Interwały:
Interwał (wg. wikipedii) "różnica wysokości między dwoma dźwiękami" ujmując bardziej obrazowo jest to odległość między dwoma dźwiękami.

Nazwa | Oznaczenie | Ilość półtnów|
--------------+-------------+--------------+
Pryma czysta | (1) | 0 |
Sekunda mała | (2b) | 1 |
Sekunda wielka| (2) | 2 |
Tercja mała | (3b) | 3 |
Tercja wielka | (3) | 4 |
Kwarta czysta | (4) | 5 |
Tryton | (5b / 4#) | 6 |
Kwinta czysta | (5) | 7 |
Seksta mała | (6b) | 8 |
Seksta wielka | (6) | 9 |
Septyma mała | (7b) | 10 |
Septyma wielka| (7) | 11 |
Oktawa czysta | (8) | 12 |
--------------+-------------+--------------+

Alterowanie interwałów.
Każdy interwał może być obniżony(b) lub podwyższony(#) o pół tonu. Poniżej link do grafu, który przedstawia jak zmieniają się interwały:

http://img212.imageshack.us/img212/1711/interwaybr6.jpg

Jak czytać graf: Bierzemy interwał przykładowo tercję wielką i śledzimy co się z nią stanie po obniżeniu(b) o pół tonu. Stanie się interwałem małym (tercja mała), jeżeli podwyższymy to będzie interwałem zwiększonym. Obniżając interwał mały uzyskujemy interwał zmniejszony. Interwały czyste natomiast po obniżeniu od razu stają się interwałami zmniejszonymi.

Przewroty interwałów:
Przewrót interwału polega na przeniesieniu pierwszego dźwięku za drugi. Przykładowo tercja wielka(3) jest pomiędzy C-E, a pomiędzy E-C jest juz seksta mała(6b).

Najprostszym sposobem na obliczanie interwałów jest odjęcie danego interwału od 9. Zobaczymy to na poprzednim przykaładzie tercji wielkiej(3)
9 - 3 = 6
szybko i prosto widzimy, ze tercja po przewrocie staje sie sekstą, ale skąd wiemy, że małą?
Istnieje kilka dodatkowych zasad:
- interwał mały po przewrocie staje się wielki
- interwał wielki po przewrocie staje się mały
- interwał zmniejszony po przewrocie staje się zwiększony
- interwał zwiększony po przewrocie staje się zmniejszony
- interwał czysty po przewrocie pozostaje czysty

Teraz już wiadomo, że tercja wielka musiała sie stać sekstą małą po przewrocie.


SKALE...

Skala to szereg dźwięków ułożony wg. specjalnego schematu.

Poniżej pare słów na temat czterech najczęściej używanych skal muzycznych: durowej, molowej, pentatoniki durowej i molowej


Najpopularniejsza skalą jest skala durowa.
Skala durowa składa się z następujących interwałów:
pryma(1), sekunda wielka(2), tercja wielka(3), kwarta czysta(4), kwinta czysta(5), seksta wielka(6), septyma wielka(7)

Czyli w skrócie można ją oznaczyc jako: 1 2 3 4 5 6 7

Jeżeli byśmy brali kolejne odległości (skoki) między dźwiękami to przepis wyglądąłby następująco (C - cały ton; P - półton)

C C P C C C P

Poniżej tabela ze skalami durowymi i ich kolejnymi dźwiękami:


SKALA | STOPNIE SKALI |Znaki |
----------------------------------------------+------+
|I II III IV V VI VII VIII| |
----------------------------------------------+------+
Db-dur Db Eb F Gb Ab Bb C Db |5b |
Ab-dur Ab Bb C Db Eb F G Ab |4b |
Eb-dur Eb F G Ab Bb C D Eb |3b |
Bb-dur Bb C D Eb F G A Bb |2b |
F-dur F G A Bb C D E F |1b |
C-dur C D E F G A B C |0 |
G-dur G A B C D E F# G |1# |
D-dur D E F# G A B C# D |2# |
A-dur A B C# D E F# G# A |3# |
E-dur E F# G# A B C# D# E |4# |
B-dur B C# D# E F# G# A# B |5# |
F#-dur F# G# A# B C# D# E# F# |6# |
----------------------------------------------+------+

