Solon W niniejszym dokumencie zebrane zostały wszystkie najistotniejsze
Athens 666 informacje z tekstów zadanych do przeczytania na kurs  Psychologia
Horse rider 555-PSYCHE twórczości z książek E. Nęcki. Należy jednak podkreślić, iż do pełnego
zrozumienia i przyswojenia treści niniejszego skryptu KONIECZNE jest
przeczytanie książek z
ródłowych!
Dodatkowo chciałbym zaznaczyć, że streszczenie to powstało w dość krótkim
czasie, przez co może on zawierać błędy lub nieścisłości. Jeśli takie
zauważycie dajcie znać ludziom na frojd.pl, żeby je poprawili.
E. Nęcka
2007/08
Skrypt z Psychologii Twórczości
SPIS TREŚCI:
TROP& twórcze rozwiązywanie problemów (1994) -------------------------------------------------------------------------------- 3
TROP 1. Podstawowe Pojęcia i założenia ------------------------------------------------------------------------------------------ 3
Trop 2. Przestrzeń problemu i przestrzeń rozwiązań --------------------------------------------------------------------------- 5
Trop 3. Ogólne zasady heurystyczne ------------------------------------------------------------------------------------------------ 7
Trop 4. Myślenie grupowe ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 10
Proces twórczy i jego ograniczenia (1995) ------------------------------------------------------------------------------------------- 13
R.1 Psychologiczne koncepcje procesu twórczego ----------------------------------------------------------------------------- 13
R.2 Ogólny schemat procesu twórczego ------------------------------------------------------------------------------------------ 14
R.3 Strategie w procesie twórczym ------------------------------------------------------------------------------------------------- 16
R. 4 Twórcze operacje umysłowe --------------------------------------------------------------------------------------------------- 18
R. 5 Zasilanie procesów twórczych ------------------------------------------------------------------------------------------------- 20
R. 6 Przeszkody w procesie twórczym: rozważania terminologiczne ------------------------------------------------------ 21
R. 7 Zapobieganie procesom twórczym ------------------------------------------------------------------------------------------- 22
R. 8 Przedwczesne przerywanie procesów twórczych ------------------------------------------------------------------------- 23
R. 9 Zakłócanie procesów twórczych ----------------------------------------------------------------------------------------------- 25
R. 10 Ograniczanie procesów twórczych ------------------------------------------------------------------------------------------ 26
Psychologia twórczości (2001) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- 29
r. 1 Pojęcia i kryteria twórczości ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 29
R. 2 Struktura procesu twórczego--------------------------------------------------------------------------------------------------- 31
R. 3 Poznawcze składniki procesu twórczego ------------------------------------------------------------------------------------ 34
R. 4 Emocje i motywacje w twórczości -------------------------------------------------------------------------------------------- 36
R. 5 Wgląd --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 37
R. 6 Indywidualne cechy twórców -------------------------------------------------------------------------------------------------- 39
R. 7 Społeczny kontekst twórczości------------------------------------------------------------------------------------------------- 40
R. 8 Systemowe koncepcje twórczości--------------------------------------------------------------------------------------------- 41
R. 9 Stosowana psychologia twórczości ------------------------------------------------------------------------------------------- 44
R. 10 Próba syntezy --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 45
Strona 2 z 46
TROP& TWÓRCZE ROZWI
ZYWANIE PROBLEMÓW (1994)
TROP 1. PODSTAWOWE POJ
CIA I ZAA
OŻENIA
POJ
CIA
W psychologii przyjęło się definiowanie twórczości pierwotnie ze względu na cechy wytworu, a dopiero wtórnie
ze względu na cechy procesu czy osoby.
Stein (1953)  twórcze jest to, co jest nowe i użyteczne dla pewnej grupy osób w pewnym okresie
Góralski (1973)  twórcze jest to, co nowe i cenne.
Sprawa kryteriów nowości i wartości budzi jednak kontrowersje. Bo cóż jest nowe albo co jest cenne?
Autor proponuje stosować rozbudowane kryteria definicyjne, obejmujące trzy dziedziny: cechy wytworu, cechy
procesu myślenia oraz reakcję psychiczną odbiorcy. TRIADA kryteriów twórczości:
Wobec czego cechami twórczego wytworu są:
" Trafność  zaspokojenie jakiejś potrzeby materialnej lub intelektualnej
" Oryginalność  wolność od naśladownictwa
" Niezwykłość  rzadkość występowania podobnych wytworów w danej kulturze czy zbiorowości
" Konieczność & pojawienia się (materialnego/fizycznego/namacalnego)
" Wartość estetyczną
Zjawiska związane z reakcją psychiczną odbiorcy:
" Skuteczne zdziwienie  mieszanka szoku i zgody
" Początkowa nieufność lub brak zrozumienia (Huxley  każda nowa prawda rozpoczyna swój marsz jako
herezja a kończy go jako ortodoksja)
" Efekt powtórnej oceny  wyższego niż na samym początku oceniania dzieła przy kolejnym kontakcie z
nim
"  Chybabym na to nie wpadł
" Efekt komplementarny   na jego miejscu tak bym właśnie zrobił
Cechy procesu twórczego myślenia:
" Ruchliwość  poszukiwanie różnorodności
" Synteza  łączenie idei i faktów
" Aktywny stosunek do zadania/tworzywa  twórca w trakcie procesu zmienia cel początkowy
" Przełamanie bloku mentalnego
" Działanie w sytuacji niedoboru
Osobnym tematem jest określenie talentu twórczego (cecha indywidualna), który występuje w różnym
nasileniu u różnych osób. TRIADOWY charakter talentu twórczego: zdolności, motywy i umiejętności.
" Zdolności twórcze to ściśle poznawczy aspekt talentu twórczego, który obejmuje takie operacje
intelektualne jak: dostrzeganie podobieństw, kojarzenie odległych idei i faktów, łatwość rozumienia i
łatwość metafory, dokonywanie dalekosiężnych przekształceń. Jeśli ktoś ma ponadprzeciętne wyniki
w zakresie tych kompetencji to mówimy, że ma zdolności twórcze.
" Najważniejszym spośród twórczych motywów jest tzw. motywacja immamentna, czyli skłaniająca do
zajmowania się daną czynnością dla niej samej, a nie ze względu na nagrodę/karę. Człowiek znajduje
sens w samej czynności, którą wykonuje. Są też odmiany immamentnej motywacji, np. czysta
ciekawość, lub inne motywy, np. naprawiania i ulepszania rzeczywistości. Jeśli ktoś ma silną
Strona 3 z 46
dyspozycję do uruchamiania i podtrzymywania motywacji immamentnej i naprawiania to ma
motywację twórczą.
" Umiejętności specyficzne związane z dziedziną twórczości i warsztatem twórczym + pokonywanie
przeszkód twórczości + umiejętność rozpoznawania własnych zahamowań i ich neutralizowanie. Także
znajomość technik twórczego myślenia.
HEURYSTYKA
Pojęcie heurystyka pochodzi z greckiego heureka- znalazłem!
Oznacza interdyscyplinarną dziedzinę wiedzy i umiejętności praktycznych związanych z twórczym
rozwiązywaniem zadań.
Każda dziedzina życia wykorzystuje rozwiązywania zadań, a prawie żadna nie widzi potrzeby badania tego
zjawiska.
Heurystyka  metodologia twórczego działania.
Algorytm  dokładny przepis (systematyczność, ścisłość, dokładność i obiektywność), heurystyka  użyteczna
wskazówka (większy zakres zastosowań, niedokładność, szybkość, zależność od osoby podejmującej zadanie,
wyznaczanie kierunku).
Heurystyki pod względem technik twórczego myślenia dzieli się na techniki analityczne i intuicyjne.
Podejście analityczne  analiza morfologiczna, kombinatoryjne rozwiązywanie problemu.
Podejście intuicyjne opiera się na całościowym oglądzie problemu z pominięciem szczegółów, gdzie emocje
często stanowią ważny punkt inspiracji. Np. burza mózgów, synektyka (twórcze wykorzystanie analogii i
metafor).
CEL: skuteczność działania w sytuacji problemowej.
PROBLEM
Sytuacja problemowa powstaje wtedy, kiedy człowiek zmierza do jakiegoś celu, ale nie wie jak zmienić stan
wyjściowy w stan pożądany, więc dana osoba musi wytworzyć środki do zrealizowania tego celu.
Zadanie jest pojęciem szerszym i oznacza każdy przypadek podejmowania i realizowania celu.
Sytuacje problemowe mogą być podklasą sytuacji zadaniowych.
1+2+3+n =?  to zadanie, bo mamy wszystkie środki do osiągnięcia celu.
Ale jeśli celem jest skonstruowanie wzoru to mamy do czynienia z problemem, bo nie mamy wszystkich
środków.
Problem też różni się poziomem trudności.
Problem nie istnieje sam dla siebie, ale dla podmiotu, który dąży do celu, co nie znaczy, że jest subiektywne.
O istnieniu problemu nie przesądza subiektywne przekonanie podmiotu, ale obiektywny fakt występowania
celu, którego nie można osiągnąć bez uprzedniego wymyślenia sposobu, jak to uczynić.
Sposób sformułowania zadania w istotny sposób określa zachowanie człowieka i decyduje o końcowym wyniku
jego aktywności.
Moment wykrycia problemu jest najdonioślejszym fragmentem procesu twórczego myślenia.
ZAA
OŻENIA
1) Twórczość jest poznawalna i sterowana
Wiemy jak wyzwalać twórcze idee, ale nie wiemy jak się one rodzą. Ale twórczość jest poznawalna i sterowalna!
2) Twórczość jest zjawiskiem powszechnym i naturalnym
Strona 4 z 46
Myślenie twórcze jest dostępne p o t e n c j a l n i e każdemu człowiekowi i może przejawiać się w dowolnej
dziedzinie życia. Nie można zatem  wydawać sądów o twórczości ze względu na to, że jakaś osoba jest
wybitnym twórcom.
3) Twórczość jest aktywnością podlegającą zahamowaniom
Bloki intelektualne, emocjonalne, społeczno-kulturowe. Wiele osób ma po prostu mocne blokady twórczego
myślenia. Twórczość jest silnie blokowana, ale też może być odblokowywana!
4) Twórczość ma charakter paradoksalny i antynomiczny
Wg Brunera paradoks i antynomia są jednymi z wyróżników i cech definiujących aktywność twórczą.
Spontaniczny i kontrolowany, niezależny i zaangażowany, oryginalny, ale podporządkowany swojej logice.
McMullan   plastyczna wytrwałość . Stróżewski wyróżnia 32 antynomie ( bieguny opozycji ).
Myślenie dialektyczne  sprzeczność jako z
ródło zmian i rozwoju.
Konsekwencje heurystyczne:
1. System TRoPu powinien być swobodny i ukierunkowany (Otwarty, podatny na zmianę)
2. Powinien wykorzystywać intuicję + logikę
3. Powinien umożliwiać współdziałanie osób obdarzonych różnymi stylami myślenia
5) W twórczości przejawia się szczególny rodzaj antynomii: natura  kultura
Gordon  podpatrywanie natury  obserwacji rzeczywistych procesów twórczych, wykrywaniu kluczowych
operacji intelektualnych prowadzących do pomysłu, a potem próba rekonstrukcji wzorców.
Gordon  synektyka odkryta poprzez podpatrywanie natury.
Podejście normatywne  ustala się normy, których człowiek się musi trzymać jeśli chce myśleć twórczo.
Czteroetapowy schemat normatywnej działalności twórczej.
6) Twórczość dostarcza silnych samoistnych nagród
Czynności autoteliczne  kierowane motywem wykonywania czynności dla czystej ciekawości.
Twórczość nie potrzebuje żadnych nagród zewnętrznych.
Tokarz  wyższość autonomicznej motywacji poznawczej nad motywacją instrumentalną w zakresie
stymulowania i organizowania procesów twórczego myślenia.
Ale zadanie musi być nie za trudne i nie za łatwe!! (optymalne), bo inaczej nici z wewn.motywacji!
TROP 2. PRZESTRZEC
PROBLEMU I PRZESTRZEC
ROZWI
ZAC

System TROP (Twórcze Rozwiązywanie Problemów) składa się z trzech etapów w fazie pierwszej 
polegającej na opracowaniu samego problemu, a następnie z trzech etapów w fazie drugiej  polegającej na
wytwarzaniu rozwiązań problemów.
PRZESTRZEC
ROZWI
ZAC

Strona 5 z 46
Syt. Problemowa = A (stan wyjściowy) + X (stan końcowy) + Y (ciąg operacji intelektualnych umożliwiających
przejście A=>X)
Newell i Simon  rozwiązywanie problemu wymaga najpierw zbudowania jego poznawczej reprezentacji.
Przekształcenia mentalne, które powinny spełniać warunki legalności, czyli wykonane w odniesieniu do
konkretnego stanu wiedzy. Więc jest to przejście od A do X przy wykorzystaniu legalnych (dozwolonych)
przekształceń stanów wiedzy. Jeśli się zastosuje nielegalne to wystąpi błąd procesu.
Strategia bezpośrednia vs. Strategia nie wprost.
Strategia bezpośrednia  stosujemy najprostsze rozwiązanie jakie nam przyjdzie do głowy, nie odchodząc od
głównego problemu& niestety oryginalni nie będziemy, ulegniemy też sztywnym nawykom myślowym, rutynie i
przyzwyczajeniu. Ta metoda też wymaga użycia specjalistycznego języka, co nie trafi do laików, a zamiast
wyobraz
ni uruchamiamy wiedzę.
Prince  strategia twórczego oddalenia ( nie wprost )  pozorne odejście od problemu i znalezienia  okrężnej
drogi (ale oryginalnej!). ODDALAMY SI
ALE CAA
Y CZAS TO KONTROLUJEMY!
" Pierwszy etap  wytworzenie struktury problemu, którą będziemy się zajmować w zastępstwie
problemu właściwego. Model zadania powinien zawierać wszystkie istotce cechy problemu
wyjściowego a pomijać nieistotne. Np. w innym języku (nie matematycznym, ale opisowym).
/konstrukcja zadania zastępczego/
" Drugi etap  szukanie rozwiązań dla zadania zastępczego, przy użyciu dowolnej metody (nawet
bezpośredniej!).
" Trzeci etap  przystosowanie pomysłów zaproponowanych w drugim etapie do wymagań właściwego
problemu. (wracamy do zadania głównego!) Tłumaczymy nasze rozwiązania z drugiego etapu na język
rozwiązań właściwego problemu.
Odwrócenie jest zabiegiem typowym, ale niekoniecznym, bo można na wiele sposobów zrealizować te trzy
etapy. Wszystkie te trzy etapy razem tworzą przestrzeń rozwiązań.
Czasem ona wystarcza, ale czasem trzeba przygotować problem zanim się go zacznie rozwiązywać.
