Zaczniemy tam gdzie skończyliśmy, czyli na akordach...

Dla przypomnienia ostatnio poznaliśmy budowę czterech podstawowych triad (trójdźwięków):

Durowy: 1 3 5
Molowy: 1 3b 5
Zmniejszony: 1 3b 5b
Zwiększony: 1 3 5#

Dowiedzieliśmy się też, że akordy można budować na podstawie skal.

Zajmijmy się dalszym rozszerzeniem naszych akordow. Dodajmy trzecią tercję lub inaczej - "przeskoczmy o jeden dźwięk dalej" :)

Skala C-dur: C D E F G A B
Akord C-dur: C E G
C-dur po dodaniu trzeciej tercji: C E G B

Jak widzimy, trzecia tercja jest septymą. Akord, który powstał nazywa się CMaj7 (C-dur septymowy). Dodajmy septyme do każdego z akordów budowanych na skali C-dur:

C D E F G A B
-----------------
C E G + B C-dur + septyma wielka
D F A + C D-moll+ septyma mała
E G B + D E-moll+ septyma mała
F A C + E F-dur + septyma wielka
G B D + F G-dur + septyma mała
A C E + G A-moll+ septyma mała
B D F + A Bdim + septyma mała

Kolejno otrzymaliśmy akordy: CMaj7, Dm7, Em7, FMaj7, G7, Am7, Bm7/-5
Obok akordów moll-septymowych (Dm7, Em7, Am7) i dur-septymowych (CMaj7, FMaj7) powstały nam dwa dziwne akordy: G7 oraz Bm7/-5

Pierwszy z nich to akord G dominant septymowy. Bardzo ważny akord budowany na V stopniu skali durowej. Drugi to dość rzadko używany akord B półzmniejszony.

Powyciągaliśmy nowe akordy ze skali, więc wypada je rozłożyc na interwały:

dur-septymowy: 1 3 5 7 (CMaj7)
moll-septymowy: 1 3b 5 7b (Cm7)
dominant-septymowy: 1 3 5 7b (C7)
półzmniejszony: 1 3b 5b 7b (Cm7/-5)

Możemy też tworzyć akordy nienależące do skali:

moll z septyma wielką: 1 3b 5 7 (CmMaj7)
zmniejszony: 1 3b 5b 7bb (Cdim lub C+)
dur-septymowy ze zwiększoną kwintą: 1 3 5# 7 (CMaj7/+5 lub CMaj7#5)
dominant septymowy ze zwiekszona kwintą: 1 3 5# 7b (C7/+5 lub C7#5)

Akordy muszą poczekac... Bo zabieramy się za podstawy harmonii!


Akordy dopiero ułożone w progresje (lub kadencje) dają nam poczucie muzyki, czyli akord w połączeniu z innymi nabiera większego znaczenia i przekazu, ponieważ każdy akord w utworze oddziałuje na drugi. Na początek wprowadzimy dwa tymczasowe pojęcia:

-Akordy "spoczynku"
Akord tego typu może być postrzegany jako chwilowe odetchnięcie, dotarcie gdzieś, gdzie możemy się zatrzymac. Tak jak podczas długiej podróży - zaczynamy podróż od stanu spoczynku, wyruszamy, ale raz na jakiś czas musimy się zatrzymać w wyniku potrzeb fizjologicznych :) Tak samo w muzyce. Podstawowym akordem spoczynkowym jest akord budowany na I stopniu skali durowej (na prymie), czyli durowy (dur-septymowy).

-Akordy "ruchu"
To grupa akordów, które sprawiają napięcie, które musi być rozładowane lub inaczej - one chcą poruszać się do przodu, aż nie zostaną "rozładowane". Pierwszym podstawowym akordem "ruchu" jest dominant-septymowy (to ten BARDZO ważny akord budowany na V stopniu skali durowej). Innym akordem pełniącym podobną funkcję jest akord moll-septymowy budowany na II stopniu skali durowej.

