Made by J0RD4N 1/6
Agenda
POLITYKA HANDLOWA
BARIERY POZATARYFOWE
·ð Mechanizm ograniczeÅ„ iloÅ›ciowych i ich skutki,
·ð Dobrowolne ograniczenie eksportu i jego mechanizmy,
·ð Inne bariery pozataryfowe,
·ð Mechanizmy subsydiów produkcji krajowej i subsydiów eksportowych oraz ich skutki,
·ð Dumping,
POLITYKA HANDLOWA
BARIERY POZATARYFOWE
Inne bariery pozataryfowe
Kontyngenty ilościowe i dobrowolne ograniczenia eksportu nie wyczerpują listy środków
innych niż cła, za pomocą których państwo może wpływać na wielkość i strukturę towarową lub
geograficznÄ… importu.
Przeszkodą w dostępie na niektóre rynki mogą być obowiązujące na nich normy techniczne i
sanitarne, czyli przepisy dotyczące parametrów, jakim powinny odpowiadać towary sprzedawane
na danym rynku. Przykładem takiej normy mogą być np. obowiązujące w różnych krajach przepisy
o ruchu drogowym.
Wymogi takie dotyczą wszystkich dóbr i usług sprzedawanych w danym kraju. Muszą się
do nich dostosować także eksporterzy chcący sprzedawać swe towary na danym rynku. W
większości przypadków ich spełnienie jest stosunkowo proste i tanie. Ola każdego producenta
samochodów ustawienie kierownicy po lewej (lub po prawej) stronie pojazdu nie przedstawia
żadnego problemu. Podobnie wyposażenie go we właściwą gaśnice czy odpowiednio wyposażoną
apteczkę jest właściwie tylko przedsięwzięciem organizacyjnym.
Tak długo, jak normy techniczne i sanitarne są jednakowe dla producentów krajowych i
zagranicznych, trudno uznać je za ograniczenie w dostępie do rynku. Jednak dla małego
producenta czy też eksportera wchodzącego na dany rynek sprostanie nawet stosunkowo prostym
wymogom może być kłopotliwe. Możemy się o tym przekonać, śledząc informacje na
opakowaniach i instrukcje używania dóbr z importu, które, zgodnie z naszymi przepisami, powinny
być napisane po polsku. Zauważymy wówczas z pewnością , ze stosunkowo szybko poradziły sobie
z tym duże korporacje transnarodowe (np. Toyota czy Philips), a także producenci słodyczy. W
dalszym ciągu jednak kupując towary mniej znanych firm (np. niektóre zegarki, sprzęt AGD),
jesteśmy zdani na instrukcję w jęz. angielskim.
Sprostanie tego typu wymogom może jednak być niekiedy niezwykle kosztowne czy wręcz
niemożliwe. Stanie się tak wtedy, gdy dany kraj wprowadzi przepisy skonstruowane w taki sposób,
aby utrudnić lub uniemożliwić ich spełnienie przez zagranicznego eksportera.
Najciekawsze przykłady takich działań stały się powszechnie znane w czasie ujednolicenia
warunków konkurencji w Unii Europejskiej. Najbardziej znany przykład dotyczy francuskiego
likieru Cassis de Dijon, któremu wzbraniano dostępu na rynek niemiecki, gdyż zawierał 18 %, a
nie, jak wymagane w przepisach niemieckich, 25 % alkoholu.
Oprócz ustalania samych norm czynnikiem utrudniającym dostęp zagranicznych towarów na
rynek danego kraju może być też sposób kontroli ich przestrzegania. Na przykład żądanie od
eksportera, o którym wiadomo, że poddaje eksportowaną żywność ścisłej kontroli zgodnie z
ostrymi przepisami narodowymi, aby kontrolować ją ponownie po wwiezieniu na rynek kraju
importera, może oznaczać dla niego konieczność poniesienia dodatkowych kosztów. Tym samym,
przy wątpliwym wzroście bezpieczeństwa konsumenta, może się to stać czynnikiem
zmniejszającym konkurencyjność tego dobra na danym rynku.