PRZESTRZEC
PROBLEMU
Sposób sformułowania problemu w dużej mierze determinuje kierunek poszukiwania rozwiązania i tym samym
określa kształt rozwiązań. Ale zanim podejmiemy próbę rozwiązania jakiegoś problemu trzeba sobie zadać
pytanie czy w ogóle warto go rozwiązywać? Czy nie wchodzimy tutaj w jakieś problemy etyczne? Czy
rzeczywiście dany problem istnieje?! Czy może tylko się nam WYDAJE, że on istnieje i jest ważny?
Zanim więc przystąpimy do rozwiązywania problemu powinna nastąpić refleksja nad sposobem sformułowania
zadania, której celem jest wykrycie wszystkich założeń (szczególnie tych ukrytych, np. czy w ogóle warto go
rozwiązywać?), które tkwią w naszym myśleniu o problemie.
Po wykryciu założeń dzielimy je na trzy grupy: te, które akceptujemy, odrzucamy i częściowo akceptujemy, pod
warunkiem zmiany treści. Najlepiej jednak od razu formułować problem tak, aby zawierał tylko akceptowalne
założenia  formułowanie problemu.
SYSTEM TROP
Strona 6 z 46
Przestrzeń problemu:
1. Etap dostrzeżenia problemu.
2. etap zrozumienia problemu jego istoty i jego kontekstu.
3. etap formułowania problemu.
Przestrzeń rozwiązania:
1. budowanie modelu
2. rozwiązywanie zadania modelowego
3. przekształcenie rozwiązań zastępczych
PRZESA
ANKI TEORETYCZNE SYSTEMU TROP
TROP jest zgodny z fazowymi teoriami procesu myślenia, które opisują czynności składające się na proces.
*pętle sprzężenia zwrotnego
Guilford  teoria o dywergencyjnej naturze myślenia twórczego (w opozycji do konwergencyjnego
nietwórczego).
Perkins  proces twórczy składa się z takich samych operacji jak każdy inny proces psychiczny jedynie twórczy
cel organizuje te elementy w odpowiedni sposób.
Weisberg  inkrementalna natura procesu twórczego, czyli dochodzenie krok po kroku do wytworu nowego i
cennego. /podobnie do uczenia się/
TROP też demitologizuje proces twórczy, a sam system wynika z koncepcji Perkinsa i Weisberga.
TROP jest też zgodny z psychologiczną wiedza na temat poznawczego funkcjonowania wybitnych myślicieli:
" osoby wybitnie inteligentne wykazuja szczególną selektywność w przetwarzaniu informacji, wiedza nie
jest największa, ale jest bardzo skutecznie i wydajnie wykorzystywana, wszystko im się ze wszystkim
kojarzy /przestrzeń rozwiązań/
" umiejętność krytycznego myślenia /etap formułowania problemu/
" umiejętność dogłębnego rozumienia sytuacji /etap zrozumienia problemu/
" nasilona potrzeba poznawcza /etap dostrzeżenia problemu/
TROP  system naśladujący wybitnych ludzi twórczych, w tym w czym zasadniczo różnią się od ludzi
przeciętnych.
TROP 3. OGÓLNE ZASADY HEURYSTYCZNE
W drugim znaczeniu heurystyki to reguły służące odkryciu, które można podzielić na zasady i techniki.
Strona 7 z 46
 Techniki maja węższy zakres zastosowań i wyrażone są w języku praktycznych operacji zalecanych do
wykonania w określonym etapie rozwiązywania problemu.
Zasady mają szerszy zakres zastosowań, ale wyrażone są nie w tak ścisłym języku, przez co trudniej się nimi
kierować.
ZASADA RÓŻNORODNOŚCI (OSBOURN)
Dwa konkurencyjne modele myślenia twórczego:
" lemarckowski  stopniowe ulepszanie pierwotnego pomysłu aż do wypracowania satysfakcjonującego
efektu; twórczy pomysł ma rozwijać się na zasadzie doskonalenia wcześniejszych jego postaci, mniej
twórczych, tak aby końcowy efekt spełniał zakładane kryteria.
" darwinowski  generowanie różnorodnych pomysłów, bez dbania o ich użyteczność czy oryginalność, a
dopiero potem na wyborze pomysłów najlepszych; twórcza idea  nie jest wynikiem doskonalenia jej
początkowych wersji, lecz wyborem spośród dużej liczby idei o różnej wartości.
Na każdym etapie myślenia nad problemem trzeba dbać o wytwarzanie dużej liczby różnorodnych pomysłów,
nie troszcząc się z góry o to, czy każdy z nich okaże się przydatny  ZASADA RÓŻNORODNOŚCI.
Osborn  ilość (różnorodnych) pomysłów rodzi jakość.
Na początku sesji zawsze jest dużo podobnych pomysłów, a potem jest coraz mniej, ale różnorodnych
pomysłów.
ZASADA ODROCZONEGO WARTOŚCIOWANIA (OSBOURN)
Człowiek ma tendencję do natychmiastowego oceniania swojego wytworu.
Generatywne i krytyczne operacje (nie fazy!) intelektualne.
Dokonywanie oceny polega na:
" trafnym wyborze najlepszej idei
" uświadomieniu sobie rzeczywistej wartości
Twórczość to wytwarzanie z krytycznym rozpoznawaniem wartości tego, co się wytworzyło.
Jednak trzeba pamiętać o tym, że procesy ewaluatywne przeszkadzają generatywnym.
Zasady Osbourna: NIE OCENIAJ OD RAZU! Poczekaj do czasu, gdy: minie twoja euforia i twoje pomysły dojrzeją.
Czyli można dokonywać oceny dopiero po jakimś czasie po wytworzeniu rozwiązań (jeśli chodzi o autora tychże
pomysłów) lub dokonanie oceny przez osobę, która nie brała udziału w tworzeniu rozwiązań.
Najlepiej jeśli to jest ekspert, który brał udział w sesji.
Trzeba jednak kontrolować reakcje:  to niedobre ,  to nie będzie działać ,  to głupi pomysł ,  nikt na to nie
pójdzie ,  to za mądry pomysł  nie może to być pierwsza reakcja na pomysły.
Strona 8 z 46
ZASADA RACJONALNEJ IRRACJONALNOŚCI (STERNBERG)
Myślenie i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem rozumu, a nie intuicji.
Racjonalność jest do pewnego stopnia wynikiem konsensusu społecznego.
Nauka, żeby się rozwijać musi mieć epizody irracjonalności (np. inspiracja badań).
Sternberg   teoria inwestowania  twórcza jednostka zachowuje się jak dobry makler giełdowy  tanio kupuje
a drogo sprzedaje, a jednostka twórcza inwestuje w idee, które nikogo na razie nie pociągają lub problemy
badawcze, które nie są na razie  modne .
Zasada ta polega na swobodnym korzystaniu z intuicji, przeczuć, paradoksów, nonsensów i oderwanych
spekulacji myślowych. Irracjonalność jest tutaj jednak tylko środkiem do osiągnięcia racjonalnego sposobu na
osiągnięcie racjonalnego celu!! (str.131)
ZASADA KOMPETENTNEJ NIEKOMPETENCJI
Kult kompetencji to kolejna cecha naszej kultury. Typowy ekspert ulega rozmaitym ograniczeniom, ponieważ
ma tendencję do stosowania wiedzy gotowej, zamiast wymyślania nowej.
Oczekuje się od niego, żeby wiedział. Tymczasem wyobraz
nia jest ważniejsza od wiedzy.
Efekt sztywności  rutynowe stosowanie wilokrotnie wcześniej sprawdzonych metod działania.
Efekt arogancji  lekceważenie prób nie mieszczących się w profesjonalnym sposobie widzenia problemu.
Osbourn  burza mózgów, Gordon  synektyka -> brali ludzi nie będących ekspertami w swojej dziedzinie.
Zasada kompetentnej niekompetencji oznacza, że:
" każdy człowiek może rozwiązywać problemy, na których się nie zna, jeśli tylko zostanie zapewniona
kontrola ze strony specjalisty,
" każdy ekspert może z powodzeniem rozwiązywać problemy za pomocą technik wymagających wyjścia
poza wiedzę specjalistyczną
" grupa powinna się składać z niespecjalistów, którym towarzyszy 1-2 ekspertów.
ZASADA LUDYCZNOŚCI
Gordon  twórczość jest dojrzałą formą zabawy
Twórcze rozwiązywanie problemów jako czynność ludyczna byłaby działaniem  odświętnym , dobrowolnym i
wykonywanym wg zasad dyktowanych przez określone zabiegi heurystyczne.
Ludyczny stosunek do problemów, pomysłu i własnej aktywności daje nam:
" zapobieganie nudzie i zmęczeniu,
" wyzwolenie motywacji immamentnej i wejście  na falę
" akceptację treści irracjonalnych i paradoksalnych,
" pewien dystans do problemu i własnego procesu myślenia
+oczyszczająca funkcja zabawy i humoru (Adams)
ZASADA AKTUALNOŚCI
Strona 9 z 46
W procesie twórczego rozwiązywania problemu liczy się TU i TERAZ! Więc zapominamy o istnieniu świata
zewnętrznego wraz z jego instytucjami, ograniczeniami i koniecznościami!
Unikanie zwrotów z kategorii  zabójcy pomysłów , np. co by na to szef powiedział
Oderwanie się od kontekstu stwarza szansę dla wyobraz
ni, ale nie powinno być furtką dla pomysłów
nierealistycznych.
 Zamykanie za sobą drzwi  zapominanie o poprzednich etapach myślenia nad problemem.
W wielu przypadkach stosowanie tych zasad sprowadza się do niesprzeciwiania się temu, co powstaje podczas
twórczego rozwiązywania problemu. Jednak proces ten powinien być odpowiednio sterowany.
TROP 4. MYŚLENIE GRUPOWE
Sama grupa jeszcze  wiosny nie czyni . Zasady burzy mózgów Osbourna:
" chwilowego powstrzymania się od krytyki,
" prymatu ilości nad jakością
" uzupełniania wcześniejszych propozycji o nowe elementy
Grupa jest lepsza w twórczości niż jednostka, bo działa metodycznie i produkuje więcej pomysłów, ponieważ
posługują się techniką twórczego myślenia a nie strategią bezpośrednią.
Koncepcja umysłu zbiorowego.
ZAGROŻENIA
NAPI
CIA EMOCJONALNE
Każda grupa wykazuje swoistą strukturę władzy, statusu i prestiżu. -> dwuwładza, przekrzykiwanie się.
Mniej lub bardziej ukryta walka o władzę i prestiż w grupie wyzwala agresję i rywalizację, a reszta reaguje
lękiem lub przygnębieniem. Niektórych to stymuluje, ale w większości przypadków nie sprzyja procesowi
twórczego rozwiązywania problemu.
AUTOCENTRYZM GRUPOWY
Cele łatwo przychodzą, także ważniejsze stają się potrzeby emocjonalne, takie jak potrzeba przynależności,
wsparcia, bycia razem.
Autocentryzm polega na tym, że grupa zamiast skupiać się na zewnętrznym celu to realizuje swoje
 egoistyczne cele, najczęściej o charakterze emocjonalnym.
AUTORYTARYZM
Grupa postrzega kogoś jako autorytet i każdy pomysł jest wariacją pomysłu autorytetu. Myślenie wedle
autorytetów jest jednym z najbardziej dotkliwych ograniczeń twórczości. Ktoś jest postrzegany jako autorytet,
ponieważ: jest starszy, ubiera się bardziej oficjalnie, jest przełożonym uczestników, mówi dużo i ciekawie,
chętnie poucza i perswaduje, jest profesorem uczelni, ma dużo pieniędzy, jest nadaktywny.
KONFLIKT PRZEKAZU I WYTWARZANIA
Strona 10 z 46
Konieczność symultanicznego wykonywania trzech czynności  myślenia, słuchania i mówienia  powoduje, iż
żadna nie jest wykonywana dobrze.
KONFLIKT STYLÓW POZNAWCZYCH
Współdziałanie w grupie wymaga zgody co do tego, w jaki sposób problem ma być zdefiniowany i
rozwiązywany. Każdy ma inny styl myślenia i sposób dochodzenia do rozwiązania  powód konfliktów.
INDYWIDUALNA WA
ASNOŚĆ POMYSA
ÓW
Myślenie w grupie jest dla wielu zagrożeniem, ponieważ przywiązują się do własnych pomysłów i nie lubią jak
im się je  zabiera . Dlatego trzeba zadbać o odpowiednią integrację grupy.
SYNDROM OGA
UPIENIA GRUPOWEGO
Grupa sztywno trzyma się jednego pomysłu lub kierunku działania, zamykając się na inne możliwości.
Grozi to zwłaszcza grupie, która szybko musi podjąć decyzję w sytuacji zagrożenia. Szybko taka grupa zamienia
sytuację problemową na sytuację decyzyjną z dwoma tylko opcjami do wyboru.
Często problem ten pojawia się w grupach jednorodnych, czyli podobnych pod względem wieku, wykształcenia
i pochodzenia.
SZANSE
RÓŻNORODNOŚĆ
Im bardziej różnorodni członkowie grupy tym większe prawdopodobieństwo uzyskania dużej liczby
różnorodnych rozwiązań/pomysłów.
Odrobina konformizmu jest niezbędna do utrzymania spójności i integracji grupy. Dobrze jest też jak
członkowie grupy uzupełniają się wzajemnie.
ORGANIZACJA
Potrzebna jest osoba, która umówi spotkanie, będzie je moderować, wszyscy przyjdą na te spotkanie itp. To, że
ma to być twórcze spotkanie to nie znaczy, że ma być niezorganizowane. Wręcz przeciwnie!
EFEKT PUBLICZNOŚCI
Wyjaśniając coś innym przy okazji wyjaśniamy to samym sobie. W ten sposób mówca często zdaje sobie sprawę
ze swojej niekompetencji lub braków wiedzy.
W naszym przypadku  publiczność działa jak stymulator twórczych idei przez sam fakt swojego istnienia,
nawet jeśli pozostaje bierna. Np. twórca mówiąc spontanicznie i na bieżąco ulepsza swój pomysł.
WOLNY RYNEK IDEI
Surowcem wszelkiej twórczości jest rynek wymiany informacji, pytań, pomysłów, wątpliwości.
Natychmiastowa, pełna i wzajemna wymiana idei.
UMYSA
ZBIOROWY
Strona 11 z 46
Podmiotem myślenia i autorem pojawiających się pomysłów jest cały zespół, a nie poszczególni uczestnicy
spotkania.
Wzajemne podchwytywanie, rozwijanie i uzupełnianie idei wypowiadanych przez innych członków grupy.
 efekt bramki hockeowej  bramkę strzela zespół a nie jeden zawodnik
Obserwator może tylko stwierdzić niezaprzeczalne istnienie pomysłu i niemożność wykrycia skąd on się wziął.
