W. A. Mozarta ze zbioru  Czytanki muzyczne zesz. 1
red. E. Altberg.
Ćwiczenie 7
Wykonaj  Sonatinę op. 136 nr 1 cz. III Scherzino C. Reinecke.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum, tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację i dynamikę oraz zmianę tempa,
3) zauwa\
yć zmianę klucza,
4) zagrać utwór prawą ręką dobrą artykulacją w wolnym tempie, palcowanie według zapisu
prowadząc linię melodyczną głosu,
5) zagrać utwór lewą ręką dobrą artykulacją w wolnym tempie, palcowanie według zapisu
prowadząc linię melodyczną głosu,
6) zagrać utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
7) podzielić utwór na logiczne fragmenty, ćwiczyć utwór fragmentami najpierw osobno,
póz
niej razem, trudniejsze miejsca powtórzyć kilkakrotnie do uzyskania swobody,
8) zagrać utwór w wolnym tempie z dynamiką, z metronomem,
9) zagrać utwór z dynamiką w szybszym tempie dbając o ładny dz
więk, najpierw
z metronomem, następnie bez metronomu,
10) nagrać swoje wykonanie na magnetofon,
11) odsłuchać i przeprowadzić analizę nagranego utworu zwracając uwagę na formę całej
części,
12) poprawić błędy i wykonać utwór ponownie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- magnetofon,
- metronom,
- zapis nutowy  Sonatiny III cz. Scherzino op.136 C. Reinecke ze zbioru  Sonatiny
zesz. 1 red. S. Raube.
Ćwiczenie 8
Wykonaj  Wesołe niedz
wiadki J. Garści.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum i tempo,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
2) zwrócić uwagę na artykulację, dynamikę oraz znak fermaty,
3) zagrać oddzielnie miniaturę, dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
4) zagrać takty 8 9 oddzielnie, powtórzyć je kilkakrotnie do uzyskania swobody,
5) zagrać cały utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
6) zagrać cały utwór razem w tempie wolnym z dynamiką,
7) zagrać cały utwór razem w tempie szybszym i stopniowo doprowadzić do właściwego
uwzględniając ritenuto i fermatę przy końcu utworu,
8) nauczyć się utworu na pamięć,
9) zagrać utwór w całości z pamięci, pokazując jego charakter,
10) nagrać swoje wykonanie na magnetofon,
11) odsłuchać i przeprowadzić analizę nagranego utworu zwracając uwagę czy prawidłowo
został oddany charakter utworu,
12) wykonać utwór ponownie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- magnetofon,
- zapis nutowy  Wesołych niedz
wiadków J. Garści ze zbioru  Muzyka i kolor w świecie
dziecięcym op.65.
Ćwiczenie 9
Wykonaj  Zmartwienie Agatki J. Garści.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić tonację, metrum i tempo,
2) zwrócić uwagę na artykulację, frazowanie, dynamikę oraz ritenuto,
3) zagrać oddzielnie miniaturę, dobrą artykulacją z głośnym liczeniem w wolnym tempie,
palcowanie według zapisu,
4) zagrać cały utwór razem prawą i lewą ręką w wolnym tempie,
5) zagrać cały utwór razem w tempie wolnym z dynamiką,
6) zagrać cały utwór razem w tempie szybszym i stopniowo doprowadzić do właściwego
uwzględniając ritenuto, z dynamiką prowadząc linie melodyczne,
7) nauczyć się utworu na pamięć,
8) zagrać utwór w całości z pamięci, prowadząc linie melodyczne i pokazując jego
charakter,
9) nagrać swoje wykonanie na magnetofon,
10) odsłuchać i przeprowadzić analizę nagranego utworu zwracając uwagę czy prawidłowo
został oddany charakter utworu,
11) wykonać utwór ponownie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- fortepian,
- magnetofon,
- zapis nutowy  Zmartwienia Agatki J. Garści  ze zbioru  Muzyka i kolor w świecie
dziecięcym op.65.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wykonać odpowiednia artykulacją  Etiudę G-dur nr 3 ze zbioru
 25 łatwych etiud op. 108 L. Schytte?
2) zrealizować dynamikę w  Etiudzie C-dur op. 599 nr 33 ze zbioru
 Wybór etiud zesz.1 C. Czernego?
3) wykonać  Menuet G-dur nr 1 ze zbioru  A
atwe utwory J. S. Bacha
pokazując przebieg tematu?
4) wykonać odpowiednią artykulacją w  Kontredans W. A. Mozarta ze
zbioru  Czytanki muzyczne zesz. 1 red. E. Altberg ?
5) wykonać z realizacją zmian dynamicznych III cz. Scherzino
 Sonatiny op.136 C. Reinecke ze zbioru  Sonatiny zesz. 1
red. S. Raube?
6) zrealizować prowadzenie frazy muzycznej w utworze  Zmartwienie
Agatki J. Garści ze zbioru  Muzyka i kolor w świecie dziecięcym
op.65?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 21 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłó\
rozwiązanie zadania na
póz
niej. Gdy zostanie Ci wolny czas, wróć do niego.
8. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Palce dłoni pianisty uło\
onych na klawiaturze tworzą tunel, a kostki śródręcza są
zaokrąglone. Ostatnie paliczki palców są ustawione
a) prostopadle do klawiatury.
b) równolegle do klawiatury.
c) pod kątem rozwartym do klawiatury.
d) pod katem ostrym do klawiatury.
2. Nadgarstek pianisty znajduje się
a) powy\
ej śródręcza, wy\
ej od linii klawiszy.
b) poni\
ej śródręcza, ni\
ej od linii klawiszy.
c) poni\
ej śródręcza, na równi z klawiaturą.
d) poni\
ej śródręcza, wy\
ej od linii klawiszy.
3. Przedramię pianisty powinno być uło\
one
a) powy\
ej linii klawiszy.
b) na wysokości klawiszy.
c) poni\
ej linii klawiszy.
d) nadgarstek poni\
ej linii klawiszy, łokieć powy\
ej linii klawiszy.
4. Technika gry na fortepianie obejmuje podstawowe rodzaje artykulacji. Artykulacja to
a) sposób frazowania.
b) sposób wydobycia dz
więku.
c) ró\
nicowanie dz
więku pod względem długości trwania.
d) sposób natę\
enia siły dz
więku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
5. Poni\
sza ilustracja przedstawia
a) zapis i brzmienie akcentu.
b) zapis i brzmienie artykulacji legato.
c) zapis i brzmienie artykulacji staccato.
d) zapis i brzmienie artykulacji portato.
6. W notacji muzycznej dla artykulacji staccato stosuje się
a) kropkę przy nucie.
b) kreskę pod nutą.
c) kropkę pod nutą.
d) łuk pod nutami.
7. Dz
więk artykulacją staccato  z kiści pianista wykonuje poprzez
a) swobodny spadek ramienia i na klawisz o pozostawienie rozluz
nionej dłoni na
podporze palca.
b) poprzez przenoszenie cię\
aru ręki z palca na palec.
c) sprę\
ysty ruch przegubu po spadku palca z góry na klawisz.
d) przez szybki ruch oderwania palca przedramieniem od klawisza.
8. Jednym z elementów pracy nad techniką są wprawki. Ćwiczenia te skonstruowane są
a) ze skoków interwałów.
b) z elementów gam i pasa\
y.
c) z akordów.
d) z ozdobników.
9. Wprawki kształcą umiejętności
a) rozwiązywania problemów wykonawczych.
b) interpretacji muzycznej utworów.
c) zastosowania zmian dynamiki.
d) pracy nad pamięcią muzyczną.
10. Palcowanie pasa\
y tonicznych słu\
ących do poprawienia techniki instrumentalnej oparte
jest na schematach. II przewrót pasa\
u tonicznego tonacji G-dur jest palcowany według
schematu
a) prawa ręka 1241245, lewa ręka 5421421.
b) prawa ręka 1231235, lewa ręka 5421421.
c) prawa ręka 1231235, lewa ręka 5321321.
d) prawa ręka 1241245, lewa ręka 5321321.
11. Odmiana gamy molowej melodycznej ma podwy\
szony
a) VI stopień gamy w górę i w dół.
b) VI stopień gamy w górę, a w dół obni\
ony.
c) VI i VII stopień gamy w górę, a w dół obni\
one.
d) VII stopień gamy w górę, a w dół obni\
ony.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
12. Etiudy są środkiem do rozwiązywania problemów technicznych ujętych w formę utworu.
Jednym z rodzajów etiud są etiudy gamowe, figuracyjne i pasa\
owe. Przy wykonywaniu
takich etiud nale\
y zwracać uwagę na
a) błyskotliwość i szybkość wykonywanych elementów.
b) prowadzenie rąk, poprawną pracę 1 palca i właściwe podkładanie kciuka.
c) rotacyjną pracę ręki.
d) chwytliwość palców w akordach.
13. Realizacja utworów dawnych mistrzów jest wprowadzeniem do
a) pracy nad wyrazem utworu.
b) pracy nad frazą muzyczną.
c) słyszenia linearnego.
d) pracy nad biegłością pianistyczną.
14. W pierwszym etapie nauczania nowego utworu praca przebiega bez instrumentu. Pianista
odczytuje najpierw
a) oznaczenia artykulacyjne.
b) oznaczenia dynamiki.
c) oznaczenie metrum, znaki przykluczowe i tonację.
d) budowę utworu.
15. Jednym z elementów pracy nad utworem jest wykonywanie utworu z metronomem., które
słu\
y
a) wypracowaniu właściwego tempa.
b) poprawieniu biegłości palców.
c) starannemu wykonaniu rytmu.
d) wykonaniu akcentów metrycznych.
16. Aby uzyskać soczyste i pełne brzmienie akordów nale\
y grać chwytliwymi palcami,
a przegub ręki
a) zatrzymać powy\
ej, śródręcza.
b) pozostawić na wysokości śródręcza.
c) opuścić poni\
ej śródręcza.
d) poprowadzić ruchem rotacyjnym.