Teraz podamy sobie te akordy w tonacji... C-dur oczywiście :)
Akord "spoczynku": CMaj7 (I stopień)
Akrody "ruchu": Dm7 (II stopień), G7 (V stopień)



Progresje, czyli spis kolejno granych akordów zapisujemy cyframi rzymskimi oznaczając odpowiednio stopnie skali. W ten sposób progresje łatwo zagrać w różnych tonacjach. Przykładowo V-I w skali C-dur oznacza akordy G7-CMaj7, ale juz w tonacji G-dur będą to D7-GMaj7. Progresja jest jedynie przepisem, wzorem, na który należy nałożyć jeszcze tonację. Czasami przy bardziej skomplikowanych harmoniach używa się zapisu, w którym dokładnie uwzględnia się typ akordu np. II-V-I wiadomo, że oznacza:
Dm7 - G7 - CMaj7, ale w trudniejszych zapisach używa się małych liter rzymskich i "typu"akordu, czyli zamiast II-V-I to ii7-V7-IMaj7 itd... Dalej będziemy się posługiwać zwykłymi wielkimi cyframi, ale jakbyście w przyszłości analizowali trudniejsze utwory, to z pewnością przyda się drugi system.

Progresja V-I to jeden z najsilniejszych ruchów akordów w muzyce. Na przykładzie tonacji C-dur zobaczymy dlaczego:

V - I
G7- CMaj7

G7 (G B D F)
CMaj7 (C E G B)

Widzimy, że mają aż dwa wspólne dźwięki, a podczas przejścia dźwięk F z akordu G7 opada jedynie o pół tonu i staje się dźwiękiem E akordu CMaj7, jednocześnie D z G7 przechodzi o cały ton do C z CMaj7. Takie małe i ciasne przejścia dźwięków powodują efekt płynnego przechodzenia jednego akordu w drugi. Ta progresja jest nazywana małą kadencją doskonałą. Istnieją różne rodzaje kadencji, z którymi warto się zapoznać i przede wszystkim osłuchać:

Kadencja wielka doskonała: IV-V-I
Kadencja małą doskonała: V-I
Kadencja kościelna: IV-I
Kadencja niepełna: IV-V lub I-V (używana do rozdzielania dwóch pomysłów muzycznych, "zawiesza" ruch harmoniczny)

Warto poćwiczyć kadencje, ponieważ dzięki nim łatwiej rozpracowac utwory ze słuchu ("gdzieś juz takie akordy słyszałem") i pozwala lepiej zapamiętać akordy gamowłaściwe poszczególnych tonacji.


Wprowadźmy fachowe nazewnictwo. Jako, że akordy "spoczynku i ruchu" to były pojęcia wprowadzone tylko po to, żeby lepiej kojarzyc dane grupy to zrywamy z tym nazewnictwem i wprowadzamy pojęcia TONIKI, SUBDOMINANTY I DOMINANTY.

TONIKA to to samo co akord spoczynku. Pierwsza i główną TONIKĄ jest oczywiscie I akord. Oprócz niego funkcję TONIKI(TONIKA, SUBDOMINANTA I DOMINANTA to sa tzw. funkcje harmoniczne, czyli po prostu funkcje jakie pełnia w harmonii utworu) mogą pełnić akordy III oraz VI.

SUBDOMINANTA to akord "ruchu" ale jest to ruch oddalający od toniki. Podstawową SUBDOMINANTĄ jest IV, oprócz tego tę funkcję mogą pełnić akordy II i VI.

DOMINANTA to również akord "ruchu" w którym jest największe napięcie i - jak już wiemy z małej kadencji doskonałej - ciągnie w stronę TONIKI (zamiast "ciągnie" można powiedzieć "rozwiązuje się" na TONIKE). Podstawowym akordem dominantowym jest oczywiście V Stąd sie bierze nazwa akordu budowanego na V stopniu dominant septymowy (wszystko ładnie z siebie wynika) :). Tak jak w przypadku SUBDOMINANTY i TONIKI, DOMINANTA też ma swoich zamienników sa to akordy III oraz VII.