Cechy umysłu zbiorowego
1) nieredukowalność grupy do tworzących ją osób
2) nadzwyczajna produktywność i giętkość (efekt synergii 2+2=5  Kaufmann lub efekt grupy - Góralski)
3) specyficzny sposób funkcjonowania  charakter przejściowy, ulotny
Trzy przesłanki powstania umysłu zbiorowego:
1. klimat emocjonalny (sympatia, zaciekawienie, zabawa (minimum) +bezpieczeństwo i wolność)
2. porozumiewanie się wewnątrz grupy  podstawowa przesłanka jej skuteczności (musi to być język
zrozumiały dla wszystkich, potoczny, analogiczny, metaforyczny, obrazowy,  gestykulacyjny )
3. cel organizujący jej aktywność (ciekawy i dla wszystkich zrozumiały problem, który przerośnie
autonomiczne cele poszczególnych jednostek)
BARDZO WAŻNE JEST PRZYGOTOWANIE GRUPY poprzez pomniejszy trening twórczości zanim się podejdzie do
TROPu.
Jakie są funkcje umysłu zbiorowego?
1. Dyfuzyjna (rozproszenie odpowiedzialności za końcowy efekt działania grupy, co zdejmuje też z
poszczególnych uczestników przymus wytwarzania pomysłów  efekt odblokowania)
2. Rezonująca (wzmacnianie początkowych wersji pomysłów zwykle niedojrzałych i słabych)
3. Kondensująca (przyspieszenie procesów twórczych)
SKA
AD GRUPY TWÓRCZEGO MYŚLENIA
Grupa twórczego myślenia ma swoją strukturę, każdy członek ma swoją rolę, a efektywność zależy od pełnienia
ról i uzupełniania się wzajemnie.
Role formalne są trzy: lidera, eksperta i zwykłego uczestnika.
Lider zwany też animatorem kieruje aktywnością grupy i pobudza innych członków do twórczego działania
(chodzi zarówno o klimat grupowy jak i sprawy proceduralne, np. umiejętność podejmowania strategicznych
decyzji dotyczących procedury TROP).
Lider musi przejawiać podstawowe umiejętności interpersonalne, musi umieć dyrygować i kontrolować.
Od eksperta oczekuje się dobrej współpracy z liderem, umiejętności formułowania własnych oczekiwań wobec
grupy i kompetentnej oceny wytworów. Od członka braku zahamowań w zakresie tworzenia pomysłów,
konstruktywnego nastawienia na rozwiązanie problemu i umiejętności dostosowania się do klimatu
emocjonalnego grupy. /*proces  zużywania się potencjału twórczego grupy jest b.szybki!!/
Strona 12 z 46
PROCES TWÓRCZY I JEGO OGRANICZENIA (1995)
R.1 PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE PROCESU TWÓRCZEGO
KLASYCZNE TEORIE PROCESU TWÓRCZEGO  PRZEGL
D
Pięć głównych nurtów:
" teorie asocjacyjne  dopatrują się istoty twórczości w nietypowym lub odległym kojarzeniu idei
" koncepcje postaciowe  pojęcie wglądu jako nagła zmiana struktury problemowej dzięki dostrzeżeniu
ukrytych dotąd związków między elementami tej struktury (zmiana  złej struktury na
uporządkowaną) + likwidowanie niekompletności wiedzy człowieka!
" Koncepcje behawioralne -> twórczość jako odmiana zachowania sprawczego, bądz
też jako
wewnętrzny proces mediacyjny
" Poznawcze -> twórczość jako proces heurystyczny (operacja przetwarzania informacji), przy czym
podkreśla się rolę transferu i myślenia przez analogię jako jedne z czynników odróżniających typowe
heurystyki od twórczych.
" Nieświadoma praca umysłu  jak się zbierze dość info umysł przetwarza je w sposób nieświadomy i
rozwiązanie przychodzi na drodze olśnienia i póz
niejszego opracowania problemu. (teoria inkubacji);
Kris upatruje natury twórczości w czasowej, odwracalnej i kontrolowanej regresji do wczesnego
dzieciństwa.
KRYTYKA KONCEPCJI KLASYCZNYCH
Trzy podstawowe braki lub błędy teoretyczne stanowiące podstawę analizy to:
" Niekompletność  wskazanie tylko na ogólny schemat a nie koncentrują się na poszczególnych
etapach, czyli są  puste , bo mówią: w fazie dostrzeżenia problemu trzeba& dostrzec problem?! (nie
opisują jakie operacje biorą udział w każdym z etapów, tylko omawiają efekt końcowy); albo, ze wgląd
następuje, czyli przeorganizowanie problemu i mamy wynik. Koniec.
" Nadmierne uproszczenie  Koestler uważa, że twórczość i humor są w istocie tym samym zjawiskiem,
a humor jest oparty w dużej mierze na bisocjacji, czyli jednoczesnego spostrzegania tego samego
obiektu w dwóch różnych płaszczyznach odniesienia; tutaj widać próby wyjaśniania twórczości za
pomocą operacji intelektualnych tylko jednego typu, co nieuchronnie prowadzi do lekceważenia różnic
indywidualnych w zakresie stylów tworzenia i typów twórczości.
" Dychotomizowanie  dzielenie procesów psychicznych na dwie rozłączne grupy, z których jedna ma
wyjaśniać przypadki myślenia twórczego a druga nietwórczego. (np. myślenie  boczne i  pionowe ;
intuicja i rozumowanie; przetwarzanie prawo- i lewopółkulowe); problem w tym, że twórczość
wymaga zaangażowania obu tych struktur.
Perkins  wszelka aktywność umysłowa jest dziełem tego samego umysłu. Jedyna odrębność polega na celu i
końcowym wyniku.
Strona 13 z 46
WSPÓA
CZESNE TEORIE PROCESU TWÓRCZEGO
Guilford podzielił procesy myślenia na:
" Wytwarzanie konwergencyjne (zbieżne)
" Wytwarzanie dywergencyjne (rozbieżne)
Miarą twórczości miały być poziomy: płynności (ilość pomysłów), giętkości (różnorodność) i oryginalności
(rzadkość występowania w pop.)
Perkins podobnie jak Weisberg (podejście inkrementalne) myśli, że twórczość polega na rozwiązywaniu
problemu metodą małych kroków i ciągłego przyrostu efektów, a nie na drodze magicznych  olśnień .
Nęcka  ocena i myślenie krytyczne jest immamentnym składnikiem procesu twórczego.
Runco i Chand  nie tylko ewaluacja ale i waluacja, czyli  uszlachetnianie swojego wytworu jest ważne.
Podejście  integracyjne / interakcyjne (Stasiewicz)  twórczość nie jest jednym czynnikiem, ale jest wynikiem
złożenia wielu czynników (osobowości, inteligencji, sytuacji, kontekstu, celu zadania itp.).
Amabile  motywacja immanentna
Nęcka  specyficzne umiejętności i sprawności techniczne
Sternberg  charakterystyczne dla procesu twórczego style poznawcze.
Systemowa teoria twórczości Csikszentmihalyiego zakłada istnienie trzech ważnych elementów twórczego
układu: dziedziny (system kodów i symboli), pola (systemu społecznego) oraz jednostki.
Simonton  twórcza myśl powstaje w wyniku  permutacji wcześniej istniejących idei, a może przetrwać dzięki
temu, że odpowiada określonej, swoistej dla swojej epoki  konfiguracji kryteriów .
Langley i Jones  akt twórczy jako efekt nietypowego przypominania lub przywoływania treści zakodowanych w
pamięci długotrwałej.
Osoby twórcze mają bardzo rozbudowaną i bogatą sieć powiązań między  oczkami sieci semantycznej.
CEL PRACY
Celem książki jest wypracowaniem modelu teoretycznego  schemat procesu + wypełnienie go treścią.
R.2 OGÓLNY SCHEMAT PROCESU TWÓRCZEGO
P
TLA UJEMNEGO SPRZ
ŻENIA ZWROTNEGO JAKO PARADYGMAT TWÓRCZOŚCI
Aktywność twórcza jest ze swej natury celowa (teliczna), bo polega na dążeniu do  stanów wyróżnionych ,
którym można przypisać cechę nowości i wartościowości.
Schemat TOTE (Test, Operate, Test, Exit) -> schemat ten jednak wyraz
nie nie przystaje do twórczości, bo cel jest
niejasny, a część wykonawcza nie zawsze dostępna w środku procesu.
Strona 14 z 46
TEORIE CZYNNOŚCI W ZASTOSOWANIU DO PROCESU TWÓRCZEGO
Czynność  zachowanie ukierunkowane na cel.
Ale nie możemy znalez
ć cech specyficznych aktu twórczego + czynności odnoszą się do zachowań i procesów
umysłowych, a nie tylko do procesów umysłowych&
Koncepcje faz lub etapów też są niezłe, ale można wobec nich wystosować podobne zarzuty.
Z kolei w sytuacji problemowej Dunckerowskiej mamy stan wyjściowy i końcowy, wymyślamy środek. W
procesie twórczym istotą aktywności może być właściwie wytworzenie celu lub zdefiniowanie syt.początkowej.
Wallas: preparacja, inkubacja, iluminacja, weryfikacja.
NATURA INTERAKCJI TWÓRCZEJ
Interakcja jest procesem ciągłego wzajemnego oddziaływania. W odniesieniu do twórczości partnerami takiego
oddziaływania są: 1) wyobrażone i zaplanowane wiersze, symfonie itp.  cel; 2) pomysł, szkice, zachowania,
które są wytworzone w odpowiedzi na wymagania celu  struktury próbne.
Struktura próbna może:
" prowadzić do wyłonienia się celu;
" uczynić cel bardziej lub mniej określonym;
" doprowadzić do uświadomienia celu;
" wykazać, że cel w swojej pierwotnej postaci nie jest wart tego, aby do niego dążyć.
" Całkowite zaniechanie celu.
Proces twórczy kończy się gdy parametry celu upodobnią się do parametrów struktury próbnej.
MOC OPISOWA I WYJAŚNIAJ
CA PARADYGMATU INTERAKCYJNEGO
Czasami zdarza się, że uczony nie zdaje sobie sprawy ze znaczenia tego, co wykrył.
Dewey 5 faz: odczucie trudności, zdefiniowanie trudności, wytworzenie pomysłów, rozpatrzenie ich
konsekwencji, akceptacja rozwiązania.
Johnson: przygotowanie, wytwarzanie i ocena.
Proponowany model w pełni docenia możliwości zmiany celu w dowolnym stopniu i w dowolnym momencie
procesu twórczego. Proces twórczy jako zjawisko samosterujące.
Reinterpretacja zjawiska wglądu jako znacznej zmiany struktury celu pod wpływem interakcji tegoż ze
strukturami próbnymi.
Paradygmat interakcyjny pozwala też dokonać prostej i logicznej taksonomii przeszkód w procesie twórczym.
Podział na cztery kategorie: zapobieganie procesom twórczym, przedwczesne przerywanie procesów
twórczych, zakłócanie procesów twórczych i ograniczanie procesów twórczych.
Strona 15 z 46
Interakcja więc jest tym schematem procesu twórczego, a konkretny proces interakcji między celem a
strukturami próbnymi zachodzi wg pewnych reguł  zwanych dalej strategiami  i w wyniku działania
konkretnych zabiegów intelektualnych  zwanych dalej operacjami.
R.3 STRATEGIE W PROCESIE TWÓRCZYM
STRATEGIA CZUJNOŚCI
Strategie poznawcze lub inaczej heurystyki mogą obejmować zarówno złożone zestawy zasad i reguł, jak też
opierać się na stosunkowo prostych  chwytach , ale funkcja wyrobu i funkcja kontroli są zawsze obecne.
Strategia czujności polega na wybiórczym uwrażliwianiu samego siebie na odbiór niektórych tylko klas bodz
ców
(zewnętrznych lub wewnętrznych).
Ustal czego potrzebujesz i czekaj aż natrafisz na coś co ci się przyda.
STRATEGIA PERCEPCJI POSTACI
Strategia ta odwołuje się do spostrzegania i rozpoznawania złożonych wzorów (postaci) w wyniku spostrzegania
w przeszłości określonych konfiguracji bodz
cowych. Czyli szybkie rozpoznawanie całej struktury, ale możliwe
jest to tylko jeśli kontakt z obiektem twórczego procesu jest częsty i różnorodny.
Simonton- duch czasu.
STRATEGIA UKIERUNKOWANEJ EMOCJI
Gordon  synektyka (jedna z technik twórczego myślenia).
Niektórzy ludzie skutecznie wykorzystują swoje uczucia jako wskazówki informujące o tym, czy kierunek
poszukiwania twórczej idei, jaki został obrany, jest rzeczywiście obiecujący.
Reakcja hedoniczna  podekscytowanie, radość i przekonanie o właściwym kierunku poszukiwań.
Pomysł kierowania się właśnie tym uczuciem jest zgodny z założeniem o nieświadomej naturze twórczości.
Pegnancja postaci  tendencji do zastępowania niekompletnej struktury strukturą pełniejszą.
Proces twórczy jako gra  ciepło-zimno między twórcą a jego podświadomością.
STRATEGIA  ZAMYKANIA
Ludzie wykazują naturalną tendencję do uzupełniania niekompletnych struktur zgodnie z ich wewnętrzną
logiką.
STRATEGIA JASNO OKREŚLONEGO CELU

Strona 16 z 46
STRATEGIA WYNIKU IDEALNEGO
Dwie odmiany tej strategii:
" Dziwaczności  wytwarzanie dzieł, które by były możliwie najbardziej niezwykłe, dziwaczne, czyli
idealny znaczy niezwykły
" Aksjologiczna  idealny znaczy taki, który spełnia określone warunki.
STRATEGIA ZARODKA
Zamiast wychodzić od ideału twórca wychodzi od czegoś, co w minimalnym chociaż stopniu spełnia warunki
przyjętego celu. Taki zarodek może być nieustannie przekształcany i ulepszany, aż w końcu osiągnie wymagane
parametry końcowe.
Reakcja zróżnicowana (Prince), czyli przekształcenia słabych pomysłów w pomysły wartościowe.
Strategia zarodka może być cenna jako rozgrzewka, ale trudno powiedzieć, że z każdego nawet najbardziej
słabego zarodka można wyciągnąć, coś co będzie zupełnie satysfakcjonującym wynikiem procesu twórczego.
STRATEGIA NADMIARU
Ta strategia opiera się na tworzeniu jak największej ilości idei czy też wyników w sensie materialnym bez
zwracania uwagi na ich rzeczywistą wartość. A potem wybrać jeden, który najbardziej spełnia kryteria.
Osbourn  ilość rodzi jakość.
Prawo Zipfa  ilość spontanicznie generowanych zachowań jednego typu stopniowo maleje w miarę upływu
czasu, natomiast ilość zachowań niepowtarzalnych stopniowo rośnie w tym samym okresie.
