Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
ADMINISTRACJA PUBLICZNA - władcze wykonywanie zadań przypisanych przez porządek
prawny państwu i jego organom lub innym podmiotom wykonującym funkcje władcze. W Polsce
zaliczamy do niej: organa administracji rządowej (naczelne, centralne, wojewódzkie, powiatowe
zespolone i niezespolone), organa administracji samorządowej (terytorialne, zawodowe,
gospodarcze) i inne organa administracji państwowej (np. Państwowa Inspekcja Pracy, Krajowa
Rada Radiofonii i Telewizji i inne).
Nowa Encyklopedia Muitimedialna PWN, Warszawa, 2001.
ADMINISTRACJA PUBLICZNA - całokształt struktur organizacyjnych w państwie oraz ludzi
zatrudnionych w tych strukturach spełniających zadania publiczne, zbiorowe i indywidualne,
reglamentacyjne i świadczące oraz organizatorskie podmiotów kierowniczych i decyzyjnych.
E. Zieliński, Administracja rządowa w Polsce, Warszawa. 2001 s. 12.
AKCJA RATOWNICZA - zespół różnorodnych przedsięwziąć podejmowanych przez siły
obrony cywilnej w celu usunięcia skutków klęsk żywiołowych, katastrof, pożarów i awarii, a w
czasie wojny - likwidacji skutków użycia przez przeciwnika broni masowego rażenia. Akcja
ratunkowa obejmuje udzielanie pomocy poszkodowanym, likwidowanie bądz
ograniczanie
skutków napadu powietrznego oraz prowadzenie prac awaryjno-remontowych (...).
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 12.
AKCJA RATUNKOWA (OBRONY CYWILNEJ) - jedno z zadań realizowanych przez formacje
obrony cywilnej w rejonie porażenia, katastrofy , klęski żywiołowej, mające na celu niesienie
pomocy ludności poszkodowanej, ograniczenie strat i zniszczeń, zapobieganie wtórnym
skutkom wybuchów i skażeń oraz ich likwidację.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ALARMOWANIE - przekazanie dla określonego zespołu ludzi bądz
pojedynczych osób,
pododdziałów, oddziałów i związków sygnału (znaku umownego) do wykonania ustalonego
wcześniej polecenia, zarządzenia, rozkazu nakazującego natychmiastowe przejście do
określonego działania, zwykle w wypadku grożącego niebezpieczeństwa napadu
(powietrznego, jądrowego, chemicznego) ze strony nieprzyjaciela (...).
Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa 1979, s.13.
ALARMOWANIE I POWIADAMIANIE - przekazywanie odpowiednim organom i ludności
cywilnej sygnałów o niebezpieczeństwie napadu (powietrznego, jądrowego, chemicznego)
nieprzyjaciel.
Mała encyklopedia wojskowa, t.1, Warszawa 1967, s. 15.
ALARMOWANIE (W OBRONIE CYWILNEJ) - jedna z funkcji systemu wykrywania i
alarmowania w państwie mająca na celu rozpowszechnianie przez odpowiednie organy
ustalonych sygnałów (komunikatów) o bezpośrednim niebezpieczeństwie. Alarmowanie (w
siłach zbrojnych) - jedna z funkcji systemu wykrywania i alarmowania w państwie mająca na
celu natychmiastowe doprowadzenie do wojsk decyzji dotyczących osiągania wyższych stanów
gotowości bojowej, operacyjnego i mobilizacyjnego ich rozwinięcia, obrony (osłony) wojsk przed
1 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
uderzeniami przeciwnika, ochrony przed skażeniami oraz wykonanie innych zadań.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ARCHITEKTURA BEZPIECZEC
STWA - ogół form i sposobów organizowania i kształtowania
przestrzeni dla zapewnienia pokojowych warunków bytu ludzi. występuje zarówno w obszarze
wiedzy, jak i działalności praktycznej. Uwzględnia istniejącą rzeczywistość na danym etapie jej
rozwoju, przyjęte formy więzów organizacyjnych i przewidywany ich rozwój. W oparciu o nie
organizuje i kształtuje warunki służące: przeciwdziałaniu i likwidowaniu kryzysów i konfliktów
oraz zapewnieniu pokojowego bytu na określonym obszarze realnej rzeczywistości.
J. Kaczmarek, Architekturę bezpieczeństwa. Warszawa 1997, s. 1.
BEZPIECZEC
STWO - stan, który daje poczucie pewności, i gwarancje jego zachowania oraz
szansę na doskonalenie. Jedna z podstawowych potrzeb człowieka to sytuacja odznaczająca
się brakiem ryzyka utraty czegoś co człowiek szczególnie ceni, na przykład zdrowia, pracy,
szacunku, uczuć, dóbr materialnych. Wyróżnia się m.in. bezpieczeństwo globalne regionalne,
narodowe; bezpieczeństwo militarne, polityczne, społeczne; bezpieczeństwo fizyczne,
psychiczne, socjalne; bezpieczeństwo strukturalne i personalne.
Na podstawie: Słownika terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, Warszawa
2000, s. 17.
BEZPIECZEC
STWO MI
DZYNARODOWE - w zakresie przedmiotowym obejmuje zespół
uwarunkowań, w których państwa nie czują się zagrożone atakiem militarnym oraz presją
polityczną lub gospodarczą, mając możliwości swobodnej realizacji własnego rozwoju i postępu.
D. Fischer, Non - Military aspects of security, New York, 1993, s. 10.
BEZPIECZEC
STWO MI
DZYNARODOWE - obejmuje przetrwanie (państwa, narodu, grupy
etnicznej), integralność terytorialną, niezależność polityczną oraz jakość życia.
J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależność i sprzeczności
interesów, Sprawy Międzynarodowe 1982, nr 7, s. 34.
BEZPIECZEC
STWO MI
DZYNARODOWE - to układ stosunków międzynarodowych
zapewniający wspólne bezpieczeństwo państw tworzących system międzynarodowy.
Leksykon współczesnych stosunków politycznych, praca zbiór, pod red. Cz. Mojsiewicza,
Wrocław 1997, s. 45.
BEZPIECZEC
STWO MI
DZYNARODOWE - brak obiektywnie istniejących zagrożeń i
2 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
subiektywnych obaw oraz zgodne dążenie i działanie społeczności międzynarodowej
na rzecz ochrony określonych wartości państwowych i pozapaństwowych (społecznych) za
pomocą norm, instytucji i instrumentów zapewniających pokojowe rozstrzyganie sporów oraz
tworzenie gospodarczych, społecznych, ekologicznych i innych przesłanek dynamicznej
stabilności i eliminowania zagrożeń.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
BEZPIECZEC
STWO NARODOWE - stan równowagi między zagrożeniem wywołanym
możliwością zaistnienia konfliktu a potencjałem obronnym.
W. Stankiewicz, Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne, Studium, Warszawa 1991, s.
73.
BEZPIECZEC
STWO NARODOWE  jest nie tylko ochroną narodu i terytorium przed fizyczną
napaścią lecz również ochroną - za pomocą różnych środków - żywotnych interesów
ekonomicznych i politycznych, których utrata zagroziłaby żywotności i podstawowym
wartościom państwa.
M.T. Taylor w pracy zbiorowej pod redakcją W.J. Taylora Jr. pt.: American National Security:
Policy and Process, Baltimore 1981, s. VII.
BEZPIECZEC
STWO NARODOWE - stan świadomości społecznej, w którym istniejący
poziom zagrożeń, dzięki posiadanym zdolnościom obronnym, nie budzi obaw, lęku o
zachowanie (osiągnięcie) uznanych wartości.