17. Na podstawie analizy materiału nutowego określ tonację Etiudy nr 43 A. Ró\
yckiego ze
zb.  Etiudy dla dzieci zesz 1 S. Raube
a) C-dur.
b) G-dur.
c) e-moll.
d) a-moll.
18. Na podstawie analizy 3 i 4 taktu Etiudy nr. 4 ze zbioru  25 łatwych etiud op. 108 L.
Schytte oznacz funkcje harmoniczne
a) T T T D.
b) T S D T.
c) T S T D.
d) S D T T.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
19. Analizując materiał dz
więkowy w kluczu basowym taktów 9 12  Bajeczki
D. Kabalewskiego op. 39. nr 2 z  Czytanek muzycznych zesz. 1 E. Altberga określ
sposób artykulacji
a) legato.
b) portato.
c) staccato.
d) legato i staccato.
20. Etiuda nr 26 L. Schytte ze zb.  Etiudy dla dzieci zesz. 1 S. Raube jest etiudą
a) gamową.
b) pasa\
ową.
c) akordową.
d) na podwójne dz
więki.
21. Na podstawie analizy taktu 15 w utworze  Zmartwienie Agatki J. Garści ze zbioru
 Muzyka i kolor w świecie dziecięcym op. 65 określ sposób artykulacji dla lewej ręki
a) legato.
b) staccato.
c) portato.
d) legato i staccato.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie podstawowych utworów muzycznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
6. LITERATURA
1. Altberg E.(red): Czytanki muzyczne. cz. I. PWM, Kraków 1974
2. Altberg E., Romaszkowa Z.: 313 wprawek na fortepian. PWM, Kraków 1978
3. Bach J.S.: A
atwe utwory, Red. Z. Drzewiecki, J. Ekier, J. Hoffamn, A. Rieger. PWM,
Kraków 1980
4. Bartok B.: Mikrokosmos. z. 1. Editio Musica, Budapeszt 1970
5. Bruhn S.: Przewodnik interpretacji pianistycznej. Wydawnictwo Unia, Katowice 1998
6. Chmielowska W.: Światek dziecięcy. PWM
7. Czerny C.: Wybór etiud z op. 139, 599, 636, zesz. 1. Red. Wiłkomirska W. PWM.
Kraków 1968
8. Drzewiecki Z. i inni (red.), Gamy i pasa\
e. cz. I. PWM, Kraków 1988
9. Foldes A.: ABC pianisty. PWM, 1966
10. Garścia J.: Abecadło. PWM, Kraków 1992
11. Garścia J.: Muzyka i kolor w świecie dziecięcym op. 65. PWM, Kraków 1995
12. Garścia J.: Obrazki muzyczne dla najmłodszych op.21. PWM, Kraków 1971
13. Grzebalska M.: Krasnoludki grają na fortepianie. CEA, Warszawa 2003
14. Hoffman J., Rieger A. (red.).: Dawne tańce i melodie. z. I. PWM
15. Hoffman J., Rieger A. (red.).: Wybrane sonatiny. z. I i II. PWM
16. Klechniowska A.M.: Szkoła na fortepian. PWM, Kraków 1978
17. Lachertowa H., Stempniowa G.: Nuta, dz
więk, klawisz. Początki gry na fortepianie.
WSiP, Warszawa 1979
18. Longchamps Druszkiewiczowa K.: Podręcznik początkowego nauczania gry na
fortepianie. PWM 1987
19. Markiewiczówna W.: Do re mi fa sol. PWM, Kraków 1982
20. Neuhaus H.: Sztuka pianistyczna. PWM, Kraków 1970
21. Niemira M.: Jak zdobyć, rozwijać i utrzymać technikę pianistyczną. Twoje zdrowie
Sp. z o.o., Warszawa 2004
22. Poz
niak B.: ABC pianisty. Ars Nova, Poznań 1992
23. Preuschoff Kaz
mierczkowa M.: Fortepian dla najmłodszych. cz. I. Metodyka nauczania
początkowego. Ars Nova, Poznań 1994
24. Preuschoff Kaz
mierczkowa M.: Fortepian dla najmłodszych. cz. II. zeszyt ucznia.
Ars Nova, Poznań 1994
25. Raube S. (red.): Etiudy dla dzieci. z. I. PWM, Kraków 1978
26. Raube S.(opr.).: Sonatiny. z. I.
27. Raube S.(red.): Wybór etiud dla dzieci. PWM
28. Sandor G.: O grze na fortepianie. Gest, dz
więk i wyraz. PWN, Warszawa 1994
29. Sawicka W., Stempniowa G.: Etiudy. cz. I. PWM, Kraków 1978
30. Schytte L.: 25 łatwych etiud op. 108, Red. S. Raube. PWM
31. Wiłkomirska D. (red): Etiudy dla początkujących. PWM, Kraków 1988
32. http://pl.wikipedia.org/wiki/Artykulacja_(muzyka)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57