Ludzie muszą pozbyć się (wyrzucić z siebie) zwyczajnych pomysłów, aby móc swobodnie wymyślać zupełnie
nowe.
STRATEGIA TWÓRCZEGO ODDALENIA
Osiąganie celu nie wprost. Zamiast bezpośrednio uderzać w cel twórca wymyśla sobie cel zastępczy, podąża za
nim stosując różne operacje, a następnie przekształca powstałe w ten sposób rozwiązania tak, aby spełniały
warunki celu pierwotnego.
Synektyka stanowi dobry przykład tego podejścia. Składa się ona z trzech etapów:
1) Zwięzłe określenie istoty rozwiązywanego problemu
2) Szukanie innych obiektów, które przejawiają ten sam typ problemu
3) Rozwiązanie trudności zachodzącej w obiekcie analogicznym i  przetłumaczenie tego rozwiązania na
język wymagań pierwotnego problemu.
Podejście nie wprost pozwala na uniknięcie wielu czynników hamujących naszą pomysłowość, a które działają
ze szczególną siłą w przypadku kiedy atakujemy problem bezpośrednio. Natomiast cel zastępczy musi być
wystarczająco odległy , ale i wystarczająco podobny do celu właściwego.
Strona 17 z 46
R. 4 TWÓRCZE OPERACJE UMYSA
OWE
Operacje to składniki wykonawcze procesu twórczego, w bezpośredni sposób akomodujące struktury do celu i
vice versa. Wyróżniamy 4 stanowiska: motywacja, błąd perspektywy, specyfika na wejściu, nietypowy układ.
Dwa pierwsze są raczej poprawne, a dwa kolejne budzą wątpliwości, dlatego nie zostaną uwzględnione dalej.
ROZUMOWANIE DEDUKCYJNE
1. Sylogizm przyczynia się do myślenia twórczego jeśli jest konsekwentny.
2. Twórcze rozumowanie jest kompletne, czyli wyciągnięte zostają wszystkie wnioski tkwiące w
przesłankach.
3. Twórcze rozumowanie jest hipotetyczne, co oznacza, że ani duża ani mała przesłanka nie może być
bezwzględnie prawdziwa, ale może być stworzona na próbę w celu sprawdzenia.
4. Twórcze rozumowanie powinno być oparte na czystych przesłankach, bo czasem błędy wynikają ze
złego rozumienia przesłanek.
ROZUMOWANIE INDUKCYJNE
Indukcja polega na wyciąganiu wniosków z niepełnego zbioru danych.
Rozumowanie indukcyjne obejmuje trzy typy zadań: 1) uzupełnianie serii, 2) klasyfikowanie, 3) wnioskowanie z
analogii.
Spośród powyższych zadań rozumowanie poprzez analogię jest powszechnie uznane za najbardziej istotne dla
twórczości. Wynika to z faktu, że analogia ułatwia transfer wiedzy i szczegółowych rozwiązań z jednego
problemu na drugi, a nawet z jednej dziedziny na całkiem inną.
Stworzenie odległej i trafnej analogii to pierwszy krok, ale potem trzeba jeszcze przenieść pewne relacje z
jednego członu na drugi. Relacje te jednak muszą obiektywnie istnieć.
Rozwiązanie problemu wymaga dostrzeżenia relacji wyższego rzędu łączącej oba człony analogii, z których
każdy wykazuje swoją wewnętrzną relacyjną strukturę  zabieg ten nazywa się umiejscowienie (map ping).
Jest to konieczne, żeby ustalić jeden element w obu członach, który będzie stanowił podstawę analogii.
Zwolennicy podejścia pragmatycznego mówią, że nawet relacje niższego rzędu mogą być podstawą
umiejscowienia.
Podobieństwo obu terminów analogii musi być wyrażone w języku wysoce abstrakcyjnych terminów.
METAFORYZOWANIE
Metafora może być zarówno celem jak i środkiem twórczości. Z metaforą mamy do czynienia wtedy, gdy
odnosimy się do jednej rzeczy (obiektu) w terminach właściwych zupełnie innej rzeczy (nośnik/wehikuł).
Podzielanie pewnych cech nośnika z pewnymi cechami obiektu.
Strona 18 z 46
Jednak ta cecha jest bardziej wydatna w przypadku nośnika niż obiektu.
Poznawcze funkcje metafory:
1. Przynosi ona informacje, które są istotne do zrozumienia obiektu.
2. Metafora zwykle opisuje bardziej złożony obiekt w terminach właściwych czemuś znacznie
prostszemu.
3. Nowe elementy znaczenie przeniesione z nośnika na obiekt są w dalszym ciągu istotne dla naszego
zrozumienia obiektu.
W szczególnych przypadkach ciało twórcy stanowi nośnik takiej metafory  zabieg ten nosi nazwę analogii
osobistej lub identyfikacji z przedmiotem.
Metafory jednak nie muszą przybierać formy słownej. Mogą być gestem, rzez
bą, rysunkiem&
DOKONYWANIE SKOJARZEC

Pojmowanie procesu twórczego jako skojarzenia między poszczególnymi elementami psychicznymi.
Mednick  odległe kojarzenie. / siła skojarzeniowa /
Jedną z opcji wykorzystania odległych skojarzeń w procesie twórczym jest technika superpozycji (Kaufmana)
zmuszająca twórcę do nakładania pewnych elementów zgromadzonego wcześniej materiału asocjacyjnego na
elementy rozwiązywanego problemu.
ABSTRAHOWANIE
Abstrahując zwracamy uwagę tylko na niektóre cechy obiektów a ignorujemy resztę.
Analiza funkcjonalna  wychodzenie w abstrahowaniu od funkcji jakiegoś obiektu, a nie od jego przykładów.
Redefinicja sprowadza się do ustalenia nowych kryteriów definicyjnych obiektu, aby w ten sposób spojrzeć na
niego z zupełnie innej perspektywy.
Eksperymenty z przełamywanie fiksacji funkcjonalnej są przykładem redefinicji.
Operacje abstrahowania są ważnym składnikiem wykonawczym procesu twórczego ponieważ:
1) Ułatwiają przełamywanie stereotypów
2) Umożliwiają redefiniowanie obiektów
3) Przyczyniają się do  pionowego ruchu na skali abstrakcyjne  konkretne.
DOKONYWANIE TRANSFORMACJI
Transformacja oznacza zmienianie wszystkich lub niektórych cech obiektu tak, aby jego końcowa postać różniła
się istotnie od postaci wyjściowej.
Strona 19 z 46
Transformacje mogą być w dużym stopniu stymulowane i ukierunkowywane przez, tzw. czasowniki
modyfikujące.
R. 5 ZASILANIE PROCESÓW TWÓRCZYCH
Zjawiska związane z zasilaniem mają podwójną naturę. Z jednej strony dostarczają określonej dawki informacji
do przetwarzania bez której operacje nie miałyby czego przetwarzać, a strategie nie miałyby o czym
decydować. Z drugiej strony proces taki potrzebuje odpowiedniej dawki energii, która najpierw inicjuje
interakcję, a potem ją podtrzymuje cały czas potrzebny do wyczerpania możliwości dalszego wzajemnego
oddziaływania celu i struktur próbnych.
Zasilanie informacyjne (uwaga i świadomość) i zasilanie energetyczne (motywacja).
UWAGA I STANY ŚWIADOMOŚCI
W koncepcjach poznawczych wyróżnia się kilka struktur czy bloków biorących udział w przetwarzaniu
informacji przez człowieka. Nosal wyróżnia: a) system programujący, b) system operacyjny i c) system danych.
U Sternberga są to komponenty wykonawcze, meta komponenty i komponenty nabywania wiedzy.
Selektywne kodowanie  wyróżnienie informacji wyłącznie istotnych
Selektywne kombinowanie  zestawienie zakodowanych wcześniej informacji w sensowne całości, spójne
wewnętrznie i trafne zewnętrznie.
Problem informacyjnego zasilania procesów twórczych odpowiada tzw. komponentom nabywania wiedzy
(Sternberg) i procesom związanym z tzw. systemem danych (Nosal). W naszym ujęciu są to mechanizmy
twórczej uwagi i twórczych stanów świadomości.
UWAGA
Główną funkcją uwagi jest selektywność  wybranie jednego z
ródła informacji kosztem drugiego.
Jednostki twórcze wykorzystują tylko to, co jest rzeczywiście ważne lub przydatne z punktu widzenia podjętego
zadania lub zainicjowanego procesu twórczego.
Tworcza uwaga jest bardziej selektywna niż uwaga biorąca udział w procesach nietwórczych.
Ale jednocześnie mówione było, iż osoby twórcze są w stanie przyjmować informacje peryferyjne i traktować je
jako wskazówki w procesie twórczym. Pojawia się więc hipoteza dynamicznej równowagi między tymi stanami
uwagowymi (Parnes i Biondi)  rozproszona uwaga w poszukiwaniu wskazówek a potem zupełnie skupiona w
przypadku koncentracji na określonych przesłankach.
STANY ŚWIADOMOŚCI
Procesy twórcze wykazują pewne szczególne zmiany w zakresie świadomości twórcy, choć są to zazwyczaj
zmiany subtelne i trudne do zaobserwowania.
1) Utrata poczucia czasu
2) Utrata poczucia realizmu
3) Obniżone poczucie tożsamości
Strona 20 z 46
ZASILANIE ENERGETYCZNE  NATCHNIENIE
Proces twórczy jest silnie nasycony emocjami i to różnego znaku i rozmaitej jakości.
Uczucia związane z zabawą, ciekawością, zaufanie do samego siebie, poczucie wolności i bezpieczeństwa.
Gordon  twórczość to dojrzała forma zabawy.
Zabawowy stosunek do procesu twórczego ułatwia swobodne  igranie pojęciami, kombinowanie itp.
Zabawa jest  zaprzeczeniem nudy , celem samym w sobie.
Dojrzała, twórcza zabawa jest podporządkowana celowi, a zatem odwracalna i kontrolowana.
Wg Ambible wymagania zewnętrzne skłaniają człowieka do posuwania się najprostszą drogą, natomiast
zaciekawienie zezwala na zbaczanie z traktu.
Twórczość sama przez się czyni nas bardziej wolnymi i bezpiecznymi, ponieważ zwiększa naszą kompetencję.
& ?....(rozmazane 2 zdjęcia)& ?....
Wizja procesu twórczego, jako interakcji między celem a strukturami próbnymi, rządzonej przez strategie a
wykonywanej przez operacje i zasilanej przez zjawiska towarzyszące, nie jest modelem w ścisłym sensie.
R. 6 PRZESZKODY W PROCESIE TWÓRCZYM: ROZWAŻANIA TERMINOLOGICZNE
Fiksacja funkcjonalna- Drucker
Sztywne nastawienie  Luchinsa
Próbowano to nazywać blokami myślowymi lub inhibitorami, ale autor skłania się do  przeszkód .
Przeszkody niespecyficzne (np. osobowościowe, które blokują nie tylko proces twórczy, ale i inne zachowania) i
specyficzne (które mają ścisły związek z samym tworzeniem i przeszkadzają tylko temu procesowi).
Przeszkody trywialne  brak farb do malowania&
Ostatecznie przeszkody dla twórczości mają (w ujęciu Nęcki) postać wewnętrznych czynników o charakterze
procesualnym.
 tłamszenie lub  mordowanie pomysłów nie są idealnymi przykładami przeszkód zewnętrznych.
Przeszkodą dla twórczości w sensie psychologicznym nie może być czynnik zewnętrzny.
Przeszkodą dla twórczości jest proces psychiczny antagonistyczny bądz
konkurencyjny wobec procesu
twórczego.
Taksonomia Adamsa bloków: percepcyjnych, emocjonalnych, intelektualnych, sytuacyjnych, społeczno-
kulturowych.
Strona 21 z 46
R. 7 ZAPOBIEGANIE PROCESOM TWÓRCZYM
Tłumienie interakcji twórczej w zarodku. Polega to na unikaniu celów lub nie tworzenie żadnych struktur
próbnych, bądz
też poprzestanie na pierwszej strukturze próbnej.
Jeśli chodzi o specyficzne uzdolnienia twórcze to krzywa rozkładu normalnego.
ANTYKREATYWNE PRZEKONANIA I IDEOLOGIE
Mechanizmem zapobiegającym podjęciu twórczej interakcji jest działanie subiektywnego przekonania
żywionego przez podmiot a nie stan faktyczny.
Ludzie nawet jak wiedzą, że są twórczy to często nie wykazują się twórczością będąc pod wpływem autorytetu.
Torrence  trwoga przed arcydziełem  mimo, że ktoś stworzy arcydzieło to ma poczucie, że nadal nigdy nie
dorówna największym twórcom wszech czasów.
Inne przekonania nie tyczą się jedynie niemożności twórczej, ale szerszego kontekstu  ideologie antytwórcze.
Np. kultury mocno zakorzenione w etyce pracy mogą mieć problemy z podejmowaniem aktywności twórczych.
Podobnie jest z pełnionymi rolami społecznymi  np. ekspert w danej dziedzinie ma posiadać wiedzę a nie
inwencję twórczą.
EMOCJONALNE KOSZTY TWÓRCZOŚCI
Dwie kategorie uczuć: te które są składnikiem i te które są wynikiem procesu twórczego.
Emocje pozytywne pojawiają się dopiero pod koniec procesu twórczego a ujemne na pozostałych etapach.
Innym kosztem twórczości jest osamotnienie ujmowane w sposób społeczny i poznawczy, co może być
łagodzone poprzez udział w grupach twórczego myślenia.
Innymi kosztami jest konieczność ponoszenia ryzyka i duże prawdopodobieństwo porażki.
Ryzyko narażenia się na publiczne ośmieszenie lub co najmniej publiczną ocenę. Adams proponuje ćwiczenie
 obrona  ludzie udający zwierzęta, żeby potem nie bali się najgłupszych pomysłów.
Takie zabiegi przywracają zdolność dziecięcą do nieskrępowanej ekspresji.
Często wystepuje też lęk przed oceną, ponieważ w naszej kulturze wartościowanie pomysłów jest oceniane
wyżej niż ich wytwarzanie.
Sposoby na likwidowanie tych przeszkód:
" Desensybilizacja  przeżycie sytuacji budzących awersyjne emocje w sytuacji bezpiecznej
" Dostarczanie podmiotowi silnych nagród
" Przekształcanie kosztów w zyski
Strona 22 z 46
KONKURENCJA MOTYWÓW
Kocowski  polimotywacyjność. Przykłady kolizji motywacyjnych:
" Względy utylitarne
" Względy społeczno-afiliatywne
" Względy wynikające z przekonań, wiary religijnej lub ideologii
NIEDOSTRZEGANIE CELÓW
Człowiek twórczy wykazuje świetne umiejętności dostrzegania problemów + selekcja problemów naprawdę
ważnych.