Kolejność skal jaką użyłem w tabeli nie jest przypadkowa! Każda kolejna skala w tabeli jest oddalona o kwintę od poprzedniej. Jak widać skala C-dur jest w centrum i nie posiada żadnego znaku przykluczowego. Znaki przykluczowe to nic innego jak "b" i "#" ich ilość pozwala zidentyfikować każdą skalę. Na przykład ze skal durowych TYLKO A-dur ma trzy "krzyżyki". Znaki przykluczowe są przykluczowe, ponieważ występują przy kluczu w zapisie nutowym i określają tonację utworu. Wracamy do skali C-dur. Poruszając się o kwintę do przodu liczba krzyżyków rośnie o 1. Poruszając się natomiast o kwartę do tyłu widzimy przyrost bemoli (b). To zjawisko jest zobrazowane w BARDZO PRZYDATNYM narzędziu zwanym kołem kwintowym:

http://img527.imageshack.us/img527/3478/circle2ye9.jpg

SKALA C-DUR JEST NAJBARDZIEJ PRZYJAZNĄ ZE SKAL, PONIEWAŻ NIE ZAWIERA ŻADNYCH ZNAKÓW. DLATEGO WIĘKSZOŚĆ PRZYKŁADÓW BĘDZIE PODANA W C-DUR.


SKALA MOLOWA

Obok skali durowej to kolejna podstawowa skala, której znajomość jest niezbędna. Tak jak w przypadku skali durowej zobaczymy z jakich interwałów składa się skala molowa:
pryma(1), sekunda wielka(2), tercja mała(3b), kwarta czysta(4), kwinta czysta(5), seksta mała(6b), septyma mała(7b)

Czyli w skrócie: 1 2 3b 4 5 6b 7b

Znow zobaczmy przepis cało- i półtonowy:

C P C C P C C


Dla ułatwienia: Skalę molową tworzymy na VI stopniu skali durowej. Co to znaczy? To znaczy, że zaczynając skalę durową od VI stopnia ułożymy skalę molową. Przykład:

Skala C-dur: C D E F G A B A
VI stopniem jest A
Zaczynamy skale od dźwięku A:
A B C D E F G A - i otrzymaliśmy skalę A-moll.

Utwór może być również w tonacji molowej, wtedy ilość znaków przykluczowych jest taka sama jak w "bratniej" skali durowej (na przykład jak widzimy jeden krzyżyk przy kluczu to mamy do czynienia z tonacja G-dur lub E-moll).

PENTATONIKA DUROWA

Skala durowa i molowa składały się z siedmiu dźwięków. Teraz przyjrzymy się skali pięciostopniowej - PENTATONICE, która jest okrojoną wersja skal siedmiostopniowych. Pierwsze pytanie: Dlaczego używać skali składającej się z tylko pięciu dźwięków, skoro można grać skale siedmiostopniowe?? Odpowiedź brzmi: bo łatwiej! :) Ale wszystko po kolei...

Wiemy już, że pentatonika durowa to okrojona skala durowa, więc weźmy na warsztat nasz materiał do krojenia:

Skala C-dur: C D E F G A B C

pozbywamy sie półtonów ze skali i obcinamy IV i VII dźwięk (F i B). Interwał sekundy małej (czyli jeden półton) jest dysonansem, dlatego pozbawienie skali dźwięków, które tworzą dysonans z innymi dźwiękami pozwala na bardziej bezpieczne i swobodne poruszanie sie po nowopowstałej skali. Dlaczego akurat usunęliśmy F, a nie E? Albo B, a nie C? Ponieważ E i C są bardzo ważnymi dźwiękami (jest to tercja wielka i pryma). To, że pryma musi być w skali powinno być oczywiste, bo jak by mogłabyć skala C-dur pentatoniczna bez dźwięku C?? :) A ważność tercji w skalach zostanie wytłumaczona dalej.

Skala C-dur pentatoniczna: C D E G A

Teraz możemy kontynuować wywód dlaczego ta skala jest łatwiejsza w użyciu.
Po pierwsze nie zawiera interwałów sekundy małej, dzięki czemu przy jej pomocy ciężko zagrac "niewłaściwy" dźwięk

Po drugie mniej dźwięków łatwiej opanowac. Tak jak dziecko najpierw uczy sie podstawowych słów,a dopiero potem rozszerza swoje słownictwo, tak muzyk poznajac skalę pentatoniczna durowa dostaje coś w rodzaju zestawu "zrób to sam" przy pomocy, którego może układać proste melodie, solówki, ćwiczyć techniki, rytm bez angażowania się w teorie muzyki i harmonie. Tu pojawia się niebezpieczeństwo. Pentatonika jest tak łatwa w użyciu, że może po prostu rozpuścić początkującego muzyka i uwięzić go w pentatonicznej pułapce. Bardzo łatwo zapomnieć, że istnieją inne skale i jakaś teoria muzyki, jak przecież takie fajne solówki wychodzą latając bezmyślnie po gryfie.

Po trzecie jest esencją "durowości" :) dur i mol to dwa ogólne "tryby" muzyczne. Dur jest "wesoły", moll "smutny". Skala pentatoniczna durowa daje zasmakować tego durowego smaku w jego najprostszej i najbardziej wyraźnej formie.