C. Rutkowski, Bezpieczeństwo i obronność: strategie - koncepcje - doktryny, Warszawa 1995,
s. 30.
BEZPIECZEC
STWO NARODOWE - stan społeczeństwa określony stosunkiem wielkości
potencjału obronnego jakim ono dysponuje do skali zagrożeń.
Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994, s. 6.
BEZPIECZEC
STWO NARODOWE - zdolność narodu do ochrony jego wartości wewnętrznych
przed zagrożeniami zewnętrznymi.
Polityka zagraniczna państwa, Warszawa 1992, s. 66.
BEZPIECZEC
STWO NARODOWE - stan uzyskany w wyniku odpowiednio zorganizowanej
obrony i ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi określany stosunkiem
potencjału obronnego do skali zagrożeń.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
BEZPIECZEC
STWO PAC
STWA - taki rzeczywisty stan stabilności wewnętrznej i
suwerenności państwa, który odzwierciedla brak lub występowanie jakichkolwiek zagrożeń (w
sensie zaspokajania podstawowych potrzeb egzystencjalnych i behawioralnych społeczeństwa
oraz traktowania państwa jako suwerennego podmiotu w stosunkach międzynarodowych).
S. Dworacki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Warszawa 1994, s. 16.
BEZPIECZEC
STWO PAC
STWA - stan uzyskany w wyniku zorganizowanej ochrony i obrony
przed możliwymi zagrożeniami, wyrażony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń.
3 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994, s. 6.
BEZPIECZEC
STWO REGIONALNE - element szerszego pojęcia  bezpieczeństwo
międzynarodowe , oznacza brak zagrożenia lub ochronę przed nim w skali regionalnej jest
zapewniane przez organizacje regionalne w ramach samoobrony zbiorowej.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
BEZPIECZEC
STWO WOJSKOWE (militarne) - stan uzyskany w rezultacie utrzymywania
odpowiednio zorganizowanych i wyposażonych sił zbrojnych oraz zawartych sojuszów
wojskowych, a także posiadania koncepcji strategicznej wykorzystania będących w dyspozycji
sił, stosownie do zaistniałej sytuacji.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
BEZPIECZEC
STWO ZBIOROWE - stan który zasadza się na idei wyrzeczenia przez
członków danego systemu bezpieczeństwa - czy to narodów zjednoczonych, czy też jakiegoś
ugrupowania regionalnego - użycia siły wobec siebie oraz na ich zobowiązaniu się do przyjścia
z pomocą każdemu z członków zaatakowanemu przez agresora, który naruszył ten system.
G. Evans, Współpraca dla pokoju, Warszawa 1994, s. 12.
BUDOWLE OCHRONNE OBRONY CYWILNEJ - urządzenia inżynieryjno-techniczne obrony
cywilnej przeznaczone do zabezpieczenia ludności przed działaniem broni konwencjonalnej,
jądrowej, chemicznej i bakteriologicznej (...).
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 59.
BUDOWLE OCHRONNE - w systemie OTK ukrycia przystosowane do ochrony ludzi i sprzętu
przed działaniem środków rażenia w czasie napadu ogniowego nieprzyjaciela (...).
Mała encyklopedia wojskowa, t. 2, Warszawa 1967, s. 484.
BUDOWLE OCHRONNE - rodzaj specjalnie przygotowanych budowli (schronów, ukryć),
chroniących ludność przed środkami rażenia.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
BUDŻET OBRONNY - ma pozyskać siły i środki dla zapewnienia skutecznej realizacji
wszystkich zobowiązań obronnych.
K. Hartley. The Economics of Defence Policy, London 1991, s. 14.
DZIAA
ANIA RATOWNICZE - każda czynność podjęta w celu ochrony życia, zdrowia, mienia
lub środowiska, a także likwidację przyczyn pożaru, występowania klęski żywiołowej lub innego
zagrożenia.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
EWAKUACJA - celowe i zorganizowane wywożenie lub wynoszenie z terenu działań i
4 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
zagrożonego zajęciem przez nieprzyjaciela chorych i porażonych żołnierzy, usuwanie ludności
cywilnej, jeńców wojennych (...).
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 115.
EWAKUACJA - zorganizowane przemieszczanie (usuwanie-wynoszenie, wywożenie,
wyprowadzanie) ludności, wszelkiego rodzaju dóbr materialnych oraz zwierząt hodowlanych z
obszarów lub obiektów zagrożonych i objętych skutkami działań zbrojnych albo katastrof, w celu
ich ochrony, udzieleniu pomocy (ratunku) i ograniczenia strat materialnych.
K. Przeworski, Wpływ współczesnej mobilności mieszkańców aglomeracji
miejsko-przemysłowej na przygotowanie ewakuacji ludności tych obszarów w Polsce,
Warszawa 1995.
EWAKUACJA LUDNOŚCI - jeden ze sposobów zbiorowej ochrony ludności polegający na
przemieszczeniu jej z obszarów (rejonów) zagrożonych lub porażonych do bardziej
bezpiecznych.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 1996, s. 27.
EWAKUACJA LUDNOŚCI - zorganizowane jej przemieszczanie z rejonów (stref) w których
przebywanie zagraża życiu lub zdrowiu do obszarów (miejsc) bezpiecznych w celu ich ochrony
lub udzielenia pomocy (ratunku).
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
FORMACJE SAMOOBRONY - cywilne jednostki organizacyjne stanowiące podstawowe siły
obrony cywilnej, powoływane na mocy ustawy o powszechnym obowiązku obrony do ochrony
ludności, zakładów pracy oraz urządzeń użyteczności publicznej przed skutkami działania
środków masowego rażenia i innymi działaniami nieprzyjaciela (...).
Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa 1979, t.1, s. 117.
FORMACJE OBRONY CYWILNEJ - niemilitarne jednostki organizacyjne przeznaczone do
prowadzenia akcji ratunkowych.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
GOTOWOŚĆ ALARMOWA - zdolność wojsk do wykonania określonych zadań (przedsięwzięć)
uzyskana w trybie nagłym, alarmowym, zarządzonym umownym sygnałem lub rozkazem; może
być osiągana po uzyskaniu przez daną jednostkę wojskową gotowości mobilizacyjnej lub w
trakcie jej osiągania (...).
5 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa 1979, s. 130.
GOTOWOŚĆ ALARMOWA - zdolność sił zbrojnych (jednostek wojskowych) do realizacji
zadań (przedsięwzięć) wynikających z zagrożeń niemilitarnych, takich jak: powodzie, pożary,
huragany, duże opady śniegu i katastrofy ekologiczne. Zadania te realizowane są zgodnie z
harmonogramem opracowanym przez jednostki wojskowe w stałej gotowości bojowej. Po
otrzymaniu sygnału jw. realizują zadania wsparcia działań pozamilitarnych ogniw obronnych
dotyczących wydarzeń, katastrof i ochrony obiektów o znaczeniu strategicznym dla państwa.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
GOTOWOŚĆ OBRONNA PAC
STWA - stan systemu obronnego określający zdolność tego
systemu do planowania i zorganizowanego działania na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa
kraju i w czasie wojny.
Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa 1979, s. 131.
GOTOWOŚĆ OBRONNA PAC
STWA - stan przygotowania wszystkich elementów systemu
obronnego, który zapewni bezpieczeństwo i rozwój państwa w każdym okresie jego
funkcjonowania.
Praca studyjna KAPPA, AON, Warszawa 1997.