Problem finding (znajdywania/dostrzegania)  problem starting (formułowania) problem solving (rozw.)
Wiedza przekazywana przez nasz system edukacji jest wiedzą jałową  nie zachęca do innowacyjnego myślenia.
Jest to wiedza w większości przypadków  oznajmująca , czyli przekazująca to co już wiemy, a nie pokazuje się
czego jeszcze nie wiemy lub nad czym się teraz pracuje.
Wiedza jałowa jest pozbawiona kontektu i implikacji, czyli nie mówi się co z czego wynika, ale jak jest i czego się
mają nauczyć na pamięć. Wiedza ta jest też przekazana mało kreatywnym językiem przez co trudno ją
przyswoić i wykorzystywać w dalszym pozyskiwaniu wiedzy.
Wszystko to blokuje podejmowanie procesów twórczych.
R. 8 PRZEDWCZESNE PRZERYWANIE PROCESÓW TWÓRCZYCH
Dwojakiego rodzaju przypadki:1) przerywanie procesu zanim powstanie znaczące dzieło, 2)stworzenie dzieła,
które nie wyczerpuje wszystkich możliwości kryjących się w interakcji twórczej.
W tym drugim przypadku za niedokończony proces twórczy uznamy taki proces, który mógłby być dalej
kontynuowany przez wykonującego go człowieka (lub grupę ludzi).
Czyli z jednej strony nie powinien być przerwany arbitralnie przez jedną osobę, ale też nie powinien być
kontynuowany jeśli tylko jedna osoba z grupy może go kontynuować.
Do tego dochodzą głównie trzy kategorie przeszkód: dogmatyzm, egocentryzm i niecierpliwość.
OBAWA PRZED WYMOW
WA
ASNEGO DZIEA
A (DOGMATYZM)
Dogmatyzm polega na silnej niechęci wobec zmian w systemie posiadanych przez człowieka przekonań.
Stosuje się często różnego rodzaju mechanizmy obronne, jak: racjonalizacja, zaprzeczenie, podważaniem
wiarygodności niewygodnych faktów,
Dogmatyzm ma duże znaczenie na etapie weryfikacji wyników pracy grupy, kiedy to osoba dogmatyczna nie
dopuszcza do siebie pomysłów, które wychodzą poza system jego przekonań.
Strona 23 z 46
Rokeach stwierdził, że niedogmatyczny umysł jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym dla
twórczości.
Niestety dogmatyzm tym większy im wyższe wykształcenie.
Lęk przed własny wytworem twórczym zdarza się często, ale to skuteczność jego przezwyciężenia znamionuje
prawdziwych twórców.
Skąd się bierze dogmatyzm& z  trudnego dzieciństwa ; inna teoria, że z ulokowania poczucia tożsamości we
własnych poglądach przez co bronimy ich jak własnego ja, ale to są tylko hipotezy.
Pochodne dogmatyzmowi jest konserwatyzm, czyli opór przed WSZELK
zmianą, który jest zupełnym
przeciwieństwem pierwotnej potrzeby nowości.
Z kolei z
ródeł konserwatyzmu doszukiwano się w poczuciu niższości i zagrożenia (Wilson).
Morris  neofobia  strach przed nowością.
OBAWA PRZED MAA
OŚCI
WA
ASNEGO DZIEA
A (EGOCENTRYZM)
Zdarza się jednak i tak, że proces twórczy jest przedwcześnie przerywany ze względu na to, że uczestnicy boją
się, że jego wynik nie sprosta oczekiwaniom.
Utożsamianie dzieła z postrzeganą wartością autora jako człowieka.
Dzieło musi być porzucone, bo inaczej zdemaskowałoby niską wartość autora.
Żeby to przezwyciężyć trzeba sobie uświadomić, że wartość dzieła świadczy co najwyżej o wartości autora jako
twórcy a nie jako człowieka.
Przerywanie procesu twórczego z pobudek egocentrycznych jest z gruntu neurotyczne, to jej genezy można się
upatrywać w tzw. romantycznej teorii twórczości, wiążącej aktywność twórczą z wybitnymi umiejętnościami.
Problem w tym, że zarówno dogmatyzm jak i egocentryzm trudno leczyć czy jakoś temu przeciwdziałać,
zdecydowanie lepsze jest podejście profilaktyczne.
NIECIERPLIWOŚĆ
Sztuczne przyspieszanie pojawienia się dzieła, którego z pewnych względów pilnie potrzebuje. Tutaj przede
wszystkim chodzi o uzyskanie dzieła jako takiego a nie dzieła spełniającego wymogi czy wartościowego.
Jednym ze z
ródeł tego zjawiska jest nieumiejętność odraczania gratyfikacji.
Innym jest niemal neurotyczne dążenie do jak najszybszego osiągnięcia satysfakcji.
Inni potrzebują szybkich i jednoznacznych rozstrzygnięć typu tak-nie, a nie  to zależy& . .
W jaki sposób można przeciwdziałać:
" Strategia zarodka  zapewnienie twórcy poczucia bezpieczeństwa, że już posiadamy jakiś efekt, tylko
go teraz doskonalimy (więc i gratyfikacja jest i kontynuujemy proces twórczy)
" Dostarczenie dużej porcji satysfakcji wynikającej z podejmowania samego procesu twórczego.
Strona 24 z 46
Mówiąc o niecierpliwości mamy na myśli nie tylko nadmiernie silne dążenie do wyniku, ale też przesadne
unikanie informacji słabo określonych (złożonych, rozmytych, niekonkretnych). Podobnie cele słabo określone
często wywołują awersję.
Również tolerowanie sytuacji słabo określonych jest traktowane jako cecha osobowości.
Barron wykazał, że ludzie twórczy nie tylko nie unikają sytuacji złożonych, ale wykazują nawet pewne
upodobanie do nieładu. Ale potem się okazało, że potrzeba nieładu jest raczej tylko złudzeniem.
R. 9 ZAKA
ÓCANIE PROCESÓW TWÓRCZYCH
Procesy twórcze charakteryzują się dużym zakresem autonomii i zdolnością do samoregulacji.
Wydaje się, że procesy zakłócające można opisać w czterech głównych kategoriach. Obejmują one procesy
związane z konformistyczną uległością wobec nacisku społecznego, rywalizacją, warunkowaniem sprawczym i
sztywną samokontrolą.
NACISK I KONFORMIZM
Proces twórczy wymaga różnorodności i odejścia od konwencji. Natomiast społeczeństwo domaga się
jednorodności i konserwatyzmu.
Torranece  ostracyzm, czyli odsunięcie twórczej jednostki od prac i zabaw widoczne jest już w szkole średniej.
Przeszkodą dla twórczości nie jest sam nacisk ile uleganie temu naciskowi.
Życiński przeciwstawia temu czynniki ściśle merytoryczne, ale trzeba jeszcze dodać przeszkody polityczne.
Twórczość ulega degeneracji z powodu nadmiernej ingerencji w wewnętrzną logikę interakcji twórczej
czynników pochodzących spoza tejże interakcji.
Uleganie przyjmuje różne postaci. Konformizm pełny i całkowity polega na przejmowaniu cudzych zakazów,
nakazów, norm, sądów a nawet gotowych idei  bez zdawania sobie z tego sprawy. Fakt poddania naciskowi nie
dociera do świadomości zainteresowanego lub jest maskowany.
Konformizm oportunistyczny  ludzie wiedzą, że grupa nie ma racji, ale podporządkowują jej swoje zachowanie
(natomiast spostrzeganie i wydawanie sądów zachowują na swój własny użytek). /badanie Asha z odcinkami/
Konformizm  na opak  wygłaszanie sądów zawsze przeciwnych wobec tego, co głosi grupa.
W procesie twórczym z takich konformistów pożytek jest niewielki. Ważna jest niezależność wobec nacisku.
RYWALIZACJA
Wzbudzenie rywalizacji jest znacznie gorszą motywacją niż motywacja immanentna. A jeśli już rywalizacja to
między grupami niż między jednostkami.
Ale rywalizacja na wysokim poziomie motywuje do działania twórczego.
Prince - 2 na 10 ludzi jest dobrze motywowanych rywalizacją
Wysoce szkodliwa wydaje się rywalizacja wewnątrz zespołu.
Strona 25 z 46
Dobre strony rywalizacji odnoszą się do motywacji i zasilania energetycznego.
Złe do złego doboru celów, który daje szybkie i duże wzmocnienie i ukierunkowanie na kryteria zewnętrzne.
Wytwarza on też serię napięć i zagrożeń dla twórczości i dla poszczególnych członków.
WARUNKOWANIE SPRAWCZE
Można wzmacniać lub wygaszać oryginalne pomysły poprzez wzmocnienia.
Modelowanie też bywa skuteczne, czyli pokazywanie ludziom jak się zachowywać a oni powielają ten schemat.
Warunkowanie sprawcze jako przeszkoda dla twórczości polega na karaniu twórczości i nagradzaniu
nietwórczości, czyli określone kształtowanie zachowania.
Mordowanie pomysłów, odwlekanie decyzji, topienie pomysłów w biurokracji itp.  przykłady. /dyrektorzy itp./
Wystarczy samo karanie sposobów myślenia czy zadawania pytań&
Czyli te przeszkody mogą zaistnieć wobec twórczości właściwej lub aktywności potencjalnie twórczej.
Szkoła niszczy twórczość a nagradza konformistycznych i uległych, zdolnych uczniów.
Jest też pewna dysproporcja uczeń-naucyzciel. Jeden ma mało wiedzy i dużo twórczości a drugi odwrotnie.
SZTYWNA SAMOKONTROLA
Polega na zbyt silnym i zbyt jednostronnym wpływaniu na kierunek przebiegu interakcji twórczej.
Kompulsywny przymus tworzenia  chcemy się przymusić do tego, żeby już teraz w tej chwili wytworzyć coś
twórczego. W kompulsji liczy się sam fakt oddawania się jakiejś czynności a nie immanentne nagrody w tym
zawarte. Kompulsja może wynikać z pobudek lękowych.
Innym przejawem sztywnej samokontroli jest przesadne poleganie na treściach racjonalnych i bezpośrednio
przydatnych dla procesu twórczego, a unikanie treści irracjonalnych.
Proces twórczy jest autonomiczny i samoregulujący się!  sam wie, co jest dla niego dobre!
R. 10 OGRANICZANIE PROCESÓW TWÓRCZYCH
Przeszkody ograniczające pozbawiają interakcję twórczą pożytecznych kierunków rozwoju lub wartościowych
informacji do przetwarzania. Proces jest wtedy ograniczany do niektórych tylko operacji lub strategii, a przez to
jest zbyt jednostronnie ukierunkowany.
TABU
Tabu do zakaz wykonywania pewnych czynności (zwłaszcza publicznie), zakaz kontaktowania się z pewnymi
przedmiotami i poruszania pewnych tematów.
Adams  sikanie w celu wydobycia piłeczki rzadko się pojawiało. Tabu wytwarza autocenzurę.
Strona 26 z 46
Tabu chroni wartości i zapobiega niepożądanym zachowaniom w społeczeństwie.
Nie można więc domagać się odrzucenia tabu, ale trzeba się zastanowić czy nie ma ono ujemnego wpływu.
INERCJA MENTALNA
Cattell i Tiner  rodzaje sztywności:
" Tendencja procesu do utrzymania się mimo, że z
ródło motywacji zostało zastąpione czymś innym
" Strukturalna  odporność nawyku lub cechy osobowości w stosunku do czynnika, który powinien
rozwinąć daną cechę na drodze uczenia się.
Najbardziej znanym przykładem inercji mentalnej jest tzw. efekt Einstellung (Luchins) - nawyk sprawiał, że
badani nie dostrzegali prostej alternatywy rozwiązywania swoich zadań, bo wczesniej skuteczna była trudna
metoda. -> bezmyślna  mechanizacja
Inteligencja nie chroni przed sztywnością.
Ruchliwość myśli jest dwubiegunowym wymiarem  giętkość vs sztywność jako antynomiczne wskaz
niki stylu
poznawczego.
Goldstein mówi o sztywności wtórnej jako takiej, która jest przejawiana jako forma obrony, kiedy zadanie jest
zbyt trudne.
Janis (syndrom myślenia grupowego)  grupy podobnie przejawiają sztywność.
Najlepsza na to jest umiejętność wytwarzania nowych heurystyk, gdy stare zawodzą.
SCHEMAT
Wg Khuna możliwości postępu w badaniach i przyrostu wiedzy w obowiązującym paradygmacie są niewielkie.
Prawdziwie twórcze są okresy przełomu.
Paradygmat utrudnia dostrzeżenie anomalii w schemacie i przez to schemat ogranicza proces twórczy.
Z drugiej strony schemat może jednak pełnić rolę punktu odniesienia, wobec którego można się buntować.
Warunkiem zmiany społecznej jest konserwatyzm, bo gdyby go nie było to nie byłoby czego obalać.
Schematy działające z ukrycia, będące zlepkami tzw. milczącej wiedzy i standardowych, bezmyślnych form
zachowania noszą nazwę  skryptów.
Polanyi  milcząca wiedza (tacid knowledge) uzupełnia wiedzę jawną.
Kiedy jest prawdziwa to pomaga, ale nieprawdziwa milcząca wiedza tylko ogranicza proces twórczy.
Schon  generatywna metafora, czyli metafora, która wcześniej nie istniała, tylko my ją spontanicznie tworzymy
na potrzeby problemu, żeby wyrazić sposób jego rozumienia. Metafora ta może mieć zarówno dodatni jak i
ujemny wpływ na procesy twórcze.
Najlepszym sposobem radzenia sobie z ograniczającą siłą schematów jest uświadomienie ich ograniczającej siły.
Strona 27 z 46
JEDNOSTRONNOŚĆ
Polega na dostrzeganiu tylko jednego aspektu, związanego z dominującą funkcją obiektu, narzucającą się cechą
zewnętrzną lub przynależnością do określonej kategorii pojęciowej.
Stereotypizacja, fiksacja funkcjonalna, klasyfikacja do danej kategorii + klucz identyfikacyjny & i tracimy dużą
część wiedzy na temat obiektu.
Procesom twórczym nie szkodzi kategoryzowanie samo w sobie, ale kategoryzowanie jednostronne, bo w
procesie twórczym powinniśmy dostrzegać podobieństwa, ogólne prawidłowości i porównania z różnych
punktów widzenia.
Przeciwieństwem jednostronności jest coś co Schachtel nazwał  spostrzeganiem allocentrycznym , co polega
na widzeniu obiektów takimi, jakie są same dla siebie, niezależnie od ich związku z naszymi kategoriami.
NADMIERNA WIEDZA I ZJAWISKO TWÓRCZEJ INDOLENCJI EKSPERTÓW
Jedni mówią, że trzeba wiedzieć wszystko, a inni, że najlepiej nie wiedzieć nic.