W sumie można stwierdzić, że normy techniczne i przepisy sanitarne często stają się
czynnikiem utrudniającym swobodę wymiany międzynarodowej, a tym samym zmniejszającym
korzyści płynące z handlu między na rodowego.
Made by J0RD4N 2/6
Pociągają one też za sobą koszty związane z utrzymywaniem przez importera aparatu
kontroli przestrzegania tych norm przez eksporterów, jak również niejednokrotnie zbyteczne
dostosowywanie się tego ostatniego do zagranicznych norm. Koszty te znajdują odbicie w wyższej
cenie płaconej przez konsumentowi za towary importowane lub ich krajowe substytuty stąd też dla
zwiększenia korzyści z handlu międzynarodowego duże znaczenie ma eliminowanie tego typu
barier przez ujednolicanie standardów technicznych.
Ważną poza taryfową barierą handlu zagranicznego mogą być także zamówienia publiczne.
We współczesnej gospodarce rynkowej znaczną część ogólnego popytu finansowane z budżet
agend i instytucji rządowych a także samorządów lokalnych. Odzwierciedleniem tego stanu rzeczy
jest wydatków rządowych w produkcie krajowym brutto wielu krajów.
W długookresowym interesie podatników, utrzymujących te instytucje, leży, aby w swej
polityce zakupów kierowały się one regułami rynkowymi. Z uwagi jednak na skalę wydatków
sposób wydawania pieniędzy publicznych może mieć istotne znaczenie dla stanu ogólnej
koniunktury w danym kraju lub dla sytuacji poszczególnych branż.
Do pozataryfowych ograniczeń handlowych zalicza się również utrzymywanie wymogu
składnika krajowego. Wymóg ten może przyjmować dwie zasadnicze formy:
" Pierwsza z nich polega na zobowiÄ…zaniu krajowego podmiotu kupujÄ…cego importowane wyroby
finalne do pokrycia określonej części popytu zakupami na rynku wewnętrznym,
" Druga forma tego ograniczenia polega na żądaniu, aby wszyscy producenci określonych wyrobów
finalnych działający na danym rynku pokrywali określoną część popytu na podzespoły i części
potrzebne do ich wy tworzenia dostawami z rynku krajowego.
Stosowanie pierwszej z wymienionych form jest, w odniesieniu do obrotów towarowych
zabronione przez GATT. Interesującym obszarem, na którym tego typu ograniczenia bywają jednak
niekiedy nadal stosowane, jest szybko rozwijajÄ…cy siÄ™ rynek rozrywki.
Druga z wymienionych form wymogu składnika krajowego, sprowadzająca się do żądania,
aby producenci określonych wyrobów finalnych zaopatrywali się w określoną część podzespołów i
części na rynku krajowym jest stosowane w szczególności w przemyśle samochodowym.
Wymóg składnika krajowego, wprowadzany najczęściej na żądanie związków zawodowych
działających w danej branży, utrudnia przede wszystkim uzyskiwanie korzyści z
międzynarodowego podziału pracy w dziedzinie podzespołów i części. Chociaż jego wprowadzenie
może przynieść krótkookresowe korzyści (np. utrzymanie zatrudnienia w przemyśle
samochodowym), to na dłuższą metę przyczynia się do zmniejszenia racjonalności gospodarowania,
przesuwając część produkcji podzespołów i części od producentów tańszych do droższych.
GATT/WTO dążą do stopniowego eliminowania wymogu składnika krajowego. Znajduje to
odbicie w ustaleniach Rundy Urugwajskiej, według których żądanie od inwestora zagranicznego
przestrzegania wymogu minimalnego wykorzystania miejscowych czynników produkcji jest
niedopuszczalne.