GOTOWOŚĆ OBRONNA PAC
STWA - stan stabilności elementów systemu obronnego
państwa do utrzymania bezpieczeństwa narodowego oraz do skutecznego działania w
zaistniałych sytuacjach nadzwyczajnych i możliwości przeciwstawienia się wszelkim
zagrożeniom kryzysowym oraz wojennym.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
GRANICA PAC
STWOWA - jest płaszczyzną oddzielającą obszary polegające zwierzchnictwu
terytorialnemu sąsiadujących państw, a linia graniczna na powierzchni Ziemi określa tylko sam
przebieg granicy państwowej (wg J. Makowskiego).
J. Gilas, Prawo międzynarodowe, Toruń 1999, s. 170.
GRANICE PAC
STWOWE - linie graniczne określające zasięg terytorialny zwierzchności
poszczególnych państw oznaczającej wyłączne władztwo danego państwa nad swym
terytorium i niedopuszczalność działania na tym terytorium władzy i praw innego państwa.
rozgraniczają one również w kierunku pionowym przestrzeń powietrzną, wody oraz wnętrze
ziemi.
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 132.
INFRASTRUKTURA NARODOWA - infrastruktura zabezpieczana i finansowana przez
państwo członkowskie NATO, na jego własnym terytorium, wyłącznie na użytek jego własnych
sił zbrojnych (włączając w to siły zbrojne przydzielone lub wyznaczone do NATO).
6 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
Słownik terminów i definicji NATO, Warszawa 1998, s. 208.
INFRASTRUKTURA OBRONNA - część infrastruktury państwa, obejmująca obiekty i
urządzenia stałe oraz instytucje niezbędne do funkcjonowania systemu obronnego państwa.
tworzona jest głównie w czasie pokoju, ale rozwijana również w okresie zagrożenia i wojny. z
punktu widzenia specyfiki wyróżnia się między innymi infrastrukturę wojskową.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
INFRASTRUKTURA OBRONY CYWILNEJ - część infrastruktury państwa. Obiekty i
urządzenia warunkujące skuteczne działanie obrony cywilnej - przede wszystkim ochronę
ludności.
J. Marczak, J. Pawłowski, O obronie militarnej Polski przełomu XX - XXI wieku, Warszawa
1995.
INFRASTRUKTURA OBRONY CYWILNEJ - obiekty, urządzenia i instytucje warunkujące
skuteczność wykonania zadań obrony cywilnej (techniczne systemy alarmowe i łączności,
budowle ochronne, punkty zabiegów sanitarnych, punkty zabiegów specjalnych, ośrodki
szkolenia, magazyny, stanowiska kierowania).
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
INFRASTRUKTURA PAC
STWA - część infrastruktury obejmująca obiekty, urządzenia stałe i
instytucje usługowe niezbędne do należytego funkcjonowania produkcyjnych działów
gospodarki oraz życia (w tym bezpieczeństwa) ludności kraju.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
KATASTROFA - nieszczęśliwy wypadek, wydarzenie powodujące tragiczne skutki.
Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1993, s. 303.
KATASTROFA - zdarzenie poważne i rozległe, które nie może być kierowane przez rutynowe
procedury i zasoby rządowe. Zwykle rozwija się nagle i nieoczekiwanie i wymaga
natychmiastowego, skoordynowanego i efektywnego reagowania przez wiele organizacji
rządowych i pozarządowych dla potrzeb ludzkich i szybkiej odbudowy.
Tłumaczenie na podstawie definicji FEMA w. Erik auf der Heide, Disaster response, St. Louis.
Baltimore, Toronto 1989.
KATASTROFA - wydarzenie nagłe, tragiczne w skutkach, powodujące straty materialne, w
którym ktoś ucierpiał lub poniósł śmierć.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
KATASTROFA EKOLOGICZNA - trwałe (nieodwracalne w naturalny sposób) uszkodzenie lub
zniszczenie dużego obszaru środowiska przyrody, wpływające negatywnie, pośrednio lub
pośrednio, na zdrowie, często życie ludzi. Rozróżnia się katastrofy antropogeniczne -
powodowane przez człowieka, i nieantropogeniczne, zwane też katastrofami naturalnymi,
wywoływane przez czynniki w większym stopniu niezależne od człowieka.
7 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
KATASTROFA NATURALNA - żywiołowe klęski jak: powodzie, huragan, trzęsienia ziemi i
morza, posucha, pożary, szarańcza, itp.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
KIEROWANIE - działanie zmierzające do spowodowania funkcjonowania innych rzeczy,
zgodnie z celem tego, który kieruje.
M. Zieleniewski, Organizacja i zarządzanie, Warszawa, s. 451.
KIEROWANIE AKCJ
RATUNKOW
- całokształt celowej działalności kierownika akcji
ratunkowej (i organów wykonawczych), zmierzającej do skoordynowanego wykorzystania
będących w dyspozycji zasobów ludzkich i materialnych, dla osiągnięcia założonych celów.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
KIEROWANIE OBRON
CYWILN
- oddziaływanie na podmioty zobowiązane do wykonania
jej zadań z wykorzystaniem ustalonych reguł (procedur) w następujących celach: ochrony
ludności, zakładów i dóbr kultury, ratowania i udzielania pomocy w czasie wojny oraz
współdziałania w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
KL
SKA ŻYWIOA
OWA - wszelkiego rodzaju zdarzenia żywiołowe zagrażające
bezpieczeństwu życia lub mieniu większej ilości osób albo też mogące wywołać poważne
zakłócenia gospodarki narodowej.
Popularna encyklopedia powszechna, t. 8, Kraków 1995, s. 164.
KL
SKA ŻYWIOA
OWA - zdarzenie, które powoduje lub może spowodować degradację
środowiska, stwarzając poważne niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia ludzi lub żywych
zasobów przyrody oraz działalności gospodarczej.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
KRYZYS - sytuacja będąca następstwem zagrożenia, prowadząca w konsekwencji do
zerwania lub znacznego osłabienia więzów społecznych, przy równoczesnym poważnym
zakłóceniu funkcjonowania instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki
niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia
żadnego ze stanów nadzwyczajnych przewidzianych w Konstytucji RP.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
KRYZYS - forma (faza) konfliktu, w wyniku którego dochodzi do gwałtownego wzrostu
napięcia między stronami w wyniku czego może nastąpić konflikt zbrojny.
Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa. Warszawa 1994,
s.13.
8 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
KRYZYS - sytuacja powstała w wyniku załamania się stabilnego dotąd procesu rozwoju,
grożąca utratą inicjatywy i koniecznością godzenia się na przyjmowanie niekorzystnych
warunków wymagająca podjęcia zdecydowanych wszechstronnych kroków zaradczych.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
KRYZYS MI
DZYNARODOWY - stan destabilizacji, niepewności i napięcia w stosunkach
między stronami sporu międzynarodowego.
Mały słownik stosunków międzynarodowych, pod red. G. Michahwskiej, Warta 1996, s. 104.
KRYZYS MI
DZYNARODOWY - wynik napięcia wyrażający stan trudności w stosunkach
wzajemnych między państwami. Obejmuje przeciwstawność roszczeń, demonstrację
niezadowolenia, rywalizację, konflikt międzynarodowy w skrajnej postaci - wojnę.
Leksykon współczesnych stosunków politycznych, praca zbiorowa pod red. C. Mojsiewicza,
Wrocław 1997, s. 187.