Hyman  liczy się stosunek do naszej wiedzy. Powinniśmy krytykować mało oryginalne pomysły i promować
oryginalne, ale powinniśmy wiedzieć co inni robią.
Inna teoria głosi, że nasza wiedza powinna być rozległa, ale nie była zbyt oficjalna i formalna& i sztywna&
Zjawisko bezpłodności ekspertów.
Można albo brać do grupy osoby z różnych dyscyplin czy o różnym poziomie eksperctwa albo kształtować
ekspertów, którzy by umieli zawiesić na chwilę swoje eksperctwo.
Strona 28 z 46
PSYCHOLOGIA TWÓRCZOŚCI (2001)
R. 1 POJ
CIA I KRYTERIA TWÓRCZOŚCI
POJ
CIE TWÓRCZOŚCI
Twórczość jest pojęciem wieloznacznym, które interesuje nie tylko psychologię.
Mooney  twórczość jako cecha wytworów, procesów wytwarzania oraz osób wytwarzających.
Mooney dodał póz
niej do tej triady otoczenie twórcze/nietwórcze (klimat, środowisko)
Twórczy produkt najlepiej definiuje się przez koniunkcję dwóch cech: nowości i wartościowości.
Jednak i te pojęcia są względne! Dla psychologa liczą się przede wszystkim procesy psychiczne i osobowość
autora. Każdy twórczy produkt musi być wartościowy, ale nie każdy w ten sam sposób.
Istnieją cztery grupy wartości odpowiadające czterem sferom twórczej aktywności człowieka:
" Wartości poznawcze  poszukiwanie prawdy i poszerzanie jej obszaru, np. Nauka.
" Wartości estetyczne  poszukiwanie i tworzenie piękna, np. sztuka.
" Wartości pragmatyczne  polepszanie warunków życia codziennego, np. inżynierowie
" Wartości etyczne  poszukiwanie i tworzenie dobra, np. instytucje charytatywne.
Uznanie czegoś za wartościowe zależy od kontekstu historycznego, kulturowego, społecznego lub politycznego.
Stein (1953)  twórczość to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub
do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie. /Ta definicja jest o tyle ciekawa, że tutaj to ocena społeczna
TWORZY działa twórcze i ona też decyduje kiedy dane dzieło przestaje być twórcze!/
Stanowisko atrybucyjne  twórczość przypisywana wytworom wg specyficznych, systematycznych analiz.
Kreatywność osoby zaś przejawia się zwykle w jakiejś formie obserwowalnego zachowania, polegającego na
produkcji nowych i wartościowych wytworów.
Podejścia elitarne  twórczość dla wybranych VS. Podejście egalitarne  twórczość może przejawiać każdy
Wg psychologii humanistycznej twórczość jest nieodłącznym atrybutem osobowości ludzkiej.
Twórczość przez małe  t to np. twórczość dziecięca.
Treningów twórczości by nie było jeśli twórczość byłaby tylko elitarną cechą.
Nie ma też jakościowych różnic między poznaniem rutynowych czynności a poznaniem twórczym.
Twórczość  przyziemna  produkowanie nowych form przystosowania jednostki do otoczenia
& i twórczość wyjątkowa  zmiany w życiu całych społeczności.
Twórczość przyziemna ma trzy formy:
" Produktywność  tworzenie wielu wytworów :&
" Tworzenie poznawczych reprezentacji świata w postaci sądów
" Tworzenie i wykorzystywanie plastycznych form reprezentacji obiektów.
Strona 29 z 46
Pojmowanie twórczości elitarnie stwarza też ogromne problemy metodologiczne (wielkość i dostęp do próby,
jej losowość, chęć brania udziału w badaniach itp.)
Twórczość jest cechą ciągłą, tzn. może występować w różnym nasileniu.
Twórczość bez dzieł (ktoś jest twórczy, ale nigdy nic nie wytworzył) jest możliwa na gruncie
psych.humanistycznej, np. Maslow  twórczość w zakresie samorealizacji + twórczość w określonej dziedzinie
Aktywność potencjalnie twórcza (Kocowski)  aktywność, która mogłaby doprowadzić do twórczych rozwiązań,
gdyby była kontynuowana wystarczająco długo.
KRYTERIA TWÓRCZOŚCI
Na jakiej podstawie można powiedzieć, że coś jest/nie jest twórcze?
Kryteria jawne (podane do publiki i obiektywne) VS. Kryteria niejawne
Jawne:
" Wybitnych osiągnięć twórczych (np. Simonton  podejście historiometryczne i analizy utworów
muzycznych)
" Podejście Joya P. Guilforda  myślenie dywergencyjne (liczne rozwiązania w odpowiedzi na pytanie
otwarte) vs. Konwergencyjne (jedno rozwiązanie); w tym ujęciu prosi się OB o podanie jak największej
ilości rozwiązań i ocenia się je potem pod względem trzech kryteriów: płynności, giętkości i
oryginalności123. Guilford używał do tego Testu Niezwykłych Zastosowań, Testu Odległych
Konsekwencji. Torrence dokładał jeszcze do tych trzech staranność  ile osoba wkłada w wyrażenie i
opisanie swojego pomysłu.
" Skale ocen, np. Besemer i Quin  Semantyczna skala dzieł twórczych (każdy z dziewięciu aspektów jest
oceniany na 7stopniowej skali lickerta)
Kryteria ukryte: (nikt ich nie definiuje i nie ujawnia przed dokonaniem oceny)
" Technika oceny konsensualnej (CAT)
1
Płynność  łatwość wytwarzania pomysłów, operacjonalizowana poprzez ich liczbę.
2
Giętkość  gotowość do zmiany kierunku myślenia, różnorodność pomysłów. /spontaniczna i adaptacyjna/
3
Oryginalność  zdolność do wytwarzania reakcji nietypowych, rzadko występujących w populacji.
Strona 30 z 46
Ambible posługiwała się dwiema definicjami twórczości  teoretyczną (nowe i wartościowe) i operacyjną
(twórcze jest coś wtedy, gdy właściwie dobrani obserwatorzy, niezależnie od siebie, zgadzają się co do tego).
Tutaj ważne jest to, że każdy obserwator może mieć swoje rozumienie twórczości + oceniają względną
wartość, czyli co jest twórcze w jakimś zbiorze przedstawionych im wytworów. Trudno jednak przeprowadzić tą
technikę i dobrać  właściwych sędziów.
" Kryteria emocjonalne
Brunera -  skuteczne zdziwienie (mieszanka szoki i akceptacji) twórcze jest to na co reagujemy intensywnymi
emocjami. Nęcka dodaje do tego jeszcze początkową nieufność i brak zrozumienia
TRIADA KRYTERIÓW TWÓRCZOŚCI
R. 2 STRUKTURA PROCESU TWÓRCZEGO
KLASYCZNE TEORIE PROCESU TWÓRCZEGO
Koncepcje te opisują strukturę procesu twórczego. Procesem twórczym nazywamy proces psychiczny
prowadzący do wytworzenia nowej i wartościowej idei.
PODEJŚCIE ASOCJACYJNE
Pochodzi od Arystotelesa. Umysł to mozaika przedstawień, a idee łączą się dzięki podobieństwom. Proces
myślenia jest tutaj ciągiem idei połączonych na zasadzie asocjacji. Mednick  mechanizm twórczości sprowadza
się do odległego kojarzenia polegającego na łączeniu dwóch idei zazwyczaj występujących oddzielnie. Mednick
starając się wyjaśnić zjawisko różnic indywidualnych w zakresie kreatywności wprowadził pojęcie hierarchii
skojarzeń, oznaczające zróżnicowaną gotowość do reagowania pewną pulą skojarzeń w odpowiedzi na zadany
bodziec. Ludzie różnią się rozkładem prawdopodobieństwa, z jakim kojarzą różne słowa.
Strona 31 z 46
Test odległych skojarzeń (RAT), gdzie dostaje się trzy rzeczy odległe skojarzeniowo i ma się podać czwartą, która
będzie pasowała do tego ciągu.
PODEJŚCIE POSTACIOWE
Proces twórczy jest rozpatrywany jako dążenie do zmiany struktury sytuacji problemowej.
Cechą definicyjną postaci jest to, że nie da się jej sprowadzić do tworzących ją części. Prawa: np. domykania.
 Figurą jest problem w sytuacji zadaniowej, zaś  tłem jest kontekst.
Proces rozwiązywania problemu ::  Zła figura ----> zmiana struktury ---->  Dobra figura.
Myślenie produktywne  proces przynoszący nowe (dla podmiotu) efekty.
Myślenie reproduktywne  proces rutynowego stosowania znanych reguł nieprzynoszący nowych efektów.
Wgląd  nagła zmiana percepcji sytuacji problemowej.
PODEJŚCIE PSYCHODYNAMICZNE
Transformacja energii seksualnej np. w sublimację (seksualizm -> twórczość).
Freud wyróżnił dwa procesy myślenia:
" pierwotny (impulsywny, niestereotypowy, zasada przyjemności)
" i wtórny (logiczny, stereotypowy, zasada realizmu0
Kris  twórczość jako  regresja w służbie ego  warunkiem twórczości jest spojrzenie na świat oczami dziecka.
Teoria inkubacji (odwołanie się do nieświadomości): 1) preparacja, 2) inkubacja, 3) iluminacja, 4) weryfikacja.
PODEJŚCIE BEHAWIORYSTYCZNE
Twórczość jako proces generowania nowych form zachowania.
 Rodzina nawyków to hierarchicznie uporządkowana ze względu na prawdopodobieństwo wystąpienia wiąska
reakcji na określony bodziec. Więc przejawianie nowych reakcji to myślenie produktywne, a rutynowych re
produktywne.
Teoria generatywności (Epstein)  nowe formy zachowania są swoistą syntezą wcześniej utworzonych
nawyków. TE mechanizmy są powszechne i uniwersalne, bo bez nich nie radzilibyśmy sobie w sytuacjach
nowych.
Próbowano to weryfikować poprzez stosowanie wzmocnień pozytywnych by pobudzić twórczość osób.
Twórczość jest rodzajem zachowania sprawczego, które może być wyuczone, wzmacniane lub modelowane.
WSPÓA
CZESNE TEORIE PROCESU TWÓRCZEGO
Wyróżniają się one eklektyzmem teoretyczno-metodologicznym, rewizją wcześniejszych poglądów i podejściem
empirycznym.
KONCEPCJE  REWIZJONISTYCZNE
Perkins w opozycji do  egzotycznych teorii twórczości swoje podejście nazwał  nic nadzwyczajnego .
Strona 32 z 46
Proces twórczy zbudowany jest z tych samych cegiełek poznawczych. Najważniejszy jest cel i to on sprawia, że
dzieła twórcze się wyróżniają spośród innych.
Weisberg tymczasem podważał  mit genialności oraz tzw. wglądu. Swoje podejście nazwał teorią
stopniowego przyrostu. Twórczość to rozwiązywanie problemu poprzez stopniowe nabywanie wiedzy i
umiejętności.  Zanurzenie się w temacie trwa około 10 lat.
KONCEPCJA INTERAKCJI TWÓRCZEJ
Twórcza interakcja to proces ciągłego i wzajemnego oddziaływania dwóch elementów:
1) Celu aktywności twórczej
2) Nieustannie pojwiających się struktur próbnych (próba osiągnięcia celu), przy czym może to być
wiersz, akord,& prawie cokolwiek w postaci symbolicznej lub wyobrażeniowej.
Interakcja jednak nie byłaby możliwa bez specyficznych strategii twórczych (nadają kierunek procesowi
twórczemu) czy operacji wykonawczych (procesy poznawcze), odpowiedzialnych za redukcję rozbieżności
między celem a strukturami próbnymi.
Dziewięć strategii twórczych, ale ich tutaj nie omawiamy, natomiast wymieniono sześć grup twórczych operacji
intelektualnych: rozumowanie dedukcyjne, indukcyjne, metaforyzowanie, dokonywanie skojarzeń,
abstrahowanie i dokonywanie transformacji.
Myślenie krytyczne  ewaluacja i waluacja.
MODEL GENPLORACJI
Twórcze poznanie  charakterystyczną cechą ludzkiego organizmu jest generatywność  tworzenie nowych
jednostek wiedzy.
Sześć grup procesów generatywnych prowadzących do wytworzenia struktur przetwórczych, a potem tyle samo
w fazie ekspansji i interpretacji. (wobec czego nie będę ich wymieniał)
Póz
niej wchodzą w grę jeszcze ograniczenia (natury poznawczej i praktycznej), które oddziałują na obie fazy.
Strona 33 z 46
R. 3 POZNAWCZE SKA
ADNIKI PROCESU TWÓRCZEGO
UWAGA
Stereotyp roztargnionego twórcy.
Dane z introspekcji wskazują, że twórcy na początku mają uwagę rozproszoną, potem zrównoważoną a po
weryfikacji intensywną i jasną.
Mendelson  mechanizm wykorzystania incydentalnych wskazówek  twórcze osoby nieustannie
wprowadzają przypadkowe bodz
ce w pole uwagi, dzięki czemu łatwiej dokonują odległych skojarzeń.
Kasof  biały szum obniża twórczość.
Kolańczyć  dwa rodzaje uwagi:
" Intensywna  mało elementów, dobrze uświadomionych i wyodrębnionych
" Ekstensywna  dużo elementów, ale średnio uświadomionych czy wyodrębnionych (całe pole)
Właśnie motywacja ekstensywna wraz z motywacją parateliczną (bezcelową?) mają towarzyszyć twórczości.
Osoby twórcze wykazują się też mniejszą skutecznością działania filtra uwagi.
Słabosz potwierdziła ten efekt wykorzystując zadanie Stroopa, gdzie osoby twórcze miały problemy z aktywnym
ignorowaniem nieistotnych aspektów symulacji
PERCEPCJA
Percepcja allocentryczna  unikająca naturalnej tendencji ludzkiego umysłu do narzucania rzeczywistości
własnych kategorii jako podstawa aktywności twórczej człowieka.
Percepcja fizjonomiczna  polega na przypisywaniu martwym obiektom bądz
abstrakcyjnym rysunkom znaczeń
metaforycznych.
Osoby z dobrą organizacją percepcji są zazwyczaj bardziej twórcze.
Smith  nadawanie idiosynkratycznych, subiektywnych interpretacji zwykłym bodz
com miarą kreatywności.
Ludzie twórczy wolą też bodz
ce bardziej złożone i niesymetryczne, bo mogą nadać im swoja interpretację 
wprowadzenie porządku wyższego rzędu.
WYOBRAy
NIA I WYOBRAŻENIA
Wyobraz
nia twórcza i odtwórcza. / + twórcza wizualizacja Hadamara/
Finke  zbiór elementów, wybór trzech, zbudowanie czegoś z nich, znalezienie zastosowania w danej kategorii.