Odpowiedz
na podobne pytania jest istotna nie tylko z punktu widzenia wymogu składnika
krajowego ale także w przypadku funkcjonowania ugrupowań integracyjnych, których istotą jest
liberalizacja obrotów handlowych wewnątrz ugrupowania.
Intencją członków takiego ugrupowania nie jest jednak umożliwienie exporterom spoza
ugrupowania wykorzystania któregoś z krajów członkowskich jako bocznej furtki umożliwiającej
sprzedaż towarów na rynku ugrupowania na zasadach przysługujących krajom członkowskim.
Aby uniknąć tego rodzaju sytuacji, poszczególne ugrupowania integracyjne wprowadzają
reguły pochodzenia, czyli zasady określające, jaka część wartości produktu sprzedawanego na
warunkach preferencyjnych musi być dodana na obszarze danego ugrupowania.
Reguły pochodzenia obowiązują min. w stosunkach miedzy Unią Europejką a krajami
stowarzyszonymi, w tym do 1 maja 2004 r. także z Polską. Układ stowarzyszeniowy przewiduje
bowiem, że we wzajemnych obrotach uzyskają preferencje celne jedynie artykuły przemysłowe
spełniające reguły pochodzenia towarów, czyli całkowicie wyprodukowane w danym kraju
(głównie surowce), oraz takie, które zostały poddane obróbce uznanej za wystarczającą. O tym zaś
Made by J0RD4N 3/6
decyduje reguła zmiany pozycji taryfowej, a w niektórych przypadkach kryterium procentowego
udziału wartości nowo dodanej, wahającej się w przedziale 20-50%.
Podobnie procentowo określone reguły pochodzenia obowiązują również w krajach NAFTA.
Na przykład samochód eksportowany z każdego z trzech krajów członkowskich może być tylko
wtedy preferencyjnie traktowany na rynku pozostałych jeżeli w kraju wywozu zostanie do tego
dodane przynajmniej 60% wartości dodanej.
Tak jak ma to miejsce w przypadku innych ograniczeń pozataryfowych, również
wprowadzenie wymogu składnika krajowego i reguł pochodzenia jest czynnikiem zakłócającym
racjonalny podział pracy, w myśl którego produkcja powinna się odbywać tam, gdzie jest ona
najtańsza.
Także rachunek strat i korzyści netto jest dla kraju wprowadzającego dany wymóg
niekorzystny. Przez wpływ na wzrost kosztów lub ujemny wpływ na jakość usług (np.
wyczekiwanie godzinami na samolot rodzimych linii lotniczych) konsumenci ponoszą straty, które
tylko częściowo równoważone są korzyściami rodzimych producentów, mogących sprzedawać
więcej dóbr na rynku krajowym. Podobnie bowiem jak w przypadku większości ograniczeń
pozataryfowych, także wprowadzenie wymogu składnika krajowego nie przynosi korzyści, które
odpowiadałyby wpływom z ceł.
Mechanizmy subsydiów produkcji krajowej i subsydiów
eksportowych oraz ich skutki
Wszystkie przedstawione dotąd narzędzia polityki handlowej dotyczyły przede wszystkim
importu. Były one stosowane z myślą o jego zmniejszeniu lub wyeliminowaniu.
Kolejna grupa środków polityki handlowej  subsydia - może wpływać zarówno na eksport,
jak i na import.
Subsydia to wszelkiego, rodzaju wsparcia udzielane przez rzÄ…d krajowym podmiotom
gospodarczym, Przez swój wpływ na zmniejszenie kosztów wytwarzania subsydia mogą mieć
bezpośredni lub pośredni wpływ na wielkość zarówno eksportu, jak i importu poszczególnych
krajów.
Możemy wyróżnić dwa rodzaje subsydiów:
1.subsydia produkcji krajowej
2.subsydia ekspresowe
O subsydiowaniu produkcji krajowej mówimy wówczas, gdy jego celem jest
wyeliminowanie czy zmniejszenie importu określonego dobra albo też osiągnięcie innych uznanych
za istotne celów gospodarczych lub społecznych (np. spadek bezrobocia).