OBIEKT STRATEGICZNY - obiekt na teatrze działań wojennych lub kierunku strategicznym,
którego zniszczenie (obezwładnianie), opanowanie lub utrzymanie ma zasadniczy wpływ na
osiągnięcie celu prowadzonych działań w skali strategicznej. Obiektem strategicznym może
być: zgrupowanie wojsk, ważny rejon lub okrąg przemysłowy, stolica kraju, zespół baz
morskich, lotniczych, zaopatrzenia itp.
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 247.
OBIEKT STRATEGICZNY - obiekt na teatrze działań wojennych lub kierunku strategicznym,
którego opanowanie lub zniszczenie ma zasadniczy wpływ na osiągnięcie celu kampanii (etapu
wojny). Może nim być duże zgrupowanie wojsk, ważny rejon lub okrąg przemysłowy, stolica
kraju, zespół baz morskich, lotniczych lub zaopatrzeniowych.
Mała encyklopedia wojskowa, t. 2, Warszawa 1970, s. 461.
OBRONA CYWILNA - system organizacyjny działania, planowania, szkolenia, prewencji i
gotowości w nagłych wypadkach na szczeblu lokalnym i krajowym, nastawiony na obroną
ludności cywilnej w przypadkach katastrof naturalnych spowodowanych przez człowieka lub
wynikających działań zbrojnych.
Przygotowania obronne społeczeństwa, red. J. Kunikowski, Warszawa, 2001, s. 104.
OBRONA CYWILNA - wypełnianie zadań humanitarnych, mających na celu: ochroną ludności
cywilnej przed niebezpieczeństwami, które niosą z sobą działania zbrojne oraz klęski
żywiołowe, przezwyciężanie ich następstw, a także zapewnienie warunków przetrwania.
Międzynarodowe prawo wojenne. Zbiór dokumentów, wybór M. Flemming, Warszawa 1965, s.
246-250.
OBRONA CYWILNA - jedno z ogniw układu pozamilitarnego w systemie obronnym państwa.
Przeznaczona jest do przygotowania i koordynowania przedsięwzięć planistycznych,
9 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
zapobiegawczo-ochronnych i ratunkowych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed
niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych i klęsk żywiołowych oraz
przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, a także zapewnienie warunków koniecznych do
przetrwania.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
OBRONA NARODOWA - całokształt sił i środków (instytucji) społeczeństwa (narodu) oraz ich
poczynania związane z przeciwdziałaniem zagrożeniom godzącym w interes narodowy.
Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994.
OBRONA TERYTORIALNA - prowadzenie walki przez państwo w formie obrony powszechnej.
Obejmuje przedsięwzięcia operacyjno-taktyczne, techniczno-obronne i szkoleniowe, mające na
celu przygotowanie określonych sił i środków do realizacji zadań wsparcia i zabezpieczenia
wojsk operacyjnych, prowadzenia samodzielnych działań bojowych oraz ratowniczych.
Prowadzona jest na całym terytorium kraju. Skupia i koordynuje działania pozamilitamych ogniw
obronnych na rzecz sił zbrojnych.
Regulamin działań taktycznych, część I, Warszawa 1994, s. 65.
OCHRONA DÓBR KULTURY - zespół norm prawnych mających na celu ochronę dóbr kultury
przed uszkodzeniem lub zniszczeniem, a także przed grabieżą w czasie konfliktu zbrojnego.
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 260.
OCHRONA DÓBR MATERIALNYCH - zespół realizowanych czynności (przedsięwzięć)
mających na celu zabezpieczenie dóbr materialnych (osobistych, państwowych, kulturalnych
itp.) przed oddziaływaniem różnych czynników, niepożądaną zmianą własności, utratą
właściwości lub przeznaczenia.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
OCHRONA LUDNOŚCI - całokształt działań wszystkich podmiotów prawa państwowego,
każdego w zależności od jego statusu prawnego, mających na celu zapewnienie
bezpieczeństwa społeczeństwa, mienia, dóbr dziedzictwa narodowego i środowiska w sytuacji
klask i katastrof naturalnych oraz spowodowanych przez człowieka, z wojną włącznie.
W. Kitler, Powszechna ochrona ludności w świetle ustaleń międzynarodowych, Zeszyt
Problemowy 2001, TWO, nr 1.
OCHRONA LUDNOŚCI - zespół czynności mających na celu zabezpieczenie ludzi i sprzętu
bojowego przed oddziaływaniem różnych czynników rażenia.
Mała encyklopedia wojskowa, t. 2, Warszawa 1967, s. 483.
OCHRONA LUDNOŚCI - jedno z zadań obrony cywilnej, które obejmuje przedsięwzięcia
umożliwiające przetrwanie ludzi w czasie kataklizmu i na wypadek wojny.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ORGAN OBRONY CYWILNEJ - wyodrębniona prawnie osoba upoważniona do kierowania
obroną cywilną. Centralnym organem administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest
szef obrony cywilnej kraju. Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie,
10 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
wójtowie lub burmistrzowie i prezydenci miast.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
OSTRZEGANIE - jedna z funkcji systemu wykrywania, alarmowania mająca na celu
przekazywanie (z odpowiednim wyprzedzeniem), przez właściwe organa wykrywające lub
ustalające stan zagrożenia, informacji o zagrożeniu uderzeniami z powietrza (o skażeniach i
zakażeniach).
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
PAC
STWO - organizacja polityczna wielkiej grupy społecznej, nierozdzielnie związana z
określonym terytorium, na którym rozciąga się jego władza i obowiązują prawa przez nią
stanowione.
R. Wróblewski, Podstawowe pojęcia z dziedziny polityki bezpieczeństwa, strategii i sztuki
wojennej, Warszawa 1993, s. 9.
PAC
STWOWA STRAŻ POŻARNA - zawodowa, umundurowana i wyposażona w
specjalistyczny sprzęt formacja, przeznaczona do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i
innymi miejscowymi zagrożeniami.
Ustawa z dnia 24.08.1991 r., DzU - 88.
PLANOWANIE CYWILNE - to całokształt przedsięwzięć planistycznych i organizacyjnych oraz
przygotowań rzeczowych, wykonywanych zwłaszcza poprzez formułowanie planów i
programów w zakresie zapobiegania. przygotowania, reagowania i odbudowy, zapewniających
osiągnięcie właściwego stanu gotowości cywilnej i zarządzania kryzysowego na każdym
stopniu zasadniczego podziału terytorialnego państwa.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
POKÓJ - określony proces w stosunkach międzynarodowych. Jego podstawą stanowi nie tylko
brak wojny czy stosowania przemocy w stosunkach międzynarodowych, lecz owocna
współpraca państw, która sprzyja rozwojowi wszystkich wartości międzynarodowych,
pożądanych przez daną zbiorowość państw (pokój europejski, pokój światowy).
Leksykon pokoju, Warszawa 1987, s. 154.
POLITYKA BEZPIECZEC
STWA PAC
STWA - element polityki państwa w zakresie praktycznej
działalności władzy wykonawczej w sferze tworzenia i wykorzystania potencjału obronnego dla
realizacji celów i zadań wynikających z założeń polityki bezpieczeństwa.
J. Zubek, Doktryny bezpieczeństwa, Warszawa 1992, s. 11.
POLITYKA BEZPIECZEC
STWA NARODOWEGO - element polityki państwa dotyczący
przedsięwzięć związanych z tworzeniem i wykorzystaniem potencjału obronnego w celu
zapobiegania i przeciwdziałania różnego rodzaju zagrożeniom. W polityce bezpieczeństwa
narodowego wyodrębnia się: politykę gospodarczą, politykę wojskową politykę zagraniczną i
inne. Działalność zmierzająca do realizacji zasadniczych długofalowych przedsięwzięć polityki
bezpieczeństwa narodowego to strategia bezpieczeństwa narodowego.