Zabiegi związane z wizualizacją i wykorzystaniem wyobraz
ni są powszechnie wykorzystywane w treningach
twórczości i programach rozwijania zdolności twórczych.
Strona 34 z 46
KATEGORYZOWANIE I WIEDZA POJ
CIOWA
Rodzaje twórczych operacji pojęciowych:
1) Otwarcie granic kategorii (przepuszczalne i rozmyte granice pojęć)
2) Poszerzenie pola semantycznego (włączanie do kategorii obiektów, które wcześniej do niej nie
należały)
3) Redefinicja obiektu (zredukowanie obiektu do jednej cechy)
4) Synteza pojęciowa (nowa kategoria z wykorzystaniem znanych pojęć)
5) Zmiana kontekstu (użycie pojęcia w innej kategorii)
6)  Rewolucja pojęciowa (zmiana zakresu pojęć i ich wzajemnych relacji w danej dziedzinie)
Osoby twórcze tworzą szerokie, pojemne i rozmyte kategorie pojęciowe. Błąd  nadmiernego włączania .
Twórczość a plastyczność rdzeni pojęciowych.
PAMI
Ć
Uważa się, że twórczość wymaga kodowania nietypowego, alternatywnego i selektywnego.
Nietypowe  przypisaniu obiektowi nietypowej etykiety.
Alternatywne  przypisanie obiektowi kilku etykiet
Selektywne  zdefiniowaniu obiektu ze względu na jedną charakterystyczną cechę.
Skuteczność póz
niejszego przywoływania wzrasta w przypadku kiedy zetkniemy się z tymi alternatywnymi,
selektywnymi lub nietypowymi etykietami, a jeśli są one takie niestandardowe to zestawimy niestandardowe
rzeczy + jeśli się okażą cenne= będziemy mieli twórcze rozwiązanie.
Selektywna utrata informacji może prowadzić do spontanicznej zmiany struktury wiedzy, a tym samym do
rozwiązania problemu! Landley i Jones  selektywne zapominanie jest uważane za podstawę wglądu.
Natomiast spontaniczna zmiana struktury wiedzy może prowadzić do paradoksalnego efektu reminiscencji, czyli
po pewnym czasie pamiętamy nieco więcej niż zaraz po ukończeniu fazy zapamiętywania.
Weisberg uważa, że twórcze rozwiązywanie problemu może wymagać globalnego przeszukiwania magazynu
pamięciowego.
Sieciowe modele pamięci semantycznej (Collins i Loftus).
MYŚLENIE
Obecnie odchodzi się od poglądu, że myślenie twórcze opiera się na heurystykach, czyli posługiwanie się
wskazówkami do rozwiązywania problemu, a myślenie nietwórcze to algorytmy, czyli niezawodne metody
systematycznego rozwiązywania problemu.
W przypadku większość problemów algorytmy albo nie istnieją, albo nie są nam dostępne.
Jedną z zasadniczych cech myślenia twórczego jest aktywne podejście do problemu, często skutkujące jego
Dalego posuniętą modyfikacją.
Inną ważną cechą twórczego myślenia jest użycie analogii. Dzięki analogii może dojść do wykorzystania
posiadanej wiedzy lub doświadczenia w nowych sytuacjach. Skuteczność analogii ma słabe poparcie w empirii.
Strona 35 z 46
Myślenie twórcze to również myślenie metaforyczne. Dzięki metaforycznemu opisowi możemy bowiem
zrozumieć trudny i złożony problem. Przynosi ona nową wiedzę i zrozumienie.
Istotnym elementem myślenia twórczego jest przezwyciężenie sztywnych nawyków i nastawień.
CZYNNIKI METAPOZNAWCZE
Metapoznanie to wiedza o własnych procesach i strukturach poznawczych. Uważa się, że procesy
metapoznawcze odpowiadają za planowanie czynności poznawczych niższego rzędu, za nadzór i kontrolę nad
ich wykonaniem, a także za analizę informacji zwrotnych i wyciąganie wniosków z uprzednich doświadczeń.
Okazuje się, że wskaz
nik meta poznania dość dobrze (0,57) koreluje ze skutecznością rozwiązywania
problemów dobrze określonych i trochę gorzej z problemami słabo określonymi.
Nie ulega wątpliwości, że twórczość wymaga specyficznych procesów uwagi, percepcji, wyobraz
ni,
kategoryzowania, pamięci, myślenia i meta poznania. Trzeba jednak określić ich specyficzny charakter.
R. 4 EMOCJE I MOTYWACJE W TWÓRCZOŚCI
EMOCJE W PROCESIE TWÓRCZYM
Emocje pełnią funkcje motywacyjne, pobudzające i quasi-poznawcze w procesie twórczym.
DANE Z INTROSPEKCJI
Negatywne emocje (napięcie, zdenerwowanie) przed wglądem i pozytywne (spokój, satysfakcja) po wglądzie.
Intenstywność jest duża. Mówią tez, że na początku odczuwają wyraz
ne  zanużenie w problemie.
EMOCJE SPRZYJAJ
CE TWÓRCZOŚCI
Kocowski  emocje filokreatywne: zaciekawienie, radość, sympatia i inne pozytywne emocje.
Sprzyjające twórczości jest też pobudzenie emocjonalne (najlepsze średnie).
Heinzen mówił jednak, że negatywne emocje też mogą być  filokreatywne & ale średnie poparcie w badaniach.
Wyróżnił on dwa typy twórczości: pro aktywną (motywowana wewnętrznie i sterowana pozytywnymi
emocjami) i reaktywną (motywowana zewnętrznie  unikanie kary i sterowana negatywnymi emocjami).
EMOCJE KIERUJ
CE PROCESEM TWÓRCZYM
Gordon  reakcja hedoniczna  pozytywny afekt, który odczuwamy jak zbliżamy się do rozwiązania lub
osiągnęliśmy zadowalające  półprodukty .
Metcalfe   odczucie ciepła .
EMOCJONALNE KOSZTY TWÓRCZOŚCI
Możliwości twórcze człowieka są zazwyczaj znacznie większe niż rzeczywiste osiągnięcia.
Strona 36 z 46
Twórczość jest bardzo emocjonalnie kosztowna! Płacimy przede wszystkim lękiem przed odrzuceniem, przed
oceną, przed samotnością, przed niepowodzeniem + konieczność ponoszenia ryzyka. Płacimy też częstymi i
gwałtownymi zmianami nastroju.
Wg Sternberga twórczość wymaga przeciwstawiania się tłumowi.
MOTYWACJA A PROCESY TWÓRCZE
CZY NAGRADZAĆ AKTYWNOŚĆ TWÓRCZ
?
Niektórzy twierdzą, że aktywność twórcza powinna być nagradzana/wzmacniana, a z drugiej strony niektórzy
nie chcą niszczyć wewnętrznej motywacji twórczej + rozproszenie uwagi osoby oczekującej na nagrodę i/lub
ocenę.
Amabile  hipoteza nadmiernego uzasadniania  jeśli aktywność twórcza może być skutecznie motywowana
przyjemnością, skłonnością do zabawy lub ciekawością to nie trzeba tego jeszcze wzmacniać zewnętrznie.
Nagrody szkodzą przede wszystkim twórczości przez małe  t .
MOTYWACJA SAMOISTNA
Deci  czerpanie satysfakcji z nagród zawartych w samej czynności.
Twórczość jest dojrzałą formą zabawy.
Doświadczenie autoteliczne =  na fali Csikszentymihalyi; warunkowane jest to przez uzyskanie równowagi
między kompetencjami a wymaganiami.
Szczególnym wypadkiem motywacji samoistnej jest ciekawość poznawcza.
Prawie w każdym rodzaju zadania (techniczne, prognostyczne, interpretacja tekstów, interpretacja fotografii)
motywacja autonomiczna daje więcej pomysłów dobrych niż motywacja instrumentalna lub zadaniowa.
JEDEN CZY WIELE MOTYWÓW?
Potrzeba osiągnięć. Wysoka korelacja między liczba patentów na przestrzeni setek lat, a częstością z jaką
motyw osiągnięć przejawia się w czytankach dla dzieci (+0,79).
Twórczość może być jednak motywowana na bardzo wiele sposobów.
R. 5 WGL
D
CECHY WGL
DU
Pojęcie wglądu pochodzi od psychologów postaci, którzy zdefiniowali to zjawisko jako nagłą zmianę percepcji
problemu. Tutaj ważna jest ta nagłość i zmiana!
Niekiedy dodaje się do tego jeszcze doświadczenie impasu lub porażki.
Wgląd niekoniecznie dotyczy wielkiej idei& zdarza się w codziennym życiu w bardziej trywialnych kwestiach,
np.. zrozumienie dowcipu.
Strona 37 z 46
Koestler  bisocjacja  twórcza myśl powstaje w wyniku nałożenia na siebie dwóch różnych kontekstów lub
systemów znaczeń.
Koestler uważał też, że w każdym akcie twórczym występują trzy pierwiastki: estetyczny (ah!), poznawczy (aha!)
i humorystyczny (haha!) -> artysta, mędrzec, błazen.
Kwestia nagłości została zaobserwowana przez wielu badaczy. Samą nieciągłość rozwiązywania problemu
określa się czasem jako  intruzja .
Niektórzy dodatkowo doznają  przeskoków intuicyjnych  po dwóch elementach odgadują całą zagadkę&
Występowanie niezgłębionych, nieświadomych procesów inkubacyjnych ma tutaj małe poparcie empiryczne.
Pojęcie  przerwy inkubacyjnej jest teraz wykorzystywane poza koncepcją klasycznej teorii inkubacji i chodzi o
przerwę czasową między podjęciem problemu a znalezieniem rozwiązania.
Wg Patrick artyści od nieartystów nie róznią się częstością podejmowania przerw inkubacyjnych.
Przerwa inkubacyjna może mieć pozytywny wpływ na wytwarzanie rozwiązania pod warunkiem, że podczas tej
przerwy dochodzi do odbioru informacji sugerujących poprawne rozwiązanie. Więc sama przerwa jako taka nic
nie daje (przynajmniej w warunkach eksperymentalnych). ALE:
" Przerwa to okazja do odpoczynku i regeneracji zasobów poznawczych
" To okazja do wygaszenia nawyków i sztywnych nastawień
" To okazja do natknięcia się na  pozytywne podpowiedzi
Wg współczesnej psychologii poznawczej zamiana struktury problemu to zmiana jej reprezentacji poznawczej w
umyśle. Więc mówimy o wewnętrznym, poznawczym modelu problemu.
Dodatkowo warto zwrócić uwagę na to, że twórczość to też stawianie problemów, formułowanie ich lub
przeformułowywanie problemów z
le postawionych.
POZNAWCZY MECHANIZM WGL
DU
Wybiórczość, upraszczanie problemu i korzystanie z okazji  trzy części odpowiedzi p.pozn. na problem wglądu.
Wybiórczość w tym kontekście to selektywne:
" Kodowanie,
" A
ączenie
" porównywanie
Dwa typy operacji prowadzących do uproszczenia problemu:
" oswajanie problemu (grupowanie problemu w coraz mniejsze, abstrakcyjne zlepki)
" selektywne zapominanie (pomijanie elementów, które nie pasują do schematu)
Korzystanie z okazji polega na tym, że wcześniej zetknęliśmy się z problemem, doznaliśmy porażki, więc teraz
jesteśmy uwrażliwieni na określone wskazówki, które mogą się pojawić podczas inkubacji.
Seifert, Davidson  wgląd jako oportunistyczna asymilacja potrzebnych danych.
Strona 38 z 46
W fazie inkubacji dochodzi do wykorzystania zewnętrznej stymulacji.
R. 6 INDYWIDUALNE CECHY TWÓRCÓW
INTELEKT
Zdolności twórczych nie można zredukować do inteligencji.
Hipoteza progu  istnieje związek korelacyjny między twórczością a inteligencją, ale tylko wobec osób o IQ nie
wyższym niż 120.
OSOBOWOŚĆ
Osoby twórcze są niezależne od pola, tzn. spostrzegają rzeczywistość niezależnie od narzuconych wzorców.
Osoby twórcze są też bardziej refleksyjne niż impulsywne.
Osoba twórcza jest też otwarta, niezależna i wytrwała.
Otwartość  łatwość asymilowania nowych informacji, niezależnie od ich chwilowej przydatności. Wykazują też
potrzebę nowości, co stoi w opozycji do dogmatyzmu i neofobii.
Do tego dochodzi jeszcze tolerancja wobec treści dwuznacznych i słabo zdefiniowanych.
Niezależność to postawa nonkonformistyczna i nie uleganie naciskom.
Osoby twórcze są też bardziej psychotyczne (w Eysenck-u!). Wykazywał on też, że to za sprawą dopaminy
człowiekowi puszczają hamulce i staje się albo schizofrenikiem albo artystą&
Wytrwałość to zdolność do długiej i wytężonej pracy ze znacznym odroczeniem gratyfikacji.
Inni wykazują na związki twórczości z siłą ego, perseweracją (um.podejmowania wielokrotnie tego samego
problemu) czy podwyższoną samooceną + asertywnością.
ZABURZENIA ZACHOWANIA
Wśród pisarzy i artystów prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzenia takiego jak np. depresja jest 10x
większe niż reszty populacji, a skłonności samobójcze nawet 20x.
Okazuje się, że osoby twórcze częściej zapadają na zaburzenia afektywne a osoby z takimi zaburzeniami
wykazują przejawy dużej twórczości.
Stany hipomaniakalne pełnią role przełamywaczy hamulców przez co człowiek ma więcej niestandardowych
pomysłów, z kolei podczas depresji może mieć bardzo głębokie przemyślenia autoanalityczne&
Richards  mania jest raczej czynnikiem sprawczym a depresja i skutkiem i przyczyną.
Również zaburzenia z kręgu schizofrenii występują znacząco częściej u twórców. Ale schizofrenia rzadziej niż
psychoza dwubiegunowa. A w dodatku niektóre badania dowodzą, że szczególnie twórcze powinny być osoby
schizotymiczne.
Strona 39 z 46
R. 7 SPOA
ECZNY KONTEKST TWÓRCZOŚCI
Czynniki społeczne mogą twórczości sprzyjać lub ją blokować.
TWÓRCZOŚĆ A ŚRODOWISKO
W środowisku rodzinnym twórców często występują wydarzenia traumatyczne. Stosunkowo często stwierdza
się też konflikty i napięcia między członkami rodziny. Ale oczywiście trauma z dzieciństwa nie gwarantuje
kariery twórcy. To dlaczego tak się dzieje?
Bo:  ucieczka w twórczość ,  zwiększona wrażliwość dziecka ,  przywracanie równowagi
MacKinnon  twórczy rozwój dziecka wymaga zapewnienia mu elementarnego poczucia bezpieczeństwa i
niezbędnej dawki wolności w rozwoju osobistym.