PENTATONIKA MOLOWA

Tak jak ze skalą molową, pentatonika molowa też ma swój durowy odpowiednik i to w ten sam analogiczny sposob. Więc jeżeli skala C-dur jest równoważna skali A-moll, to pentatonika A-moll jest równoważna pentatonice C-dur.

Tak więc pentatonika A-moll będzie się składać z: A C D E G :)

pentatonika molowa analogicznie do durowej jest esencją molowości, czyli klimatu bardziej stonowanego, "smutnego". Jest pierwsza skalą jakiej sie używa do ogrywania bluesa lub rocka.

Wzbogacając pentatonikę o interwał trytonu (kwinty zmniejszonej/kwarty zwiększonej) otrzymujemy SKALĘ BLUESOWĄ.
Skala bluesowa zbudowana na podstawie skali A-moll wygląda tak: A C D D# E G.
Dźwięk D# (tryton od A) pełni rolę "blue note". Blue note to charakterystyczny dźwięk bluesowy. Należy go używać jako dźwięku przejściowego, ponieważ przytrzymany dłużej brzmi bardzo dysonansowo.



AKORDY

No i nadszedł czas na akordy. Omówiliśmy powyżej interwały, podstawowe skale to trzeba sie zabrać za ostatni element teorii poruszony w tym tekście: AKORDY. To jest temat rzeka, więc poruszymy tylko podstawowe zagadnienia.

Akord to co najmniej trzy dźwięki o różnej wysokości i nazwie współbrzmiące ze sobą.

Akordy są budowane TERCJOWO. To znaczy, że między kolejnymi składnikami akordu występuje interwał tercji. Żeby powstał akrod muszą być dwa interwały tercji, więc zobaczmy jakie mamy możliwości:

tercja wielka - tercja mała - Akord durowy
tercja mała - tercja wielka - Akord molowy
tercja wielka - tercja wielka - Akord zwiększony
tercja mała - tercja mała - Akord zmniejszony

Mamy cztery rodzaje podstawowych trójdźwięków. Zamiast tercjami zapiszmy powyższe typy za pomocą interwałów używając jako punkt odniesienia pierwszego dźwięku:

Akord durowy: 1 3 5
Akord molowy: 1 3b 5
Akord zwiększony: 1 3 5#
Akord zmniejszony: 1 3b 5b

Jeżeli jako prymę weźmiemy C to otrzymujemy następujące akordy:
C-dur: C E G
C-moll: C Eb G
Caug: C E G#
Cdim: C Eb Gb

(dim to skrot z angielskiego DIMINISHED - zmniejszony, a aug to skrót od AUGUMENTED - zwiększony)

Rzecz którą trzeba zapamiętać. O tym czy akord jest durowy, czy molowy decyduje TERCJA!!! Gdy tercja jest mała wtedy jest to akord molowy, jeżeli wielka to durowy.

Teraz wybadamy zależności między akordami a skalą durową. Na warsztat trafia jak zawsze C-dur jako nasz wygodny materiał do badan genetycznych... :D

C D E F G A B C

Popatrzmy na skład akordu C-dur: C E G
Widzimy, że powstał poprzez "przeskakiwanie" co drugi dźwięk w skali durowej...
(Bierzemy C, przeskakujemy D, bierzemy E, przeskakujemy F i bierzemy G). Teraz sprobujmy tą samą operację powtórzyć, ale zaczynając od dźwięku D! I co uzyskujemy?

D F A - Akord D-moll... To nie przypadek! powtorzmy te operacje z kazdym kolejnym dźwiękiem i mamy:
---------------------------
C E G - C-dur
D F A - D-moll
E G B - E-moll
F A C - F-dur
G B D - G-dur
A C E - A-moll
B D F - Bdim


Uzyskaliśmy w ten sposób pulę akordów "gamowłaściwych", czyli należących do tonacji C-dur (i A-moll). Używając tych akordów powstanie utwór w tonacji C-dur...


W tym miejscu skoncze część pierwszą... Następnym razem ciąg dalszy budowy akordów, głębsze studiowanie skali durowej i podstawy harmonii akordów...

Pare pojęć, które powinniście zapamiętać i zrozumieć:

interwał, skala, akord, przewrót, tonacja, znak przykluczowy, bemol, krzyżyk, pentatonika, pryma, sekunda, tercja, kwarta, kwinta, seksta, septyma, oktawa, akord gamowłaściwy, koło kwintowe, alterowanie.

Na "zadanko domowe" ułóżcie skale:
D-moll, Db-moll, G-moll, C-moll

oraz akordy:
G-dur, A-dur, B-dur, Edim, Fdim, Daug, F#aug, D-moll, Ab-moll