11 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
POZAMILITARNE DZIAA
ANIA OBRONNE - część działań obrony powszechnej,
prowadzonych przez pozamilitarne ogniwa obronne, w celu zapewnienia funkcjonowania
państwa, wsparcia sił zbrojnych oraz ochrony ludności w okresie zagrożenia i wojny, a także
przed zagrożeniami czasu pokoju.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
POZAMILITARNE OGNIWA OBRONNOŚCI - (ochronne, gospodarcze i informacyjne) -
elementy układu pozamilitarnego systemu obronności państwa, mające na celu zaopatrywanie i
wsparcie sił zbrojnych oraz zapewnienie warunków funkcjonowania struktur państwa, a także
przetrwanie społeczeństwa w czasie pokoju, w okresie zagrożenia i wojny.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
RATOWNICTWO OGÓLNE - ogół środków i metod ratowania życia ludzkiego i niesienia
pomocy osobom w warunkach zagrożenia, a także służących ratowaniu lub zabezpieczaniu
sprzętu, pomieszczeń i innych dóbr bez wykorzystania sprzętu ciężkiego.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
RATOWNICTWO TECHNICZNE - całokształt przedsięwzięć organizacyjno-technicznych
podejmowanych w celu szybkiego zabezpieczenia lub wywiezienia (ewakuacja techniczna)
różnych urządzeń technicznych, wyposażenia zakładów przemysłowych, zasobów
materiałowych itp. zagrożonych zniszczeniem w wyniku klaski żywiołowej lub katastrofy, a w
czasie wojny - wywożenie ocalałego mienia i zasobów z rejonów zagrożonych zniszczeniem,
zniszczonych, skażonych bronią masowego rażenia, zatopionych lub zagrożonych zatopieniem
(...).
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 362.
SAMOOBRONA LUDNOŚCI - działanie obronne ludności w czasie wojny oraz przygotowanie
się do niej w czasie pokoju.
Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa 1979, s. 390.
SAMOOBRONA LUDNOŚCI - obejmuje działanie w jej obronie w czasie wojny oraz
przygotowanie się do niej podczas pokoju.
Mała encyklopedia wojskowa, t. 3, Warszawa 1967, s. 119.
SAMOOBRONA LUDNOŚCI - element składowy obrony cywilnej, obejmujący kompleks
przedsięwzięć mających na celu przygotowanie i prowadzenie prac związanych z ochroną
ludności w czasie pokoju i w okresie wojny.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
STRATEGIA - teoria i praktyka działania, ukierunkowanego na osiągnięcie założonych celów w
12 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
danej dziedzinie, ujmowanych w skali ogólnej i mających charakter długofalowy.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
STRATEGIA BEZPIECZEC
STWA NARODOWEGO - teoria i praktyka działania państwa,
ukierunkowanego na osiągnięcie celów założonych w dziedzinie bezpieczeństwa, ujmowanych
w skali ogólnej i mających charakter długofalowy.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
STRATEGIA BEZPIECZEC
STWA NARODOWEGO - dziedzina strategii narodowej,
obejmująca tworzenie, przygotowanie i wykorzystanie potencjału państwa dla przeciwdziałania
wszelkim zagrożeniom jego bytu i rozwoju.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
STRATEGIA NARODOWA - teoria i praktyka działania państwa, ukierunkowanego na
osiągnięcie założonych celów we wszystkich dziedzinach, ujmowanych w skali ogólnej i
mających charakter długofalowy.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
STRATEGIA NARODOWA - dziedzina strategii obejmująca tworzenie, rozwój, przygotowanie
i wykorzystanie potencjału państwa we wszystkich sferach jego działalności (w tym: w
dziedzinie bezpieczeństwa).
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
STRATEGIA OBRONNOŚCI - dziedzina strategii bezpieczeństwa obejmująca tworzenie,
rozwój, przygotowanie i wykorzystanie potencjału obronnego państwa (wszelkich sił, środków i
sposobów z różnych dziedzin) do przeciwdziałania zagrożeniom militarnym bezpieczeństwa
narodowego.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego. Warszawa, 1996, s. 95.
STRATEGIA OBRONNOŚCI - dziedzina strategii bezpieczeństwa, obejmująca tworzenie,
rozwój, przygotowanie i wykorzystanie potencjału obronnego państwa (wszelkich sił, środków,
narzędzi, zasobów i sposobów) do przeciwdziałania zagrożeniom militarnym, zarówno w
wymiarze narodowym jak i sojuszniczym, ujmowana w skali celów ogólnych i mająca charakter
długofalowy.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
STRATEGIA WOJENNA - najwyższa dziedzina sztuki wojennej, obejmująca teorię i praktykę
obronnego przygotowania państwa, sił zbrojnych oraz planowania i prowadzenia na skalę
strategiczną działań wojennych oraz kierowania nimi.
Leksykon wiedzy wojskowe], Warszawa 1979 s. 414.
STRATEGIA WOJSKOWA - to teoria i praktyka określająca zasady i generalne sposoby
działania zmierzające do przygotowania i wykorzystania potencjału wojskowego w walce
zbrojnej prowadzonej w skali wojny, dla osiągnięcia założonych celów militarnych.
W. A
epkowski, Podstawy strategii wojskowej. Warszawa 1993, s. 98.
13 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
STRATEGIA WOJSKOWA (NATO) - składowa narodowej lub wielonarodowej strategii
przedstawiająca sposób w jaki siły zbrojne powinny być rozwijane i stosowane do osiągnięcia
celów narodowych lub celów grupy narodów (państw).
Dictionary of Military and Associated Terms, Washington 1987, s. 232.
SUWERENNOŚĆ PAC
STWA - jego samowładność, czyli prawna niezależność od
jakichkolwiek czynników zewnętrznych oraz całowładność, czyli kompetencja normowania
wszystkich stosunków wewnątrz państwa.
L. Ehrlich, Prawo narodów, Kraków 1947, s. 104-105.
SUWERENNOŚĆ PAC
STWA - zwierzchność terytorialna, niepodległość i swobodny, wolny od
ingerencji ustrój polityczny, społeczny i ekonomiczny oraz możliwość współżycia z innymi
narodami na zasadach równości i obopólnych korzyści.
G. Labud, Zagadnienia suwerenności Polski (...) Kwartalnik historyczny 1960, nr 4, s. 1039.
SUWERENNOŚĆ PAC
STWA - cecha państwa pojmowana jako rzeczywista niezależność
władzy publicznej na określonym terytorium. w odniesieniu do władzy suwerenność oznacza
władzę najwyższą niezawisłą samodzielną. Cecha ta przysługuje państwu od momentu jego
powstania. w świetle prawa międzynarodowego każde państwo ma przyznaną suwerenność.
może być ono jednakże ograniczone w korzystaniu z tego prawa.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
SYSTEM - każdy złożony obiekt wyróżniony z badanej rzeczywistości, stanowiący całość
tworzoną przez zbiór obiektów elementarnych (elementów) i powiązań (relacji) pomiędzy nimi.