Ann Roe  w grupie wybitnych matematyków jest przewaga jedynaków i pierwszych dzieci w rodzinie.
Sulloway zaś twierdzi, że bardziej twórcze są osoby urodzone póz
niej.
Natomiast szkoła oprócz wiedzy przekazuje ludziom konformizm. Szkoła nie sprzyja też twórczości ze względu
na sposób przekazywania w niej wiedzy. To nauczyciel pyta a uczeń odpowiada i ma się podporządkować pod
schemat i reguły panujące w danej szkole.
Ale szkoła ma duży potencjał i psychologowie starają się rozwijać twórczy aspekt nauczania w polskich szkołach
już od lat 60 XX wieku.
O ile praca stawia wyzwania, pracownicy mają pewną dozę wolności w sposobie ich realizacji, nie odczuwają
lęku przy inicjowaniu działań i uzyskują wsparcie od strony współpracowników to praca może być całkiem
niezłym środowiskiem pro-twórczym.
Do tego dochodzą osoby znaczące, czyli opiekunowie i osoby stanowiące wzór osobowy.
Mentorem nazwiemy kogoś, kto sprawując indywidualną opiekę nad przyszłym twórcą, steruje jego rozwojem,
doradza i chroni przed niebezpieczeństwami.
Z kolei modelem lub wzorem może być osoba, na której młody człowiek chce się wzorować.
Modelowanie zachowań twórczych występuje nawet jeśli mamy do czynienia z bardzo trywialnymi przejawami
twórczości.
Obserwowanie twórczego pomaga nam w wytworzeniu czegoś twórczego, ale podobnego, jak ma być
niepodobne to to tak nie działa&
Jeśli chodzi o  twórcze społeczeństwa to wykazano, że twórczość występuje w warunkach dobrobytu,
wolności osobistej, różnorodności kulturowej, tam gdzie ceni się wybitne dzieła.
SPOA
ECZNY ODBIÓR TWÓRCZOŚCI
Paradoks Perkinsa  osoba oceniająca dysponuje wszelkimi środkami, zasobami i umiejętnościami niezbędnymi
do stworzenia dzieła, a mimo to go nie tworzy. Potrafi za to doskonale ocenić oryginalność cudzych wytworów.
Natomiast to, że potrafimy wytworzyć nie oznacza, że będziemy umieli to ocenić.
W wielu badaniach wykazano, że wpływ ocen zewnętrznych na przebieg i wyniki aktywności twórczej jest raczej
negatywny, ponieważ niszczona jest wtedy motywacja samoistna.
Strona 40 z 46
W innych badaniach wykazano, że ocena, nawet jeśli negatywna, pomaga twórczości jeśli pozwala ulepszyć
dzieło, ale przeszkadza nawet jeśli jest pozytywna, ale dotyczy samego aktu tworzenia lub osoby twórcy!
Wykazano również, że osoby twórcze charakteryzują się wewnętrznym umiejscowieniem kontroli, czyli
wpływaniem na bieg wydarzeń.
Obserwacje Nęcki z treningów twórczości są dość jednoznaczne  impulsywne oceny (nawet pozytywne)
podczas procesu twórczego wpływają BARDZO NEGATYWNIE dla przebiegu procesów twórczych. Są to tzw.
zabójcy pomysłów.
Runco  waluacja i ewaluacja.
Pośrednicy  sami nie tworzą, ale pośredniczą między autorem a właściwym odbiorcą danego dzieła.
Jednak rola pośredników jest różna w różnych dziedzinach twórczości pod względem jednoznacznych kryteriów
oceny, konkurencji na rynku i poziomu specjalizacji.
Wiele badań wskazuje na tendencyjne i stereotypowe spostrzeganie osób twórczych.
Efekt Rosenthala  losowo wybrane dzieci przedstawiono nauczycielom jako szczególnie twórcze a po roku
rzeczywiście się takimi stały.
WPA
YW SPOA
ECZNY
Amabile  efekt społecznej inhibicji- czyli w warunkach pracy samodzielnej osoby wymyślają więcej twórczych
rozwiązań niż w pracy w grupie (nie może być w grupie osoby, które potem ocenia!). Ale jeśli byli otoczeni przez
ludzi skierowanych na to samo zadanie to już wpływ był bardzo pozytywny.
Nie sama obecność innych ludzi, ale postrzegana konieczność podjęcia z nimi rywalizacji ma tu znaczenie.
Jeśli postrzeganie rywalizacji jest bardzo silne to twórczość słabsza&
Co jest skuteczniejsze? Tworzenie w pojedynkę czy w grupie? Wyniki badań nie są jednoznaczne, ale Nęcka
oponuje przy stanowisku, że  umysł zbiorowy wzmacnia nowo powstałe pomysły i kondensuje proces twórczy
w czasie.
R. 8 SYSTEMOWE KONCEPCJE TWÓRCZOŚCI
Systemowe podejście do twórczości polega na uwzględnieniu wielu czynników, które działając łącznie wchodzą
we wzajemne interakcje i prowadzą do wytworzenia nowego i wartościowego dzieła.
TWÓRCZOŚĆ JAKO TRANSGRESJA (KONCEPCJA KOZIELECKIEGO)
Transgresja  świadome przekraczanie granic materialnych, społecznych lub symbolicznych. Działania
transgresyjne prowadzą do zmian, które  poszerzają świat .
Działania transgresyjne (wewnątrzsterowne) vs. Działania adaptacyjne (zewnątrz sterowne)
Wyróżnia się dwa typy transgresji: P(rywatna) i H(istoryczna)  zmiana wykraczająca poza jednostkę.
Transgresja i twórczość najczęściej pojawiają się w związku z tak zwaną potrzebą hubrystyczną  trwałe dążenie
człowieka do potwierdzania i powiększania swojej wartości. Wytwór musi być nowy, wartościowy i trwały!
Strona 41 z 46
TWÓRCZE  INWESTOWANIE (KONCEPCJA STERNBERGA I LUBARTA)
Twórczość jest jak inwestowanie  tanio kupić, drogo sprzedać.
Inwestowanie oznacza wybór tematu, któremu gotowi jesteśmy poświęcić zasoby. W przypadku nauki uczeni
kupują drogo, bo muszą się zapoznać z obszerną literaturą przedmiotu, ale starają się sprzedać jeszcze drożej,
czyli promować swój wytwór.
Autorzy wyróżniają kilka strategii inwestowania:
" analiza techniczna (badanie trendów wzrostu/spadku wartości akcji)
" analiza fundamentalna (badanie realnej wartości spółek i ich zdolności do wypracowywania zysków)
" zróżnicowanie portfela inwestycyjnego
Autorzy twierdzą, że  każdy może to zrobić i twórczość jest kwestią wyboru.
Autorzy też mówią o sześciu rodzajach zasobów, jakie można inwestować:
Strona 42 z 46
Działanie tych czynników charakteryzuje się: nieliniowością, łącznością, kompensacją.
PRZYPADEK I KONFIGURACJA (KONCEPCJA SIMONTONA)
Simonton  twórczość jest rodzajem przywództwa, rozumianego jako wywieranie wpływu na innych ludzi.
Twórczość zachodzi przy udziale przypadku& zarówno wytwarzanie pomysłów jak i ich póz
niejsze bronienie.
Trzy etapy procesu twórczego:
" przypadkowa permutacja składników poznawczych (reprezentacji poznawczych)
" wyłonienie się konfiguracji, czyli względnie trwałych zestawień  składników poznawczych
" przekaz społeczny i akceptacja
JEDNOSTKA, POLE I DOMENA (KONCEPCJA CSIKSZENTMIHALYI)
Autor twierdzi, że twórczość pochodzi nie od jednego umysłu, ale jest dziełem złożonego systemu: jednostki,
pola i domeny!
Jednostka jest częścią systemu, która generuje zmiany. /wpływy genetyczne, doświadczenia indywidualne itp./
Pole jest podsystemem dokonującym selekcji wcześniej wygenerowanych pomysłów. Przyjmuje formę
organizacji, instytucji społecznych, grup ludzi&
Domena jest określoną dziedziną twórczości, systemem symboli, np. sztuka filmowa.
Tak rozumiany proces twórczy wymaga czasu.
Strona 43 z 46
R. 9 STOSOWANA PSYCHOLOGIA TWÓRCZOŚCI
POMIAR TWÓRCZOŚCI
PT to ocena indywidualnego natężenia cechy, zwanej kreatywnością. -> testy wykonania i kwestionariusze
TTM (Testy Twórczego Myślenia)  narzędzie wymagające od osoby rozwiązania jakiegoś problemu lub zestawu
problemów, wg standardowej instrukcji w wyznaczonym czasie.
Inicjatorem był Guilford. Np. bateria testów Torrence a (TTCT)  wykazuje się też dobrą trafnością
prognostyczną;
TTM Nęcka i Rychlicka (ocenia się w trzech wymiarach: płynności, giętkości i METAFORYCZNOŚCI).
Test odległych skojarzeń (RAT) ; test Urbana i Jellena
Zdecydowana większość populacji uzyskuje w testach twórczości wyniki słabe lub bardzo słabe.
Stosowane są też kwestionariusze samooceny, które umożliwiają pomiar predyspozycji twórczych dzięki
uzyskaniu informacji w jaki sposób człowiek spostrzega świat, innych ludzi lub własną osobę. Takie
kwestionariusze wymagają samowiedzy a nie myślenia problemowego, co jest ich zaletą i wadą.
Stein  badanie twórczości instytucji baterią kwestionariuszy; tylko, że w tym przypadku mocno podkreślone są
role społeczne, a na razie było mało badań wiążących to z poziomem kreatywności.
EDUKACJA A TWÓRCZOŚĆ
Torreance uważał, że dzieci nie trzeba uczyć twórczości& im po prostu trzeba nie przeszkadzać! Procedury -
 nagradzanie twórczych zachowań . Reguły:
1) odnosić się z szacunkiem do niezwykłych pytań
2) okazywanie szacunku wobec niezwykłych pomysłów
3) okazywanie dzieciom, że ich pomysły są wartościowe
4) dzieciom powinno się od czasu do czasu pozwolić na działanie bez oceny
5) ścisłe związanie oceny z jej przyczyną i konsekwencjami.
Organizacja treningów twórczego myślenia dla nauczycieli (Nęcka).
Nauczanie twórczego myślenia, np.  Odyseja umysłu .
Prudue Creative Thinking Program  lekcje twórczego myślenia
TRENING TWÓRCZOŚCI
Podwyższanie twórczego potencjału uczestników na drodze  gimnastyki umysłowej .
Kolorowe kapelusze doktora de Bono. Wprowadził on pojęcie  myślenia lateralnego , czyli atakowanie
problemu nie wprost. 6 odmiennych stylów myślenia: obiektywny, krytyczny, emocjonalny, konstruktywny,
produktywny, kontrolujący.
Podczas treningu uczy się również sprawności związane z przezwyciężaniem przeszkód w myśleniu twórczym.
Strona 44 z 46
Ważne są też techniki wzbudzania motywacji a także sprawności społeczne (współdziałanie, komunikowanie
własnych pomysłów itp.).
Jeśli chodzi o skuteczność treningów to na pewno poprawiają płynność, trochę mniej giętkość myślenia.
TECHNIKI TWÓRCZEGO ROZWI
ZYWANIA PROBLEMÓW
Techniki twórczego rozwiązywania problemów są bardziej ukierunkowane na cel/problem a nie na osobę tak
jak treningi twórczości.
Dwa podejścia: analityczne i intuicyjne
ANALITYCZNE
Techniki z tego nurtu polegają na systematycznym dążeniu do celu poprzez analizę istoty problemu, a także
analizę przeszkód utrudniających jego osiągnięcie.
Np. analiza morfologiczna (Zwicky) wymaga wyróżnienia kilku najważniejszych wymiarów, wg których można
opisać pole problemowe.
Analiza funkcjonalna (Fustier)  wyróżnienie funkcji, jakie ma pełnić przyszły produkt, a potem próby
 implementacji tychże funkcji.
INTUICYJNE
Cechują się pragmatyzmem podejścia  proponują takie techniki ataktowania problemu, które sprawdziły się w
praktyce, ale nie muszą znajdywać poparcia w badaniach.
Burza mózgów Osbourna& zasada odraczania oceny, ilość rodzi jakość,
Synektyka (Gordona)  umiejętne posługiwanie się analogią w dążeniu do zrozumienia problemu i
wypracowania skutecznego rozwiązania. Cztery rodzaje analogii:
" prosta  bezpośrednie przeniesienie rozwiązań z jednej dziedziny na drugą
" symboliczna  wykorzystanie stymulującej roli symbolu, metafory lub skojarzenia
" fantastyczna  wykorzystanie fantazji, marzeń i myślenia życzeniowego.
" Osobista  utożsamianie się z problemem lub z jego waznym elementem.
Problem z TROPem jest taki, że trudno udowodnić jego skuteczność.
R. 10 PRÓBA SYNTEZY
Twórczość przejawia się na różnych poziomach i na każdym poziomie wymaga odmiennej perspektywy
czasowej.
POZIOMY TWÓRCZOŚCI
Cztery poziomy twórczości: płynna, skrystalizowana, dojrzała i wybitna.
Strona 45 z 46
" Płynna  elementarne procesy (emocjonalne, poznawcze i motywacyjne) decydujące o tym, że
człowiek wytwarza nowe pomysły. Czyli bardzo blisko mu do ideacji  zdolność wytwarzania nowych
pomysłów.
" Skrystalizowana  wykorzystanie zdolności ideacyjnych w dążeniu do obranego celu lub w procesie
rozwiązywania problemu.
" Dojrzała  podejmowanie ważnych celów i problemów i na wypracowywaniu rozwiązań uzyskujących
status twórczych.
" Wybitna  szczególny rodzaj twórczości dojrzałej, który prowadzi do dzieł zmieniających w znaczny
sposób pewną dziedzinę życia i twórczości. -> zmiany o charakterze fundamentalnym.
CZAS JAKO WYMIAR TWÓRCZOŚCI
Poszczególne poziomy twórczości zachodzą w różnych perspektywach czasowych. Płynna to jest kilkanaście
sekund, skrystalizowana od kilku minut do kilku miesięcy, dojrzała od kilku do kilkunastu lat (wymaga bycia
ekspertem), wybitna& w tej samej co dojrzała.
Oczywiście długość trwania procesu jest ujemnie skorelowana z prawdopodobieństwem doprowadzenia go do
końca.
Zróżnicowanie częstości występowanie określonych rodzajów twórczości prowadzi do zróżnicowania rozkładów
częstości występowania w populacji osób zdolnych do przejawiania danego rodzaju twórczości.
Jest też oczywiście tak, że płynna rozwija się wcześniej w życiu człowieka, a wybitna najczęściej w ogóle, a jeśli
już to w póz
nym jego wieku.
Strona 46 z 46