Natomiast celem subsydium eksportowego jest uzyskanie nadwyżki eksportowej
określonego dobra lub zwiększenie już występującego eksportu. Cechą różniącą oba subsydia jest
też to, że w przypadku subsydium produkcji krajowej podmiot gospodarczy otrzymuje je wraz z
podjęciem produkcji danego dobra, a w przypadku subsydium eksportowego  wraz z jego
wywozem.
Made by J0RD4N 4/6
Do dóbr, których wytwarzanie jest poważnie subsydiowanie należą produkty rolne. Udział
subsydiów w cenie produktów rolnych w latach 1999-2000 (%).
Celem subsydiowania produkcji krajowej jest w pierwszej kolejności realizacja celów
wewnętrznych lub dążenie do ograniczenia importu. Niekiedy jednak ich wprowadzenie może się
także przyczynić do powstania możliwości eksportowych.
Tak stało się np. w przypadku polityki rolnej UE. W chwili wprowadzenia (1962 r.) jej
celem było osiągnięcie samowystarczalności żywnościowej w dziedzinie produktów rolnych
umiarkowanej strefy klimatycznej, a także zapewnienie stałych dochodów ludności rolniczej.
Polityka ta, realizowana przede wszystkim przez ustanowienie gwarantowanych cen produktów
rolnych oraz system opłat wyrównawczych praktycznie eliminujących ich import, doprowadziła
jednak do tego, że począwszy od lat siedemdziesiątych XX w. produkcja rolna krajów UE zaczęła
przewyższać popyt wewnętrzny. Konsekwencją tego stało się w pierwszej kolejności
magazynowanie olbrzymich nadwyżek żywności (np. masła), a następnie przeznaczanie ich na
eksport.
Made by J0RD4N 5/6
Działanie subsydium eksportowego w warunkach małego eksportera, określonego dobra
przedstawia poniższy wykres.
W punkcie wyjścia, przy cenie światowej Ps i danym przebiegu krzywej podaży krajowej..
(Sk) i popytu krajowego (Dk) wielkość produkcji krajowej wynosi Q2, a popytu krajowego (Ql) na
eksport natomiast jest przeznaczona różnica między wielkościami (Q2-Qi),
Wraz z wprowadzeniem subsydium eksporterzy krajowi otrzymujÄ… za jednostkÄ™ produkcji
przeznaczonej na eksport cenę światową zwiększoną o subsydium.
Praktycznie oznacza to, że producenci krajowi otrzymują za produkcję przeznaczoną na
eksport wyższą cenę (Pś+s) co skłania ich do zwiększenia produkcji do poziomu Q4.
Subsydia eksportowe nie dotyczÄ… produkcji kierowanej na rynek krajowy, ale producenci
podnoszą także te ceny.
W konsekwencji prowadzi to do spadku popytu krajowego do poziomu Q3 co sprawia, że
dodatkowo większa ilość danego dobra może być skierowana na eksport. A
ączna wielkość eksportu
wynosi zatem (Q4-Q#) i jest określona jedynie przez poziom ceny światowej zwiększonej o
subsydium (Pś+s) oraz krajową podaż i krajowy popyt.
Istnieje wiele rodzajów subsydiów eksportowych. Najprostszą możliwą formą subsydium są
premie pieniężne wypłacane eksporterom.
Do subsydiów eksportowych zaliczamy też wiele środków pośrednio obniżających koszty
ponoszone przez eksportera, a tym samym zwiększających atrakcyjność transakcji eksportowych
przez obniżenie kosztów i wynikający stąd wpływ na wzrost konkurencyjności wyrobów danego
kraju na rynku światowym.
Najczęściej stosowanym środkiem jest udzielanie przez agendy rządowe tanich kredytów
zagranicznym importerom, wspieranie finansowe programów ubezpieczeń tych kredytów,
ubezpieczanie samych transakcji eksportowych od ryzyka handlowego i politycznego oraz
ponoszenie części kosztów promocji.