P. Sienkiewicz, Inżynieria systemów, Warszawa 1983, s. 27.
SYSTEM BEZPIECZEC
STWA PAC
STWA - skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów
organizacyjnych, ludzkich i materiałowych, ukierunkowanych na przeciwdziałanie wszelkim
zagrożeniom państwa, a w szczególności politycznym, gospodarczym, psychospołecznym,
ekologicznym i militarnym.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
SYSTEM GOTOWOŚCI BOJOWEJ - zbiór odpowiednio zorganizowanych i zabezpieczonych
działań, mających na celu utrzymanie stałej gotowości bojowej wojsk na odpowiednim do
potrzeb poziomie oraz sprawne osiąganie przez niepełnej gotowości bojowej, zgodnie z
wymaganiami planu operacyjnego. w zależności od potrzeb, pomiędzy tymi stanami wprowadza
się stany pośrednie, odpowiadające różnym stopniom zagrożenia bezpieczeństwa państwa i
potrzebom obronności stan podwyższonej gotowości bojowej i stan gotowości bojowej
zagrożenie wojenne - określane jako wyższe stany gotowości bojowej.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
SYSTEM MOBILIZACYJNY SIA
ZBROJNYCH - uporządkowany wewnętrznie układ
elementów oraz zespół zasad i norm regulujących jego funkcjonowanie w czasie pokoju,
mobilizacji i wojny. Na system mobilizacyjny sił zbrojnych składają się: teoria mobilizacji; organy
kierowania; dokumentacja planistyczna; jednostki mobilizujące i mobilizowane; elementy bazy
mobilizacyjnej; rezerwy w gospodarce narodowej; uzbrojenie, wyposażenie i zapasy
14 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
materiałowe utrzymywane w jednostkach wojskowych; podsystem powołania (pobrania) rezerw
z gospodarki narodowej; podsystem szkolenia mobilizacyjnego; podsystem przeszkalania
rezerw osobowych; podsystem kontroli gotowości mobilizacyjnej wojsk.
Instrukcja o mobilizacyjnym rozwinięciu SZ RP, Szt. Gen. WP, Warszawa 1994.
SYSTEM OBRONNY PAC
STWA - to skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów
organizacyjnych, ludzkich i materiałowych wzajemnie powiązanych i działających na rzecz
obrony państwa.
Biuletyn informacyjny nr 1/159, Wyd. Szt. Gen. WP, Warszawa 1994, s. 7.
SYSTEM OBRONNY RP - stanowią elementy potencjału obronnego własnego i ewentualnie
sojuszniczego połączone celem politycznym, zapewniającym historyczne uwarunkowaną
suwerenność i niepodległość narodu polskiego, jego prawa do integralności terytorialnej i
nienaruszalności granic państwa.
K. Nóżko, Sztuka tworzenia przewagi w systemie obronnym RP, Bellona, Warszawa 1994, s.
16.
SYSTEM OBRONNOŚCI PAC
STWA - zbiór uporządkowanych wewnętrznie i wzajemnie
powiązanych elementów -ludzi, organizacji, urządzeń - działających na rzecz zachowania
bezpieczeństwa wojskowego (militarnego) państwa.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
SYSTEM OBRONY TERYTORIALNEJ - część (podsystem) systemu obronności państwa
przeznaczony do przygotowania i prowadzenia, we współdziałaniu z układem pozamilitarnym,
obrony powszechnej na całym terytorium kraju.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
SYSTEM RATOWNICZY - zespół sił i środków przeznaczonych do niesienia pomocy
poszkodowanym podczas akcji ratunkowej.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
SYSTEM WYKRYWANIA I ALARMOWANIA - zespół ogniw na wszystkich szczeblach
kierowania obroną cywilną oraz przygotowanych sił i środków, których celem jest ostrzeganie,
alarmowanie oraz uprzedzanie ludności o grożącym niebezpieczeństwie.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ŚWIADCZENIA NA RZECZ OBRONY - jedna z form realizacji powszechnego obowiązku
obrony RP, obejmująca świadczenia osobiste w postaci nieodpłatnego wykonywania w czasie
wolnym od pracy różnego rodzaju prac doraz
nych w ustalonym wymiarze godzin w roku oraz
świadczenia rzeczowe polegające na udostępnieniu posiadanych pomieszczeń, środków
transportowych, narządzi i innego sprzętu oraz dostarczanie posiadanych materiałów na
potrzeby obrony.
Słownik podstawowych terminów wojskowych, Warszawa 1977.
15 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
ŚWIADCZENIA NA RZECZ OBRONY - rodzaj świadczeń wojskowych, przewidzianych w
ustawie z 21 XI 1967 r., o powszechnym obowiązku obrony RP. Ustawa przewiduje 3 rodzaje
świadczeń: osobiste, rzeczowe oraz w postaci środków transportowych, narządzi, maszyn i
urządzeń przekazywanych dla potrzeb obrony państwa. Środki transportowe i inne urządzenia
dostarcza się tylko w razie wprowadzenia stanu bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa
państwa, ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, natomiast świadczenia osobiste i rzeczowe
mogą być realizowane dla potrzeb przygotowania obrony kraju.
Mała encyklopedia wojskowa, t. 3, Warszawa 1971, s. 295.
ŚWIADCZENIA NA RZECZ OBRONY - rodzaj świadczeń określonych w ustawie o
powszechnym obowiązku obrony RP. Ustawa przewiduje 2 rodzaje świadczeń: świadczenia
osobiste i świadczenia rzeczowe dla potrzeb przygotowania obrony kraju w razie wprowadzenia
stanu bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, ogłoszenia mobilizacji i w czasie
wojny oraz przekazywanie maszyn, urządzeń i środków transportowych dla potrzeb obrony
państwa.
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 445.
ŚWIADCZENIA NA RZECZ OBRONY - integralna część systemowych rozwiązań obronnych.
zakres, formy organizacyjne i zasady świadczeń określa ustawa o powszechnym obowiązku
obrony RP oraz wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze. świadczenia dzielą się na
osobiste, rzeczowe oraz szczególne świadczenia osobiste
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ŚWIADCZENIA OSOBISTE - rodzaj świadczeń na rzecz obrony polegających na
nieodpłatnym wykonywaniu w czasie wolnym od pracy różnego rodzaju dodatkowych prac
doraz
nych dla potrzeb przygotowania obrony kraju. Obowiązek świadczeń osobistych może być
nałożony na osoby, które ukończyły 16 lat, a nie przekroczyły 60 roku życia. Uprawnione do
nakładania tego obowiązku są organy administracji państwowej na szczeblu gminy, miasta lub
dzielnicy (w drodze wezwania imiennego).
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 446.
ŚWIADCZENIA OSOBISTE - rodzaj świadczeń polegający na wezwaniu i włączeniu osób do
różnego rodzaju prac związanych z zabezpieczeniem mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek i
instytucji wojskowych oraz osiąganiem przez nie wyższych stanów gotowości bojowej.
obowiązkiem świadczeń osobistych zarówno w czasie pokoju, jak i wojny objęci są wszyscy
obywatele, którzy ukończyli lat szesnaście, a nie przekroczyli sześćdziesięciu lat życia, z
wyjątkiem osób przewidzianych do wykonania innych zadań lub posiadających określoną
kategorię zdrowia.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ŚWIADCZENIA RZECZOWE - rodzaj świadczeń na rzecz obrony polegający na udostępnieniu
pomieszczeń, środków transportowych, narządzi i innego sprzętu oraz dostarczaniu
posiadanych materiałów dla potrzeb związanych z realizacją powszechnego obowiązku obrony,
a w razie wprowadzenia stanu bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa państwa,
ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny - na oddaniu do użytkowania na rzecz sił zbrojnych,
formacji obrony cywilnej lub innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących
16 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
zadania dla potrzeb obrony państwa na czas nieokreślony - nieruchomości lub rzeczy
ruchomych potrzebnych dla celów obrony. Obowiązek świadczeń rzeczowych może być
nałożony na urzędy i instytucje państwowe, jednostki gospodarki uspołecznionej, organizacje
społeczne i zawodowe oraz osoby fizyczne i prawne nie będące jednostkami gospodarki
uspołecznionej. Uprawnionymi do nakładania obowiązku świadczeń rzeczowych są organy
administracji państwowej szczebla gminy, miasta i dzielnicy (w drodze wezwania imiennego).