Ostatni temat w tej części: SKALE MODALNE!

Już grecy zauważyli, że jeżeli rozpocznie się skalę durową od innego dźwięku niż prymy to powstaje nowa skala zachowująca te same dźwięki a posiadająca inny charakter. Zjawisko to poznaliśmy przy omawianiu skali molowej, ktora jest budowana na VI stopniu skali durowej. Tego typu skale można zbudować na każdym stopniu skali durowej i każda z nich ma swoją nazwę. Ogólnie te skale nazywają się skalami modalnymi. Na przykładzie skali C-dur wypiszę skale modalne budowane na jej stopniach i ich nazwy:

Dźwięk| Stopień | Nazwa skali |
-------------------------------
C I Jońska
D II Dorycka
E III Frygijska
F IV Lidyjska
G V Miksolidyjska
A VI Eolska
B VII Lokrycka

Wypiszmy wszystkie składniki powyższych skal modalnych. Każdy kolejny dźwięk traktujemy jako prymę nowopowstałej skali, czyli w skali D-doryckiej prymą jest D, a nie C !!!


C-jońska C D E F G A B C
D-dorycka D E F G A B C D
E-frygijska E F G A B C D E
F-lidyjska F G A B C D E F
G-miksolidyjska G A B C D E F G
A-eolska A B C D E F G A
B-lokrycka B C D E F G A B

Każda skala też może służyć jako materiał do wyciągania akordów. Oczywiście będą takie same jak w wyjściowej skali durowej, ale zmienia się relacja, bo np. w skali B-lokryckiej akordem I jest Bm7/-5. Pewnie zauważyliście, że skala durowa i molowa zostały nazwane jońską i eolską. Stało się tak ponieważ też są traktowane jako skale modalne, a wszystkie skale modalne mają swoje unikalne nazwy pochodzące w większości o terenów i plemion greckich.
Najlepiej opanowac jakie skale na jakich stopniach się tworzy i jakie zawierają dźwięki w różnych tonacjach (masa kucia na pamięć, ale warto...)
Bardzo dobrym i praktycznym sposobem na wyciąganie skal modalnych jest nauczenie się interwałowych przepisów na skale porównując je z durową.

Skala jońśka (durowa): 1 2 3 4 5 6 7
Skala dorycka : 1 2 3b 4 5 6 7b
Skala frygijska : 1 2b 3b 4 5 6b 7b
Skala lidyjska : 1 2 3 4# 5 6 7
Skala miksolidyjska : 1 2 3 4 5 6 7b
Skala eolska : 1 2 3b 4 5 6b 7b
Skala lokrycka : 1 2b 3b 4 5b 6b 7b

Praktycznie wykorzystuje się to tak:
1. Chcemy znaleźć skalę G-dorycką.
2. Określamy skale G-dur: G A B C D E F#
3. Patrzymy na wzór na dorycką
4. Trzeba obniżyć III oraz VII stopień
5. Po obniżeniu mamy skale G-dorycką: G A Bb C D E F
6. Ostatni etap jest tylko w celach edukacyjnych: można sprawdzić na jakiej skali durowej powstaje skala G-dorycka. W tym celu sprawdzamy ilość znaków przykluczowych w skali. Widzimy tylko jeden "b". Sprawdzamy na kole i jest to F-dur. Już wiemy, że skala G-dorycka należy do F-dur i składa się z dźwięków G A Bb C D E F


Wykorzystywanie skal modalnych i ich granie będzie troche szerzej poruszone w części praktycznej. Teoretycznie póki co tylko tyle na ten temat.


W ramach ćwiczeń rozpiszcie dźwięki akordów:
FMaj7, GMaj7, Fm7, Dbm7, Fdim7 CmMaj7

skale:
C-dorycką, A-lokrycką, Eb-lidyjską oraz do jakich skal durowych należą.