Subsydia, podobnie jak inne formy pozataryfowych ograniczeń handlowych, nie tylko
przynoszą straty netto wprowadzającemu je krajowi, ale także stanowią poważny czynnik
wypaczający rzeczywiste relacje nakładów istniejące między poszczególnymi krajami. W ten
sposób zmniejszają możliwość uzyskiwania przez społeczność międzynarodową korzyści z
wymiany.
Jednak reakcja kraju, na którego rynek trafiają dobra; których produkcja lub eksport są
subsydiowane, nie zawsze jest negatywna. Zależy to przede wszystkim od sytuacji na jego własnym
rynku. Jeżeli jest to dobro deficytowe, a jego producenci krajowi nie cierpią na trudności ze zbytem,
to import dóbr subsydiowanych nie wywołuje sprzeciwu. Inaczej jest, gdy importowane,
subsydiowane dobra utrudniają lub uniemożliwiają zbyt ich krajowym producentom.
Made by J0RD4N 6/6
Działając często z inicjatywy krajowych producentów rząd może przystąpić do kontrakcji i
zareagować w dwojaki sposób:
1. możliwe jest wprowadzenie przez kraj Importujący dobra subsydiowane podobnych subsydiów
dla swoich producentów, jeżeli nie pozwalają mu na to brak odpowiednich środków
budżetowych lub inne okoliczności, może się on wówczas zdecydować na zastosowanie
jednego z omawianych już środków polityki handlowej w celu utrzymania przywozu na
pożądanym poziomie.
2. reakcją rządu kraju importującego towary subsydiowane może być wprowadzenie ceł
wyrównawczych, czyli ceł, których zadaniem jest niwelowanie negatywnego wpływu importu
subsydiowanych dóbr na ich producentów krajowych.
Aby zmniejszyć ujemny wpływ subsydiów na handel międzynarodowy, GATT od wielu lat
stara się ograniczyć ich stosowanie. Najpełniejszy wyraz znalazło to w decyzjach Rundy
Urugwajskiej. W odniesieniu do subsydiów produkcji krajowej za legalne, po spełnieniu pewnych
dodatkowych warunków; uznano jedynie subsydiowanie prac badawczych i inwestycji
wymaganych w związku z ochroną środowiska, a także wspomaganie finansowe regionów
zacofanych. Nie uznano również za nielegalne wewnętrznego wsparcia produkcji rolnej. W tym
ostatnim przypadku państwa członkowskie GATT/WTO zostały jednak zobowiązane do redukcji o
20% w ciągu 6 lat subsydiów bezpośrednio wspierających produkcję rolną (np. w postaci
gwarantowanych cen skupu).
Znacznie ostrzejszymi rygorami objęto subsydia eksportowe. Jako zakazane uznano m.in.
bezpośrednie wypłaty dla eksporterów, wszelkiego rodzaj ulgi podatkowe i celne, preferencyjne
stawki transportowe oraz preferencyjne kredyty eksportowe. Stworzono również system, który
umożliwia uruchomienie procedur pozwalających na legalne wprowadzenie ceł wyrównawczych
przez kraje zagrożone stosowaniem subsydiów. Warto także zaznaczyć, że w ramach odpowiedniej
klauzuli zezwolono do 2001r korzystanie z subwencji eksportowych krajom w okresie transformacji
(więc także Polsce)
W odróżnieniu od artykułów przemysłowych, GATT/WTO zezwala na stosowanie
subsydiów eksportowych w stosunku do produktów rolnych. W rezultacie rundy Urugwajskiej kraje
członkowskie WTO zgodziły się jedynie obniżyć subwencje eksportowego o około 1/3 w ciągu 6
lat, począwszy od 1995 r., a także nie wprowadzać subsydiów eksportowych na artykuły rolne,
nieobjęte takim wsparciem w latach 1986-1990.