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 446.
ŚWIADCZENIA RZECZOWE - rodzaj świadczeń na rzecz obrony, polegający na oddaniu do
użytkowania jednostkom i instytucjom wojskowym pomieszczeń, terenów, środków transportu,
maszyn, narzędzi i innego sprzętu. obowiązek świadczeń rzeczowych może być nałożony na
urzędy i instytucje państwowe, podmioty gospodarcze i inne jednostki organizacyjne. w czasie
ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny obowiązek ten dotyczy również osób fizycznych.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ŚWIADCZENIA SZCZEGÓLNE - rodzaj świadczeń obejmujący specyficzne zadania i
obowiązki, realizowane przez organy administracji, podmioty gospodarcze i inne jednostki
organizacyjne na rzecz obrony i bezpieczeństwa państwa, w tym związane z osiąganiem
wyższych stanów gotowości bojowej w siłach zbrojnych oraz ogłoszeniem mobilizacji.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
TERRORYZM - stosowanie gwałtu do osiągania celów politycznych lub ekonomicznych w
stosunkach międzynarodowych. Forma interwencji dokonywanej przemocą przez specjalne
oddziały wojskowe lub policyjne, albo przez organizacje terrorystyczne.
J.E. Osmańczyk, Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ, Warszawa 1974, s. 3509.
TERRORYZM - jest to przemyślane użycie przemocy lub zagrożenia w celu wywołania
strachu; przemyślane wymuszenie lub zastraszenie rządów lub społeczeństw w celach nacisku
politycznego, religijnego lub ideowego.
 Przeciw terroryzmowi", Polska Zbrojna z 30.06.1993. 148
TERRORYZM - forma przemocy polegająca na przemyślanej akcji wymuszenia bądz

zastraszenia rządów lub określonych grup społecznych w celach politycznych, ekonomicznych i
innych.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
UWARUNKOWANIA BEZPIECZEC
STWA PAC
STWA - zespół wzajemnie zależnych
przesłanek zewnętrznych i wewnętrznych wpływających na kształtowanie bezpieczeństwa
państwa. aspekt zewnętrzny wiąże się z charakterem jego otoczenia zewnętrznego o którym
przesądza położenie geopolityczne. Uwarunkowania o charakterze wewnętrznym sprowadzają
się do istoty ustroju państwa, poziomu rozwoju jego gospodarki, kultury politycznej, ładu
społecznego. Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne są ze sobą ściśle powiązane.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
17 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
WOJEWÓDZKI SZTAB WOJSKOWY - terenowy organ wojskowy, powołany do wykonywania
zadań określonych w ustawie o powszechnym obowiązku obrony RP. Wojewódzki sztab
wojskowy jest uprawniony do zgłaszania organom administracji terenowej potrzeb sił zbrojnych
wynikających z ich zadań bojowych, uzupełniania formacji samoobrony oraz administrowania
rezerwami osobowymi. Terenowymi delegaturami wojewódzkich sztabów wojskowych są
wojskowe komendy uzupełnień.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
WOJEWÓDZKI SZTAB WOJSKOWY - terytorialny organ dowodzenia szczebla
wojewódzkiego powołany do spełnienia funkcji administracyjnych, logistycznych i operacyjnych;
odpowiedzialny za obronę terytorialną województwa w czasie pokoju, kryzysu i wojny.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
WOJNA - zjawisko społeczne, historyczne i klasowe, polegające na regulowaniu sporów lub
realizowaniu celów politycznych przez zastosowanie przemocy w postaci sił zbrojnych.
Encyklopedia powszechna, PWN, Warszawa 1976, t. IV, s. 697.
WOJNA - konflikt zbrojny między państwami, blokami państw, narodami lub klasami
społecznymi, kontynuacja polityki środkami przemocy w celu osiągnięcia określonych interesów
politycznych, ekonomicznych lub ideologicznych.
Mała encyklopedia wojskowa, Warszawa 1971, t. III, s. 494.
WSPÓA
PRACA CYWILNO-WOJSKOWA - zasady i przedsięwzięcia, które wspierają związki
pomiędzy dowódcami NATO i władzami narodowymi (cywilnymi i wojskowymi) na obszarze,
gdzie użyte są lub planuje się użyć siły militarne NATO.
Doktryna operacyjna wielonarodowych połączonych sil sojuszu AJP-1, s. 203.
WSPÓA
PRACA CYWILNO-WOJSKOWA - środki i uzgodnienia wspierające współpracą
pomiędzy dowódcami NATO a władzami narodowymi (regionalnymi, lokalnymi) zarówno
wojskowymi jak i cywilnymi oraz lokalną ludnością na obszarze gdzie znajduje się lub są
planowane do rozmieszczenia siły zbrojne NATO.
Doktryna NATO w zakresie współpracy cywilno-wojskowej /CIMIC/; AJP-09, s. 8.
WYDATKI OBRONNE - wszelkie środki pieniężne przeznaczone na przygotowania obronne w
czasie pokoju, odpieranie zagrożeń i prowadzenie wojny.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
WYWIAD - działania ukierunkowane na legalne i nielegalne zbieranie oraz opracowywanie
wiadomości dotyczących państw obcych, a szczególnie ich kondycji gospodarczej i stanu
bezpieczeństwa.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
WYŻSZE STANY GOTOWOŚCI BOJOWEJ - pomiędzy stałą gotowością bojową i pełną
gotowością mogą być wprowadzone pośrednie stany gotowości (,..) Warianty przejścia od stałej
18 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
gotowości do pełnej gotowości bojowej zależne są od stopnia zagrożenia lub wojny i kolejności
użycia jednostek wojskowych (...).
L. Kuloszyński, Wstęp do teorii gotowości bojowej, Warszawa 1979, s. 54.
WYŻSZE STANY GOTOWOŚCI BOJOWEJ - stan gotowości bojowej wprowadzany w siłach
zbrojnych odpowiednio do stopnia i skali zagrożenia bezpieczeństwa państwa umożliwiający
elastyczne, stopniowe, mobilizacyjne rozwiniecie sił zbrojnych (wojsk) i osiągnięcie przez nie
pełnej gotowości bojowej. W systemie gotowości bojowej sił zbrojnych wyższymi stanami są:
stan podwyższonej gotowości bojowej (pd gb), stan gotowości bojowej zagrożenia wojenne (gb
zw), stan pełnej gotowości bojowej (pł gb).
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ZAGROŻENIE - z jednej strony to pewien stan psychiczny lub świadomościowy wywołany
postrzeganiem zjawisk, które subiektywnie ocenia się jako niekorzystne lub niebezpieczne, a z
drugiej czynniki obiektywne powodujące stany niepewności i obaw.
S. Korycki, System bezpieczeństwa Polski, Warszawa 1994, s. 54.
ZAGROŻENIE - sytuacja, w której pojawia się prawdopodobieństwo powstania stanu
niebezpiecznego dla otoczenia. Przyjmując za podstawę dziedziny, w których może wystąpić
zagrożenie, wyróżnia się zagrożenia militarne i niemilitarne. wśród zagrożeń niemilitarnych
można z kolei wyróżnić zagrożenie polityczne, zagrożenie gospodarcze, zagrożenie
psychospołeczne, zagrożenie ekologiczne, zagrożenie wewnętrzne i inne.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ZAGROŻENIE BEZPIECZEC
STWA PAC
STWA - splot zdarzeń wewnętrznych lub w
stosunkach międzynarodowych, w którym z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić
ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu i rozwoju wewnętrznego bądz

naruszenie lub utrata suwerenności państwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach
międzynarodowych w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej,
ekonomicznej, militarnej itp.
S. Dworacki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, AON, Warszawa 1994, s. 61.
ZAGROŻENIE EKOLOGICZNE - rodzaj zagrożenia, w wyniku którego może nastąpić
niebezpieczeństwo dla istot żywych, na skutek zmiany środowiska naturalnego.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ZAGROŻENIE GOSPODARCZE - to stan, w którym państwo nie może przeciwstawić się takim
oddziaływaniom zewnętrznym i wewnętrznym, które uniemożliwiają rozwój ekonomiczny
zgodny z określonymi kierunkami i tempem, a przez to osłabiają potencjał
gospodarczo-obronny.
Bezpieczeństwo gospodarcze, opracowanie zespołowe, Warszawa 1992-1994.
ZAGROŻENIE GOSPODARCZE - rodzaj zagrożenia bezpieczeństwa, w wyniku którego może
nastąpić osłabienie potencjału gospodarczego.
19 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ZAGROŻENIE MILITARNE PAC
STWA - splot zdarzeń w stosunkach międzynarodowych, w
których z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do
niezakłóconego bytu i rozwoju państwa, albo naruszenie bądz
utrata jego suwerenności i
integralności terytorialnej w wyniku zastosowania wobec niego przemocy zbrojnej (militarnej).
S. Dworecki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, AON, Warszawa 1994, s. 25.
ZAGROŻENIE NIEMILITARNE - rodzaj zagrożenia obejmujący taki splot zdarzeń w
stosunkach międzynarodowych, w których z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić
ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu i rozwoju państwa, ewentualnie
naruszenie jego suwerenności w wyniku zastosowania wobec niego przemocy niezbrojnej.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ZAGROŻENIE POLITYCZNE - rodzaj zagrożenia w wyniku którego może zaistnieć sytuacja
sprzyjająca naruszeniu interesów przyjętych za podstawowe.
Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994, s.
32.
ZAGROŻENIE POLITYCZNE - stan, w którym nasilają się działania zorganizowanych grup
społecznych (politycznych) uniemożliwiające wypełnianie przez państwo jego głównych funkcji,
a przez to osłabiające lub niweczące działania organów lub instytucji realizujących cele i
interesy narodowe.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ZAGROŻENIE PSYCHOSPOA
ECZNE - rodzaj zagrożenia, w wyniku którego istnieje
zwiększone prawdopodobieństwo obniżenia świadomości społeczeństwa.
Słownik podstawowych terminów dotyczących bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994, s.
32.
ZAGROŻENIE PSYCHOSPOA
ECZNE - stan społeczeństwa objawiający się takim stopniem
nasilenia negatywnych oddziaływań i zjawisk, w wyniku których zachwiane zostają
egzystencjalne wartości oraz interesy narodu i państwa, a także istnieje możliwość obniżenia
świadomości społeczeństwa.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ZAGROŻENIE WEWN
TRZNE - (publiczne) to stan w państwie, który uniemożliwia organom
władzy utrzymanie ładu i porządku publicznego oraz zachowanie życia i mienia ludności, a
także korzystanie z praw i swobód obywatelskich zagwarantowanych konstytucją i innymi
przepisami prawa.
Bezpieczeństwo wewnętrzne, opracowanie zespołowe, Warszawa 1992-1994.
ZAGROŻENIE WEWN
TRZNE - rodzaj zagrożenia, w wyniku którego powstaje
prawdopodobieństwo zmniejszenia się zdolności organów władzy do utrzymania ładu i
porządku publicznego w państwie.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
20 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
ZAGROŻENIE ZEWN
TRZNE - rodzaj zagrożenia, w wyniku którego zwiększone jest
prawdopodobieństwo utraty lub ograniczenia suwerenności czy też integralności terytorialnej
państwa, z
ródłem tego zagrożenia jest inne państwo (najczęściej ościenne). Założenia strategii
wojskowej z góry przyjęte w istniejącej lub przewidywanej sytuacji polityczno-militarnej
ustalenia (hipotezy), stanowiące podstawę do działania dowódców i sztabów w procesie
przygotowania i prowadzenia walki zbrojnej w skali wojny (operacji. kampanii).
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ZARZ
DZENIE MOBILIZACJI - podjęcie decyzji o przeprowadzeniu mobilizacji i przekazanie
tej decyzji do wykonania wszystkim zainteresowanym organom administracji państwowej i
wojskowej oraz dowództwom i sztabom wszystkich szczebli dowodzenia; także przekazanie
dokumentów powołanie żołnierzom rezerwy oraz posiadaczom środków transportowych i
maszyn pobieranych z gospodarki narodowej dla potrzeb mobilizacyjnych sił zbrojnych. Decyzją
o zarządzeniu mobilizacji podejmują najwyższe czynniki państwowe, a przekazują ją określone
organy wojskowe oraz organy cywilne.
Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979, s. 516.
ZARZ
DZANIE W SYTUACJI KRYZYSOWEJ - systematyczne i metodyczne przedsięwzięcia
zmierzające do zapobieżenia lub zredukowania wpływu kryzysu na sposoby i wartości
społeczne za pomocą środków kierowania i kontroli oraz koordynacji.
J. Konieczny, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach, Poznań -
Warszawa 2001.
ZARZ
DZANIE W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH (KRYZYSOWE) - reagowanie na
nadciągający lub już trwający kryzys i usuwanie jego skutków w cyklu zdarzeń i czynności, od
przewidywania i planowania antykryzysowego wraz z reagowaniem na codzienne zdarzenia, aż
po zakończenie odbudowy ze zniszczeń (przygotowanie, reagowanie, odbudowa).
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2002
ZARZ
DZANIE KRYZYSOWE  szczególne przedsięwzięcie organizacyjne obejmujące:
kierowanie, administrowanie i sprawowanie zarządu społeczeństwem lub jego częścią w
sytuacji kryzysowej. Występuje podczas klęsk żywiołowych, katastrof przemysłowych i
technicznych (w czasie pokoju)lub podczas zagrożenia wojennego i wojny. Podejmowane i
stosowane jest w przypadku wyżej wymienionych zagrożeń. W dotychczasowej praktyce
wyodrębnione są na wszystkich poziomach zarządzania kryzysowego  następujące fazy :
zapobieganie
- związane z działaniami eliminującymi, redukującymi lub ograniczającymi skutki ewentualnych
zagrożeń;
przygotowanie
 związane z wcześniejszym planowaniem przedsięwzięć w przypadku zaistnienia zagrożenia
lub katastrofy oraz powiększanie zasobów sił i środków do prowadzenia akcji ratunkowej;
reagowanie
 którego celem jest niesienie bezpośrednio pomocy poszkodowanym oraz ograniczanie strat i
21 / 22
Słownik terminów z zakresu Obrony Cywilnej
zniszczeń;
odbudowa
 jako rodzaj przedsięwzięć materialnych i moralnych zmierzających do przywrócenia (co
najmniej) stanu poprzedniego.
J. Kunikowski, Wiedza i edukacja dla bezpieczeństwa, Warszawa 2002
22 / 22